Ísafold - 22.01.1916, Qupperneq 2

2
ISAFOLD
Allir hluthafar
Eimskipafélags íslands verða að eign-
ast tninningarmynd af fyrstu skipum
og stjórn félagsins. Verðið að eins
i kr. Verður send með næstn ferð-
um víðsvegar um landið. Annars
er hægt að senda pöntun til Bjarna
Þ. Magnússonar, Aðalstræti 12,
Reykjavík.
Að fjárhagsnefnd héfir séð sig
til neydda að taka eigi betri láns-
kostum en að ofan getur stafar af
því, að hvorugur bankinn kvaðst
hafa fé til að lána bænum í lanqt
lán heldur aðeins bráðabirgðalán. Tel-
ur fjárhagsnefnd það altof tvíeggjað
að byggja lán bæjarins á bráðabirgða-
-grundvelli, en gerir sér von nm
að geta síðar annaðhvort fengið, ef
betur blæs, fast lán, með ábyrgð
bæjarins, en ella að seija veðdeildar-
bréfin, ef eigi vill betur til.
En býsna leitt er það, að jafnvel
stæður bær og R.vík, sem á t. d.
lóðir, er nema svo miljónum skiftir
að mati, skuli eigi geta komist að
betri lánskjörum hjá hinum islenzu
bönkum.
Væri eigi hugsanlegt, að bankar vor-
ir, eins og bankar erlendis, gætu tekið
að sér slík lán, og síðan boðið þau
út meðal almennings. Þess mun
aldrei hafa verið freistað hér í landi.
Bæiarstjórnar kosningarnar
í síðasta blaði var skýrt frá því,
að Tryggvi Gunnarsson yrði nr. 3
á »Fram«-listanum — með spurn-
hefði fengist við framliðna menn.
Samt tók hlnn sér fyrir hendur að
rannsaka ósjálfráða skrift, lagði eink-
um lag sitt við tvo skriftarœiðla.
Nokkuð hefir verið sagt frá skrift
þeirra á prenti, og hdn er einkar-
merkileg. En Wilson gekk að því
visu, að alt, sem þar stóð, væri frá
miðlunum sjálfum.
Þessi maður lagði út í það fyrit
10 árum að rannsaka, hvort ekki
mætti finna upp vél, sem yrði jyrir
áhriýum aj peim bylqjum í eternum,
sem hugsanir valda.
Þið vitið sjálfsagt, að hugsana-
flutningur hefir það fyrirbrigði sálar-
lifsins verið nefnt, sem gerist, þegar
menn verða varir við hugsanir, ann-
ara manna með einhverjum öðrum
hætti en með skilningarvitunum.
Um þetta fýrirbrigði hafa verið nokk-
uð skiftar skoðanir með þeim mönn-
um, sem hafa talið sannað, að það
gerðist. Sumir hafa haldið, að það
væri eingöngu andlegs eðlis, manns-
sálirnar næðu einhvernveginn hver
til annarar, án þess að nokkurt efni
væri við það riðið. Aðrir hafa hald-
ið, að hugsanirnar bærust með ein-
hverjum öldum í eternum. A þeirri
skoðun virðist Wilson hafa verið.
Fyrir því tók hann sér það fyrir
hendur, sem sagt hefir verið.
Tvent var það sem kom honum
af stað.
x. Bendingar í ósjálfráðn skrift-
inni, sem áður hefir verið getið um.
2. Það, að loftskeytamaður á meg-
inlandi Norðurálfunnar hafði tekið
skiljanleg orð með sinu ejgin loft-
skeytatæki, þegar svo var ástatt um
það, að óhngsandi var, að skeytið
hefði komið frá neinni annari loft-
skeytastöð. Þetta þótti loftskeyta-
manninum óskiljanlegt. Óskiljan-
legast samt, að orðin lutu að hon-
um sjálfnm og ættmennum hans.
