Ísafold - 29.01.1916, Blaðsíða 3

ISAFOLD
3
Símfregnir.
Húsbruni.
Eyrarbakka i fyrradag.
Hér brann 1 gærkvöldi íbúðarhús
Gísla héraðslæknis Péturssonar. Eld-
urinn kom upp kl. 8 og ætla menn
að kviknað hafi í gluggatjaldi. Fólk-
ið i húsinu varð eigi eldsins vart,
en menn úr nágrenninu sáu brun-
ann og gerðu því viðvart. Var f>á
eldurinn svo magnaðurað fólkið
komst nauðulega út og var með
naumindum að hægt yrði að bjarga
Pétri, föður læknisins, sem er orðinn
gamall og blindur.
Húsið brann til kaldra kola á 20
minútum og var engu bjargað af
innanstokksmunuiu, nema sængur-
fötum úr tveimur rúmum. Alt var
óvátrygt og tjónið því tilfinnanlegt
fyrir lækninn. Sérstaklega má nefna
læknisáhöld hans, sem voru bæði
mikil og dýr, og afbragðsgott og
mikið bókasafn, sem honum er óbæt-
anlegt tjón að hafa mist.
Snemma í vetur kom upp eldur
i þessu sama húsi, eins og menn
muna, en hann varð slökktur áður
en mikil spjöll urðu að.
1 " Z'< •1 •" r'~,f*-
Fjallskilamálið.
Lftir Sicurð Guðmundsson á Selalak.
< Frh.
Þessi gjaldstofn — jarðatalið — er
sjónarlega mjög ósanngjarnt í garð
efnalítilla smábænda, sem búa á litl-
um og lélegum jörðum. En hann
hvetur til að auka búið, því allir
máttu reka jafnt, alt sitt, og allir
áttu að safna nærri því jafnt. Og
hann er hinn auðveldasti í fram-
kvæmdinni.
Sérstaklega mun hafa átt með þess-
um gjaldstofni að draga úr sundur-
pörtun jarða, og öreiga-búskap.
Jarðamatið virðist aftur á móti
mun réttlátari gjaldstofn. Hann styð-
ur einnig framieiðsluna og er auð-
veldur í framkvæmdinni og ágrein-
ingslaus.
þá hinir undir og áður en menn
vita af, eru allir útverðirnir i skot-
gryfjunum á löngu svæði orðnir einn
syngjandi söfnuður. Séstaklega er
Lúters sálmurinn mikli: »Ein feste
Burg ist unser Gott« (Vor guð er
borg á bjargi traust) í afarmiktn
uppáhaldi og syngja hann nú jafnt
mótmælendur og — kaþólskir menn,
þótt upphafléga sé hann stílaður
gegn kaþólskum andstæðingum sið-
bótarinnar I Þessi sálmur er nú tek-
inn upp í hina kaþólsku hermanna-
sálmabók, ekki síður en þá lútersku.
Hefði það þótt fyrir nokkrum árum
saga til næsta bæjar, að kaþólskir
Þjóðverjar fengju mætur á þeim öfl-
uga trúarsálmi. Er sagt, að þetta
eigi upptök sín að rekja til viðburð-
ar, sem. gerðist i Dresden i byrjun
ófriðarins: Feiknar mannfjöldi var
saman kominn fyrir framan konungs-
höllina, en konungur Saxa er eins
kaþólskur eins og þegnarnir eru
lúterskir. Konungur og synir hans
komu fram á hallarsvalirnar til að
þakka fyrir fagnaðarkveðjur fólksins.
Þá á einhver, í hugsunarleysi líklega,
að hafa tekið að raula þennan sálm,
og allur mannfjöldinn að vörmu
spori tekið undir. En í stað þess
að fyrtast við þetta, hafi hinn kaþólski
konungur tekið ofan og snngið
Lúters-sálminn á enda með þegnum
sinum. Guðsþjónustur eru haldnar
Þó jarðamatið sé athugavert, þá
gerir það þó nokkurn mismun á
jörðum eftir stærð þeirra og gæð-
um.
Að sönnu getur sá gjaldstofn einn-
ig verið ósanngjarn, samanborið við
efnin, því fátækir bændur geta oft
verið á stórum jörðum og efnaðir á
litlum, en þetta er sjaldgæfara, og
munurinn minni en á jarðatalinu.
