Ísafold - 01.05.1915, Blaðsíða 2

2
ISAFOLD
lagt, en hreyatin tóm, þó að hún væri
mörgum hæfileikum gædd, er smám
saman mundu betur birtast; framfara-
hugur Serba væri óstöðvandi, enda
væri fjöldi þeirra hugsjónamenn;
sagSi hann sér hafa mjög brugðið í
brún þá er ’nann kom aftur beim eftir
8 ára burtveru, og fann að fjöldi fólks
í Serbíu var orðinn spíritistar og fólög
komin á /msum stöðum. »Þá var það,
að sendimenn bænda nokkurra komu
á minn fund þess erindis að fá mig
til að þiggja erkibiskupsdæmi í Make-
dóníu. Er það til boða, spurði eg.
Nei, að vísu svöruðu þeir, en sá erki-
biskup, sem þar er, getur ekki talað
eitt orð við andlegar verur, en það
getur þú. En af því eg hvarf þegar
aftur af landi burt, slapp eg við erki-
biskupstignina«. (Hlátur).
Þar næst gat hann þess, að hann
hefði lengi verið móthverfur hreyfingu
spíritista, en síðan um tíma tvíátta,
og var þá kominn í vinfengi við sinn
ágæta fólaga í stjórnmálum, Vilhjálm
Stead. »Hvað stendur hreyfingu yðar
mest fyrir þrifum«? Eg skal segja
yður mína skoðun. Síðan eg varð
sannfærður um sannindi hsnnar þótt-
ist eg finna aðalmótspyrnurnar; önnur
Btafar af vísindunum en önnur af trú-
arbrögðunum. Vísindin á þeirra stigi
þekkja enga sál sem sórveru eða
»substans«, og vísindamenn yfirleitt
sjá sér ekki fært að trúa á líf ein-
stakra manna eftir dauðann. En
klerkar og kirkjan trúa ekki heldur
á líf eftir þetta, sem náttúrulög,
heldur þykjast hafa einskonar einkarótt
frá skaparanum til að boða upprisu og
eilfft líf á yfirnáttúrlegan
h á 11. Hvað er yfirnáttúrlego? spyrja
vísindin — líkt og Pxlatus spurði um
sannleikann —; vísindin standa fast á
því, að alt, sem til er, só náttúrlegt.
Gefið os8 milli’.iðina ! hrópa vísindamenn
vorra daga. Og þeir hafa rétt að
mæla.
Hór stendur hnífurinn í kúnni.
Hinn vitrasti maður, sem eg hefi þekt
á öllum Balkanskaga, sagði mór, að
svo fremi sem eg vildi reyna til að
byggja brú milli efnishyggjumanna og
trúaðra manna eða dulspekinga, mætti
ekki skírskota til fornra fræða eða
helgirita, því allar fornar kenningar
hafi verið bygðar á gömlum og laus-
um þekkingargrundvelli. Sá tími
kemur, að alt, sem nú er ráðgátur
verða greiddar betur en nú áhorfist,
og þó verða það v í s i n d i n, sem
hjálpa. Og — bætti ræðumaðurinn
við — vísindin munu sýna og sanna
að gildi þessarar hreyfingar er að vísu
óumræðilega mikið, en þó öldungis
ekki það, sem nú er kallað »yfirnátt-
úrlegt«.
Eg sleppi hór löngum kafla um við-
skifti greifans og Steads, og þær vitr-
anir sem að lokum sannfærðu sendi-
herrann. Þá sagði hann og frá vitr-
un miðilsins frú Topson, sem sá fyrir
morð konungs og drotningar í Serbíu ;
varð sá atburður »æfilangur tregi«
fyrir Míkjatovish, því að þeir konung-
ur voru ástvinir, én eftir það að Draga
varð drotning hlýddi konungur of
mjög hennar ráðum. Stökk M. við
úr landi; kveðst hann síðan oftlega nafa
náð tali við hinn myrta vin sinn, og
só hann jafnan hugsjúkur út af æfi-
lokum sínum, þótt alt annað só gott
og blessað. — Loks tók ræðumaður
fram. að hversu ægilegur sem ófriður
sá væri, sem yfir stendur, hafi hann
verið óumflýjanlegur og muni það síð-
ar sýna sig. Serbi einn hafi skrifað
sér eftir að þeir tóku Belgrad : »Vór
Serbar trúum á annað líf, og bregð-
um oss hvorki við sár nó bana«.
