Ísafold - 15.01.1916, Page 2

2
ISAFOLD
Fræðsla um landshagi.
íslendingar ern miklir ættfræðingar.
Þeir vilja vita af hverjnm þeir eru
komnir marga liðu fram, og þekkja
skyldfólk sitt lifandi sem lengst þeir
geta.
En þeim er ekki eins ant um að
þekkja til fullnustu landið sitt, hagi
þjóðarinnar, viðskifti hennar og efna-
hagslíf. Þó er þeita að breytast i
seinni tíð, síðan skilmerkilegar ár-
legar landshagsskýrslur fóru að
koma reglulega út.
En fjarri fer þó því, að enn sé
hið mikla fróðleiksefni og gagnsemd-
arhugleiðingar þeirra búnar að ná
föstum tökum á hugum manna.
Svo er það þó, að engin gögn
eru 'til, sem gefa eins glögga hug-
mynd um daglegt framkvæmdalif,
eins og haqskjrslurnar.
Lengi hefir sú bábilja ríkt, að hag-
skýrslurnar væru eigi annað en purr-
ar tolur. Annað verður uppi á ten-
ingnum fyrir þeim, sem gerir sér
far um að rýna í tölurnar, að finna
lifið bak við þær. Það erkekki ein-
ungis, að þær gefi einkar fróðlega
mynd af högum þjóðarinnar, eins og
nú eru þeir, heldur eru þær leiðar-
stjarna til að sjá — en ekki spá —
fyrir um hagi hennar fram i timann.
Allir þeir, sem ant er um þjóð-
mál og framtíð landsins, ættu þvi
að reyna að kynna sér sem bezt
hagskýrslur vorar. — Þær munu
reynast þeim betri liðsmaður
í öllum hugleiðingumj um hvað
gera skuli yfirleitt til þroska og
framsóknar þjóðarinnar efnahags-
lega — en margt annað, það er að
segja, ej þeir lesa þær eigi eins og
kverið fyr meir — til þess að kunna
en skilja ekki.
Síðan um 1880, er Indriði Einars-
son,; skrifstofustjóri, fór að sjá um
Landshagsskýrslurnar, hefir sívaxandi
verk verið í þær lagt. Og árið 1913
setti þingið á stofn haqstoju Islands.
Að vísu heyrðust þá einstakar radd-
ir um að óþörf stofnun væri.
Það mætti komast af án hennar
eins og hingað til o. s. frv. En
því fór betur, að þessar raddir mis-
skilnings-sparnaðar máttu sín eigi
meira. Mun hagstofan þegar vera
búin að sýna, að hún margborgar
sig og á vafalaust eftir enn að sýna
það betur.
þjóðarmanni, Venizelosi hinum gríska,
en svo er um þann mann, sem hér
er frá sagt, að hann er að mörgu
leyti einkennilegasti og mikilhæfasti
stjórnmálamaður heimsins, sem nú
er uppi, enda verið nefndur >Bis-
marck Balkanskagansc, þótt enn sé
hann eigi búinn að vinna til þeirrar
risa-nafngjafar.
Heimiidarmaður þessarrar greinar,
Arthur Cristensen dr. phil., danskur
maður, er þaulkunnugurhögum Grikk-
lands, hefir dvalið þar langvistum og
kynt sér grandgæfilega alla stjórnar-
hagi þar í landi.
>Eg minnist, segir hann, kvöld-
veizlu einnar í háskóla Aþenuborgar
vorið 19x2. Forvígismena Grikkja
á ýmsum sviðum voru þar saman
komnir í virðingarskyni við marg-
brotinn hóp vísindamanna viðsvegar
að, sem átt höfðu með sér stefnu í
Aþenuborg. Georg konungur var
allstaðar nálægur í veizlusalnum. Með
fjörlegu fasi og unglegu viðmóti gaf
hann sig á tal við hvern á fætur öðr-
um, jafnvígur á gríska tungu, franska
Og danska. Ríkiserfinginn Konstantín
stóð grafkyrr, kaldur á manninn og
þurlegur, i þyxpingu nokkurra her-
foringja.
