Ísafold - 02.02.1916, Blaðsíða 3

ISAFOLD
3
Proppó kaupm., Páll Stefánsson um-
boðssali, Hjalti Jónsson skipstj., Helgi
Helgason verzl.stj., Guðrún Jónasson
kaupkona.
G u 11 f o s s fór frá Kaupmannahöfn
á föstudaginn var.
F 1 o r a á að fara frá Björgvin í dag.
Látin er síðastliðin sunnudag Guð-
ríður Þórðardóttir, kona Odds
Jónssonar hafnsögumanns í Ráðagerði,
en dóttir Þórðar heit. Jónssonar, er
lengi bjó á þeirri jörð, ung kona og
látin hið bezta.
Fjallskilamálið.
Eýtir Siqurð Guðmundsson á Selalœk.
Nl.
Hins vegar eru fjallskilin í eðli
sínu fremur tilheyrandi jörðum og
fénaði, en öðrum ástæðum manna,
enda er óeðlilegt, og mun óvinsælt
að leggja þau á búlausk menn, sem
engan fénað hafa, svo naumast má
taka þennan gjaldstofn nema að litl-
um hluta.
Um sjötta og siðasta atriðið, sam-
blandsgjaldstofninn, er það helzt að
segja, að sanngirnin mælir kannske
helzt með því að brúka alla gjald-
stofnana til samans, en hafa mikið
mismunandi gjald á þeim. Mest á
jörðunum, þó mikið meira eftir gæð
um en tölu, þar næst á búpeningn-
um, sem framleiðsluþörfin mælir
þó mjög á móti, þó meira á sauð-
féð, vegna erfiðari smalamensku, en
vegna ástandsins með afréttinn kem-
ur það fremur til greina í heima-
högum og meira á búpeningi, sem
gengur mikið í annarra löndum, vegna
óheimillar beitar, en minst á efni og
ástæður. En svo kemur framkvæmd-
in til sögúnnar og hún segir þennan
samblandsgjaldstofn óframkvæman-
legan. Gersamlega óframkvæman-
legan, öðru vísi en eftir ágizkun. En
þá hefir sanngirnin litla tryggingu.
Enda hætt við að það breyttist í út-
svarsupphæðir, eftir efnum og ástæð-
um eða hver veit hvað.
Eg hefi hér að framan gengið út
frá sem mestu atvinnufrelsi og sem
minstri lagaþvingun. Sumir vilja
taka þetta á annan veg. Vilja þvinga
bændur til að nota afrétinn.
Reglugerð sýslanna ráðgerir, að
menn séu skyldir að reka geldfé og
lömb, eftir nánari ákvörðun hrepps-
nefndar. En þetta er að því sem
eg til þekki, dauður bókstafur. Al-
ment tekið gæti þetta þó verið þarf-
legt ekki sizt vegna mjólkurpenings,
en málið vandast við nánari athug-
un. Mér finst sanngirnin segja:
Fyrst sumir bændur hafa lagaheim-
ild til að hafa i ógirtu landi svo
mikið, sem þeir vilja af ám, hross-
um og nautpeningi hversu litið sem
landið er, þá er ósanngjarnt að skylda
þá, sem fátt eiga í stóru landi að
reka vissar tegund, máske þær einu,
sem til eru.
Sanngjarnara væri, þó erfitt sé,
að hreppsnefnd meti hvað bændur
mega hafa mikinn fénað alls i sinu
landi og þvingi þá, sem hún álítur
hafa of mikið, til að gera við af-
ganginn eitthvað af þessu: reka hann
á afréttinn, koma honum fyrir hjá
öðrum, borga bændum, sem helzt
verða fyrir átroðningnum beitartoll
eða gjalda meira til félagsþarfa. En
að öðrum kosti, að fækka fénaðin-
um, og þann kostinn hygg eg að
flestir kjósi, sem ekki geta afgirt
lönd sin, en bændur, sem afgirt lönd
hafa eða lítinn fénað í stóru landi
hljóta að vera frjálsir og sjálfráðir í
í þessu efni. Að skylda menn til
að búa á afréttinum er lítið sann-
gjarnara en að skylda þá til að búa
á jörðunum.
