Ísafold - 19.01.1916, Side 2

2
ISAFOLD
vissutn vér einkis
annars dæmi.
Allri hans iðju
fylgdi auðsætt gagn,
en heilsa hans sjálfs
varð að helstríði;
hjálpaði héi eigi
heilsufræði
né hins góða manns
gull og silftír.
Tryggari er hundur
en tunna gulls
á hóltni við Hel
herra sínum. —
Fór hann í flvti,
en fylgdi á bryggju
blessan boðandi
barnafjöldi.
»Heill, heill heiml
Himnadrottinn
bjóði þig, hinn veglyndi
velkominn heimt« —
Og kominn ertu heim,—
komnar þó fyrri
blessunarbænir
barna vorral
Heilagar hendur
hafa nti sjúkutn
hvílu btiið
á himingeislum. —
Tvö stórhýsi
standa hér á torgi,
kend við »hvíld
Karolínu*,
svífa þar svipir
á sólargeislum
göfugs sonar
og góðrar móður.
Geymdu svo Island
með Akureyri
gests þíns nafn
gulli skrifað:
Fyrir hjálp við þig
hneig þér að fótum
— gleym þvi eigi —
George Schrader.
Matth. Jochumsson.
Látinn
er 15. þ. mán. gamall heiðurs-
bóndi hér í nágrenninu, Guðmuudur
Einarsson, sem lengi bjó í Miðdal í
Mosfellssveit. Sonur hans er Einar
bóndi, sem nú býr á föðurleifð sinni.
sérstakt rannsóknarefni: með hvaða
tilfinningum menn, sem eru fyrir
sitt leyti alvarlega trúaðir kristnir
menn, vinni þau verk, sem stríðið
heimtar af þeim, en fara annars al-
gerlega f bág við fyrirmæli meistara
þeirra.
Höf. kannast við þá erfiðleika, sem
séu á að svara öllum slikum spum-
ingum á þessu stigi ófriðarins, og
honum dylst ekki, að jafn stutt dvöl
á ófriðarsvæðinu og dvöl hans þar,
nægi ekki til þess að draga neinar
algildar ályktanir af því, sem augað
sá og eyrað heyrði, eða til að kveða
upp algildan dóm um trúarleg fyrir-
brigði ófriðarins. En hinsvegar álít-
ur hann þó, að notast megi við at-
huganir sínar og byggja á þeim á-
lyktanir, sem að haldi megi koma,
að minsta kosti í bili. En hann
styðst ekki við eigin athuganir ein-
vörðungu, heldur og við ýmislegt,
sem aðrir hafa um sama efhi ritað
(bækur, blaðagreinar og bréf). Og
þótt gögnin, sem hann styðst við,
séu aðallega þýzk, svo að menn
kunni að segja, að einhliða sé á
málið litið af sér, þá sé þess að
gæta, að hin trúarlega reynsla manna
í stríðinu sé að miklu leyti ósnortin
Sviplegt fráfall.
Hingað barst í gær símskeyti frá
Khöfn um að Magmís Stcphensen
kaupm. hefði fallið útbyrðis í ofsa-
stormi þ. 13. þ. m. af eimskipinu
Skálholti. Þetta sviplega slys bar til
í Norðursjónum og var skipið á leið
héðan til Khafnar, lagði af stað milli
jóla og nýárs.
Magnús heit. ætlaði sér til Dan-
merkur í þeim erindum að búa undir
heildsöluverzlun sem hleypa átti af
stokkunum í vor (1. apríl).
Hann varð aðeins þrítugur að
aldri, fæddur 6. júlí 1885 sonur
Magnúsar Stephensen fv. landshöfð-
ingja og frú Elínar konu hans —
hinn eini er lifði, því að fyrir skömmu
mistu þau hjón hinn son sinn, Jón-
as stud. juris.
Magnús heitinn byrjaði skólanám
f Latínuskólanum en hvarf frá hon-
um og gaf sig eftir það við verzlun-
arstörfum.
Hann var drengur góður, kátur í
sinn hóp, orðheppinn og gaman-
samur.
Er það harmsefni að hann skyldi
falla svo óvænt frá, langt um for-
lög fram, með svo sviplegum hætti
einmitt er hann var í þann veginn
að hefja" aðal-lifsstarf sitt.
ReykjaYíkar-aDDáll.
Fisksala til Bretlands. Botnvörp-
ungurinn Rán seldi afla sinn í Fleet-
wood á föstudaginu fyrir 34.200 kr.
Skipafregn:
í s 1 a n d mun ófarið frá Leith enn.
Minsta kosti hefir enn eigi borist um
það neitt símskeyti. Mikil töf hefir
að því orðið, að nú hafa Bretar tekið
þann sið upp að tæma skipin, sem frá
Khöfn koma, að pakkapóst.