Enda meiri ástæða að ætlast til, að
bændur geti búið eftir jörðunum, en
með jöfnuði brátt fyrir mismun jarð-
anna.
Greindur en fátækur bóndi sagði
nýlega við mig, að þessi gjaldstofn
væri líka ósanngjarn, og tók dæmi,
ef hann tæki stóra jörð við veginn
og hugsaði litið um búskapinn, en
reyndi að lifa á ferðamönnum, þá
yrði hann hart úti. Eg kvað það
satt vera, en sagði að lika bæri að
lita á hreppsfélagið. Hagur þess
væri að fyrirbyggja, að svona væri
farið með jörðina, og ranglátt að
liða því ekki, að bera hönd fyrir
höfuð sér að neinu leyti, og sam-
þykti hann þetta. Auk þess er hæpin
braut, að styðja og vernda fátæktina
skilyrðislaust, hverjar sem orsakir
hennar eru. Styðja t. d. óhagsýni
og eyðslusemi, eða sióðaskap, og
þar með innleiða þetta og fylgifisk
þess — fátæktina.
Sauðfjártal manna vilja Sumir brúka
sem gjaldstofu. Sú leið sýnist hvorki
sanngjöm, né holl fyrir framleiðsl-
una, og naumast framkvæmanleg.
Eins og áður er sagt, væri sann-
gjarnt að leggja gjaldið á fjallféð, ef
afrétturinn gæti boi'gað það. En svo
er ekki, af því eftirsóknina vantar,
að nota hann. Reynslan sýnir að
afrétturinn getur ekkert borgað af
gjaldinu, fyrst ekki er hægt að láta
þá gera meiri skil, sem nota hann.
Afrétturinn hlýtur því — meðan
svona stendur — að skoðast sem
hlunnindi fyrir hreppsfélagsheildina,
fremur en einstaklingana og fjall-
skilagjaldið að skoðast sem félags-
gjald, sem jafna þarf niður á ein-
staklingana, með allri sanngirni.
Fátt mælir þess vegna með þvi,
að leggja gjaldið einungis á sauð-
fjáreign manna, en flest mælir á
móti, einkum það er hér segir:
eins oft og því verður við komið á
vígstöðvunum, oftast undir berum
himni, nema hvað bygt er yfir sjálft
altarið. í seinni tið hefir sú venja
komist á,að láta aðeins takmarkaða tölu
hermanna sækja guðsþjónstur í hveit
skifti,þviað við hefir borið,að flugmenn
úr óvinaliðinu hafa látið sprengikúl-
ur detta ofan i mannþyrpinguna
meðan guðsþjónusta fór fram og
fjöldi beðið bana af. Stundum eru
guðsþjónusturnar haldnar i sjálfum
skotgryfjunum. Þessar hermannaguðs-
þjónustur eru ágætlega sóttar. Venju-
lega sækir þær hver maður sem má.
Eitt megin-einkenni þeirra prédikana,
sem fluttan eru á þessum guðsþjón-
ustum, er sú mikla áherzla, sem þar
er lögð á þetta tvent: faðerni guðs
og almætti guðs. Ekki er þetta þó
svo að skilja, sem Kristur sé ekki
prédikaður. Því að auðvitað er það
hinn almáttugi og algóði guð, eins
og hann opinberast í Jesú Kristi,
sem þar er boðaður. Aftur á móti
et þar næsta lítið gert að því, að
prédika yfirbót og afturhvarf i vana-
legum skilningi. Aðalatriðið er að
»sýna föðurinn* i guðdómlegri mildi
hans og miskunn, svo sem þann,
er óhætt sé að treysta og leita ti
í- öllum erfiðleikum lífsins og einn
geti veitt syndþjáðu mannshjartanu
hvíld og svölun. Og að ekki er
þar lögð áherzla á þau trúkenning-
I. Ósanngjarnt er, að gjalda jafnt
af því fé, sem nóg beitiland hefir í
heimahögum og hinu, sem lítið beiti-
land hefir og gengur i annara lör.d-
um.
