Ísafold - 05.02.1916, Blaðsíða 2

2
ISAFOLD
því, að halda áfram að setja upp
lista við kosningar til bæjarstjórnar
(eða annara starfa) í Reykjavíkur-
kaupstað — eftir því, hvar menn
skipa sér í landsmálum. Bæjarmál
og landsmál (eða stjórnmál) eiga ekki
alténd samleið. Af ýmsum öðrum
ástæðum getur líka orðið nauðsyn-
legt, að láta ekki slíka flokkaskifting
ráða.
í annan stað er það sýnt (og heföi
reyndar átt að vera það áður), að hin
mesta dómadags-heimska er að vera
að burðast með sérstakan kvenna-
lista. Það var og mót skapi þeirra
kvenna, er mest hafa sint »kven-
frelsismálum« þessa lands, svo sem
frú Bríetar Bjarnhéðinsdóttur, sem —
»þrátt fyrir alt« — hefir einna mest
pólitískt vit af konum hér. En
nokkur góðgerða- og gustukafélög
(eins og Thorvaldsensfélagið og
Hringurinn), sem vitanlega hafa alt
annað verksvið en æsingar í opin-
berum málum, vildu þó ekki una
því og bjuggu út »lista«, þótt boðið
væri kvenfólki sæti á flokkalistunum
og verkafólkslistanum. Þær vildu
enga samvinnu, en bauka sér. Árang-
urinn varð sá, sem kunnur er nú
orðinn 1 Fjöldi kvenna lét þetta sem
sé eins og vind um eyrun þjóta, og
verkakvenfólk t. d. fór skynsamlega
að ráði sínu og fylgdi félögum sín-
um, karlmönnunum.
Og pað er að sjálfsögðu hið eina
rétta, að konur og karlar vinni sam-
an að og í opinberum málum. Eða
til hvers vildi kvenfólkið rétt sinn ?
Ætlar það að mynda einhverja stétt
í mannfélaginu — kvennastéttina (1)
—, eða sérstakan flokk til þess að
»gæta hagsmuna* sinna ? Og hvaða
hagsmuna? Eru mál þeirra ekki
sameiginleg öðrum mannfélagsmál-
um, eða hvað ? — Það væri þá ekki
til lítils að heiman farið, með að
veita þeim allan réttinn, ef þær ætla
síðan að hefja baráttu á karlmenn-
ina 11 Fyrir hverju ætla þær að berj-
ast — svari þær.
En vijanlega geta þær engu svarað
hér til, eða varið þetta með nokkru
því, er heil brú sé i. Þær þurfa
þess heldur ekki; þeim fyrirgefast
þessi barnabrek. Þær verða að hlaupa
af sér hornin, blessaðar. Það má
aðeins ekki koma fyrir aftur, það
væri að sýna svart á hvítu oj mikið
þroskaleysi. Kvenfólkið á auðvitað
að fylgjast með karlmönnunum og
töfrakrafti. Eru þau borin í keðju
um hálsinn innan klæða. Hafa slík-
ir gripir verið seldir síðan stríðið
byrjaði þúsundum saman í höfuð-
borgum ófriðarlandannaog eftirspurn-
in verið látlaus fram á þennan dag-
Stnndum eru verndargripirnir ekki
atinað en svonefnd »himnabréf«,
bæna-keðjubréf eða ómerkilegar skrif-
aðar bænaþulur, sem hjátrúarfullir
ættingjar senda hermönnunum. Þeir
bera þetta svo á sér i vestisvasa
sínum eða í peningabuddunni. Áhrifa-
kraftur þeirra fer sízt eftir þvi, hvar
þeir geyma það. Jafnvel menn, sem
eru alt annað en trúhneigðir, bera
slíkt á sér. Sumpart gera þeir það
til þess að gleðja vinina sem sendu.
Sumpart hugsa þeir: »Hverveit —
nema eittvað kunni að vera hæft í
því, sem sagt er um töframátt þess-
ara skrifa? Sé það gagnslaust, nú,
þá nær það ekki lengra*. »Himna-
bréfinc hafa venjulega að inntaki
einhverjar ritningargreinar, reglur
fyrir þvi, hvernig og hve oft skuli
lesa þau, ásamt fyrirheiti um mikla
blessun þeim til handa, sem það
geri, hvort heldur á sjó eða landi.