Alt stefnir i þá átt, að hreppsfél-
agið verður að borga fjallaskilin,
meðan eftirsóknina vantar að nota
afréttinn, og að félagið verði að fá
borgunina hjá jörðunum. Fjallskilin
hafa hér aðallega verið lögð á jarða-
talið, og i seinni tið talsvert á sauð-
féð. En útkoman hjá mér verður
sú, að tilheyri fremur jarðamati og
öllum búpeningi.
Jarðamati tilheyra fjallskilin af þvi
afrétturinn er tiltölulegur partur
hverrar jarðar hreppsins, sem bænd-
um ber að gera full skil til hrepps-
félagsþarfa, og jarðirnar hins vegar,
eftir gæðum, eini tekjustofninn, sem
hreppsfélagið hefir að bjóða, og við
það er bundinn. Þær eru hreppur-
inn sjálfur. Hreppsfélagið með sín-
um mörgu skyidum og þungu byrð-
um, eftir gjaldþoli, þarf að vera
húsbóndi sinna jarða, minsta kosti
hvað það snertir, að láta þær gera
skil til eigin hreppsfélags þarfa sem
af jörðunum leiða,
Tekjur sem jörðin ein gefur, ættu
því fyrst og fremst að ganga til
nreppsfélagsgjalda þeirra, er af jörð-
inni leiða, en afgangur til eigandans.
En öllum búpeningi tilheyra fjall-
skilin af þvi jafn sanngjarnt er, að
leggja fjallskilin i allan búpeninginn,
sem heima er, fyrst ekki má leggja
þau á fjallféð, og af því, þegar eitt-
hvað er rekið til fjalla, þá er það
engu síður rekið vegna hins sem er
heitna.
En útkoman bendir einnig til þess,
að mikið minni hluta gjaldsins verði
að leggja á búpeningin, bæði vegna
þess, hvað skaðlegt er að hnekkja
framleiðsunni og vegna hins að það
má, samkvæmt áður sögðu telja
óframkvæmanlegt, án mikilla rang-
tnda og einlægrar óvissu með gjald-
stofninn.
Jarðirnar eru eini fasti grundvöll-
urinn. Jarðatalið er þó svo ósann-
gjarnt að það þarf að dauðadæmast.
larðamatið er þá aðeins eftir sem
eini fasti og mögulegi gjaldstofninn.
Sá gjaldstofn styður framleiðsluna,
og fráfélagsins hlið séð, og enda vegna
sanngirninnar ber þeim sem góðar
jarðir taka, að annast góð skil til
félagsþarfa, en lítil skil af lélegum
jörðum.
Að vísu hnekkir gjaldið heldur
jörðunum fyrir eigendum, en það
tel eg minsta skaða, þær mega hvort
sem er ekki vera dýrar eða hátt
leigðar, svo hægt sé að búa á þeim
og nokkur leið sé til, að fraroleiðslan
geti þolað samkepnina á heimsmark-
aðinum.
Fyrst í stað, meðan ekki eru ábú-
andaskifti, getur gjaldið þó legið
frekara en nú er á sumum ábúend-
um og breytingin heldur skaðað
suma leiguliða, en vel má við því
gera með því að hafa aukagjald til
að jafna með þær misfellur.
Færa leiðin í þessu máli kemur
þannig af sjálfu sér. Hún verður
að byggjast á möguleikanum í öll-
um efnum, og möguleikinn í Asa-
breppi og þar, sem likt hagar til,
er sá, að fyrst í stað sé jarðamatið
aðalqjaldstofninn og áður en langt
líður eini gjaldstojninn.
