Ísafold - 05.01.1916, Side 1

Kemur út tvisvar
i viku. Verð árg.
4 kr., erlendis 5 kr.
eða 1 V» dollar; borg-
ist fjrii miðjan jili
erlendis fyrirfram.
Lansasala 5 a. eint.
AFOLD
%
Uppsðgn (skrifL)
bundin viö iramót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. of
sé kaupandi sknld-
laus við blaðiö.
ísafoldarprentsmiðja
Rltstjórl: ' Úlafur BJBrnsson.
Talsimi nr. 455
XLIII. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 5. janúar 1916.
x. tölublað
A lþýðufél.bókasafn Templaras. 8 kl. 7—9
Borgarstjóraskrifstofan opin virka da?R 11-8
Bœjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 1—7
Bæjargjaldkerinn Laufásv. B kl. 12—8 og 5
íslandsbanki opinn 10—4.
BL.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8Ard,—10 Blöd.
Alm. fundir fld. og sd. 81/* sibd.
Landakotskirkja. Gubsþj. 9 og 8 á helfctm
Landakotsspitali f. ojúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12.
Landsbókasafn 12—8 og B—8. Útlán 1—8
'Landsbúnaðarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og B—6.
Landsskialasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Landsslminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Náttúrugripa8afnib opib l1/*—2*/a á sunnud.
Pósthúsib opió virka d. 9—7, sunnud. 9—1.
Bamábyrgb Islands 12—2 og 4—6
'Btjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsími Reykjavíkur Pósth.8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Vifllstabahæliö. Heimsóknartimi 12—1
f>jóbmenjasafnib opib sd., þd. fmd. 12—2.

H. Andersen & Sön
klæðaverzlun,
Aðalstræti 16. Sími 32.
Stofnsett 1888.
ÞAR ERU FÖTIN SAUMUÐ
FLEST,
ÞAR ERU FATAEFNIN REZT.
Fjármark Björns Guðna'sonar
i Neðra-Hálsi i Kjós er: Sýlt, stig
framan hægra, sý.t stig aftan vinstra.
Skatta-stefnur.
Erindi flutt á Sjálfstæðisfélagsfundi
i desember 1915.
Innilegt hjartans þakklæti mitt flyt
eg ðllum þeim sem með návist sinni
og á ýmsan annan hátt heiðruðu út-
för minnar elskuðu eiginkonu Mar-
grétar Björnsdðttur. En sérstaklega
þakka eg minum dyggu hjúum hina
stöku umönnun er þau öll sýndu mér
og henni i hennar löngu veikindum.
Landakoti 4. janúar 1916.
Guðmundur Guðmundsson.
Það tilkynnist vinum og vandamönn-
um, að konan mín eiskuleg, Stefania
Magnúsdóttir, andaðist 2. þ. m.
Klöpp á Miðnesi 3. jan. 1916.
Björn Haligrimsson.
Erl. simfregnir.
(Frá fréttaritara ísaf. og Morgunbl.).
Kaupmannahöfn, 29, des.
RÚssar ráðast á Austur-
ríkismetm í Bessarabíu.
Indverski herinn heflr
verið fluttur frá vígstððv-
unum i Frakklandi, og
vita menn eigi hvert.
Grikkir hata leytt Búl-
görum að fara yfir land
sitt.
Kaupmannahöfn 31. des.
Tveimur austurríkskum
tundurbátum heflr verið
sökt í Feneyjarbotni.
Friðarleiðangurs tnoan
eru komnir til Khn; r.
II.
Réttargrundvöllur skattanna.
(Frh.).