Helzt hélt hann, að orðin stöfuðu
ingarmerki þó. Nú hefir hann tjáð
ísafold, að hann hafi neitað því að
vera á listanum. Röðin á honum
verður þá þessi: Jón Þorláksson,
Thor Jensen, Guðm. Gamalíelsson,
Pétut Halldórsson og Flosi Sigurðs-
son.
A verkmannalistanum er sú breyt-
ing orðin, að nafn Jóns Bach er
numið burtu, að sagt er vegna þess,
að hann er ekki á kjörskrá. Er nú
orðinn nr. 1 Jörundur kennari Brynj-
ólfssen, nr. 2 Ágúst Jósefsson prent-
ari og nr. 3 Kristján Guðmundsson
verkstjóri Vesturgötu. Sjálfstæðis-
félagslistinn er hinn eini óbreytti
listi, og líka sá listinn, sem cetti
að sigra!
Forustugarparnir
í heims-stjórnmálunum.
1.
Bismarck Balkanskagans.j
|(Sfðari hluti: Forsætisráðherrann).
Árið 1909 hafði hermannasam-
kunda (Militærliga) völdin í Grikk-
landi. Markmið hennar var að treysta
innlimunarsamband Krítar og Grikk-
lands. Að ráðum Venizelosar kvaddi
hún til pjóðjundar í Grikklandi. Kosn-
ingar til hans fóru fram 1910. Veni-
zelos og ýmsir aðrir KrítarbÚ3r voru
kjörnir fulltrúar. Þeirri kosning mót-
mælti Tyrkjastjórn. Samþykti þá
þjóðfundurinn, að þeir einir Krítar-
búa, sem hefðu griskan borgararétt,
skyldu sæti eiga á fundinum. En
meðal þeirra var Venizelos. A fund-
inum kvað mikið að bakdyramakki,
af einhverri truflun í gufuhvolfinu.
Wilson virðist hafa efast um þenn-
an uppruna orðanna. Honum hefir
víst veitt örðugt að trúa því, að
truflun í gufuhvolfinu kæmi með
orð um sérstaka menn. Óg það lái
eg honum ekki.
III. Aðalhugsanaferillinn.
Eg ætla nú að reyna vð segja
ykkur frá aðalhugsanaferli uppgötv-
unarmannsins, eftir því sem mér
skilst að hann hafi verið.
Hann byrjar á svo nefndum lík-
amlegum miðla-fyrirbrigðum (mann-
gerfingum, lyftingum hluta af óþektu
afli o. s. frv.) Þessi fyrirbrigði ger-
ast eingöngu í viðurvist manna, sem
nefndir eru miðlar.
Að hverju leyti eru nú þessir menn
frábrugnir öðrum mönnum?
Sir Wiiliam Crookes leit svo á,
sem út frá þeim streymdi »sálar-
kendur kraftur* (psychic force), og
að það væri sá kraftur, sem notað-
ur væri til þess að koma likamlegu
fyrirbrigðunum í framkvæmd. Wil-
son kom til hugar, að þessi »sálar-
kendi kraftur« Crookes væri sama
sem það, sem nefnt hefir verið ára.
»Áran« er eitthvert geisla-útstreymi
frá mönnum, sem sumir skygnir
menn fullyrða að þeir sjái. Því hefir
að jafmaði verið harðlega neitað, að
hún sé nokkuð annað en hugarburð-
ur. En Wilson tók sér fyrir hend-
ur að rannsaka málið.
Arangurinn af rannsóknum hans
varð sá, að áran sé til, og að um-
hverfis menn, eins og þeir gerast
alment, sé hún rauð og appelsínu-
gulum lit blandað saman við. En
að ntan um miðlana sé hún auk pess
bWnduð misjajnlega miklu aj jjólublá■
um lit.
Menn vita ekki, að hverju öðru
leyti miðlar kunna að vera öðruvísi
eins og titt er með grískum stjórn-
málamönnum.