Auka-gjaldið, sem leggjast mætti á
bændur til að jafna með nefndar
misfellur, verða hreppsnefndir . að
jafna niður, helzt á búpeninginn, sam-
anborinn við beitilandið, þó frekara á
sauðféð og eftir þvi, sem þær álita
sanngjarnt, með tilliti til breytingar-
innar, og hinna margbreytilegu
ástæðna hjá bændum.
Hve mikill hluti fjallskilanna auka-
gjaldið ætti að vera, getur verið álita-
mál, og fer mest eftir því hve mikil
þörf er á að laga misfellur, sem
koma fyrst í stað við breytinguna.
en aukagjaldið hlýtur að minka og
hverfa með tímanum.
Agangur búfjár á annara heima-
lönd er annað mál en fjallskilamálið,
sem aðrar reglur heyra til um í fram-
tíðinni, meðan menn ekki geta af-
girt lönd sín.
Eins og nú stendur finst mér
þetta eina leiðin, sem fær er í fjall-
skilamálinu án störkostlegrar skerðing-
ar sanngirninnar, eyðingar framleiðsl-
unnar eða hindrunar framkvæmd-
anna.
Blómgisl búnaðurinn ekki, þá get-
ur naumast hjá því farið, að jarðirn-
ar verða að bera jarðakostnað þenn-
an meðan þær eru bygðar. En blómg-
ist búnaðurinn að mun, svo eftirsókn
verði að reka á afréttinn, pá getur
afrétturinn farið að bera fjallskila-
kostnaðinn að nokkru eða öllu leyti.
Selalæk 26/12 1915.
Eftiimæli.
2. nóvember síðastliðinn anðaðist
að heimili sinu, Grettisgötu X2 í
Reykjavík, húsfrú Raqnheiður ^Arna-
dóttir.
Hún var fædd 29. september 1866
á Kirkjubæjarklaustri í Skaftafells-
sýslu, og voru foreldrar hennar þau
Arni Gíslason sýslumaður og seinni
kona hans, Elín Arnadóttir frá Dyr-
hólum i Mýrdal. En Árni sýslu-
maður var sonur Gísla prests i Vest-
urhópshólum, siðar á Gil bakka, og
Ragnheiðar Vigfúsdóttur f á iilíðar-
enda í Fljótshlið.
Systkini Ragnheiðar, sem á lifi
eru, eru þau Þórarinn bóndi í Her-
dísarvík og Helga, gift Páli Þorkels-
syni gullsmið i Reykjavik. Þau eru
fyrri konu börn Árna sýslumanns;
en albróðir Ragnheiðar er Skúli
læknir í Skálholti.
14 ára gömui fluttist Ragnheiður
með foreldrum sinum að Krísuvík,
og var þar hjá þeim þar til hún
1897 giftist Pétri F. Jónssyni verzl-
unarmanni frá Hraunprýði í Hafnar-
firði. Tóku þau Pétur þá við búi
í Krísuvík og bjuggu þar, þar tii
árið 1900 að þau fluttu sig til Reykja-
víkur, Var þá Árni sýslumaður
látinn fyrir tveim árum, en Elíu,
móðir Ragnheiðar, fluttist með þeim
hjónum til Reykjavikur, og andað-
ist þar hjá þeim árið 1903.
Þau Ragnheiður og Pétur eign-
uðust einn son, Árna að nafni, en
mistu hann rúmlega ársgamlan.
Ragnheiður Árnadóttir var í meðal-
lagi há, grannvaxin og svaraði sér
að öllu leyti vei. Hún var alira
kvenna handnettust, og svo hög, að
sliks eru fá dæmi um konur; hún
lagði og margt á gjörva hönd, og
fórst alt vel. Prýðisfagra hönd skrif-
aði hún, og betra mál, en titt er
að konur skrifi; hafði hún og notið
talsverðrar mentunar í æsku, og var
jafnan bókhneigð og listunnandi.
