Ísafold - 31.12.1913, Blaðsíða 2

408
ISAFOLD
Ætlar ungling að fara austan úr miðj-
um Flóa til Rvíkur, 70 km. veg,
með $ vagna, hlaðna báðar leiðir og
vera 3 daga i ferðinni, með viðstöðu
i Rvík. Telur hann ferðina kosta
18 kr. eða 6 kr. á sólarhring fyrir
mann, 4 hesta og 3 vagna með ak-
tygjum. Þetta dæmi er áreiðanlega
bygt á kunnugleik, því enginn mað-
ur nú á tímum metur sig, hesta sína
og áhöld svona litils og ekki nálægt
þessu. Eftir minni reynslu og kunn-
ugleik á flutningskostnaði get eg
ekki imyndað mér, að nokkur mað-
ur flytti vörur á klyfjahestum, né
vögnum frá Rvík austur í miðjan
Fióa, ef hann ætti kost á að fá vör-
una flutta fyrir 1 eyrir pd. Þeir
timar eru liðnir að vinna manna og
hesta sé litils eða einskis metin.
Um flutning sauðfjár með járn-
brautinni verður fráleitt að ræða á
meðan vér höfum þá vegi sem vér
höfurn*, segir B. K. ennfremur.
Hver einasti maður, sem til þekkir,
hlýtur að lita hinn veg á, að slátur-
fé sé einmitt sú vara, sem mestur
hagnaður væri að fá flutt með járn-
braut, af því að sauðfé leggur mjög
mikið af við langan rekstur á haustin
hvað hægt sem rekið er. B. K.
segir reyndar, að ef menn læri að
reka eins og Skaftfellingar gera létt-
ist fé ekkert við reksturinn. Ekki
hefir mér heyrst á Skaftfellingum,
sem eg hef átt tal við, að þeir teldu
fé ekkert léttast á leið til Rvíkur,
enda er það fjarri reynslu allra, sem
veitt hafa því eftirtekt og óhugsandi
að svo geti verið. Féð er tekið úr
ágætum högum, þar sem það hefir
verið i kyrð og næði alt sumarið og
spikfitnað; er svo rekið marga daga
eftir hörðum vegum og hagleysi og
látið standa inni í fjárréttum um
nætur. Erfiði og hungur marga
daga. Hver trúir, að fé leggi ekki
af við slíka meðferð og hversu fegn-
ir mundu menn ekki verða að losa
féð við þær þrautir, þó enginn
peningalegur hagur væri að því.
Verði járnbrautin einhverntíma lögð,
mun það sýna sig að sauðfjárflutn-
ingur verður drjúg tekjugrein.
í samanburðinum, sem B. K. gerir
á járnbrautum í Noregi, Danmörku
og hér, er ýmislegt villandi. í sam-
anburði hans við járnbrautina um
Jaðarinn í Noregi, sem hann telur
að beri sig mjög illa, er það athug-
andi, að sú braut liggur meðfram
sjó, um hrjóstrugt land, milli tveggja
hafnarbæja, svo að flutningur getur
þar farið sjóleiðina. Braut sú er
viðlíka löng og vegurinn frá Rvík
að Þjórsá. Væri nú góð höfn við
Þjórsárbrú, eins og við báða enda
Jaðarsbrautarinnar, mundi engum
vera farið að koma í hug að leggja
járnbraut þangað frá Rvík. Hér eru
ástæðurnar svo gagnólikar og á Jaðri,
þar sem hér er um að ræða að tengja
víðlent, frjósamt hérað, hafnlaust við
góða höfn og höfuðstað landsins.
Samanburður B. K. á þéttbýli hér
Og i Danmörku er líka hálf boginn,
þar sem hann dreifir fólkinu hér um
alla jöklana og öræfin, miðar fólks-
töluna við flatarmál alls landsins.
Réttari samanburður hefði verið að
taka flatarmál Suðurlands og ibúa-
tölu þess tii samanburðar.