G u 11 f o s s kom til Lerwick þ. 15.
jan. Enn ófrétt, hvort farinn er það-
an. Pakkapósturinn hóðan verið tek-
inn úr honum.
í Rauða krossinn brezka er nyfar-
inn hóðan námspiltur úr Mentaskólan-
um, Steinn Emilsson, sonur síra
Guðm. heit. Emils Guðmundssonar á
Kvíabekk. Lenti hann í missætti við
einn kennarann og sagði sig, af þeim
ástæðum, úr skóla, en hygst að halda
áfram skólalærdómi í Khöfn með tíð
og tíma.
ísafold á von á pistlum frá þessum
manni þegar hann er kominn á her-
stöðvarnar.
af öllum þjóðernismismuu, svo að
það sem eigi heima um menn af
einu þjóðerni, eigi einnig heima um
menn af öðru. Því til sönnunar er
á það bent, hve nærri því ómerkjan-
lega lítill munur sé á þýzkum her-
mannabréfum, sem birt hafa verið á
precti, og samskonar bréfum frakk-
neskum og enskum.
Áður en gerð er grein fyrir hin-
um trúarlegu áhrifum hernaðarlífsins,
lýsir höf. áhrifum hernaðarlífsins yfir-
leitt á sálarlíf hermannanna. Þar
tekur hann mönnum mikillega vara
fyrir, að hugsa sér hermanninn á
vígstöðvuraum nákvæmlega eins á
sig kominn og hann var heima, eða
hugsa sér hann ains og einn af oss,
sem heima sitjum, svo að alt, sem
honum mætir eða fyrir augu ber,
horfi eins við honum og oss. Her-
máðurinn verður allur annar maður,
er á vígstöðvarnar kemur. Hann ger-
breytist fyrir áhrif umhverfisins, sem
hann þar lifir í, — bæði til líkama
og sálar. Nýir eiginleikar koma fram
hjá honum, og eins nýjar þarfir.
Alt það, sem hann verður nú á sig
að leggja, verður til að herða hann
og stæla. Og alt það, sem hann
verður að fara á mis við, skapar
Deilan um Leikfélagið.
Eg átti kollgátuna, er eg gat þess
til í síðasta blaði, að það mundi
koma »hljóð úr horni« — Leikfé-
lagshorni — út af hugleiðingnm
mínum um Leikfélagið.
Það hefir meira að segja verið
gripið til »stórskotaIiðsins«, þar sem
sjálfur formaður Leikfélagsins er lát-
inn vaða fram á vígvölliun — fyrst
undir dulnefni og síðan afhjúpast í
sinni dýrð, sem sjálfur formaðurinn
fyrir þjóð-leikfélagi landsins.
Eg játa, að mér datt aldrei i hug,
að fyrri greinin í Vísi, undirrituð
Nego, gœti verið eftir Leikfélagsfor-
manninn, heldur væri eftir hinn
venjulega tilbera. En eg verð um
leið að játa, að eg á enn bágra með
að trúa þvi að seinni greinin sé eftir
hann, þó að eg neyðist til þess sök-
um þess, að fult nafn hans stendur
undir. Á dauða mínum átti eg von,
en ekki því, að Leikfélagsveran væri
búin að blinda hann svo á málum,
er íslenzka leiklist snerta, og fylla
hann því ofstæki, að hann henti sér
út á aðra eins hártogana-gandreið og
gert hefir hann í afskiftum sínum
af ritdómum mínum. Og eg átti
ekki heldur von á jafn-svæsnum og
ókurteisum ummælum af hans hálfu
í minn garð. Finst það naumast
sæmandi fyrir sjálfan formann Leik-
félagsins að stökkva svo hrottalega
upp á nef ser, þótt einhver dirfist
að láta uppi aðfinningar við starf-
semi Leikfélagsins, þegar það er
gert áreitnislaust og þegar hann má
vita, að eigi eru af öðru sprotnar
en hugleikni um, að sótt verði á ís-
lenzka leiklistarbrekku. Og mest
furðar mig þó á orðum Leikfélags-
formannsins, þar sem mér skildist
á honum í samtali, áður en ritdóm-
ur minn kom út, að við værum eigi
svo fjarlægir í skoðunum um nú-
verandi starfsemi Leikfélagsins og
framtíð þess.