Fórnarstefnan Önnur aðal-skattastefn-
an, sem komið hefir
fram, er hin svonefnda jafnrétiis-
steýna, sem einnig er nefnd fórnar-
stefna (á þýzku Opfer-theorie), en
sem ef til vill mætti helzt nefna á
íslenzku ejna- 0% ástaðastejnuna. Að-
alinntak hennar er í stuttu máli
þetta:
Rikið er með öllu óhjákvæmileg
stofnun fyrir borgarana. Án þess fá
þeir hvorki notið öryggis eða vel-
líðunar. En af þessari nauðsyn rík-
isstofnunarinnar ieiðir og rétt henn-
ar til að krefjast skatta af borgur-
unum til að greiða með gjöld ríkis-
ins, og þessi kröfuréttur til skatta
er jafn takmarkalaus eins og nauð-
syn ríkisins er það. En gagnvart
þessari takmarkalausu skyldu borg-
aranna til að greiða skatt gætir engis
stigmunar. Það eru engin úrræði
til önnur, en að dreifa skattgjöldun-
um jajnt niður á alla. Rikið tekur,
sem slíkt, eigi einn borgara sinn
fram yfir annan. Aðstaða þess er
söm gagnvart öllum og þess vegna
eiga allir borgarar að greiða jafnan
skatt til ríkisins, En hvað er
jajn skattur? Það skattgjald, sem í
sér felur jajna Jórn Jyrir alla, sem
kemur tiltölulega jajn pungt niður á
ölluvt. Með öðrum orðum er það
skattur sá, sem jafnað er niður á
alla eftir efnum þeirra og ástæðum
til að bera skattinn. En hvað er svo
átt við með orðatiltækinu: ejni og
ástaður ?
Svarið hjá fræðimötinunum verð-
ur: grundvöllur sá, er jast i tekjum
einstaklingsins, og flestir bæta við:
með fyrirvara þó.
Um þessa ejna- og ástæðnastejnu
er það að segja, að ef henni væri
fylgt út í yztu æsar, mundi hún leiða
til þess, að allar tekjur einstaklings-
ins fram yfir bein3r viðurværisþarfii
ættu að ganga til skattgjalda til hins
opinbera. En fæstum mun þykja
það holl braut, þar sem af mundi
hljótast algerð tálmun þess, að nokk-
ur maður geti efnast mcir en það,
að hafa sem maður segir í sig og
á. Framsóknar mundi þá lilt kenna
hjá einstökum mönnum, en fratn-
sókn einstaklinganna leiðir af sér
framsókn þjóðfélagsheildarinnar smátt
og smátt, ef vel er á haldið.
Efna- og ástæðnasteftxuna, eins og
henni er hér lýst, hafa eigi aðrir en
öfgamenn viljað fylgja út i yztu æs-
ar. Aðrir hafa bent á, að hún þannig
framkvæmd mundi leiða til sinnu-
leysis og framtaksleysis einstaklings-
ins og þaðan af til algers hruns
þjóðfélagsins.
Hvorug stefn- Hvorug þessara tveggja
an einhlft. aðalstefna um skatt-
gjalda-grundvöllinn eru
því einhlítar. Og kemur þá að því,
sem eg sagði i byrjun, að í skatt-
löggjafarmálunum hefir enn eigi tek-
ist að sýna fram á neitt algilt lög-
mál, neina stefnu, er sé sú eina
rétta. En þegar litið er á nytsemis-
stefnuna og efna- og ástæðnastefn-
una sameiginlega, kemur það i ljós,
að báðar hafa kosti og báðar hafa
galla, og því hollast að reyna að
vinsa gallana úr og búa að kostunum.
Nytsemisstefnan á rétt á sér á
ýmsum sviðum, þar sem hið opin-
bera lætur framkvæmá verk, er sér
staklega koma einstökum landshlut-
um að haldi, að þeir eiga þá að
greiða til þess sérstakan skatt. Svo
er um járnbrautarlagningar, vega-
gerðir o. s. frv. Eins kemur þessi
stefna til greina gagnvart útlending-
um, sem dveljast í landinu við at-
vinnurekstur, án þess að vera borg-
arar þess.
Efna- og ástæðnastefnan, með
nokkurum takmörkunum frá hennar
yztu æsum, hefir samt náð mildu
fastari tökum um heiminn. í fram-
kvæmdinni er henni hagað nokkurn
veginn i þessa átt:
1. Framjaris lágmarkið (Eksistens-
minimum) á að vera skattfrjálst. Það
eru einföld mannréttindi, að hver
einstaklingur fái að halda óskertum
þeim tekjum, sem þarf til beins lifs-
viðurværis honura og heimili hans.
Enda felst viðurkénning rikisins fyrir
þessari kröfu i þvi, að til er fátækra-
löggjöf i hverju siðuðu þjóðfélagi.