Höf. lýsir einu »himnabréfinu« sem
honum var sýnt. Bar það hina all-
skipa sér með þeim um málin og
hagsmuniná, sem alls ekki greinast
ejtir kynferði!
Þetta sjá og óefað flestar alvarlega
hugsandi konur. —
Loks hefir það komið í ljós við
þessar kosningar til bæjarstjórnarinn-
ar, mjög greinilega, að nú á að fara
að efna hér til svokallaðrar verka-
lýðsbaráttu, þ. e. a. s. baráttu af hálfu
verkamanna. Þeir, sem fyrir henni
standa, nefna hana »jafnaðarstefnu«
(socialismus) eftir erlendri fyrirmynd,
en sú stefna miðar eiginlega að þvi
að hnekkja »auðvaldi« einstakra
manna og svifta þá, með timanum,
eignarrétti til allra framleiðslutækja
(er sjálft þjóðfélagið, ríkið, á að hafa
í höndum). En jafnaðarmenn hafa
hvarvetna tekið upp á stefnuskrá sína
fleiri og nálægari hlutverk, er ekki
þurfa að eiga neitt skylt við aðal-
stefnuna fremur en verkast vill; hver
annar umbótaflokkur gæti tekið þau
að sér, enda hefir því verið svo farið
víða annarsstaðar; en veikamanna-
flokkarnir (eða forystumenn þeirra)
hafa álitið það »heppilegt« að hafa
þau öll fyrir stafni í einu. Enda
mun óhætt að segja, að sú fræðilega
»jafnaðarstefna«, sem drepið var á,
mundi aldrei hafa aflað sér verulegs
fylgis til lengdar, nema með þessum
hætti. Þannig hafa ýms mál, er
ekki hafa átt upptök sín hjá hinum
eiginlegu »socialistum« fremur en
öðrum, verið tekin af þeim, til þess
að hafa »á oddinum*, svo sem margs
konar — og sjáifsagðar — umbætur
á högum verkafólks o. s. frv.
Ekki þarf nú mikið um það að
ræða, hvort hér sé svo mikið apð-
vald í landi, að hætta stafi afl Eg
býst við, að fæstum viiðist það vera,
heldur hið gagnstæða. Og ekki
mun þorri manna vilja sinna því, að
ajsala sér öllum framleiðslutakjum í
hendur hins opinbera og fara þann-
ig, sem menn munu kalla (í óeigin-
legri merkingu) »á sveitina*. Það
er því sýnilegt að hinn fræðilegi
»socialismus« á hingað ekkert erindi
að svo stöddu.
En margvíslegar umbætur á hög-
um verkalýðsins 'geta all af legið
fyrir, eins og umbætur á högum
manna yfirleitt, ekki sízt fátæklinga
(þótt »fátækt« sé hér ekkert svipuð
því, sem á sér stað í öðrum lönd-
um). Eru flestir, sem vinna að þjóð-
málastarfsemi, fúsir til að sinna rétt-
einkennilegu yfirskrift: »Lengd
Jesú«, og var skrifað á langa
pappírsræmu. Er þess getið þar,
að þessi »lengd Jesú« hafi fundist í
Jerúsalem hjá gröfinni helgu árið
1655, og að Klemens páfi VIII. hafi
vottað þetta og ábyrgist bænir þær,
sem á því séu letraðar, og náðar-
áhrifin, sem við bréfið séu tengd.
