Ísafold - 12.02.1916, Blaðsíða 2

2
ISAFOLD
Netjaverzlun
íiÍ*»__Í£ííO
Sigurjóns Péturssonar.
Símar: 137 og 543. Hafnarstræti 16. Símnefni: Net.
Reykjavík.
Bezta netjaverzlun bæjarins.
Innlendnr iðnaður. Yönduðlvinna og efni.
Tijrsta lítwspunaverksmiðja íslands,
Bezfa botnvörpuverksmiðja ístands.
Fiskimenn! notið að eins:
Sigurjóns Botnvörpur: sem fara bezt og eru léttastar”í
sjónum. Sannanir og vottorð fyrir
hendi.
Sigurjóns Tiskilínur: sem fara sigri hrósandi um alt; frá
2 pd. til 6 pd. línur eru til fyrst
um sinn.
Sigurjóns Lóðarbetgir: sem eru búnir til úr ágætis efni
— og eru burðarmiklir.
Sigurjóns Borðstokkstjlífar: sem verja skipin bezt.
Manilla, Carbide, Bambusstengur m. m. alt selt með atar-
lágu- verði.
Úfgerðarmenn og kaupmennt
Verzlið því að eins við þann mann sem veitir iðnaðinum
inn i landið, og það er
Sigurjón Pétursson,
sínar, því hrakspár kalla eg þetta í
garð þjóðarinnar.
Eg hefi reyndar heyrt því fleygt.
að sumir vildu sjá hvernig hagur
félagsins verður við fyrstu reiknings-
skilin núna í vetur.
Græði það, þá muni þeir opna
vasann, annars ekki.
I mínum augum eru þetta við-
bárur einar. Viðbárur viljaleysis og
vantrúar.
Það má ekki veikja trú nokkurs
Islendings á Eimskipafélaginu, þótt
þetta fyrsta ár þess verði ekki
gróðaár.
Þetta ár, sem líklega að mörgu
leyti er eitt erfiðasta árið í allri sögu
Norðurálfunnar, fyrir allar samgöng-
ur á sjó.
Vér megum ekki einblina á það,
hvort félagið græðir eða tapar á
þessu byrjunarstigi sínu, heldur hitt,
að vér verðum að efla það á allan
hátt, og lifa svo í voninni um viss-
an stórgróða með tíð og tima, bæði
beinlínis og óbeinlinis.
Vér stöndum alveg jafnréttir þótt
vér fáum ekki einn eyri í vöxtu
fyrstu árin af fé þvl, er vér höfum
þegar lagt i þetta fyrirtæki.
Og vér vitum ekkert af því, þótt
vér leggjum fram þessar 300 þús.
króna, sem Eimskipafélagsstjórnin
nú vill fá til nýrra skipkaupa.
Sama árið sem vér aukum spari-
sjóðsinneign okkar um liklega 1 Y2
miljón króna og eigum inni i spari-
sjóðum alt að 10 miljónum.
Ekki nema 3/100 þessarar upp-
hæðir mælist Eimskipafélagsstjórnin
til, að vér leggjum í þann sparisjóð-
inn, sem, ef ekki gengur því ver,
gefur oss innan skamms margfalda
sparisjóðsvexti, og lyftir þjóðinni á
hærra menningar og þroskastig en
»íslands þúsund ár« hafa hingað til
gert.
Þessi síðari hlutafjársöfnun ætti
þvi að færa Eimskipafélaginu heim
í hlaðið ekki einar 300 þúsund kr.
heldur að minsta kosti eina miljón
króna, það er eitt vænt flutningaskip
og tvo strandferðabáta.
Þá væri gaman að lifa, íslendingar.
Það er ekki nema 1/10 sparisjóðs-
inneignarinnar okkar í siðustu árs-
lokin.
Nú er að sýna sjálfstæðisþrána i
verki.
Fari samt sem áður svo rauna-
lega, að þessar 500 þúsundir fáist
ekki, auk heldur meira, þá má Eim-
skipafjelagsstjórnin þó fyrir engan
mun grípa strax til þess óyndis úr-
ræðis að fara í fjárbón til annara
landa áður en hún reynir til þrautar
meðal sjálfra vor.
Vér eigum að gera þetta sjálfir
og eg vona að vér gerum það er
vér höfum áttað oss á hvílíkt vel-
ferðarmál þetta er fyrir land vort.
Þjóðarheill og þjóðarheiður vor
krefst þess.