Þá gerir B. K. fróðlegan saman-
burð á kostnaði við járnbrautina og
verðmæti allra jarða í Árnes- og
Rangárvallasýslum og alls leigubærs
búpenings þeirra sýslna, og fær út
af þeim samanburði það, að »allar
tekjur af eign beggja sýslnanna mundu
hvergi nærri nægja til að borga tekju-
hallann af járnbrautinni*. Til dæmis
um það hvað þessi útreikningur er
ábyggilegur, skal eg að eins benda
á, að hann telur ársarð af kúm og
ám 15% af vefði þeirra. Allir, sem
nokkuð þekkja til sveitabúskapar,
vita að kýr og ær gefa 50—ioo°/o
arð og þar yfir. En þó svo að eitt-
hvað væri hæft í þessum saman-
burðarreikningi, er ekkert á honum
að byggja, af því, að þegar járnbraut
væri komin, mundi búfénaði fjölga
og afurðir hans hækka í verði, eins
og eg hefi áður bent á.
Þó eg sé B. K. mjög ósamdóma
um þörfina á að leggja hina um-
ræddu járnbraut og um tekju-áætlun-
ina fyrir hana, þá er eg á sama
máli og hann um það, að frumvarp
það, sem kom fyrir þingið, væri óað-
gengilegt, og ekki síður er eg hon-
um samdóma um það, að þörf sé
allrar varúðar við þvi, að slíkt fyrir-
tæki sem járnbrautin er, verði hættu-
legt fyrir sjálfstæði landsins. Þess
þarf þing og stjórn vitanlega vel að
gæta. Þykir mér sennilegt að sú
hlið málsins hafi valdið því að B.
K. lagðist svo fast í móti málinu,
fremur en það, að hann hafi ekki
séð þörfina fyrir járnbraut eða lík-
urnar fyrir hagnaði af henni, þó hann
réðist einnig á þá hliðina.
lAfúst Helgason.
II.
Svar frá Birni Kristjánssyni.
Tveir mikilsvirtir bændur hafa nú
tekið að sér að gagnrýna nefndarálit
mitt í járnbrautarmálinu, þeir Björn
Bjarnarson bóndi í Gröf, og Ágúst
Helgason bóndi i Birtingaholti. Áð-
ur en eg sný mér að því, að svara
þessum höfundum, vil eg leyfa mér
að fara fáeinum orðum um meðferð
málsins í járnbrautarnefndinni.
Eins og kunnugt er, hélt nefnd
þessi marga fundi, var lítið á þeim
að græða, því flestir nefndarmenn
báru svo mikið traust til skýrslu og
áætlunar Jóns Þorlákssonar lands-
verkfræðings, að nefndin gæti Htið
við hana bætt. Eg fór því að hugsa
um málið upp á mínar eigin spýtur,
og komst að þeirri niðurstöðu, er
minni hluta nefndarálitið sýnir.
Af því eg sá hvað málið var frá-
leitt í alla staði, og hvað undirbún-
ingur þess var lélegur frá öllum hlið-
um skoðað, þá réð eg það við mig,
að bjóða meiri hluta nefndarinnar að
lesa álit mitt upp fyrir nefndinni,
áður en meiri hlutinn tæki ákvörð-
un um, hvernig hann vildi taka í
málið. Eg gerði þetta, sem gagn-
stætt er þó venju, til þess að nefnd-
inni allri gæfíst kostur á að sjá málið
frá fleiri hliðum en einni, áður en
hún semdi nefndarálit sitt, og til
þess að fyrirbyggja, að óvinátta gæti
spunnist út úr svo dauðfæddu máli.
Nefndarálit mitt afhenti eg svo til
prentunar 3. september.
Aðalorsökin til þess, að eg lagði
talsverða vinnu í það að glöggva
mig á þessu máli, og að skrifa álit
mitt var það, að eg komst brátt að
þeirri niðurstöðu:
1. að þetta fyrirtæki hlyti að baka
þjóðinni meira árlegt tap, en hún
væri fær um að bera, ofan á
aðrar skuldir og þarfir.
2. að eigi væri hægt að gera sér
neina ábyggilega grein fyrir flutn-
ingsmagninu eftir skýrslum þeim,
» sem fyrir lágu.
3. að með því að taka frumvarpinu
á þeim grundvelli, er það láfyr-
ir, hlaut landið að missa sjálf-
stæði það, sem það hefir þó nú.