II. Ósanngjarnt er, að þeir, sem
hafa afskekt og girt heimalönd, svo
fénaður þeirra tollir í þeim, gjaldi
eins af sinu fé. Þeir verða í stað
verndunar, fyrir miklutn ó'étti, og
)að gefur sízt hvöt til að afgirða
öndin.
III. Ósanngjarnt er, að leggja svo
mikið gjald á rangt fjártal. En fjár-
talíð, sem tekið e. á vetrum og sum-
staðar kostað talsvetðu til, að for-
vitnast þá um, sem menn sjá
ekki annað fært en gera áfram, er
meira og minna annað en á sumr-
um, vegna þess, sem missist, selt er
og keypt og þ. h. Stundum eiu
heilu búin seld og önnur keypt, svo
vetrartalið verður alger markleysa.
Afbæjar fóðrafé á venjulega heldur
ékki skylt við afrétt eða sumarhaga,
bjá þeim sem það fóðra.
IV. Ósanngjarnt er, hvað lagt er
misjafnt á féð, þannig að lömbin,
sem helzt eru rekin, og erfiðast er
að safna verða gjaldfrrjáls, en það
eru þau algerlega með þessu vetrar
eða vor tali, sem nú er brúkað.
V. Ósanngjarnt er, að þvinga
helzta framleiðslustofn bænda, sauð-
féð, með óþarflega háu gjaldi, og
hættulegt er það fyrir framleiðsltina.
Hún má þó naumast við nýjum
byrðum, svo menn geti haldið áfram
að eiga sauðféð, en leggi það ekki
niður eins og nú er farið að brydda
á. Ósanngjarnt er líka að þvinga
sauðeignina meira en lambféð. Sauð-
eignin er þó lítil orðin og á nú sér-
staklega erfitt uppdráttar með að þola
samkepnma. Reiknist mönnum ekki
tilvinnandi að eiga sauðféð, þá sýn-
ist mér útlitið ekki glæsilegt. (Stríðs-
verðið sem er þetta ár, er hér ekki
talið.
í nokkuð mörg ár hefir Þykkva-
bæjarmönnum verið liðið í heimild-
arleysi að jafna fjallskilunum niður
hjá sér á fjáreignina, og féð hefir
fækkað hjá þeim síðan úr nál. 8oo
í nál. 260. Fjörmissi þó ekki um að
keana.
ar-atriði, sem mestum ágreiningi hafa
valdið innan kirkjunnar, liggur i
hlutarins eðli, þar sem áheyrendurn-
ir eru menn af ýmsum kirkjudeild-
um (lúterskir, kalvínskir, kaþólskir) og
jafnvel Gyðingar. — Þá eru altaris-
göngur mjög vel sóttar, bæðí af
undirmönnum og yfirmönnum. Jör-
dens prestur getur þess, að á tveim
mánuðum hafi hann tekið til altaris
2500 manns af 6000 lúterskum her-
mönnum, sem voru í »söfnuði« hans.
Sérstaklega er mjög algengt, að lið-
sveitir, sem boðið hefir verið að
gera áhlaup, beiðist sakramentisins
áður en lagt er af stað. —
Þá er sérstakur kafli um herprest-
ana og starf þeirra meðal hermann-
anna. Með þýzku liðsveitunum ein-
um saman erunú um 300 herprest-
ar, sem beinlínis eru skipaðir til
þess að inna af hendi prestsleg störf
meðal hermanna. En auk þess eru
bæði meðal liðsforingja og óbreyttra
liðsmanna fjöldi vígðra manna og
guðfræði-kandidata, sem þegar svo
ber undir vinna prestsleg störf meðal
félaga sinna á vígstöðvunum. Þvi að
það er eitt af einkennum þessa ófrið-
ar, gagnstætt því sem áður hefir
verið venja, hve margir ungir prest-
ar og prestaefni hafa ótilknúðir
gengið i hernaðinn sem óbreyttir
liðsmenn eða sem liðsforingjar. Um
herprestana farast Svíanum Hedin
í haust er leið, jafnaði hreppsnefnd
Asahrepps fjallskilunum niður á
hreppsbúa, með heimiid laganna,
þannig, að þeir, sem töldust eiga
frá 60 til 250 fjár, gerðu ein skil
auk réttarfetða og þ. h. Kostnaðin-
um, sem þá var eftir var jafnað nið-
ur, að miklu leyti, á kindatal þeirra,
sem færra áttu en 60, og á það
kindatal þeirra, sem fleira áttu en
250, er var um þá tölu, og sá
kostnaður var um krónu á kind.