Vegna þess hversu ofstækislega
og »óvandvirknislega« Leikfélagsfor-
maðurinn fer með nokkrar setning-
ar úr leikdómum minum, rífandi
þær út úr samhengi og undirstrik-
andi einstök orð, alveg í óieyfi, án
þess að tilfæra, að sjálfur hafi gert,
neyðist eg til að fara um það nokk-
urum orðum.
honum nýjar þarfir. Sérstaklega þetta
þrent verður til þess að hafa um-
skapandi áhrif á hermanninn og ger-
breyta honum: hin mikla áreynsla,
sem hermannalífinu er samfara, hætt-
urnar, sem sífelt vofa yfii og horm-
ungarnar, sem hann daglega er sjónar-
vottur að — og þetta þrent á óend-
nnlega miklu hærra stigi en vér
þekkjum það frá daglegu lífi voru á
friðartímum. Og það sem gerir að
verkum, að hermennirnir fá afborið
þetta, sem á friðartímum mundí hafa
algerlega lamandi áhrif á hvern meðal-
mann, er á hinn bóginn þetca þrent:
preytan, vaninn og samýélagstilfinn-
ingin. Þreytan gerir það að verk-
um, að jafnskjótt og sk-yldustörfin
leyfa hermanni að hvílast, getur hann
sofnað .frá öllu saman, eins þótt ó-
vinirnir haldi áfram að skjóta, séu
sprengikúlurnar ekki því nærgöng-
uili. Þá gerir vaninn ekki minst til
að draga úr áhrifum þess, er fyrir
-augun ber. Það ásigkomulag, að vera
í sífeidri hættu staddur, verður her-
manninum að vana. Hann hættir
fljótt að finna til þess. Og þegar
nýir hermenn koma til vígstöðvanna,
þá hefir það andrúmsloft, setn þeir
þar koma inn i, þau áhrif á þá, að
Leikfélagsformaðurinn skýrir frá
orðum minum á þessa leið:
»Herra Ego segir að frú G. I.
eigi það ekki til, sem krafist sé af
Hrafnhildi í svip, andlitsfalli og fram-
komu allri. En i næstu málsgrein
segir hann: Á framsögn hennar vill
að vísu stundum nokkuð bresta . . .
en hinn þögli leikur, augnaráð og
látæðistilbreytingar voru á köflum
fyrirtaks góðar — — —«. Eftir
þessu á G. I. það ekki til, sem þarf
til að leika hinn þögla leik, en þó
er þögli leikurinn á köflum fyrir-
taks góður!!«
Skal eg nú til samanburðar taka
upp ummæli mín óbrjáluð. Þau
voru þessi:
»Hún (Hrafnhildur) er, eíns og
einhver hefir sagt, nokkurskonar nú-
tiðarinnar Guðrún Osvífursdóttir. Af
slíkri konu er krafist nærri hins yf-
irnáttúrlega — í svip, andlitsfalli og
framkomu allri. Þetta á leikkona
þessi eigi til í fari sínu, og er eigi
tiltökumál í sjálfu sér, en svipmeiri
og mikilúðlegri hefði Hrafnhildur
mátt vera en frú G. I. á kost á að
gera hana.
En hún gerir margt svo fratnúr-
skarandi vel í gerfi Hrafnhildar, að
mestu virðing hlýtur að vekja fyrir
listviðleitni hennar og óvenju mikl-
um leikhæfileikum — mælt á ís-
lenzka vog. Á framsögn hennar
vill að visu stundum bresta, setning-
ar nokkuð »tafsaðar«, en hinn þögli
leikur, augnaráð og látæðisbreyting-,
ar voru á köflum fyrirtaksgóðar* o.
s. frv.
Eg þykist eigi þurfa annað en að
biðja alla sanngjarna menn að bera
saman sjálf ummæli mín og svo
meðferð Leikfélagsformannsins á
þeim til þess, að þeir sjái, hve óleyfi-
legrar hlutdrægni og hártogana-ástríðu
kennir hjá honum. í miður vönd-
uðu málfærsluskjali mætti ef til vill
eiga þeirra von, en síður, þegar aðal-
fulltrúi sjálfs þjóðleikfélags landsins
rýfur þögnina um leiklistardóma.
Annað »óvandvirknis« bragð for-
mannsins skal eg enn benda á.
Eg hafði sagt um sömu leikkon-
una og að ofan getur, að hún stæði
»ekki á sporði erlendum leikurum
með óvenju mikla leikhæfileika þ. e.
eins og peir gerast beztir« (leturbr.
mín).
En Leikfélagsformaðurinn gerir sér
lítið fyrir og bér það blákalt fram,
þeir fyr en varir hafa að miklu leyti
mist tilfinninguna fyrir háskanum,
sem þeir eru staddir í. Og svo
ramt getur að þessu kveðið, að ein-
att verður með hörðum orðum að
bjóða hermönnunum að gæta varúð-
arinnar. Loks er þeim mikill styrk-
ur að samfélags-meðvitundinni; þetta,
að vita s.ig í margmenni, þar sem
allir eiga hið sama yfir höfði sér,
hefir stórmikil áhrif á þá til að láta
ekki bugast. Hin sameiginlega hætta
þrýstir þeim saman, bæði yfirmönn-
um og undirmönnum. Hver fylk-
ing verður eins og eitt stórt bræðra-
félag. — En hér við bætist svo það,
að varast er eftir megni að láta her
mennina nokkuru sinni vera aðgerða-
lausa. Iðjuleysið fer langverst með
hermanninn, drepur hjá honum dáð
og þrótt. Þess vegna er reynt að
láta þá alt af hafa eitthvað fyrir
stafni, til þess að verja þá hinum
lamandi áhrifum aðgerðaleysisins.