4. að eg sá fram á, að ef enginn i
nefndinni reyndi til að bægja frá
þeirri siðmennilegu veiklun, sem
undirbúningur málsins og frum-
varpið virtist vera grundvallað á,
þá ætti þing og þjóð- áfram á
hættu að fá álíka einhliða undir-
búning i stærri málum, sem lög-
gjöf landsins yrði svo bygð á í
blindni, til ómetanlegs tjóns fyrir
þjóðina.
Eg get þessarar fjórðu ástæðu hér,
þó matið á tilfinningunni fyrir þeirri
hlið málsins, kunni ekki að verða
ýkja hátt hjá sumum. Eg hefði lík-
lega átt að kalla þá hlið »framsýni«
eða »dugnað« eða eitthvað í þá átt,
til þess að gera alla ánægða.
Um viku eftir að nefndarálit mitt
var prentað, eða 10. september, kom
meiri hluta nefndarálitið í járnbraut-
armálinu. Hafði meiri hl. þannig
vikufrest, með aðstoð landsverkfræð-
ingsins, til þess að gagnrýna álit
mitt, en það gerir meiri hlutinn ekki,
né að sanna hið gagnstæða. Þvert
á móti leggur hann til, að málinu sé
frestað, að ný rannsókn verði látin
fara fram af járnbrautarverkfræðingi,
og nýtt fé sé veitt til þess, 18000
kr., að snjóþyngsli sé mæld áfram,
og umferð og flutningur sé rannsak-
aður á ný, að verði járnbrautin lögð,
þá sé. það gert fyrir reikning lands-
sjóðs, og loksins segir meiri hlutinn:
»að ekki ætti að ráða málinu til
lykta fyr en stjórnin hefði leitað við-
ar fyrir sér um fé til járnbrautar-
lagningarinnar, eða tilboð um lagn-
ing og rekstur*.
Það verður því ekki annað sagt,
en að meiri hlutinn hafi jallist á álit
mitt i aðalatriðunnm, þó hann eigi
beint vildi láta það uppi. Aðalágrein-
ingurinn var sá, að meiri hl. vildi
veita fé til nýrrar rannsóknar, en eg
ekki, og að hann t>teluri járnbraut
austur muni borga sig óbeint, ej ekki
beint, án pess að leiða neinar líkur
að því.
Og þegar þess er gætt, að lands-
verkfræðiugurinn var pá hlr í bœn-
um, og starfaði að málinu með meiri
hluta nefndarinnar, verður ekki ann-
að séð, en að hann hafi líka, að minsta
kosti í bili, Jallist á aðalástceður mín-
ar. Að minsta kosti hefir hann pá
engin svör haft á reiðum höndum
og ekki enn þann dag i dag.
Að öllu þessu athuguðu virðist
vera dálítið kynlegt, að tveir bændur,
þó skynsamir séu, skuli taka að sér
að ryðja brautina fyrir verkfræðing-
inn og þá menn, sem ákvarðaðir
voru til að skrifast fyrir einkaleyfinu
fyrir Dani, samkvæmt þessu fræga
járnbrautarfrnmvarpi.
Eðlilega vantar þá flest gögn til
þess, að geta sett sig nægilega vel
inn í það mál eins og nauðsyn
krefur.
Eg gekk að því vísu, þegar eg
skrifað álit mitt, að það mundi ekki
verða vel séð af sumum vinum mín-
urn, að eg mundi missa þeirra hylli,
bæði þeirra vina minna, sem við
fyrirtækið voru flæktir af beinum
hagsmunalegum ástæðum, og vina
tninna, sem töldu járnbrautina nauð-
synlega fyrir sig og sitt hérað.
En i svona stóru og þýðingar-
miklu máli áleit eg rétt, að skoða
mig þingmann alls landsins, en líta
ekki að eins á einn hluta þess, né
hagsmuni einstakra manna.
Eg kem þá að sjálfum greinunum.
Björn bóndí í Gröf.
Grein hans þarf ekkl að svara,
hún mun svara sér að mestu leyti
sjálf, því hún snertir alls eigi nein
aðalatriði álits mín, heldur smá auka
atriði, sem ávalt má deila um.