Niðurlag bréfsins er svolátandi:
»Krists heilaga lengd blessi mig,
Krists heilaga lengd varðveiti mig,
Krists heilaga lengd styrki mig, unz
hann tekur mig til sín úr þessu
lífi. í nafni föður, sonar og heilags
anda. Arnen*. Bæna-keðjubréfin
með sínum svikaloforðum og ókristi-
legu hótunum, sem á seinni árum
hafa farið um löndin eins og eldur
í sinn (og nú eru einnig komin til
íslands), eru mjög útbreidd á víg-
stöðvunum og geyma hermennirnir
þau á sér eins og helga dóma sér
til fulltingis. Allar tilraunir manna
til að útrýma þessum ósóma and-
styggilegustu hjátrúarflónsku, hafa
verið unnar fyrir gíg. Trúin á þessi
himnabréf og skrifuðu bænaþulur
álítur höf. að sé nákvæmlega sama
eðlis og trúin á skottulækna, grasa-
kerlingar og kynjalyf, sem verið sé
mætum kröfum í þá átt — og þeir,
sem smjaðra mest fyrir verkamönn-
um, eru alls ekki vísari til þess, er
til alvörunnar kemur, heldur en hin-
ir. Hér á landi Ijefir sannarlega eng-
inn stéttarígur verið; allir hafa að
svo miklu leyti verið jajnaðarmenn,
að alls ekki hafa menn farið í mann-
greinarálit, heldur »fátækur« verið
jafnborinn til álls sem »ríkur«, og
þannig hefir það nærri ætíð verið
hér, enda flestir fátækir eða að m.
k. ekki ríkir.
Verkamannahreyfing hér hlýtur að
verða svo sem eingöngu bundin við
það, að þeir myndi félagsskap til
þess að geta haft hönd í bagga um
ákvörðun kaupgjalds, vinnutíma o.
s. frv., og til þess að geta tekið ein-
hvern hæfilegan þátt í meðferð opin-
berra mála, svo að þeir njóti ekki
síðri aðhlynningar (andlegrar og lík-
amlegrar) en aðrir, eftir því sem við
verður ráðið.
Af þessu er það nú ljóst, að það
er hin mesta fávizka, ef nokkrir
menn hér ætla að gera tilraun til
þess að »slá sér upp« hjá almúgan-
um — verkalýðnum — á því að
gaspra um »jafnaðarstefnu«, er nauð-
synleg sé hér til þess að reisa rönd
við kúqun nhöfðinsrjanna oq stóreiqna-
mannannai.(!) — en svo eru allir aðrir
titlaðir en verkalýðurinn og í munni
»foringjanna« á það að þýða Sama
sem hinir örgustu þrjótar og bófarl
Telja þeir fólkinu trú um, að alt
ilt stafi frá þessum mönnum, þeir
séu böðlar og blóðsugur, sem lifi á
almenningnum, er þeir hneppi í eymd
og volæði og þar ætli þeir sér að
halda honum. Þess vegna sé nú
áríðandi að rísa upp og — kjósa pá,
»foringjana«, í stöður þjóðfélagsins.
Þá geri þeir landið að ódáinsakri og
útrými öllum »höfðingjum og stór-
eignamönnum«!l
Á þenna hátt hafa erlendis góðar
hugmyndir aftur og aftur verið
dregnar niður í sorpið, með æsing-
um og saurblaðarógi. Og í áriðandi
og ábyrgðarmiklar stöður hafa, á
frumhlaupsárum þessarar hreyfingar,
komist gersamlega ómögulegir og
óhæfir menn (er ekki höfðu getað
haft ofanaf fyrir sér með ærlegri
vinnu), og orðið þar sjálfum sér til
skammar og verkalýðnum (sem
»kaus« þá) til niðurdreps.
Á slíkum fordæmum ætti verka-
lýðurinn hér að vara sig, og láta
að tæla almenning til að kaupa með
skrumauglýsingum og alls konar
svikagyllingu. — öll þessi hjátrú
sé engu síður algeng meðal her-
manna af mótmælenda trú en af
kaþólskri trú. Að margur hermaður
grípi til bænalesturs á hættunnar
stund, álítur höf. að sé einatt sprott-
ið af þeirri hjátrú, að bænin sé
töframeðal. Og eins sé það sam-
huga álit allra herpresta, sem höf.
hefir átt tal við um þetta mál, að
altarissakramentið sé haft um hönd
af mörgum á sama hátt, í þeirri trú,
að því kunni að fylgja einhver dul-
ræð töfra-áhrif til verndar og varð-
veizlu, þeim er hafa það um hönd.
