Ísafold - 05.01.1916, Qupperneq 2

2
ISAFOLD
!
Lestur leikritsins af nýju eftir fyrstu
leiksýning fræddi mig um það,
hversu óhjákvæmilegt er, að naum-
ast missist nokkurt orð úr, en ys
og þys í leikhúsinu fyrsta kvöldið
ásamt leikskelk og bar. af leiðandi
festuskorti bæði i orðum og æði
leikenda, lét talsvert á vanta, en úr
því bætt síðari kvöldin.
Eg ætla eigi að fara út í efni
sjálfs leikritsins, né dæma um það
frá höf. hendi, því að hér í blað-
inu hefir tvívegis áður verið á það
minst, i 28. tbl. í fyrra i ítarlegum
ritdómi eftir Á. f. og i 53. tbl.
þar sem teknir voru upp ritdómar
danskra fagurfræðinga um leikritið.
En þeir hæla því á hvert reipi,
telja það hið langbezta leikrit, er
sýnt hafi verið i Danmörku um
langt skeið, sbr. t. d. það, sem ritstj.
blaðsins »Ugens Tihkuerc segir
um viðtökurnar fyrsta leikkvöldið i
kgl. leikhúsinu; »að leikgestir Kaup-
mannahafnar hafa sýnt, að þrátt
fyrir smekkspillandi leikhúsgutl, hafa
þeir varðveitt hæfileikana til að
meta hið sanna og mikilsverða, þeg-
ar það birtist af nýju«. Ög hinn
kunni leikdómari Berlings, }ulius
Clausen ritar eftir fyrsta leikkvöldið:
»Loksins kom sýningin, sem menn
hingað til hefir þyrst eftir, sýning
sem loks bar með sér andvarann af
hinni sönnu og stórfeldu list, sýn-
ing, þar sem alt gleymdist fyrir
einu orði og einu augnaráði* — og
dóm sinn endar hann á því, að »ef
þetta leikrit verði ekki sótt sé eng-
in listnæmi lengurtil í Danmörku*,
»og þá er alveg eins gott að loka
þjóðarleikhúsinu*.
Það er svo sem eigi umtalsmál,
að »Hadda Padda« hefir fengið á
sig alt annan og meiriháttar búning
í kgl. leikhúsinu i Khöfn bæði um
sjálfan leiksviðsbúnað og eins um
meðferð einslakra hlutverka. Þess
vegna getum vér eigi tekið nndir
svo mikið og hávært lof, sem að
ofan getur. En svo er leikriti Kamb-
ans háttað, sem einkenni er um
bezta skáldskap, að* þau vinna við
hvern Iestur. Og sú mun og rannin
á verða við leiksýningarnar hér, að
Höddu Pöddu munu áheyrendur njóta
miklu betur annað skifti en hið
fyrsta o. s. frv.
Þrátt fyrir sýningargallana I
Hrafnhildur eða hin gælu-nefnda
Hadda Padda er leikin af Guðrúnu
sem þingið samþykti, að almenn at-
kvaðaqreiðsla allra kjósenda skyldi
fram fara, samhliða næstu kosning-
um til alþingis (á hausti komanda),
um það, hvort »lögbjóða skuli skyldu-
vinnu« o. s. frv., eins og menn geta
séð í ísafold frá 25. sept. s. 1., en
þá birti blaðið bæði tillögu þessa og
(minnihluta) nefndarálitið í n. d., er
skrifað var af Matth. Ólafssyni.
Hann kom málinu inn á þing að
þessu sinni. •
Á siðastliðnu hausti skrifaði Einar
Helgason garðyrkjumaður grein i
landbúnaðarritið »Frey« og lýsti sig
þar andvígan framgangi málsins. —
Og úr hópi Ungmennafélaga hefir
eitthvað verið skrifað um það, til
meðhalds því (t. d. Steinþór Guð-
mundsson stud. theol.).
Er nú talið það, sem fram hefir
komið í málinu, en nú virðist, svo
sem eðlilegt er, vera farið að bóla
á fundahöldum, til skýringar því, og
er þá ekki síður nauðsynlegt, að al-
þjóð manna fái að sjá það rætt í
blöðum vorum, frá báðum hliðum.