2. Skatturinn á tekjum, sem fara
fram úr framfæris-lásmarkinu, á að
vera Jramstígur (progressiv), þ. e.
hann á að fara tiltölulega hækkandi
i hundraðstali eftir því, sem tekjurn-
ar eru meiri. Þetta kemur t. d.
fram i tekjuskatti okkar. Sá sem
hefir 3000 kr. tekjur borgar 25 kr.
tekjuskatt, en sá sem hefir 6000 kr.
tekjur 100 kr. Þessi regla byggist
á þvi, að eftir því, sem tekjurnar
eru meiri, finnur maður tiltölulega
minna til hækkandi hundraðstölú á
skattinum.
3. Skatturinn á að taka tillit til
einka ástaðna borgaranna (sjúkdóma,
ómegðar o. s. frv.) — ekki að vera
t. d. jafnhár á 3000 kr. tekjum hjá
manni með 3—C börn og öðrum
manni með 1—2 börn.
4. Skatturinn á að vera hærri á
tekjum af eign en af atvinnu, því
eignatekjurnar renna frá varanlegri
tekjugrein, en tekjur af atvinnu eru
stopulli og verða t. d. fyrir tals-
verðri rýrnun, ef þeim væri breytt
i eign (kapitaliseraðar).
m.
Skattakerfi.
Einn skattur Auk þessarra grund-
eða skatta- valiar-ada/stefna skatt-
ker,i? álagningar hefir deila
staðið milli fræðimanna um annað
úrslitastefnu-atriði í skattamálum. En
það er hvort réttara sé að hafa að
eins einn skatt eða skattakerfi.
Á 18. öld kom heimspekingaflokk-
ur sá, sem nefndir eru »fysiókratar«
og átti sína beztu menn i Frakklandi,
fram með þá kenning, að i rauninni
væru jarðeigendur einu jramleiðendur
i heiminum. Nýtt verðmæti fengist
að eins i afrakstri jarðarinnar. Þegar
öllu væri á botninn hvolft sæu jarð-
eigendur fyrir öllum öðrum stéttum
og kæmu þvi að lokum til að bera
alla skatta. Fyrir því væri umbrota-
minst að láta alla skatta sameinast i
einum einasta skatti, sem jarðeig-
endur bæru. Hefir þessi fyrirhugaði
skattur verið nefndur »impot unique«
(eini skatturinD). Tilraunir voru
gerðar til að koma þessum skatti í
framkvæmd, en reyndin varð sú, að
ókleift væri, því að skatturinn yrði
svo hár, að bændur fengju með engu
móti borið og ekki heldur velt skatt-
inum af sér yfir á aðra, eins og á
sér stað um tollana. Er nú hætt
að brjóta upp á þessum skatti, enda
eiu nú bændur svo valdamiklir orðnir
í flestum þingræðislöndum, að eigi
mundu slíkan skatt láta fram ganga,
þó réttlátur væri.
Eða hvað haldið þið um þing-
bændurna okkar?
Verðhækkun- En N5 er annar skatt’
arskattur. ur> sem mlklð hefir
verið um rætt á sið-
ustu timum og ýmsir mætir menn
hafa látið sér detta í hug, að mundi
einn geta fullnægt þjóðfélaginu.
Það er verðhakkunarskatturinn, sem
oftast er kendur við hinn nafnkunna
hagfræðing Amerikumanna Henry
George, en var studdur þegar af
John Stuart Mill.
Þungamiðja þeirrar skatthugmynd-
ar er eins og mörgum er kunnugt
þessi:
Verðvöxtur jarðar eða lóðar, sem
eigi er að pakka vinnu eða Jjárjram-
lögum eiganda, heldur Jrampróun pjóð-
Jélagsins — á að öllu eða nokkuru
leyti að renná til hins opinbera.
Frá hagfræðis-sjónarmiði hefir það
verið haft móti verðhækkunarskatti,
i.að vetðhækkunin geti verið að eins
að nafninu, þ. e. að peningarnir hafi
fallið i verði, og verði hanu þá órétt-
látur, 2. að verðhækkunin sé oft
eigi að eins framþróun þjóðfélagsins
að. þakka, heldur líka nytsömu starfi
eigandans og í 3ja lagi hefir það
verið fundið þessum skatti til for-
áttu sem allsherjarskatti, að verð-
hækkunin á lóðum sé svo langtum
meiri tiltölulega í kaupstöðum en í
sveitum, að í honum mundi felast
óheyrilegt ranglæti, ef hann væri
gerður að landsskatti. En á því eru
margir mestu hagfræðingar, að í
kaupstöðum geti verðhækkunarskatt-
ur orðið heppilegur og muni þar
eiga framtið fyrir sér. Enda þegar
talsvert farið að nota hann i erlend-
um bæjum, einkum á Þýzkalandi.