Flestir telja því þær stundir lang-
verstar, er þeir hafa orðið að hýma
tímum, já, dögum saman aðgerða-
Iausir í víggryfjunum, meðan skot-
hríð óvinanna stóð yfir.
Að þvi búnu snýr höf. sér að
trúarlegu hliðinni á sálarlífi her-
að eg telji þessa leikkonu »standa-
að baki erlendum leikurum að leik-
hæfileikum* þ. c. yfirleitt — því
öðru vísi verða eigi ummæli hans í
þessu sambandi skilin.
Eg get ekki að því gert, að mér
finst háttvirtur Leikfélagsformaðurinm
fara nokkuð ógætilega og ekki sem
ráðvandlegast með ummæli mín í
þessu atriði.
Þá er Leikfél.form. enn að hjala
um samanburð erlendra og íslenzkra
leikara, að mér sé eigi um að kann-
ast við, að eg telji íslendinga yfir-
leitt standa að baki öðrum þjóðum
um leikhæfileika. Það er að vísu
satt, að mér er eigi um að kannast
við það, sem eg hefi aldrei sagtr
sbr. ofanritað.
Um leikhafileiha Islendinga verður
enn svo lítið sagt, borið saman við
erlendar menningarþjóðir yfirleitt,.
þær er fengist hafa við leikment að
nokkuru ráði. Kann að vera, að ís-
lendingar standi þar eigi að bakl
sumum þeirra í sjálfu sér, en þeir
hafa aldrei átt kost á að fá þá kenslu
og þann undirbúning, sem þarf til
að láta þá hugsanlegu hæfileika sýna
sig verulega, enginn þeirra getað
gert leiklist að lífsstarfi sínu og þvf
lagt sig allan fram um að sýna getu
sína á því sviði.
Og mér lizt satt að segja illa á>
verulega þroskun leikhæfileika hér á
landi, ef leik-miðstöðin, sem svo á‘
að vera, hefir þá reglu, að telja sig
upphafna yfir allar aðfinningar, telur
sig komna á svo mikið þroskastig,.
og hellir úr sér ofdrambs-rembingi í
þá, sem með sanngirni reyna að*
benda á það, sem ábótavant er.
Eina ráðið við slíkum aðförum er
að sinna þeim eigi, en halda sér fast
við það, sem rétt er, hvort sem
Leikfélags-goðunum líkar betur eðæ
ver — hversu mjög sem þau ögra
þeim, sem eigi vilja ljá sig til þess,
að hlaða slfeldu og meiningarlausu>
oflofi á starfsemi félagsins — með1
því að þeir hafa ekki vit á að dæma
um hana.
Mun eg hvorki »blikna né'
blána«, né heldur erfa það, þótt
gamlir góðkunningjar, sem lent hafa-
í óheyrilega viðkvæmum og ofstæk-
isfullum leikklíkuhring e— sletti á»
mig ómaklega, meðan ofstækisvím-
an er sem verst. En hugga mig;
við það, að þeir sjái á sínum tíma-
hið sama og margir leikhúsvinir hér
mannanna, sem er aðalefni bókar-
innar. Hann vísar þar á bug þeirri
ímyndun alls. þorra manna, að öll>
þessi hryðjuverk, sem hermaðurinn
er sjónarvottur að og verður sjálfur
að taka þátt i, geri hann að sjálf-
sögðu að tilfinningarlausu hrotta-
menni. Menn láti þar blekkjast afc
útborðinu. Þvi haiðari, sem hermað-
urinn sé á útborðinu, kaldari og að'
því er virðist tilfinningarsljóiri, því
viðkvæmari sé hann einatt innifyrir.
Ófriðurinn hefir þá líka sýnt það>
nógsamlega, að ekkert er því til fyrir-
stöðu að hernaðarlif og trúarlíf fari
saman, og meira að segja, að lífið í
hernaði verði öllu fremur til að
glæða lífið i trúnni en til að lama
það og drepa.
Hvers eðlis er nú sú trúrækni,
sem kemur í Ijós hjá hermönnun-
um ?
Höf. gerir sérstaklega grein fyrir
tveim tegundam vígstöðva-guðrækni.
Annars vegar er hin tilfinningasama
trú (Stemnings Religion). Hins veg-
ar hættnanna trú (Farernes-Religion).
Tilfinningasama trúin stendur í
nánasta sambandi við heimþrána,
sem eðlilega verður mjög rik hjá
þessum mönnum, sem láta fyrirberast