Næst síðasti þáttur bókarinnar er
um það, með hvaða tilfinningum
kristnir menn taki þátt í hernaði,
hvernig þeir geti fengið af sér að
Jramkvcema alt það, senf af þeim sé
heimtað í hernaði, hvernig þeir fái
varið það fyrir dómstóli samvizk-
unnar, að meiða, særa og drepa
menn, sem persónulega hafa ekkert
gert á hluta þeirra. Höf. minnir
í því sambandi á blaðagrein með
fyrirsögninni: >Djöfullinn hefir orð-
ið!« sem á næstliðnu vori hafi bor-
ist sunnan frá Þýzkalandi til kirkju-
ekki teyma sig i gönur eða blása
að kolum haturs og heiftar, sem
æfinlega hlýtur að valda óheillum.
Ef hann lætur hafa sig til þess, að
skapa hér áður óþektan, illkynjaðan
og 'óþarfan stéttaríg — í staðinn fyrir
að vinna með gætni og lipurð að
málunum með öllu heiðarlegu og
leyfilegu móti, í sem beztri sam-
vinnu við aðra —, þá væri sannar-
lega illu á stað komið. Gæti þá svo
farið, að góðir og gegnir menn sæju
þann einn kostinn, að sameina sig
qe%n slíku atferli verkamanna, en
fleiri munu þeir en eg, sem mundu
harma það, ef til slíks ræki.
Það traust ber eg og til maigra
meðal þessara manna, að þeir láti
sig ekki slíkt fár henda. —
Áður en eg lýk þessu máli, skal
eg rétt drepa á eitt furðulegt atriði,
sem komið hefir fram í þessu »jafn-
aðarstefnu«-braski hér i Rvík, —
það er talið um það, að sveitaband■
ur eigi samleið með verkamönnum
kaupstaðanna. Það virðist svo sem
ritstjóri verkamannablaðsins »Dags-
brún«, hr. Ólafur Friðriksson(Möller),
sé þessarai skoðunar; og sami virð-
ist hafa verið hugur bændafulltrúans
Sig. Sig. ráðunauts, er hann var for-
maður verkamannafélagsins »Dags-
brún« (og líklega meðlimur þess
enn?). Heyrt hefi eg ennfremur,
að norðlendingur einn, er hér var
á ferð frá Þjórsárbrúarfundinum á
dögunum, Jón Sigurðsson að nafni
(frá Yzta-Felli), hafi haldið prédikun
um þetta sama í verkamannafélag-
inul Þótt gera megi ráð fyrir, að
þetta sé að einhverju leyti ef til vill
sagt í »veiðihug«, á báðar hliðar, þá
varpar það þó alleinkennilegu, en
næsta skæru ljósi yfir hugmyndir
þessara manna hér að lútandi, hvort
sem það kemur nú til af því, að
þeir halda menn »grænni« en góðu
hófi gegnir eða þeir sjálfir botna
svona mikið í málinu. Að halda,
að bandur telji það sína hagsmuni,
að »framleiðslutækin« verði öll af
þeim tekin — mennirnir, sem lifa
á engu öðru en framleiðslunni og
eru og verða tryggustu framleiðend-
urnir í landinul Eða að bandur
telji það lífsskilyfði fyrir siq, að kaup
vinnulýðsins hækki og hækki — og
sveita-afurðir lækki og lækki í verði,
svo að verkalýð kaupstaðanna sé
kleift að afla sér þeirra! — Þvílíkir
höfuðórar.
legra blaða á Norðurlöndum og
vakið mikla eftirtekt. Þar er því
beint haldið fram, að í hernaði sé
kristnum mönnum beint gert að
skyldu að vinna glæpsamleg verk,
sem ómögulegt sé að vinna án þess
að verða glæpamaður sjálfur. Sið-
ferðislögmálið — kristna trúin með
siðferðiskröfum hennar, sé þar í bili
numið úr gildi. Hermennirnir séu,
um leið og þeir eru »reknir í eld-
inn«, neyddir til að afklæðast mann-
legu eðli sinu, eins og ónýtri flík,
varpa frá sér öllum hliðsjónum á
því sem venjulega sé talið sjálfsagt
einkenni kristins mannkostamanns.
Höf. segir, að einmitt þessi blaða-
grein hafi knúð sig til fararinnar
suður á vígstöðvarnar. Hann hafi
viljað komast að raun um, hvað
hæft væri í þessum skoðunum grein-
arhöfundar. Og niðurstaðan sem
hann kemst að er þá sú, að þessu
sé ekki þann veg farið. Þvi til stað-
festu tilfærir hann meðal annars bréf
það, er hér fer á eftir (nokkuð stytt):
»Djúp rósemi, sem ekki verður
með orðum lýst, altekur sálina, er
maður horfist í augu við dauðann.