Skattakerfi SÍónartmð hagfræðinn-
hollara. ar er Þá Það» að ho11-
ara sé og hentugra að
hafa skattakerfi en einn allsherjar-
skatt. Allsherjarskatturinn muni
þurfa að vera svo hár, að mjög verði
tilfinnanlegur. Þykir það sjást af
reynslunni, að því berari verða gallar
hvers skatts, því hærri sem hann er.
Með skattakerfi sé hægt að vega
nokkúrn veginn salt milli skattanna,
þannig, að þótt einn skatturinn komi
þungt niður á þessari stéttinni, megi
haga þvi svo, að annar komi léttara
niður á henni og jafni hinn upp o.
s. frv. (Niðurlag.)
Þegnskylduvinnan.
Eftir Gisla Sveinsson lögm.
I.
Árið 1903 kom fram í dagsbirt-
úna hugmyndin um þegnskylduvinn-
una, borin fram á alþingi af Her-
manni Jónassyni. Tillagan fékk nokk-
urt fylgi við atkvæðagreiðslu i þing-
inu (n. d.), en náði ekki fram að
ganga til fulls. Ekki var málið gagn-
rýnt þá, og fæstir áttuðu sig vist á
þvi; aðeins voru því lögð nokkur
meðmali af þeim, er gerðust því
hlyntir.
Einn þeirra var Þórh. Bjarnarson,
síða'- biskup, Getur hann þess í
N.-Kirkjubl. 1. okt. s. 1., að »hug-
myndina* muni hafa átt Björn skóla
kennari Jensson, — en frömuður
hennar er þó Hermann Jónasson,
eins og kunnugt er orðið. Hann (H. J.)
reit og grein um málið í »Andvara«
1908.
Ekki virtist hugmynd þessi fá
mikinn byr meðal þjóðarinnar, fram'
an af. En ekki var málinu and-
mælt opinberlega, svo teljandi sé.
Leikhúsið.
Hadda Padda. Sorgleiknr
i 4 þáttnm eftir Guðmund
Kamban.
Því var heilið í sfðasta blaði að
minnast itarlega á þetta leikrit, er
hefir unnið skáldinu frægð á Norður-
löndum og mikið þótt til koma i
helzta leikhúsi Dana, konunglega
leikhúsinu í Kaupmannahöfn.
Fyrsta kvöldið sem það var leik-
ið hér, þótti mér sitt hvað ábóta-
vant í meðferð leikritsins, en er eg
sá það nokkrum kvöldum síðar, virt-
ist mér heildarsvipurinn miklu betri.
Það gerði hver i sinu horni, því að
málið var í rauninni ekki á dagskrá.
Talið er af ýmsum, að frumhug-
myndin hafi aðeins verið »verkleg»
(og sumir skilja hana svo ef til vill
enn þann dag i dag), bundin við
vegavinnu, þ. e. til þess að fá verka-
lýð ókeypis til þess starfa( " í þarfir
landsins. En síðar færðist og í
hana »andleg» þýðing, óefað mest-
megnis fyrir tilstuðlan Herm. J.
Um fylgi hennar — eða andstöðu
— með þjóðinni vita menn enn
sem fyr ekkert ábyggiiegt. Ung-
mennafélögin hafa tekið hana að sér,
segja menn (sem »stefnumál« ?). En
málinu hafa þau haldið innan sinna
vébanda, svo að ekki verður séð, að
það sé meira rakið fyrir almenningi
en áður var. í fyrra var málinu
hreyft af Sigurði Guðmundssyni
magister, í ræðu og riti (í »Skin-
faxa«, blaði Ungmentiafélaganna).
Er hann fylgismaður hugmyndarinnar
og hneig mál hans einvörðungu
þeim megin.
En nú er það í alvöru að komast
á dagskrá, og valda þvi aðgerðir
siðasta alþingis. Þjóðin kemst ekki
undan þvi, að gera sér einhverja
grein málsins, vegna tillögu þeirrar,
Á