í þvi, sem hér fer á eftir, verður
málið dálítið athugað, eins o% pað
litrgur nú jyrir.
lndriðadóttur. Heiglum hent er það
hlutverk eigi. Finst mér, sem hverja
leikkonu muni óa við að eiga að
»íklæða holdi og blóði* svo óvenju-
lega konu og hún er frá skáldsins
hendi, svo er hún ólík og ofar því
sem flestir menn kannast við i
eðlisfari nútiðarkonu.
Hún er, eins og einhver hefir sagt,
nokkurskonar nútiðarinnar Guðrún
Ósvífursdóttir. Af slíkri konu er
krafisí nærri hins yfirnáttúrlega — í
svip, andlitsfalli og framkomu allri.
Þetta á leikkona þessi eigi í fari
sínu, og er eigi tiltökumál í sjálfu
sér, en svipmeiri og mikilúðlegri
hefði Hrafnhildur mátt vera en frú
G. I. á kost á að gera hana.
En hún gerir margt svo framúr-
skarandi vel í gerfi Hrafnhildar, að
mestu virðing hlýtui: að vekja fyrir
listviðleitni hennar og óvenjumikl-
um leikhæfileikum — mælt á íslenzka
vog. Á framsögn hennar vill að
vísu stundum bresta, setuingar nokk-
uð »tafsaðar«, en hinn þögli leikur,
augnaráð og látæðis-tilbreytingar voru
á köflum fyrirtaksgóðar — og frú
G. I. er ein örfárra, eða liklega ein
af tveim leikkonum hér, sem getur
stundum sýnt á leiksviðinu lífið sjálft,
en ekki leik. Hún er nú ein af
aðalstoðum íslenzkrar leiklistar og
vér fáum vonandi að njóta hennar
sem lengst við þá list, sem er henni
auðsjáanlega alvara, en ekki leikur.
Andstæða Hrafnhildar er systir
hennar, Kristrún, »rándýrið«, sem
veiðir Ingólf »í snöru sins óhemj-
andi fjörs«, konan sem Ingólfur segir
um: »Sumar konur ættu ekki að
hafa leyfi til að vera friðar*, þessi
undurmjúki, síkviki kven-»köttur»,
skinnmjúkur, en klógrimmur. Það
var hin mesta synd, sem hægt var
að drýgja gagnvart svo góðri leik-
konu, sem jungfr. Emilia Indriðadóttir
er á sinu sviði, að hún skyldi þurfa
að leika þetta hlutverk. Hún hafði
ekkert í það, nema venjulega sam-
vizkusemi sina — að gera sitt bezta,
en hún dugði ekki til og var það
mesti gallinn á leiksýningunni,
hversu mjög Kristrún var fjarri þvi,
sem vakað hefir fyrir höfundinum
og endilega þurfti að vera til þess
að gera atburði leiksins skiljanlega
áhorfendum, er eigi höfðu kynt sér
leikritið vandlega áður.
Þriðja aðalhlutverkið, Ingólf, lék
hr. Jens B. Waage. Það finst mér
íin I {) ' TT~i' rYÍMÍMÍWcf
^Eins og menn“sjá, er^stofnað^hér
til «þjóðar-atkvæðís«, líkt og i bann-
málinu. Þetta er sú hála braut. sem
ætla hefði mátt að löggjafarnir rös-
uðu ekki út á aftur fyrst um sinn.
Aðferð þessi er og hið mesta hættu-
spil, getur orðið með öllu óhafandi
og blátt áfram hneykslanleg. Sam-
kvæmt stjórnskipulögum réttum er
það löggjafarþingið, sem þjóðin kýs
fulltrúa til, ásamt hinu æðsta fram-
kvæmdarvaldi, er lögin setur. Með
þeim hætti hafa reynst bezt tök á að
vanda til lagasetninga (sem gengur
nógu erfitt samt), og þjóðin hefir
með fulltrúum sínum hönd í bagga,
að það eitt nái fram aðj ganga, er
bygt sé á skynsamlegu viti (frá
hennar og þeirra sjónarmiði). í
þessu skyni hefir hún þessa fulltrúa,
því að langt er síðan, að menn sáu
að ókleift var að »almenningur«
setti sjálfur lögin beinlinis.