Gandreiðin.
Hugleiðingar um landsins gagn og
nauðsynjar.
Eftir Siqurð Guðmundsson á Selalæk.
Egleit á þjóðfélagsskipunina. Henni
sýndist mér þjóðin vera að breyta,
í eitthvert viðrini, sem hvorki er
fugl né fiskur.
Mér sýndist hún hvorki fylgja
hinu frjálsa, en sjálfsábyrgðarríka
samkepnis-lögmáli, með fullum eign-
arrétti, né algerðri einræðisstefnu
valdhafanna, sem menn verða að
snúast eftir eins og maskínur. Og
heldur ekki takmarkalausu frelsi, með
afnámi eignarréttar, í því skyni að
menn lifi þá ekki fyrir sjálfa sig
fremur en aðra.
Kenningar margra fanst mér stefna
helzt að hinu siðast nefnda, að hver
lifi fyrir annan, og hver beri ann-
ars byrði. Þetta sýndist mér líka
æskileg stefna, eý menn lifðu þá
hver fyrir annan af frjálsum og ýús-
um vilja, og eý menn öýlluðu þá
nóg hver fyrir annan, og ef menn
eyddu þá ekki misjaýnleqa. En að
þetta yrði þannig er hægt að segja,
en er eftir að sýna.
Mér virðist afleiðingin verða sú,
að menn cettu ekkert. Yrðu t. d. líkir
Eskimóum (sbr. lýsingu V. S. í And-
vara), sem lifðu að nokkru hver fyr-
ir annan, en áttu ekki svo mikið
sem værkfæri til að eta með, held-
ur nöguðu fiskinn með tönnunum,
ýmist hráan og freðinn eða soðinn,
og þegar þeir náðu i jarðarber, þá
létu þeir lýsi saman við þau, og átu
svo með berum höndunum. Sam-
eiginlegur sultur og dauði sýndist
mér einnig afleiðingin.
Tilraun mætti þó gera með einn
kaupstað eða hrepp til að reyna
þessa stefnu, og prófa áhrif leiðtog-
anna, sem segja að hver eigi að lifa
fyrir annan.
Meðan þessi stefna er ekki tekin,
og hver lifir að mestu leyti fyrir
sjálfan sig, þ. e. sér sjálfur fyrir
sínum eigin þörfum og safnar sjálf-
um sér viðlagaforða, þá sýndist mér
nefnd kenning óholl, og bera helzt
þann árangur, að góðsamir og ráð-
litlir menn, sem láta leiðast af henni,
hugsa lítið um framtíðarþarfir sín-
ar og geta svo ekki fullnægt þeim,
og gæta ekki efna sinna, svo hin-
um ásælnu veitist léttara að draga
þau úr höndum þeirra, og efnin
verða þannig ýyrir kenninguna, enn
misjafnari.
Sumir leiðtogarnir sýndist mér
lítilsvirða margt annað, en sínar
fógru samúðar- og kærleika-hugsjónir
þessarar stefnu. Þeir lítilsvirða t. d.
stefnur þerra, sem hugsa um mat-
inn í síaa eigin aska, og kenna
mönnum að haga sér ekki þannig.
Enda hafa þeir sjálfir beztu lyst á
mat úr annara öskum.
Fáir tala um svínbundna einræðis-
stefnu valdhafanna, sem allir verða
að hlýða. Þó sýndist mér þjóðin
stefna í nokkuru í þessa áttina, en
með óreglulegu sleifarlagi.
Valdhafar sýndist mér auka drjúg-
um vald sitt sjálfir. Þó ekki til þess
að sjá um að allir vinni, allir aýii
og allir spari, svo menn geti orðið
efnaðir og bætt hag sinn og þjóðar-
innar. Og ekki tiJ þess að koma i
veg fyrir gegndarlausa ásælni ein-
stakra manna, á annara efni, eða
hættuna, sem af þeirri stefnu leiðir,
heldur til þess, að leggja gagnleg-
um, en hrapallega mishepnuðum til-
gangi, ýmsar hömlur á atvinnufrelsi
manna, og til þess að ná saman fé
handa skrifstofubáknum, embætta-
stofnunum og vissum mönnum, er
einatt brjóta sjálfsábyrgðarstefnuna,
og loks með því að brúka féð sjálfir
eftir eigin geðþótta. Bæði með því
að biðja um launaviðbót, sem ráða-
mennirnir geta þá sjafdnast verið að
neita um, og líka með því að taka
viðbótina, eins og þingið gerði ný-
lega, ér sumum þingmöunum þótti
kaupið oflítið. í stað þess að þing-
menn segðu upp vistinni, eins og
þjónar gera, tekur þingið féð úr
landssjóðnum handa sér, án vilja og
vitundar þjóðarinnar. — Sama sem
þingið segði: Svona mega allir þjón-
ar hafa það, sem þykjast fá lítið
kaup.