M. J.
Erl. simfregnir.
Opinber tilkynning
frá brezku utanríkisstjórninni
í London.
Herliö sett á land
báðum megin Hellusunds.
London, 28. apríl.
Flotamálastjórnin tilkynnir að eftir
dægurorustu, þar sem ilt var afstöðu,
hafi liðið, sem sett var á land á
Gallipoliskaga náð reglulega góðri
fótfestu með tilstyrk flotans. Frakk-
ar hafa handtekið 500 manns.
Eftirfarandi símskeyti hefir verið
birt opinberlega í Kairo :
Herlið Bandamanna, undir forystu
Sir J. Hamilton, hefir gengið á land
báðum megin við Hellusund og farn-
ast ágætlega. Margir menn hafa
verið handteknir og herlið vort sækir
stöðugt fram.
Þjóðverjar drepa
Kanadamenn með gasi.
London, 28. apríl.
Hermálaskrifstofan tilkynnir að það
sé opinberlega skýrt frá því eftir
læknisskýrslum að kanadiskir her-
menn hafi látið líf sitt i orustunni,
sem nú geisar, eigi vegna sára,
heldur af eitruðu gasi, sem óvinirn-
ir hafa notað, en það er brot á hern-
aðarreglum samkvæmt fyrirmælum
Haag-samþyktarinnar.
London 28. apríl.
Útdráttur
úr skýrslum Frakka frá 24.-28. aprfl.
Þjóðverjar brutust fram milli Steen-
straete og Langemarck norðan við
Ypres. Komu þeir Frökkum á óvart
með því að nota sprengikúlur með
kæfandi gasi. Urðu Frakkar að hörfa
fyrir og Kanadaliðið að koma her-
línu sinni í fyrra horf.
Óvinirnir gerðu miklar tilraunir
til þess að færa sér það í nyt að
þeir höfðu komið oss að óvörum
en það mistókst. Þeim tókst þó að
ná þorpinu Lizeme á vinstri bakka
Yser, en Belgar og Zuavar náðu
þorpinu aftur með gritnmilegu
áhlaupi og höfum vér sótt fram
hinumegin við það.
Ovinirnir gerðu áhlaup á lið
Breta á ýmsum stöðum en unnu
ekkert á. Vér sóttum fram á hægri
bakka Yser fljóts með áköfum gagn-
áhlaupum. Bretar hafa haldið öll-
um stöðvum sínum þrátt fyrir áköf
og langvinn áhlaup.
Þann 26. sóttum vér mikið fram
norðan við Ypres. Hrukku óvinirn-
ir fyrir og biðu mikið manntjón.
Þjóðverjar ætluðu aftur að nota
þetta kæfandi gas sitt en vér höfum
gert gagnvarnir, sem reyndust ágæt-
lega. Stöðvar vorar höfum vér
styrkt og sótt enn lengra fram norð-
an við Ypres.
Ahlaup Þjóðverja sunnan við
Pavroyskóg og á Reichacherkopf
voru stöðvuð með fallbyssuskothrið
og biðu óvinirnir feikna manntjón.
í Champagne, fyrir norðan Beau-
sejour kveiktu Þjóðverjar í 5 stór-
um sprengivélum og sprengdu þær
í loft upp skamt frá skotgryfjum
vorum.
Lið vort varð fyrri til að setjast í
gýgina, sem myndast höfðu við
sprenginguna, svo áhlaup Þjóðverja
fórst fyrir.
í Argonne gerðum vér áhlaup á
skotgryfjur óvinanna og tókum tvær
vélbyssur og nokkra menn höndum.