»Tónninn« í gieininni bendir líka
til þess, að eigi sé það aðaltilgang-
urinn að seilast langt inn í kjarna
málsins, heldur að reyna i sem al-
mennustum orðum að fá menn til að
trúa því, að járnbrautin komi upp í
hendurnar á okkur alveg kvaðalaust,
og sé það því að eins meinsemi af
mér að vilja ekki unna nærsýslun-
um að njóta gæða hennar.
Til þess þó að ganga ekki alveg
framhjá þessari löngu grein, vil eg
minnast á eina höfuðástæðu hr. B.
B. Það er jarðabæturnar í nágrenní
við Reykjavík. #
Höf. þykir eg gera heldur lítið úr
þessum stórstígu jarðabótum í Gröf
og víðar. Telur hann upp jarða-
bætur nokkurra jarða í grend við
Reykjavík í 15 ár, sem hann telur
stafa nálega eingöngu af bættum sam-
góngum og markaði, eða að þeir bæir
höfðu igildi járnbrautar. Meðal ann-
ars talar hann um, að á þessum 15
árum hafi verið unnin 1017 dags-
verk að jarðabótum í Gröf og stein-
hús bygt. En hann gætir ekki að
taka það fram, að mjög víða hafa
eins miklar jarðabætur verið gerðar
síðustu 15 árin, og víða stórum
meira á öðrum stöðum, sem alls
ekki höfðu þetta járnbrautarígildi,
veginn, og að vera nærri Reykja-
vik, og lágu langt Jrá Reykjavík. —
Dæmi eru til þess, eftir þvi sem
flest eða öll Reykjavíkurblöðin hafa
skýrt frá, að einn bóndi upp í hrepp
hafi nú á einu ári unnið 1200 dags-
verk að jarðabótum, og liggur sá
staður langt frá Reykjavík og aðal-
vegum. Er þetta meira en bónd-
inn í Gröf telur sig hafa unnið á
15 árum að jarðabótum. Og mörg
dæmi lík mætti benda á, sem sjá
má í búnaðarskýrslum.
Annars kemur fleira til álita en
dagsverkatala jarðabóta og veglegar
húsabyggingar, þegar verið er að
telja fram hvað miklar jarðabætur
séu unnar. Þess ætti líka að vera
getið, hvort þær eru framkvæmdar
af arði búsins, eða hvort mestalt sem
til þeirra fer er tekið að láni. Og
loksins kemur þá til álita hvort
búið getur staðið straum af þeim
lánum sæmilega ört, eða hvort grípa
verður til þess að taka lán á lán
ojan, til þess að geta haldið sér á
floti. Geti búið ekki borgað jarða-
bæturnar, getur það leitt til þess að
bóndinn lendi í braski og vandræð-
um áður en hann veit af. Læt eg
svo úttalað um grein Björns bónda
í Gröf.
Ágúst bóndi Helgason.
Ágúst er einn af mínum gömlu
vinum; hefi eg nú brotið af mér
hylli hans í þessu máli, og ef til
vill í fleiri málum. Hann er vel
greindur maður, að mörgu leyti á
undan sínum tíma, og kurteis í rit-
hætti sínum. í grein hans kemur
þvi engin rætni fram hjá honum, held-
ur talar hann um ágreiningsatriðin
eins og siðuðum manni sómir.
Höf. getur þess fyrst, að hjá öll-
um siðuðum þjóðum, séu járnbraut-
irnar taldar lifsnauðsynlegar, og fyrsta
skilyrði fyrir fljótum framförum i
atvinnnrekstri.
Án þess að fara langt út i það
álit manna, vil eg þó leyfa mér að
taka fram, að eigi á sama álitið í
þessu efni við hér eins og í út-
löndum.