Svo er féð fátt orðið.
Væri nú þessari niðurjöfnun hald
ið áfram, þá mun reynast hæpið að
menn geti átt 60 kindur eða færra,
sömuleiðis yfir 250 kindur.
En hvar á þá að leggja á viðbót-
arkostnaðinn f
Eða hvernig fer ef honum er einnig
deilt niður á það fé, sem þá væri
ef tir ?
Með umræddum gjaldstofni, væri
eigi ólíklegt að sumir færu að hugsa
um hrossabú eingöngu. Hrossin
væru, eins og nautpeningar og Iömb
gjaldfrí, og jafnt þó þau gangi á
afréttinum eða i heimalöndum annarra
manna.
VI. Ósanngjarnt er, að færa þann
hluta fjallskilanna, sem jörðinni ber
að borga yfir á sauðfé. Renslisfé
ber að safna af afréttinum, þó ekki
sé rekið á hann, og því ber jörðun-
um fremur öllu öðru að safna. En
auk þess stendur jörðunum næst að
borga fjallleitir að meiru leyti, þegar
ekki er hægt að leggja kostnaðinn á
fénaðinn, sem á fjall er rekinn.
VIÍ. Ósanngjarnt er að taka ekkert
tillit til neinna ástæðna annara en
sauðkindanna. Ekki þeirra t. d. hvað
jarðir eru misjafnlega lagaðar fyrir
fénaðinn, sauðfé, nautpening og
hross, "’svo vissar jarðir geta þó borið
kostnaðinn, en aðrar verið lausar við
hann.
VIII. En er sá galli á sauðfjár-
gjaldstofninum, að niðurjöfnunin er
er lítt framkvæmanleg. Oft ómögu-
legt fyrir hreppsnefndir að vita um
kindatal hreppsbúa og ná inn gjald-
inu,
í reglugerð sýslunnar, er ráðgert,
að þeir, sem hafa 40 — í Asahrepp
60 — kindur veturgamlar og eldri,
orð á þessa leið: »Herprestarnir eru
kynslóð út af fyrir sig, síglaðir, vak-
andi, fórnfúsir og fullir djörfungar.
Þeir eru sálusorgarar hermannanna;
þeir hugga, þeir hjálpa og örfa.
Hverrar trúarjátningar þeir eru skift-
ir engu máli. Prestar af mótmæl-
endatrú og katólskri umgangast hér
sem bræður. Um samkepni í nokkuru
tilliti er hér alls ekki að ræða. Einn
er guð þeirra allra, og allir keppa
þeir að sama markmiðinu: heill
fósturjarðar sinnar. Oft gefur hér að
líta presta með krossinn] um háls-
inn, svarta flókahattinn á höfð-
inu og með hvit-fjólubláa bandið um
vinstri handlegg á harða reið milli
herstöðvanna. Ósjaldau eru þeir
skreyttir járnkross-merkinu. Þeir hafa
þá ef til vill staðið í miðjum sprengi-
kúlnaeldinum og talað um upprisuna
og lífið, eða staðið og talað á pré-
dikunarstólnum og ekki látið sér
bregða þó flugmenn úr óvinaliðinu
væru á flökti fram og aítur uppi
yfir prédikunarstólnum. Eða þeir, e:
til vill, hafa nóttina áður skriðið á
fjórum fótum í kulda og rigningu
frá einum runnanum til annars eða
í votu grasinu, til þess að ná út
til vígstöðvanna og geta flutt guðs-
þjónustu þar sunnudaginn*. Hver
prestur hefir frá 4 til 12 þúsunc
manns í >söfnuði« sínum. Starf
þeirra er ekki aðeins ræðuflutningur
til eignar eða umráða, leggi einn
til fjallsafua. En ekkert nefnt á
hvaða tíma þetta fjáttal á að vera..
Eftir orðalaginu liggur beinast við
að ætla, að miðað sé við það kinda-
tal, sem er, þegar niðurjöfnunin fer
fram, en þá er ekki auðgert að vita
um kindatöluna.