A Maas-hæðutn gerðu Þjópverjar
áhlaup á les Esparges, Stremy og
Calonne en biðu algeran ósigur.
Þeir lögðu mest kapp á að ná les
Esparges á sitt vald, en svo fóru
leikar að vér höfðum alt nágrennið
á’okkar valdi. Þjóðverjar lágu hrönn-
um saman fallnir í hlíðunum.
Þjóðverjar skutu af ákafa á Hart-
mannsweilerkopf og komust síðan
upp á fjallstindinn, sem vér höfðum
tekið áður. Nú höfum vér enn náð
tindinum á vort vald og sótt fram
200 metra ofan eftir austurhlíðunum.
Vér höfum sótt enn fram fyrir
norðan Ypres og einnig lið Breta.
Vér höfum handtekið marga menn
og náð skotgryfjubyssum og vél-
byssum.
Hjá les Esparges og Calonne hefir
áhlaup Þjóðverja verið stöðvað. Á
einum stað taldi einn foringi 1000
fallna Þjóðverja. Vér höfum hafið
sókn og vinnum á.
London 28. apríl.
Utdráttur
úr skýrslum Rússa 21.—28. aprfl.
Ovinirnir gerðu árangurslausáhlaup
á stöðvar vorar í Karpatafjöllum hjá
Verhkneaia, Jablonka, Polen og
Oraszptak. Óvinirnir sóttu á Polen-
hæðina af mestu grimd. Þá hæð
höfðum vér tekið áður. Óvinirnir
mistu margt manna.
Nóttina milli 24.—25. apríl gerðu
óvinirnir hvað eftir annað áhlaup á
stöðvar vorar milli Kalwarja og
Ludurnow, en þeim var öllum hrund-
ið og eftir síðustu árásina flýðu óvin-
irnir sem fætur toguðu.
Óvinirnir hafa aukið stórskotahríð-
ina nú að síðustu og hafa þeir að
líkindum fengið nýjar fallbyssur.
Vér höfum hrundið af oss grimmi-
legum árásum í Uzokskarði og unnið
óvinunum mikið tjón.
Þýzk flugvél kom til Bealystok
og varpaði eitthvað 100 sprengikúl-
um á borgina og drap og særði
nokkra alþýðumenn en gerði annars
engan usla.
Vér höfum skotið á stöðina i
Soldau (Austur-Prússlandi) og bar
það góðan árangur.
26. þ. m. fór Svartahafsflotinn til
Sæviðarsunds og skaut mörgum og
stórum skotum á virkin og skot-
vígin í landi. Urðu þá miklar
sprengingar í virkjunum. Flotinn
skaut einnig á tyrknesk herskip, sem
voru í sundinu og neyddi þau til
að halda lengra inn sundið. Loft-
bátur athugaði skothríðina og sagði
að herskipin hefðu hitt vel.
Orustan hjá Ypres.
London, 28. apríl.
Eftirfarandi skýrsla hefir komið
frá Sir J. French yfirhershöfðingja
í dag:
Orustan fyrir norðan Ypres stóð
enn í allan gærdag. Hernaðarfram-
kvæmdir vorar og Frakka hafa al-
gerlega stöðvað áhlaup Þjóðverja og
hafa þeir ekki hahð þau að nýju.
Síðan í gærmorgun hafa engir
Þjóðverjar verið vestan við skurð-
inn nerr.a hjá Steenstraete, þar sem
þeir héldu litlum brúarsporði.
Til þess að koma herlínunni í
samt lag aftur urðu bæði Frakkar og
vér að gera gagnáhlaup norðan við
Ypres. Til þess að standast þessi
áhlaup gripu Þjóðverjar aftur til
kæfandi gass og sprengikúlna, sem
eru bannaðar í Haag-samþyktinni.
Annars staðar alt tlðindalaust.
Simskeyti
frá Central News.
Þýðingarmikil áhlaup Þjóðverja
umhverfis Ypres, neyddu Frakka til
þess að hörfa undan að Yser skurð-
inum. Notuðu Þjóðverjar þar kæf-
andi gastegundir.