En Georg konungur var svo vit-
ur að sjá forustuhæfileika Venizeloz-
ar og svo framsýnn, að hann sá í
honum framtíðarinnar mann. Skeytti
hann þar hvergi eigin tilfinningum
gagnvart manni, er talinn var hafa
átt miklu mestan þáttinn f falli
Georgs sonar hans úr landsstjóra-
sessi Kritar, heldur sneri sér til
Venizelosar og bað hann gerast stjórn-
arformaður sinn. Sú var tilætlun
hinna róttækari fundarmanna að bylta
til stjórnarskránni þann veg, að krún-
unni gat af því stafað hætta. Var það
áform næsta vel séð með almenn-
ingi. Var þess því beðið með mik-
illi eftirvænting, hvernig Venizelos
tæki i það mál. Hann steig á land
í Aþenuborg í september 19x0 og
var tekið með hinum mestu fagnað-
arlátum. Gall þá við í hópnum
hrópið: »Syntaktike« þ. e. þjóð-
fundurinn á að gefa nýja stjórnar-
skrá. En Venizelosgekk þá út á sval-
ir gistihallarinnar og svaraði: »Ana-
theoretike* þ. e. hann á að endur-
skoða stjórnarskrána. Málstaður hans
sigraði.
Gömlu flokksforingjarnir sáu nú,
að þessi »nýi maður« mundi verða
þeim erfiður þrándur í götu og neyttu
allra bragða til að fella hann. M. a.
beittu þeir því bragði, að ganga af
fundi ásamt fylgismönnum sinum,
er traustsyfirlýsing til Venizelosar
átti að koma til atkv. og gerðu með því
fundinn ólögmætan. Venizelos baðst
þegar lausnar, en konungur þrábað
hann sitja kyrran og leita enn álits
þjóðfundarins. Svo mikil gremja
varð meðal lýðsins út af tiltæki
ihaldsmanna, að um 20.000 manns
gerðir en aðrir menn. En pennan
mun fann Wilson.
Þá kemur næsta rannsóknarefnið.
Þýzkur efnafræðingur, sem hét
Karl von Reichenbach og andaðist
1869, rúmlega áttræður, hélt þvi
fram, eftir rannsóknir með skygnum
mönnum, að ára væri ekki eingöngu
utan um menn, heldur lika utan nm
ólífræn efni. Þetta hefir verið mjög
véfengt. Eg minnist þess, að eitt
af því fyrsta, sem eg heyrði um
þessa áru Reichenbachs, var það, að
það væri sannað, að hún væri ekk-
ert annað en vitleysa. Nú tók Wil-
son að ranúsaka þetta.
Árangurinn varð sá, að áran væri
líka utan um ólífræn efni, og litirn-
ir í henni mjög mismunandi, eftir
því, hver efnin eru. Þótt kynlegt
megi virðast, eins og svo margt i
þessu máli, samsvarar áruliturinn
atómþyngd efnanna. Wilson hefir
prentað skýrslu um 23 efni, sem
hann hefir rannsakað. Þau efni, sem
hafa minsta atómþyngd, hafa rauða
áru. Þá kemur »appelsínugul-rauð-
ur« litur, »appelsínugulur«, »gulur«,
»gulgrænn«, »grænn«, »blágrænn«,
»blár« og »blá-fjólublár«.
Wilson er að leita að hreina fjólu-
bláa litnum, sem fundist hafði í áru
miðlanna. Svo vjrðist, sem hann
hafi ekki fundið neitt einstakt efni
með þeim árulit.
En hann hefir þá fundið einhverja
efna-samsteypu í þess stað. Utan
um þessa samsteypu er áran svo
greinileg, að hann segir, að allir
heilsýnir menn sjá hana — þar sem
það eru annars að eins skygnir menn,
sem sjá áru.
Þessi efnasamsteypa er einn hlut-
inn i hngskeytatæki Wilsons — sá
hlntinn, sem hann hyggur að aðal-
lega valdi því, að skeytin geta kom-
ið. Sé hann tekinn úr vélinni,
hættir hún að starfa. Frá honutn
fóru heim að húsi Venizelosar til
þess að tjá honum samúð sína, með
dynjandi fagnaðarópum.