Hún var með hárprúðari konum,
ljóshærð í æsku, en hárið döknaði
nökkuð með aldiinum. Svipur henn-
ar var einkar hreinn og göfugmann-
legur, og mátti þar um segja, að
»tengd voru saman tign og þokki«;
svaraði og öll framkoma hennar til
útlitsins. Það hefir verið sagt um
hana, og það með réttu, að saman
hafi farið hjá henni höfðingsskapur
föður hennar og manngæzka móður
hennar, sem var bæði elskuð og virt
af öllum þeim er þektu hana.
Allir þeir, er bezt þektu Ragn-
heiði, munu, munu vera samdóma
um það, að hún hafi verið afbragð
annara kvenna fyrir margra hluta
sakir, en hún var fremur fáskiftin
og hafði sig lítt í frammi og þekti
ekki marga. Hún var vinavönd, en
eins og títt er um slíkt fólk, þá var
hún og vinföst eftir því. Á heimil-
inu uudi hún sér bezt, og þar varð
maður að kynnast henni til þess að
þekkja rétt mannkosti hennar. Þar
sá maður bezt, meðal annars, hina
framúrskarandi atorku, elju og lipurð,
sem samfara háttprýði, blíðlyndi og
hógværri glaðværð gjörðu hana svo
einkar vel hæfa til að vera húsfreyju,
og kostir hennar voru engin upp-
gerð. Þeir voru meðfæddir og komu
í ljós þegar í barnæsku. Brjóstgæði
hennar og hjálpfýsi lýstu sér bezt
í nákvæmni þeirri og höfðingsskap,
sem hún svo oft auðsýndi þeim er
örðugt áttu, og mun engum kunn-
ugt til fulls, hve oft þau hjónin réttu
snauðu fóiki hjálparhönd.
Lifsskoðanir Ragnheiðar voru skýr-
ar og heilbriSðar, trúrækin var hún
og fylgdist vel með í þeim efnum,
sem öðrum, og ásamt góðu upp-
lagi munu trúarskoðanir hennar hafa
hafa haft mikil áhrif á breytni henn-
ar. Sambúð þeirra Péturs og henn-
ar var hin ástúðlegasta, og heimilið
sönn fyrirmynd; mun og flestum
þeim, er til þeirra komu, vera
minnisstæð alúð sú og einlægni,
sem einkendi svo mjög gestrisnina
á heimili þeirra.
» Víst segja fáir hauðrið hrapa
hiísfreyju qóðrar viður lát;«
en hitt er og eigi síður víst, að
væri allur fjöldi kvenna sannar og
góðar húsfreyjur, þá mundi heimur
þessi vera öðruvísi og betri, en hann
er. Því að ekki verður þvi neitað,
að einn af öflugustu hyrningarstein-
um heimsbyggingarinnar eru heimil-
iri, og eiga húsfreyjurnar ekki minst-
an þátt í að móta þau.
5. -f H.
Hinn 9. sept. 1914 andaðist að
Minni-Vogum merkis-oggæða-konan
Guðrún Þórðardóttir 67 ára gömul.
Voru foreldrar hennar Þórður bóndi
í Stapakoti, Árnason, bónda á Stóru-
Seilu í Skagafirði Arnasonar; en
móðir hennar var Elín Klemenz-
dóttir, bónda í Stapakoti, Sæmunds-
sonar í Narfakoti í Njarðvikum.
Guðrún sál. fæddist í Stapakoti
4. okt. 1847 og ólst upp í Stapa-
koti hjá foreldrum sínum og dvaldi
þar þangað til hún 27 ára gömul
giftist eiginmanni sínum Kiemenz
Egilssyni í Minni-Vogum hinn 5. des-
ember 1874, sem brir eiginkonu
sina. Þ.iu hjón eignuðust 6 börn
og eru 5 þeirra á lífi, 3 synir og
2 dætur, öll upp komin. — Guðrún
sál. var mesta gæða- og sæmdar-
kona. Hún var alla æfi leidd af
guðsanda. Hjarta hennar var auðugt
af trú og ávaxtaríkum kærleika. Hún
var ástrikur maki og ágæt móðir.
Öll hegðun hennar bæði í orðum
og verkum var fögur fyrirmynd.