Áhlaupum á brezkar skotgrafir við
Ypres var hrundið.
Jpena: Símfregnir skýra frá þvi,
að floti bandamanna hafi skotið á
Enos og Gulf-Saros.
Petrograd: Rússar hafa sótt fram
í Galiziu, í nánd við Lutowiska.
Öllum áhlaupum Austurrikismanna
hrundið.
London 28. apríl.
Bandamenn hafa sett lið á land
báðum megin Hellusunds. Hersveit-
irnar, sem settar voru á land á Galli-
poliskaga náðu góðri fótfestu eftir
dægurorustu, sem var mjög hörð.
Bretar hófu sókn á mánudaginn
norðan við St. Ypres og sóttu fram i
grend við St. Julien.
Frakkar hafa aftur náð Het Sas.
P a r í s : Bretar og Frakkar sækja
enn fram norðan við Ypres. Hafa
þeir handtekið þar margt manna og
náð miklu af hergögnum.
Frakkar hafa náð Hartmannsveiler-
kopf aftur.
London, 29. apríl.
Áhlaup Þjóðverja fyrir norðan Ypres
algerlega stöðvuð. Engir Þjóðverjar
vestan skurðsins, nenia hjá Steenstraete.
Þjóðverjar verjast gagnáhlaupum með
kæfandi gasi.
P a r í s : Austurríski kafbáturinn
»U 5« skaut tundurskeyti á franska
beitiskipið »Leon Gambetta« í mynni
Otrantosundsins. Beitiskipið sökk. Allir
fyrirliðar, þar á meðal Seus flotafor-
ingi, og 600 manns fórust.
136 mönnum bjargaði ítalskt her-
skip.
Leon Gau.betta var 24,416 smálestir
að stærð og var skipið smíðað rétt
eftir aldamótin.
---------«>//<»--------
Darwin og Hæckel.
Háckel karl, sem nú er fjörgamall
og hans lærisveinar, hafa fengið þung-
ar ávítur hjá náttúrufræðingi Breta,
hinum einarða Oliver Lodge. Segir
hann að Hæckel hafi snemma trúað á
Darwin, en ávalt afleiðis fært skoðanir
hins hógværa snillings. Sórstaklega
sakar hann Hæckel um misskilning
á tilgátu Darwins, að tegundabreyting
og bætur í náttúrunni mundi mest
því aö þakka, að náttúran veldi ixr,
og styddi »hið hæfasta« í lífsstríðinu.
Þetta kallaði Darwin (og vinur hans
A. R. Wallacge, þótt hvorugur þá vissi
af öðrum) náttúru-val (natural
selection) og sigur hins hæfasta
(svival of the fittest). Úr þeirri
kenning segir Lodge að Hæckel hafi
búið til hina herskáu þýzku kenningu:
rótt hins sterkara. En hór
só um engan r é 11 að tala, að Dar-
win nefni ekki hinn s t e r k a (the
strong), heldur h æ f a s t a (f i 11 e.s t).
Hinn veikari só einatt drjúgari í ;bar-
áttunni, en hinn sterkari, og oftar en
einu [sinni komi það fyrir, að Davíð
felli Golíat. Þó só önnur villa Hæckels
og hans þýzku vina verri og heimsku-
legri. Þeir fylgi því fram að manns-
andinn stefni sömu braut og hinir
bllndu kraftar náttúrunnar, sem kall-
ast mekanisk lög eða k o s m i s k
stefna (af kosmos = heimur). Slðalög-
málið eða menningarstefnan fer (segir
L.) mjög aðra leiÖ, en hin kosmiska,
þótt á henni bóli og það til muna i
dýralífinu. Síðan lætur Lodge hinn
gamla vin sinn og meistara H u x 1 e y
tala — Huxley, sem frægastur spek-
ingur og náttúruskoðari á Englandi
þótti um sína daga. Huxley segir
um þetta spursmál: »Manufólagið fer
aðra leið og fæst við hið siðferðislega.