Það er því í fyrsta lagi óreglulegt,
að vera að víkja hinum eða þessum
löggjafarmálum út fvrir þeirra rétta
svið. Og i öðru lagi getur það
verið hreinn voði, þegar um stór-
mál er að ræða, — ekki sízt er þau
þá eru lítt eða alls ekki rannsökúð
einna óskiljanlegast frá höf. hálfu, að
Hrafnhildur skuli hafa orðið svo ást-
fangin af ekki meiri manni, af —
mér liggur við að segja, öðrum eins
mannræfli, eins og Ingólfur i raun-
inni er. Og mér fanst leikandinn
taka Ingólf helzti hátíðlega yfirleitt.
Hans er að visu getið sem »glæsi-
legasta manns á íslandi* á vörum
ásthrifinnar stúlku. En eftir þvi, sem
höf. fer með hann, hlýtur það aðeins
að liggja í framgöngunni og yfirlitinu,
og mér finst leikritið allviða krefj-
ast þess helzt, að Ingólfur sé glaðlegur,
hvatlegur, hraður i máli, hraður í
hreyfingum og hafi á sér »kvenna-
gullanna* innantóm einkenni. Þetta
fanst mér eigi njóta sin i meðferð
Jens Waage, þótt að öðru leyti kendi
í mörgum atriðum tilþrifa hins
greinda og þaulvana leikara.
Annara hlutverka er naumast ástæða
að geta sérstajriega, svo smá sem
þau eru, nema hvað þau voru flest
snoturlega af hendi leyst.
Þó get eg ekki bundist þess að
minnast fljótlega á það í sambandi
við þessa leiksýning — mun síðar
gera það nánar — hversu leitt það
er, að eigi skuli meira tilstreymi nýrra
krajta í Leikfélaginu en raun ber
vitni. Á þetta einkum við kvenna-
megin. í þessu leikriti eru t. d. 4
kvennahlutverkin, Haddapadda, Krist-
rún, bæjarfógetafrúin og Grasa-kouan
— 4 meiriháttar hlutverkin leikin
af 4 systrum. Hversu sýnt sem
þeim væri um að leika, hverri i
sinni röð, hlýtur þeim þó að veita
erfitt að afmá einkenni hins mikla
skyldleika í málrómi og fasi — og
þegar áhorfendum, eins og hér á sér
stað, er svo kunnugur skyldleikinn —
verða áhrifin því sterkari i hugum
þeirra. Þetta er býsna óheppilegt
og það er víst, að ef framhalds-gróð-
ur á að komast í leiklistina hér —
þá þarf nýja unga krafta — til end-
urnýjunar. Annars kemur lognmolla
og síðan kyrkingur í hana.
Eqo.
Brezkt beitiskip kom hingað á
n/ársmorgun og dvaldist hér sólar-
hringsbil.
Fisksalan í Bretlandi. Skallagrím-
eða upplýst. Það er fljótséð, til
hvers það getur ieitt, ef löggjafarnir
fara að taka upp á því, að kasta út
til þjóðarinnar hálfköruðum vanda-
málum, til þess að hún taki »álykt-
unina«, sem þeir hvorki þora né
treysta sér till Þeir þykjast vera
að koma fram með einhver »nýmæli«
eða »hugmyndir« — en í stað þess
að rannsaka þau eða gera a. m. k.
sjálfum sér ijós, til þess að þeir geti
gengið frá þeim, svo að skammlaust
sé, gera þeir sér létt verk og lítið
fyrir og varpa »ábyrgðinni« á fram-
gangi Jmálsins i— óundirbúnu —
á kjósendurna! Þann veg geta van-
hugsuð og skaðleg mál komist fram
og á hinn bóginn líka góðar og
nýtar hugmyndir hindrast, eftir því
hvernig »atkvæðin» falla. Því að
hvernig á alþýða manna alt í einu
að gera sér fullajgrein fyrir því, sem
aldrei hefir verið rakið til hlitar og
sjálfir löggjafarnir sýnilega ekkert
grynna í? Er það ekki ósvífni og
ósómi að ætlast til slíks ?