Skýrslurnar frá henni, sem komn-
ar eru, beia vott mikillar nákvæmni
og elju — sýna það, að hinu aukna
starfsfé og starfskröftum, sem hag-
fræði landsins þar hefir verið veitt
— hefir ekki verið á glæ kastað.
Það sem enn vantar, er handhægt
kver árlega, er í sér feli í yfirliti
aðalkjarnann úr Landshagsskýrslun-
um, nokkurs konar landshas’sárhók.
Væntanlega verður þess eigi langt
að bíða, að hagstofan sjái sér fært
að koma henni á flot.
Hún yrði hverjum þetm, sem um
landsmál ,les, hugsar eða ritar —
ómetanlegur hægðarauki.
■ ■ ■ ■■ ■ ------
Kvæði Guðm. Friðjónsson-
ar um Björn Jónsson sendi skáld-
ið ritstjóra ísafoldar með þeim um-
mælum, að það væri >endurkveðið«
kvæði það, sem birt er í Minning-
arritinu um B. j. — kveður hann
sig heldur vilja »hafa þ e 11 a kvæði
í helju gleymskunnar, ef gæti«. —
Fyrir því er það birt hér í blaðinu
í dag og mun á sínum tíma koma
í II bindi Minningarritsins.
Veitt læknishérað
Guðmundur Þorsteinsson læknir
í Þistilfirði hefir fengið veiting fyrir
Hróarstunguhéraði.
Fisksalan til Bretlands. Ingólfur
Arnarson seldi núna í vikunni afla
sinn í Fleetwood fyrir alls 63.000 kr.
og er það hæsta verð, sem enn hefir
greitt verið fyrir ísienzkan skipsfarm
af fiski.
Eggert Ólafsson hefir selt sinn fisk
fyrir 2600 sterlingspund og Earl
Hereford sinn fyrir 2425 sterlings-
pund. Hvorttveggja ágæt sala.
Guðsþjónustur á morgun:
í dómkirkjunni kl. 12 síra Jóh. Þork.,
kl. 5 síra Bj. Jónsson.
í frfkirkjunni kl. 12 síra Ól. Ól.,
kl. 5 sfra Har. Níelsson.
Aggerbecks Irissápa
er óvtRjainanlega góö íyrir húOina. Uppóhald
allra kvenna. Beeta barnasápa. Biöjiö kanp-
menn ybar nm hana.
En úti í horni gat að líta mann,
sem tekinn var að hærast, álútan
nokkuð, í skeggræðum við roskið
kvenfólk. Hann var með afarsterk
gleraugu, er sögðu til um óvenju-
mikla nærsýni — og alt yfirbragðið
bar keim af vísindamanni, viðutan
heiminn. Þessi maður, sem ókunn-
ugir þegar í stað mundu hafa svarið
að væri einhver >lærður prófessor*,
var »alræðismaðurGrikklands«, Elev-
therios Venizelos. Ekki er fyrir það
að synja, að meðan hann skeggræddi
daginn og veginn við hinar skraut-
búnu konur, hafi blossað í huga
hans fullhugans fyrirætlanir, þær er
nokkurum mánuðum síðar urðu að
þeim tröllaukna ófriðareldi á Balkan-
skaga, er af sér skilaði Grikklandi
tvöföldu að landi, lýð og völdum*.
Venizelos er aðeins rúmlega fimt-
ugur maður, f. 1864 í höfuðborg
Krítar, Kanea — af spartverskum
ættum, og er mælt, að forfeður hans
hafi flúið frá Spörtu fyrir 200 árum,
vegna ofsóknar Tyrkjans. — Skóla-
lærdóm nam hann að mestu í Aþenu-
borg — og varð þar doktor í lög-
fræði 1887. Þótti þá þegar mikið
til hans koma fyrir allrar atgervi
sakir — eigi sizt framúrskarandi
Enn um Leikfélagiö.