Algerðri einræðisstefnu valdhafa
er náð, þegar þjóðin verður sem
þrælar þeirra. Drjúgt skref, þráð-
beint í þessa átt, er þegnskyldu-
vinnan, sem þjóð.n getur lagt á sig
með atkvæðagreiðslu um hana, er
bráðlega á fram að fara. Þá er að
eins eftir, að lengja vinnutímann,
þangað til hann verður æfilöng
vinna.
Samkynnisstefnan frjálsa, en á-
byrgðarríka fyrir einstaklingana, sem
nú gildir að nafninu um hinn ment-
aða heim, og sem mér virtist for-
sjónin hafa ætlað manni, sýndist
mér hollust þjóðinni. En hreins-
unar virtist mér hún þurfa, svo
hún sé sem minst glundruð.
Samkvæmt þessari stefnu sýndist
mér hver maður, sem kominn er
til vits og ára, eiga rétt á að vera
frjáls, en þá um leið bera ábyrgð
á því að fullnægja eigin þörfum, og
jafnframt bera ábyrgð á því, að
ásælast ekki réttindi annara manna,
þeim til skaða.
Þá fela menn sameiginlegar þarfir
sínar umboðsmönnum til umsjónar.
Þeim ber fyrst og fremst að annast
um að brjóta ekki stefnuna. Brjóta
ekki hin enn óskrifuðu, en sjálfsögðu
lög þjóðfélagsskipnnar-réttarins sjálf-
ir, og annast um að aðrir brjóti ekki
meginatriðin í neinu.
Samblands-giautargerð stefnanna,
sýndist mér ótrúlega skaðleg.
A lagasviðinu er ekki fylgt ákveð-
inni stefnu, svo menn skilja ekki
grautargerð laganna, og vita ekki til
hvers sá grautur þénar. Sumir brúka
hann sér til matar, sumir handa
kálfum, sumir i hrákadalla o. s. frv.
A fræðslu- og kenslu-sviðinu sýnd-
ist mér einnig margt sundurleitt og
öfugt. Fræðslan mjög dýr fyrir okk-
ar þjóð, og það sem lakara er,
ganga mest í gagnslítinn þekkingar-
lærdóm út á við, sem reynist átta-
viltur leiðarsteinn fyrir lífsskilyrðin
hér á íslandi.
Kenslan sýndist mér oft svo óhag-
sýn og röng að hún friðhelgaði alla
fátækt, en slepti ábyrgðar-atriðunum
bæði inn á við, að sjá fyrir sér
sjálfir, og út á við, að ásœlast ekki
aðra, og hafði svo fátækt og óreglu
í eftirdragi, sem ávöxt iðju sinnar.
A flestum sviðum virtist mér
kenslan telja ríka í einn flokk, en
fátæka í aunan, og dæma svo hvorn
flokk fyrir sig. En mér virtist rangt
að greina ekki hvorn þessara flokka,
í tvo eða fleiri flokka. Rangt að
greina ekki1 t. d. samvizkulitla og
áleitna gróða-bragðarefi frá sann-
gjörnum og sparsömum starfs-
mönnum, sem vinna samkvæmt til-
ætlun gjafarans að framleiðslu
náttúrugæðanna og safna sér þannig
alls konar viðlagaforða, sér og þjóð-
inni til uppbyggingar, eins og sið-
uðum mönnum sæmir.
Eins virtist mér rangt, að greina
ekki vel í sundur fátæka menn, sem
af veikum kröftum leggja mjög hart
á sig með vinnu, sparsemi og skil-
vísi við aðra, en geta ekki fullnægt
brýnustu þörfunum, £rá vinnulitlum
og eyðslusömum, óreiðumönnum,
sem oft eru strangir í kröfum við
aðra, en ávaxta þó ekki neitt sitt
pund og gefa fólki þannig háskalegt
eftirdæmi.