Hugsanlegt væri það meira að
segja, og reyndar alls ekki ólíklegt,
að þeir, sem greiða kynnu atkvæði
með pvi að »lögbjóða« skuli eitthvað
— t. d. þegnskylduvinnuna — tnenn,
ur seldi afla sinn í Fleetwood fyrir
1840 sterlingspund, Snorri goði fyrir
1080 sterlingspund og Marz fyrir 1250
sterlingspund. Öll skipin munu nú
vera á heimleið aftur.
Skipafregn. H e k 1 a (skipstjóri
Guðm. Kristjánsson) kom hingað á
gamlársdag, hlaðin vörum.
G u 1 1 f o S s fór frá Leith á nýárs-
morgun. Kom til Vestmanneyja kl. 6
í morgun.
Hræring nokkur hefir orðið hér í
bæ meðal mjólkurframleiðenda út af
því, að verðlagsnefndin gaf út það
boðorð, að hámarksverð mjólkur skyldi
vera 22 aurar potturinn. Héldu þeir
fund út af þesBU, og horfðist allófrið-
lega á um þær mundir. En nú hefir
stjórnin gefið út bráðabirgðalög
með refsingarákvæðum fyrir að brjóta
móti boðum verðlagsnefndar, og mun
því eigi meiri urgur að verða að sinni,
nema þá að mjólkurframleiðendur ger-
breyti búskaparfyrirkomulagi sínu og
hætti að mestu við mjólkurframleiðslu.
Að verðlagsnefndin hafi beitt þá
rangsleitnl mun mjög ólíklegt, þar sem
m. a. stendur svo á, aðformaður henn-
ar er sjálfur forseti búnaðar-
félags íslands.
Nýárssundið er nú orðin föst venja,
sem eigi er frá brugðið við nein ára-
mót. Þetta sinni þreyttu 7 kappar
sundið, og varð þeirra hlutskarpastur
nú sem fyrri Erlingur Pálsson sund-
kennari. Hlaut hann að launum silfur-
bikar þann hinn mikla, er Guðjón heit-
inn Sigurðsson úrsmiður hafði gefiö í
fyrra, þá er fyrri gjöf hans var full-
unnin. Sundskeiðið var 50 stikur, og
svam Erlingur það á 34J/2 sek., en
næstur varð Bjarni Bjarnason á 43
sek., þá Magnús Arnason á 46, Sveinn
Normann á 46* 1 * * * * * * * * * * * * */2, Haunes Friðsteins-
son á 48, Pétur Mock á 49 og Egill
Ólafsson á 53. — Sjávarhiti var á ný-
ársmorgun tvö og hálft stig, en loft-
hi.ti 4 stig. — Eftir kappsundið flutti
Bjarni frá Vogi ræðu, og mintist m.
a. maklega Guðjóns heitins Sigurðs-
sonar, og var minning hans rómuð
með ferföldu húrrahrópi.
Yeðurskýrsla.
Miðvikudaginn 29. des.
Vm. logn, hiti 2.2.
Bv. logn, hiti 2.8.
íf. logn, hiti 2.0.
Ak. s. kaldi, hiti 5.3.
Gr. logn, frost 0.5.
sem fylgjandi væru hugmyndinni,
hugsað eða í hugsunarleysi, að þeir,
þegar til kæmi, Jeldu sig allsekkivið
fyrirkomulaðið eða lögin sjálf. Um
það eru þeir sem sé ekki spurðir
ráða. Þeir greiða atkvæði sín ger-
samlega í blindni um þetta atriði.
Þess vegna er öðru máli að gegna
nm pá aðferð, að bera Jullbúin lög,
afgreidd frá alþingi, undir þjóðina,
til samþyktar eða synjunar. Um
það á almenningur að geta myndað
sér ákveðna skoðun, skjótlega, hvort
hann vill þessi lögin, eins og þau
eru úr garði gerð, eða ekki. En
um slikt verður ákvæði að vera í
stjórnskipunarlögum, og hjá oss er
það nú að eins »sambandsmálið«,
er þeirri tilhögun hlítir. —
Þvi verður ekki neitað, að »bann-
málið« liggur hér nærri ,til saman-
burðar (við þegnskyldumálið), ekki
að eins að þvi leyti, að bæði leggja
þau höft á frelsi einstaklinganna —
þótt ólíkum tilgangi sé saman að
jafna —, heldur líka hvað meðferð■
ina snertir. Eg og margir aðrir (i
rauninni bindindissinnaðir menn)
hafa verið eg eru þeirrar skoðunar,
að engin nauðsyn hafi rekið til að
smella bannlögunum á; bindindis-
Sf. v. kaldi, hiti 3.2.