Járnbrautarþörfin erlendis byrjar
með því, að stóru löndin, víðáttu-
miklu, fólksmörgu og ríku, leggja
hjá sér járnbrautir, i Jyrsta lagi til
þess að þau geti á ófriðartímum
komið her sínum og vistum sem
skjótast þangað, .sem hann þarf að
komast, eins og gefur að skilja; —
i öðru lagi til þess, að koma pósti
sínum sem greiðast áfram, og í
priðja lagi til þess að flytja vörur
og farþega á skjótari hátt en hægt
er að gjöra með vögnum. Þegar
stóru löndin hafa tekið þennan sið
upp, pá verða smærri löndin, sem
standa í beinu sambandi við þau
stóru, nauðug viljug að haga sér
eins, því bæði er það, að þau hafa
her og þurfa að verja sig, og svo
verða þau, vegna sambandsins við
hinar stærri þjóðir, að koma póst-
inum jafn greiðlega áfram eins og
stærri þjóðirnar gera. Eg tel mjög
liklegt, að væri hægt að ryðja þess-
um tveim ástæðum úr vegi, þá væri
járnbrautir ekki lagðar nema þar,
sem flutningsþörfin væri svo mikil,
að járnbrautirnar borguðu sig. Ln
hvorugri aj pessutn ástæðum, er að
jraman er ávikið, er hér til að dreija.
Það er mikli munurinn. Þess vegna
knýr oss ekkert áfram til að leggja
járnbraut, fyr en vissa er fengin
fyrir að fyritækið geti borgað sig,
beint og óbeint.
AlvöruleysiB.
Höf. er hissa á því, að annað
eins stórmál skuli hafa verið flutt-
inn i þingið, án þess hugur fylgdi
máli. Hann þarf alls ekki að efast
um að hugur hafi fylgt máli, en
hann áttar sig ekki á því, að meiri
hluti nefndarinnar varð beinlínis að
fallast á, og var svo ráðvandur að
fallast á, aðalástæður minnihlutans,
og landsverkfræðingurinn líka. Ætti
sízt að lasta þá ráðvendni, eins og
bent er á hér að framan, vegna þess,
að aðalrökin voru og eru óhrekjandi.
Það er alls ekki rétt að segja að
eg áliti járnbraut óþarfa, ef hún er
lögð svona upp í hendurnar á okk-
ur kvaða lítið, eins og höf. virðist
byggja á. En eg hefi reynt í áliti
mínu að benda á, að kvaðirnar séu
svo miklar og þungar, að nærsýsl-
urnar séu sælli að una við vegina
og sjóleiðina fyrst um sinn, og not-
færa sér þessar samgönguleiðir á
sem beztan hátt. Og eg stend við
það, að hægt er að nota sjóleiðina
til Eyrarbakka á miklu arðsamari
hátt fyrir sýslurnar en verið hefir.
Skip, eins og eg hefi bent á, get-
ur ávalt komist út og inn á Eyrar-
bakka þegar ræði er jyrir opin skip.
Og eins og mönnum er kunnugt,
byrjar vetrarvertíð þar í byrjun marz,
eða jafnvel í febrúar. Skip sem
bíður þangað byrjar, t. d í Reykja-
vík eða i hinni væntanlegu höfn i
Vestmanneyjum, getur því þegar í
marzmán. flutt þangað vörur og
tekið vörur, ef þær eru þá til. Eg játa,
að á sumrum geta einnigverið frátök
um tíma, en sjaldan svo, að veru-
legur bagi geti orðið að, þegar ekki
er um Jarpegaíintning að ræða, sem
eg ekki geri ráð fyrir. Dæmið um
gaddavirinn, sem höf. talar um, á
alls ekki við htr, því eg hefi ávalt
tekið skýrt fram, að báturinn ætti að
haga ferðum sínum ejtir veðri, eu
ekki eftir Jastri Jerðaáætlun, þar sem
ákveðinn farardagur er settur 7a Ari
fyrir fram eins og verið hefir. Eg
er einmitt að benda á, að pað jyrir-
komulag verði að leggjast niður, þar
sem svo hagar til.
Mér þykir vinur minn taka munn-
inn nokuð fullan, þar sem hann seg-
ir, að alt Suðurlandsundirlendið megi
heita útilokað frá erlendum markaði
með vörur sínar hálft árið. Hann
meinar víst að eigi sé hægt að senda
smjör yfir Hellisheiði, um aðrar vör-
ur er naumast að ræða um hávetur-
inn. En eg get fullvissað höf. um,
að allan veturinn er smjör flutt aust-
an yfir heiði hingað suður, þó á
því séu örðugleikar.
Niðurl. í 104. tbl.
Tvö blöð af ísafold i dag,
103 og 104.