Fyrst er það, að mér láðist að
minnast eins leikandans í Höddu
Pöddu um daginn, sem nú sýndi sig
fyrsta sinni fyrir Reykvíkingum. Það
var frú Halldóra Viqjúsdóttir. Hún
lék fóstru Hrafnhildar. Hún kvað
hafa áður leikið fyrir norðan og far-
ið jafnan vel úr hendi. Svo var það
og i þessu fyrsta hlutverki hennar
hér. Leikurinn alstaðar blátt áfram
og trúr. Er það spá mín, að hún
verði Leikfélaginu góður liðsauki á
sínu sviði, ef hún fær að njóta sín.
í öðru lagi þarf eg að svara ná-
unga einpm, sem gert hefir ritdóm
minn lítilsháttar að umtalsefni í einu
blaði bæjarins — á sömu vísu og
hann er vanur.
Það hefir verið segin saga, að
jafnan þegar eitthvað hefir verið
fundið að vissum leikendum í Leik-
félaginu, hversu smávægilegt sem
það hefir verið, þá hefir komið hljóð
úr horni með einhvern óánægjuskæt-
ing og eg er þess alveg sannfærður
að hljóðið kemur ætíð úr sama ná-
komna horninu — og það er oftast
von á því, ef leikdómarnir eru eigi
eitt einasta óslitið lofgerðargums um
þessa leikendur, ef hreyft er nokkrum
galla. Naumast datt mér þó í hug, að
hinn afarmildi dómur minn um Höddu
Pöddu mundi hleypa vindi í >lúsina«.
En sjón er sögu ríkari. Hún er komin
á kreik í Vísi á sunnudaginn, hark-
litið í byrjun, eins og á sokkaleist-
um gangi, en sækir sig, og endar
með því að betri sé engir leikdómar
en slíkir og aðrir eins og minn um dag-
inn. Hann var sem sé eigi nógu
ofhróss-kryddaður — í kram þessa
riddara.
Eg hafði hælt frú Guðrúnu Ind-
riðadóttir fyrir óvenjumikla leikhæfi-
leika — »mælt á íslenzka vog«. Út
úr þessu fær höf. það, að eg telji
íslendinga standa langt að baki öðr-
um þjóðum um leikhæfileika. Hvergi
hefi eg sagt það. Að eins má leiða
það út úr orðum mfnum, sem hver
einasti óblindaður maður mun sam-
sinna, að vitaskuld standi frúin ekki
á sporði erlendum leikendum með
óvenjumikla leikhæfileika, þ. e. eins
og þeir gerast beztir. í lok greinar
minnar um daginn benti eg á það
»í sambandi« við Höddu Pöddu
mælsku. Fekk hann svo mjög orð
á sig meðal landa sinna á Krit, að
hann var kjörinn á Krítar-þingið, er
hann var 24 ára gamall.
Um það bil hófust hinar viltu
væringar milli Múhameðstrúarmanna
og kristinna manna á Krít — þær
er brögð að urðu svo mikil, að stór-
veldin árið 1896 þóttust verða að
skakka leikinn. Varð þá Tyrkjasol-
dán að skipa kristinn landstjóra og
rýmka að öðru leyti til um sjálf-
stæði Kríteyjar á ýmsa lund. En
Múhameðstrúarmenn undu við hið
versta og hófu uppreisn gegn land-
stjóranum. Brugðust þá Grikkir við
og sendu herskip á hnotskó til
Krítar, og skipuðu hersveitum á land
1897. Lýstu þeir Grikkjakonung
rétt nefndan Krítardrottin. Þessum
tiltektum vildu stórveldin eigi hlíta,
heldur lýstu Krít sjálfstjórnarland
uudir valdi Tyrkjasoldáns, og heimt-
uðu grisku hersveitirnar úr landi inn-
an 6 daga. Grikkjastjórn lét þó eigi
að þessum boðum, heldur mat meira
almennings vilja á Krít og lét her-
sveitirnar hvergi víkja. Út af þessu
hlauzt ófriðurinn milli Grikkja og
Tyrkja 1897, sem Grikkir báru svo
langsamlega lægra hlut í.
hversu óheppilegt væri, að 4 systur
skyldu leika meiriháttar hlutverkin í
leiknum. Eg greip þetta tækifæri
til að minnast á bessa staðreynd,
sem þó kom sér enn miklu ver um
daginn i >Skipið sekkur*. Og get
eg óhikað staðhæft það, að flestir
leikhúsvinir hér í bæ eru á sömu
skoðun og eg um þetta. Og eg er
jafnvel viss um, að þessar gáfuðu
systur finna mjög vel til þess sama.