Bóndi í Asahreppi, sem hrepps-
nefndin hafði lagt á fall fjallskil,
gerði nýlega engin skil. Nefndin
kærði bóndann og dómur féll í
málinu þannig að bóndinn var sýkn-
aður. Astæðan var sú, að bóndinn
sannaði dómaranum að hann hefði
ekki haft í fardögum nema 58 kindur,.
auk lamba, i stað 60. En við far-
dagana vildi dómarinn miða kinda-
töluna, en nefndin við venjulega,
vetrartölu. Sennilega hefir nefndin
einungis krafist fullra skila, en ekki
neins til vara. Og henni hefir máske
ekki verið kunnugt um, að bóndinn
seldi margar kindur fyrir fardagana.
Ofætlun er að ætlast til, að
hreppsnefndir geti vitað nákvæmt um
fjártal hreppsbúa. Jafnvel þó miðað
væri við fardagana, þá geta bændur
sjálfir sjaldnast vitað hvað til er,
vegna vanhaldanna, hvað þá nefndin.
Og framtalið hefir oft þótt gallað, —
enda ekki skilt að telja alt fé fram,
ekki undir 60 alls. Eftir því, sem
meiri gjöld eru lögð á tíundina, eftir
því er meiri hvöt fyrir menn að
telja of litið fram; hvöt til siðspill-
ingar, og þeir ráðvöndu verða hart
úti, en hinum hlíft, sem refsa.
bæri. 1
Um fjórða gjaldstofninn, allan bú-
pening, er svipað að segja og um
sauðféð eingöngu, flest ósanngjarnt,
lættulegt og lítt mögulegt. Sann-
gjarnara er þó að deila kostnaðinum
á allan búpeninginn, en framkvæmd-
in enn torveldari.
Þá er að líta á fimta gjaldstofn-
inn »efni og ástæður«. Að vissu
leyti er hann sanngjam, sé tekið til-
lit til alls efnahags og allra ástæðna
hvers eins. Hann hnekkir minna
framleiðslunni en féuaðar-stofnarnir.
Og reynist ekki, hvað útsvörin snertir,
erfiður i framkvæmdinni, þvi hrepps-
nefndir verða að sletta einhverjum
slyddudómi á gjaldhæð manna. Hann
hefir líka þann kost, ef kost skyldi
kalla, að nærri ómögulegt er fyrir
gjaidendur að sanna að gjaldhæðin
sé röng hjá einstökum mönnum,
þó niðurjöfnunin sé misjafnlega af
hendi leyst, svo sjaldnast er um
annað að tala en þegja og borga.
Nl.
og guðsþjónustuhald, heldur og greftr-
anir og það sem vér mundum nefna
einka-sálgæzlu. Þeim er í sjálfsvald
sett hvort þeir hætta sér út i skot-
gryfjurnar. Margir gera það með
ánægju, aftur aðrir gera það siður.
Þeir sem gera það, vilja með því
sýna hermönnunum, að þeir séu
boðnir og búnir að standa við hlið-
ina á þeim og sæta sömu kjörum
og þeir, en auk þess gera þeir það
af því að þörfin á einka-sálgæzlu er
einatt afarmikil þar. — Yfirleitt eru
herprestarnir velséðir af hermönnun-
um, og því vel tekið, sem þeir hafa
á boðstólum. Þar stendur alveg á
sama hvort í hlut eiga lúterskir eða
katólskir prestar. Hermennirnir hirða
ekkert um það. Finni þeir að eins
fullnægt trúarþörf sinni eru þeir
ánægðir. Játuinga-mismunurinn má
Eeita horfinn meðal liðsmannanna,
alveg eins og munurinn á jafnaðar-
mönnum og hægrimönnum. Hví
skyldu þá prestarnir vera að leggja
áherzlu á það sem sundurdreifir ?
Þeir gera það þá ekki, heldur en
styðja hver annan eftir megni í
starfinu. Sérstaklega gætir játningar-
mismunarins alls ekki við jarðarfarir,
enda er einatt ómögulegt að vita
hverri kirkjudeild sá eða þeir til-
heyrðu, sem i það skifti á að kasta
rekum á. (Niðurl.)
/. H.