Þh. F. logn, frost 0.7.
Fimtudaginn 30. des.
Vm. a. snarpur vindur, hiti 3.2.
Rv. a. gola, hiti 2.8.
ísafj. logu, frost 1.8.
Ak. s.s.v. andvari, frost 6.0.
Gr. s. kul, frost 7.0.
Sf. logn, frost 4.1.
Þórsh., F. s.a. stinningsgola, hiti 4.2.
.............♦>»«»----------
Til launanefndarinnar.
Tillaga.
I staO þe8s er veriO hefir, aO laun
opinberra starfsmanna landsins hafa
veriO greidd mánaOarlega f y r i r-
fram, séu þau goldin mánaöar-
lega eftirá.
Málsbætur.
Öllum þorra landsmanna, er fyrir
launum vinna, er goldið kaupið eft-
irá, viku-, mánaðar- eða ár-lega, og
eins þeim, er atvinnu hafa hjá und-
antekningunum, sem fyrirfram fá
goldið. Jafnrétti kemst því á að
þessu leyti.
Með fyrirkomulaginu sem er, tap-
ar landssjóður fé í hvert sinn er
opinber starfsmaður fellur frá, ef
það eigi vill til í sjálf mánaðarlokin,
Næði breytingin fram að ganga,
græddist lanssjóði talsvert fé:
1. Hann hatti að tapa vöxtum af
samtaldri fjárhæð, er öll fyrirfram
goldnu launin nema mánaðarlega.
2. Hann graádi (i raun) saman-
talin mánaðarlaunin öll, og
3- eilifðarvöxtu af sömu fjárhæð.
Fróðlegt væri að vita ‘hve miklu
fé þetta nymdi, en hér eigi gögn
fyrir hendi.
Beinn gróði landssjóðs við þessa
fyrirkomulagsbreytingu væri góður
styrkur mörgu því nytsemdarmál-
efni, er hann annars á bágt með að
styrkja.
Ogfyndist »launamönnunum« það
lýsa of miklu kaldlyndi landssjóðsr
að breyta til og stinga peningunum
þegjandi í vasann, þá gæti hann t.
d. látið beina gróðann, mánaðarlaun-
in, — tugi þúsunda —, ganga til
styrktar landsspítalahugmynd kven-
fólksins i einhverri mynd.
Holti undir Eyjafjöllum, 21/i2”’rS-
Guðbrandur Maqnússon.
hreyfingin var, góðu heilli, orðin
svo útbreidd og hafði gripið þannig
hugi manna, að málið mátti telja
hér i bezta gengi, sigurinn vís, fyrir
upplýsing og frjálsa tilhneiging, þótt
ekkert lögbann væri við lagt. En
nú var því dembt út til »þjóðarat-
kvæðis«, og gat þá varla farið öðru
vísi en fór, því að allir vita, að
aldrei hafði veaið rædd nema önnur
hlið málsins. »Umræðurnar« komu
fyrst ejtir á. En er bannlögin voru
sett (hversu þörf eða óþörf sem
sumum kann að finnast þau), gat
ekki |verið um annað að tala, fri
sjónarmiði allra heilbrigðra manna,
en að reyna þau, láta þau sýna sig
i framkvæmdinni.
Svo er því og varið um þegn-
skyldumálið. Fram að þessum tíma
hefir ekki verið rædd nema önnur
hlið þess (og mest í hugmyndum
og getgátum). Það er með öðrum
orðum alveg órannsakað mál, því að
einhliða útmálun getur enginn kall-
að rannsókn. Þetta ber að benda
á, áður en það er orðið um seinan.
Eins og of seint mun vera að
iðrast cftir dauðann, eins býst eg
við að lítið stoði að opna þá fyrst
augun, er alt er um garð gerigið.