Læt eg svo úttalað við þenna ná-
unga, sem aldrei getur setið á sér,
þegar hann á að gera það, en sný
mér að því, sem eg vék að um dag-
inn nanðsyn á tilstreymi nýrra krajta
í Leikfélagið, ef það á eigi að verða
leiksóknarmönnum beint hvimleitt
og íslenzkri leiklist til niðurdreps.
Erlend leikhús, sem þekkja sinn
vitjunartíma, leggja sig mjög i líma
nm, að fá sífelt tilstreymi nýrra,
ungra karla og kvenna í leikenda-
hópinn. Þau gera það vegna leik-
listarinnar sjálfiar, og gera það vegna
fólksins, sem þau lifa af.
Og þjóðleikhúsin, sem til þess
eru styrkt af almánnafé að halda
uppi góðri leiklist og efla og örfa
áhuga fólks fyrir henni, telja þetta
beina skyldu sína.
En svo er ástatt um Leikfélag
Rvikur, að það er — mælt á islenzka
vog — þjóðleikfélag vort — styrkt
bæði af lands- og bæjarfé til að halda
uppi og þroska leiklistina með hinni
islenzku þjóð. Þess vegna ber þvi
eindregið sú bein skylda að viúna
að jramprótm íslenzkrar leiklistar, en
má aldrei verða neitt klíkufélag, er
metur það mest að eigi missi við
áhrifa og valda þeirrar og þeirrar
kliku, er í það og það skiftið hefir
atkvæðabolmagn í félaginu. Leikfé-
lagið á eigi að vera framfærslustofn-
un neinnar sérstakrar klíku, heldur
almenn leiklistar-miðstöð landsins.
Mér mun nú verða svarað því, að
þetta geti alt verið gott og blessað.
Það eitt bresti á, að ókleift sé að
fá nokkurt fólk til að leika. En eg
svara því, að það sé fullyrðing ein.
Undarlega mætti oss íslendingum
vera farið, ef hér er eigi til ungt og
gáfað fólk með leikþrána í sér, svo
afarrík sem hún ella er með æsku-
lýð annarra mentaðra þjóða.
Nei. — Sannleikurinn er sá, að
það hefir naumast verið reynt að fá
nýja krafta og skoðun og trú al-
mennings sú, að það þýddi ekkert
Meðan stóð á þessarri feigðarstyrj-
öld Grikkja áttu >verndar«-stórveldin
svonefnd i bréfaviðskiftum og samn-
ingum við uppreisnarmeun á Krít,
þ. e. þá, sem þýðast vildu Grikki,
en Tyrki með engu móti. Foringi
þeirra var Venizelos. Þá er það, að
hann ritár Canevaro, hinum ítalska
sjóhershöfðingja, formanni aðmírála-
ráðs stórveldanna í ágústmánuði 1897
m. a. þessi orð: >Eg er óbijanlega
sannjarður um, að eina lausnin á
Krítarprætunni er, að eyjan verði inn-
limuð Grikklandi'.. Reyndist hann
þar forspár sem ella- Lagði hann
þá og til, að tyrknesku hersveitirn-
ar, sem þá sátu á Krít, yrðu kallaðar
heim, en fekk því eigi til leiðar snú-
ið — en þá sem oftar vildi hann
heldur »brotna« en >beygja sig« og
lagði niðurforingjamensku uppreisnar-
manna. Ari síðar, eða 1898, var
samt látið að ráðum Venizelosar þann
veg, að upp frá því var soldánsfán-
inn tyrkneski á stað einum, einmana
á Krít, við hlið verndarvaldafánun-
um, eina táknið um drottinvald Kali-
fans yfir Krítey.