Gekk þá Venizelos út á svalirnar
og tjáði lýðnum, að nú hefði kon-
ungur gerzt brautryðjandi þjóðlegrar
endurbótahreyfingar og mætti vel
treysta þvi, að konungur og þjóðin
i sameiningu fengi unnið bug á aft-
urhaldinu. Endalaus fagnaðaróp
kváðu við þessum orðum.
Eftir þetta fekk Venizelos hina
fullkomnustu traustsyfirlýsing á þjóð-
fundinum, en að gömlu flokksfor-
ingjunum var æpt ófarnaðarópum
er þeir sýndu sig.
A þjóðfundinum flutti Venizelos
snjalla stefnuskrárræðu. Lýsti hann
sig þar fylgjandi þingbundinni kon-
ungsstjórn, því hún ætti bezt við
með hinni grísku þjóð. Um kon-
unginn fór hann þessum einörðu
orðum: »Þingbundin konungsstjórn
gerir konunginn að mikilvægum lið
stjórnarskipunar landsins. Honum
er það vald gefið, að koma ákaflega
miklu góðu til leiðar og sömuleiðis
vald til að stemma stigu fyrir afskap-
lega miklu, sem ilt er. Þvf er mið-
ur, að hinn griski konungur hefir
eigi undanfarið haft ljósan skilning
á þessum skyldum sínum. Eg hika
eigi við að láta þetta i ljós, með
því að eg tel það fyrstu og sjálf-
sögðustu skyl du forustumanna i stjórn -
málum að segja jafnan skýlaust og
skorinort meiningu sína. Látum
oss vona, að krúnan taki nú forust-
una um að reisa landið við á þann
löglega hátt, sem hafinn er . . .
Eg stend eigi hér sem rígbundinn
foringi nokkurs flokks, heldur til
þess, að bera fram nýjar stjórnmála-
hugsjónir. Fána þeirra vil jeg halda
stafar krafturinn, sem samsvarar
kraftinum frá miðlunum.
Eg minnist þess, að þegar allra-
fyrsta kynjafréttin um áhald Wilsons
var alveg nýkomin, var eg að rabba
um hana við einn af vinum mínum.
— »Það væri gaman að vita, hvað
Wilson hefir ætlað sér í fyrstu«,
sagði eg. —• »Hann hefir þó aldrei
ætlað sér að búa til mannn ?« sagði
sá, er eg átti tal við, í gamni. Nú
er vitneskja fengin um það, hvað
hann hefir ætlað sér í ðndverðu.
Hann ætlaði sér að finna þau efni
f ólífrænum hlutum, er samsvara
því efni í miðlunum, er gefur þeim
kyngikraftinn. Hann ætlaði sér að
búa til miðil. Ekki lifandi miðil,
heldur líflausan miðil. Ekki miðil,
sem næði hugskeytum frá framliðn-
um mönnum. Á því hafði hann
enga trú. Heldur miðil, sem næði
hugskeytum frá jarðneskum mönn-
um. Svo virðist, sem honum haíi
tekist enn meira en hann ætlaði sér.
IV. Skilyrðin.
Þá ætla eg að minnast nokkrum
orðum á aðal-skilyrðin, sem Wilson
hefir komist að raun nm að þurfi,
til þess að vélin geti starfað.
1. Ljósið. Úti verður að vera
dimt. Ekki nægir, að dimt sé i
herberginu-, sem vélin er í.
í herberginu má ekkert ljós vera,
nema það komi þangað úr vélinni,
og það má ekki vera dagsljós, ekki
kolagasljis, ekki Ijós frá venjulegum
rafmagnsglóðarlampa, og ekki ollu-
Ijós.
Wilson hefir acetylen-gaslampa á-
fastan vélinni. Öllu ljósinu frá
honum er fyrst veitt inn í vélina.
En ekkert gerir til, þó að nokkurt
Ijós fari þaðan út í herbergið.