»Kúlunni, sem mér er ætluð, kemst
eg ekki undan«, segja menn mjög
Nei, svo skyni skroppinn er varla
nokkur búandmaður, að hægt sé að
telja honum trú um aðiar eins fjar-
stæður. En með sœmilegum aðförum
þarf ekki að efa hitt, að bændur og
verkamenn geta mætst í sanngjarnri
miðlun málanna, ekki síður en það
ætti að vera tiltök um ofstopalausx
samvinnu meðal allra þeirra, er að
laudsmálum vmna hér hjá oss, f því
að efla og bæta hag landsins alls
og einstaklinga þjóðarinnar i hvívetna.
G. Sv.
Söngfélagið 17. júní. eflir til sam-
söngs í BárubúS um aðra helgi, senni-
lega á föstudag 12. og sunnudag 14.
febröar.
Nýja skáldsögu hefir Einar Hjör-,
leifssou lokið við þessa dagana. Henn-
ar er von á bókamarkaðinn einhvern-
tíma í vor.
Aðkomumenn síðustu viku: Síra
Einar Friðgeirsson frá Borg og Hall-
grfmur Níelsson frá Grímsstöðum.
á Myrum. Daníel Bergmann verzlunar—
stjóri frá Sandi, fór landveg vestanað
og var 7 daga á leiðinni til Borgarness,
en kom þaöan með Ingólfi. Er að
heimsækja Sigfús bróður sinn, kaupm.
Hafnarfirði, sem legið hefir síðan f
sumar, afarþungt haldinn á köflum,
en nú í afturbata.
Miljónarfélagið hefir selt íshús sitt
»ísbjörninn<l ásamt sfldveiðaskipinu
»Nora<5 þeim Ólafi Benjamínssyni
kaupmanni og Geiri Sigurðssyni skip-
stjóra.
Sfmaslitin urðu það mikið löguð í
fyrradag, að ritsímasambaud fókst við
Seyðisfjörð.
Bráðkvaddur varð T ó m a s Ey-
vindsson í Skothúsinu núna í vik-
unni. Var hann orðinn roskinn mað-
ur. Mesti sómamaöur og dugnaðar—
forkur. Má það fyrirmynd heita hversu
honum tókst fátækum manni að koma
barnahóp sínum til manns. Eitt þeirra
er Magnus Tómasson deildarstjóri.
Styrknum til skálda og listamanna
hefir nú verið útbytt fyrir árið 1916,
þannig:
Asgrímur Jónsson málari 500 kr.
Brynjólfur Þórðarson 400 —
•
almennt; en það er útlagt: »Fram
við mig getur það eitt komið, sem
guð hefir ákveðið*. Frá þeirri hugs-
un stafar hið ótrúlega sálar-jafnvægi.
Jafnvel í návígi, þar sem maður
berst við mann, hefir sálin yfirtök-
in.-----------Eg man það glögt,
hversu eg var innanbrjósts, er eg
hleypti í fyrsta sinni úr byssunni
minni í andlitið á frakkneskum
manni, sem kom æðandí á móti
mér í návígi. Eg kendi í brjósti
um hann og hugsaði sem svo:
»Þarna hefir þú ef til vill drepið
heimilisföður og velt óhamingju yfir
fjölskylduna hans«. Eg er þess
fullviss, að eg segi það með sanni,
að eg hafi alla tið meðan návígið
stóð yfir, jafnvel þegar mest gekk
á, vorkennt þeim sem eg sá hníga
í valinn.--------— En vígahugur-
inn var samur og Jjafn þrátt fyrir
það. Við vitum að svona verður
það að vera — vegna ættjarðarinnar.
Hér er þjóð á móti þjóð. Sú til-
finning hefir, það veit eg, aldrei
horfið frá mér. Og þess vegna hefi
eg lika getað gengið fram, að því
er virtist, með mikilli grimd, jafn-
framt því sem eg kendi í brjóstt
um þá, er eg sá hniga til jarðar.
->
1