Hinum fyrnefndu ætti öllum að
vera Ijúýt og skylt að hjálpa. En
hinum síðarnefndu virtist mér skað-
legt að hjálpa, bæði vegna þeirra og
annara, á annan hátt en þann, að
koma þeim á réttari leið.
IV.
Eg leit á þjóðarbúskapinn og mér
sýndist hann ýyrjrmynd óreglu og
eyðslu á annara kostnað.
Eg sá ekki betur en þesskonar
þjóðarbúskapur væri brot á þjóð-
félagsskipuninni og réttindunum, sem
henni hljóta að fylgja. Brot sem
hefir hinar skaðlegustu afleiðingar.
Ótrúlega mikið af landsjóðsfénu
virtist mér ganga í það að sjá hvar
það fengist, ná því inn og skamta.
það. Vinnukostnaður við alt þetta
margýaldlega of mikill, og úthlut-
unarreglan hœttuleg fyrir efnahag og
siðmenningu þjóðarinnar.
Þingmönnum fanst mér bera að
spara fé þjóðarinnar, og auka ekki
álögur öðruvísi en eftir kröfum
gjaldenda, þegar þeir þykjast ekki
geta fullnægt félagsþörfunum, án
lagaþvingunar.
Mér fanst eins og hér er ástatt
enginn annar en nauðsynlegir pjónar
pjiðýélagsins ættu að fá neitt öðru-
vísi en sem verðlaun fyrir unnin
störf, sem jverðlaunaverð eru, og
dæmist af öðrum en þingmönnum,
og taka þá jaýnan mest tillit til
nytseminnar.
Góðir mannvirkjafræðingar reilsna
út hvernig mannvirkin þurfi að vera,
svo þau séu, að öllu leyti nógu
traust, en hvergi um of, vegna
kostnaðarins. Þannig þarf að haga
þjóðarbúinu. Þó sýndist mér fátt við
hóf, og einatt tekið af hinu veik-
ara til að styrkja hið öflugra.
Mér virtist þjóð fremur en þingið
ætti að ráða álögunum á sig til fé-
lagsþarfa. Bæði hvað miklar þær eru
og til hvers þeim er varið. En
þingið helzt að annast formhliðina
og lögfestuna.
Að þingið semji og samþykki.
jafnharðan, með örlitlum atkvæða
mun þýðingarmikil lög, án vitundar
þjóðarinnar sýndist mér óhœý regla,
Þessa heimild stjórnarskrárinnar not-
ar þingið sér þó ósleitilega, þjóð-
inni til skaða og skapraunar.
Lagasmiðir, auðugir af orðablaðrir
en fátækir f dómgreind, hafa oft
yfirhöndina með, að tvinna saman
óhæfilega torskilin, þunglamaleg og
kostbær lög, sem stefna þjóðfélags-
skipunmni til glötunar, i stað fárra
drátta, þráðbeint í áttina til sjálf-
ræðismanna, með ábyrgðum gagn-
vart sér og öðrum.
Fyrir ísland sýndist mér hollara,
að samþykkja ekki laganýmæli á
fyrsta þirigi, og helzt aldrei með
minna en 2/g atkvæða.
Meðan lögin — föstu lífsreglurn-
ar — eru sjálfum sér sundurþykkar
og geta ekki orðið samferða öðrum
kenningum manna, þá er ekki að
vænta að tnenn geti ratað heppilega
Hfsleið, þó viljann vanti ekki.
Ofætlun er það fyrir æskumenn
að rata, þegar einn leiðtoginn leiðir
þá út af þeirri braut, sem annar
hefir kent þeim að ganga.
Ýmsir orðabelgir, sem ekki hafa
snefil af stjórnarhæfileikum eða hag-
sýnisþekkingu, og lifa sjálfir á sníkj-
um, af öðrum mönnum, sýndist
mér hættulega villandi, og því meir,
sem fleiri dyr opnast þeim að jafn-
aði og þeir miðla meira úr hinum
mikla, en einatt vanhugsaða orða-
forða sínum.
Óbrigðulasta ráðið sýndist mér að
finna góða, ýasta steýnu, sem allir
leiðtogar gætu fylgt —- eins og eg
vík að í niðurlagi þessarar greinar.
Og bezta hjálpin við villum út af
þeirri braut, persónulegt samtal við
þá sem villast, með áminningum og
ávítunum.
Eg hefi orðið fyrir áminningu af
hjúi mínu, sem eg minnist með