Þeir, sem fengist hafa við rann-
sókn dularfullra, líkamlegra fyrir-
brigða, geta naumast varist því að
hátt á loft og kveð alla góða menm
til þess að fylkja sér fast um þann
fána. Þeirrar grundvallarskoðunar
er jeg i stjórnmálum, að hinn sanni
stjórnmálamaður megi eingöngu láta
almenningsheill ráða fyrir sér og verði
að láta eigin hagsmuni og flokks-
hagmuni lúta í lægra haldi fyrir
henni. Hinn sanni stjórnmálamaður
má ennfremur eigi skoða völdin
öðru vísi en meðal til að komast að
markinu. Hann má aldrei taka við-
völdum á kostnað stjórnmálahugsjónæ
sinna«. Nl.
Gullbrúðkaupsgjöf
til Heilsuhælisins.
í fyrradag var ritstjóra ísafoldar
afhent gjöf til Heilsuhælisins fri-
gömlum heiðurshjónum uppi i Mela-
sveit 100 — eitt hundrað krónur ,—
til glaðnings sjúklingunum í Heilsu-
hælinu á Vífilsstöðum og helzt gert-
ráð fyrir, að þeim yrði varið til
þess að gera tilbreyting fyrir þá á-
hinum gamla, þjóðlega hátíðisdegi
íslendinga — sumardeginum jyrsta.
Hjónin, sem að þessari myndar-
gjöf standa, eru Guðmundur Thor-
grímsson bóndi 1 Belgsholti i Mela-
sveit, bræðrungur hins landskunna
höfðingja samnefnds á Eyrarbakka
og móðuibróðir Sig. Sivertsens dó-
cents, og kona hans 'Magnhildur
Björnsdóttir. Þau áttu gullbrúðkaup
i fyrravor, en með því að flestjr sam-
tíðarmenn þeirra og ættingjar vora
þá horfnir á braut — vildu þau
heldur minnast þess dags á þá lund,
sem að ofan greinir.
Þeir, sem vist eiga i berklahælumr
*
fara að hugsa um kröfurnar um
myrkrið á tilraunafuudum. Ekkert
hefir orðið að meira árásar-efni á-
miðlana en þetta myrkur. Margir
hafa þeir verií, sem hafa sagt, að
auðvitað noti miðlarnir þetta myrk-
ur til þess að læðast um á sokka-
leistunum og gera ýmsar brellur.
Nú kemur véiin, og neitar að starfa
öðruvísi en annaðhvort í myrkrf.
eða í ljósi, sem veitt hefir verið inn
í hana, áður en það fer nokkuð>
annað.
2. Hitinn. í því efni er vél-
in verri viðfangs en nokkur annar
miðill. Hún starfar alls ekki, ef
hitinn í herberginu er minni en
16—17 st. C. En bezt þykir hennir
að hitinn sé um 29 st. C.
Manni virðist, sem það geti ekki
verið tekið út með sældinni fyrir
Wilsön, að sitja allar nærur í slíkum
hita. En sumir menn eru svo
gerðir, að þeir vilja tÖluvert á sig
leggja fyrir sannleikann.
3. Súrefni. Eigi vélin að>
starfa lengi í einu, verður að veita
inn í hana súrefni (oxygen) öðru-
hvoru með pípu.
4. Loftþyngdin. Standi loft-
vogin lágt, hnekkir það tilraunun-
um. Mikið regn og mikill loftþungi
stöðvar vélina alveg. Ef þrumu-
veður er 1 30 enskra milna fjarlægð'
eða nær, veldur það miklum truflun-
um og gerir vélina mjög óáreiðan-
lega.
5. Þrifnaður. Vélin verður
að vera vel fægð, og ryk í herberg-
inu verður að varast svo sem unt er.
V. Skeytin sjálf.
Um þau ætla eg að vera fáorður.
Prófessor H. N. skýrði allítarlega
frá þeim í ísafold, í greinunum,
sem eg hefi minst á. Mikill sægur
þeirra hefir reyndar komið, síðan er