Upp úr þessu varð sú ráðabreytni,
að Georg, sonur Grikkjakonungs, sá
er nú et kvæntur Maríu Bonaparte,
að reyna að komast áfram í Leikfé-
laginu, því að þeir sem fyrir eru
heimtuðu sig í fyrirrúmi um öll
meiriháttar hlutverk, bæði vegna list-
metnaðar og eins hins að missa eigi
spón úr askinum sínum.
Auðvitað ætlast eg ekki til þess,
að hver sem er, sá eða sú, sem
kemur inn af götunni og segir: >eg
vil leika« sé fengið hlutverk í hendur.
En eg vildi stinga upp á því við
Leikfélagsforustumennina að þeir t.
d. tækju upp þá aðferð, að kjósa
sérstaka nefnd til að reyna nýliða,
Sú nefnd auglýsti síðan, að þeir sem
kynnu að hafa hug á að fást við
leikment sneru sér til sín. Þeim
væri svo fengið hlutverk eitthvert til
að fást við, og gefinn ákveðinn frest-
ur til að setja sig inn í það — og
svo yrði haldið nokkurs konar próf
yfir þeim á tilsettura tíma. Upp úr
þessarri aðferð mundi áreiðanlega
hafast einhverir sæmilegir nýir leik-
endur. Annars er enginn leiklistar-
jarðvegur til í landinu. Kann að
vera, að einhverir hafi betri tillögur
í huganum í þessu efni og værii
vænt að fá þeim hreyft.
Leikfélags-mál hafa reynst hér —
sem annarstaðar — all-viðkvæm mál,
Eg man það, að er eg fyrir þrem
árum leyfði mér að vita starfsemi
Leikfélagsins, sem mér fanst þá lík—-
ust þrotabús-aðgerðum — var mér
legið mjög á hálsi og jafnvel ausinn
skömmum og auri úr sumum Leik-
félags áttum. En þó hafðist það
samt fram, hvað sem öðru líður, að
mikil tilþrif urðu um að endurbœtas
félagið.
Mér þykit sennilegt, að eg fái enn
>hljóð úr horni« fyrir þessar hug-
leiðingar mínar. En kippi mér eigi
upp við það, af því þær eru að eins
sprotnar af því, að mig tekur sárt
til þess, ef íslenzk leiklist lendir fi
kyrstöðu og kyrkingi og af því eg;
veit, að það væri handvömm.
Ego.
tir verzlunarskýrslunuin.
Verzlunar- Hér er tekinn upp
skuldir kafli úr verzlunarskýrsl-
íslendinga. um Hagstofunnar, sem'
um það efni fjallar.
einum fárra niðja Napóleons mikla,-
var gerður að landstjóra á Krit og
um leið umboðsmanni stórveldanna.,
Skipaði hann ráðuneyti sér við hlið
og varð Venizelos dómsmálaráðherra,.
en jafnframt >sverð og skjöldur*
stjórnarinnar fyrir sakir yfirgnæfandi:
hæfileika, þótt eigi væri einu sinni-
hálf-fertugur að aldri, svo að eigi
hefði verið landslistahæfur né kosn-
ingaréttarbær til þess hefðarsætis á
»þvísa landi« — íslandi.
Svo var um Georg landstjóra, að
jafnan kvað hann að því við stór-
veldin, að >svo væru net úr garðk
gerð« á Krít, að eitt mundi úrlausn-
ar-ráðið það, að sameina hana Grikk-
landi, en þau daufheyrðust við. Sú;
daufheyrzla var misskilin af Krítar-
búum og kend Georgi saklausum
Venizelos var jafnan þessi árin átrún-
aðargoð þjóðarinnar og lenti því fyrir
atburðanna afl í hálfgildings andófi
við landstjórann, þótt eigi muni hann
hafa sjálfur beint kosið sér að hall-
ast á þá sveifina. Olli þar og, að
Venizelos var enginn gæðingur
»hirðklíkunnar« og varð úr þessu
misklíð milli þjóðforingjans og land-
stjórans, sem í rauninni átti eigi
við réttar stoðir að styðjast, þar sem>