Hvar sem hún var stödd fylgdi
henni barnsleg blíða og friður. Barns-
lega blíða brosið, sem jafnaðarlega
lék á vörum hennar lýsti friðinum
og sakleysinu f hjarta hennar. Að
hjálpa fátækum og likna nauðstödd-
um var henni sönn ánægja. Hún
var ágæt og stjórnsöm húsmóðir. í
öllu var hún kvennasómi, enda elskuð
og virt af öllum, er kyntust henni.
Hún var eins og postullinn lýsir
góðri konu: höfuðprýði manns sins
og verndarengill barna sinna. —
Blessuð sé minning hennar.
A. Þ.
----..1 —' laSiSai -----
Gjafir og áheit til Heilsahælisins.
Undanfarna mánuði hafa mér bor-
ist þessar gjafi og áheit til Heilsu-
hælisins:
G j a f i r: Frá manni i Skriðdal
25 kr., frá Jóh. Einarss. Bakkakoti
3 kr., frá E. M. Einarsson sama
stað 33 kr., frá Guðlínu i Mófells-
staðakoti 5 kr., frá ögm. kennara
Ögmundssyni í Sandvik og fólki
hans 50 kr., frá Þórarni Olgeirss.
skipstjóra 25 kr., frá skólabörnum í
Eyvindarhólum undir EyjaF]öllum xo
kr. Samtals 151 kr.
A h e i t: Frá H. B. í Mjóafirði
50 kr., frá Þ. A. 10 kr., frá ónefnd.
á Stokkseyri 5 kr., frá J. Þ. og Þ.
Þ. 2 kr., frá H. E. Fossi 10 kr.,
frá H. s. stað 2 kr., frá ónefnd. 2
kr., frá ónefndum í Dýrafirði 50
kr., frá G. Thorders 5 kr., frá Har.
Arnas. 83 kr. 90 a., frá Ó. Þ. 4 kr.,
frá X 10 kr., frá ónefnd. Rvík 2 kr.,
frá Margréti Halldórsd. Asakoti 2
kr., frá ónefndri konu 5 kr., frá
Birni á Tviskerjum 5 kr., frá stúlku
að vestan 10 kr., frá Skagfirðingi
50 kr., frá R. R. 2 kr., frá G. E.
Seyðisfirði 10 kr., frá »þing« 5 kr.,
frá J. E. 2 kr. 60 a., frá Guðrúnu
Jónsd. Hlíð 5 kr., frá 3 hásetum á
»General Gordon*, sem kom frá
Kanada 19. jan. 1916 40 kr. Sam~
tals 372 kr. 50 a.
Rvik 31. jan. 1919.
G. Björnsson.
Þrátt fyrir verðhækkun á efni
selur Eyv. Árnason
lang ódýrastar, vandaðastar
og fegurstar
Líkkistur.
Litið á birgðir minar og sfáið mis-
muninn áður en þér festið kaup
annarsstaðar.
Sími 44.
Skrifstofa Isafoldar
verður framvegis opin frá kl. 11 ár-
degis til kl. 6 síðdegis.
Ritstjóri ísafoldar venjulega til við-
tals kl. 11—12 árdegis.
The North British Ropework Go.
Kirkcaldy
CoRtractors to H. M. Government
búa til
rússneskar og ítalskar
fiskilínnr og færi
alt úr bezta efni og sérlega vandað
Fæst hjá kanpmönnum.
Biðjið því ætíð um
Kirkcaldy fiskilínor og færi,
hjá kaupm. þeim, er þér verzlið við
og þá fáið þér það sem bezt er.
Tvö eintðk af dönsku orða-
bókinni (Jónas Jónasson) verða keypt
háu verði nú pe%ar. Snúið yður á
skrifstofu ísafoldar.
Skrifvél óskast til kaups nú
þegar. Ritstj. vísar á.
Kristján Ó. Skagfjörð
umboðsmaður brezkra verksmiðja
dvelur til febrúarloka
32 Margaret Street,
Hull, England.