Þá kemur það fram, að siðuðum mönn-
um og siðlausum eða miður siðuðum
lendir saman. Hinn siðlausi þekkir
ekki annað en láta hendur skifta og
berjast til þrautar, en hinn ná sátt-
um og friði og vinna sigur, enda befir
fleiri ráð í taki en ofstopann einan«.
Á öðrum stað kemst Huxley enn
betur að orði:
»Menn, sem í fólagi lifa, eru líka
háðir náttúrulögunum, því má enginn
neita. Eins og í ríki dýranua eykst
tala manna og margfaldast sí og æ,
svo baráttan fyrir tílverunni harðnar
eðlilega meir og meir. Þessi barátta
hlýtur að segja til hverjir séu drjúg-
astir eða hæfastir, eða miður hæfir til
að laga sig eftir lífsskilyrðum um-
hverfisins. Og þá reynir á hina dug-
legustu til að verða hinum miður hæfu
yfirsterkari. En áhrif hinna kosmisku
laga eða krafta á mannfólagið verða
því meiri sem það er skemra komið á
þróunarbrautinni. Framfarir mannfó-
lagsins eru því ekki í öðru fólgin en
stöðugri hnekking kosmiska lögmálsins,
en í þess stað yfirráð þess er kalla
má siðalögmál; en þess endimark
er ekki sigur þeirra, sem kunna að
vera hæfastir gagnvart gervöllum lífs-
skilyrðum sem fyrir hendi eru, heldur
þeim, sem siðferðislega eru hinir beztu«.
Góð breytni, segir hann, að eigi í
æfinlegu stríði við náttúruna og þá,
sem fylgi hennar blindu straumröst-
nm. Elti menn með ofurkappi hvað
sem þeir girnist, heimtar siðalögmálið
hóf og sjálfsafneitun; það bannar að
deyða og fótumtroða, hvort sem einn
eða fleiri eiga í hlut; það vill að allir
megi verða hæfir til að lifa og spyr
ekki um skylmingamenn (gladiatora).
»Berjist hvotki beint á móti kosmisku
lögunum, heldur lærið að hafa í fulkt
tré í viðskiftum við það stórveldi«,-
M. J.
Mannslát.
Guðjón Jónsson bóndi í Hlíð í
Sknftártungu lézt á sumardaginn fyrsta,
þ. 22. þ. m., tæplega fertugur að
aldri. Var banamein hans meinsemd
í lifrinni.
Faðir Guðjóns var Jón bóndi (dá-
inn 1911), Eiríksson hreppstjóra,
Jónssonar. Hafa þeir feðgar búið
þar í Hlíð. Amma Guðjóns, móðir
Jóns, en kona Eiríks, var Sigriður
dóttir Sveins læknis Pálssonar í Vík,
en móðir hans er Guðný Jónsdóttir
frá Heiðarkeli, og voru þau foreldr-
ar Guðjóns bræðrabörn. Lifir Guð-
ný enn.
Guðjón átti til góðra að telja, og
var óvenjumikið í manninn spunnið,
en þrálátir sjúkdómar og ýmsir örð*
ugleikar höfðu nú mjög þrengt að
hag hans. Var hann þó jafnan
ósmár i öllum viðskiftum. Guðjón
var maður skynbær i bezta lagi og
mun hafa aflað sér af sjálfsdáðum
þeirrar mentunar, sem bændum er
unt. Nokkuð þótti hann einrænn í
skoðunum, og hirti litt, þótt hann
stæði einn uppi, ef svo horfði við
sannfæring hans. Hann var ein-
beittur, hreinskilinn og drenglund-
aður. Framfaramaður var hann af
alhug, svo sem faðir hans var, og
ber óðalsjörð þeirra feðga þess mik-
inn vott. Mundi hann þó enn miklu
fleiru hafa hrundið af stað, ef efni
og ástæður hefði leyft og aldur enst
til.
Er héraðinu hin mesta eftirsjá að
slíkum manni og vinum hans mik-
ill söknuður að fráfalli hans.