Ísafold - 23.02.1916, Síða 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verð árg.
5 kr., erlendis 7^/j
kr. eSa 2 dollar;borg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
ISAFOLD
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjori: Ólafur Bjbrnsson.
Talsími nr. 455.
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
bó kaupandi skuld-
laus við blaðið.
XLIII. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 23. febriiar 1916.
14. tölublað
Hlutafél. .Völundur,
Trésmíðaverksmiöja — Timbarverzlun
Reykjavík.
Hefir ávalt fyrirliggjandi miklar birgðir af sænsku titr.bri (unnu og óunnu),
vanalegar, strikaðar innihurðir af flestum stærðum og allskonar lista til
húsbygginga.
Alþýönfél.bókasRln Templaras. 8 bl. 7—9
BorgarstjórHskrifstofan opin virka dajra 11-8
Bœjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og <* —7
Bœjargjaldkerinn Lanfásv. 5 kl. 12—8 og ?—7
íslandsbanki opinn 10—4.
•K.F.U^I. Lestrar-og skrifstofa 8 árd,—10 slöd.
Alm. fundir fld. og sd. 81/* sibd.
Landakotskirkja. Gubsþj. 9 og 6 á helgnxn
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landabankinn 10—8. Bankastj. 10—12.
Landsbókasafn 12—3 og B—8. Útlán 1—8
Landsbúnabarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsfóhirbir 10—2 og B—8.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka tU\fe*
helga daga 10—12 og 4—7.
jWAttúrngripasafnib opib 1 J/a—2*/a á snnnnd.
PósthÚ8Íb opib virka d. 9—7, snnnnd. 9—L
Samábyrgb Islands 12—2 og 4—6
Stjórnarráóssbrifatofarnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjavikur Pósth.8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
VÍfilstabahæliÖ. Heimsóknartimi 12—1
X^óbmenjasafnib opib sd., þd. fmd. 12-—2.
Landskjörið.
Listi sjálfstæðisflokksins.
í sumar, þann 5. ágúst, á, sam-
kvæmt hinni nýju stjórnarskrá, sem
gekk í gildi 19. janúar síðastliðinn,
að kjósa 6 landskjörna þingmenn
til Efri deildar.
Gera má ráð fyrir því, að óðar
en líður verði tekið til óspiltra mál-
anna um undirbúuing undir þessar
kosningar. Þykir ísafold því rétt
að rifja upp i stuttu máli skipulaqs-
rcglurnar við landskjörið.
Eins og nafnið ber með sér, eiga
þingmennirnir, sem hér er átt við,
að vera kosmr af öllu landinu, en
ekki í einstökum kjördæmum. Þeir
eru kosnir til 12 ára og fer helm-
ingur þeirra frá sjötta hvert ár. A
fyrsta reglulega þingi eftir næstu
kosningar þ. e. á þinginu 1917
verður hlutkesti vatpað um það,
hverjir hinna landskjörnu þingmanna
.skuli fara frá eítir 6 ár þ. e. 1924.
Hinir sitja til 1928.
Þingrof nær ekki til landskjöriuna
þingmanna. Kosningarréttur til lands-
kjörs er bundinn nákvæmlega sömu
skilyrðum og við óhlutbundnar kosn-
ingar, 0: kjördæmakosningar, nema
að því leyti að aldurstakmarkið er
er hækkað upp i 3 5 ár, og kjör-
gengi við landskosningar er miðað
við alveg sömu skilyrði og kosningar-
rétturinn.
Landskosningum stjórnar 3 manna
kjörstjórn, sem ráðherra hefir þegar
skipað að þessu sinni. í henni eiga
nú sæti: Eggert Briem yfirdómari
(formaður), Axel Tulinius yfirdóms-
lögm. og Þorst. Þorsteinsson hag-
stofustjóri.
Landslista á að afhenda kjörstjórn-
inni 8 vikum fyrir kjördag — að
þessu sinni fyrir 10. júní næstk.
Engan mann má setja á landslista,
svo gilt sé, nema skriflegt leyfi hans
Jiggi fyrir og á það að sendast kjör-
■stjóninni ásamt listanum. , Enginn
má leyfa nafn sitt, nema á einum
lista. Ella verður nafnið numið
burt.
Um þingmannaefna-fjöldann segja
kosningalögin: tramboðslista
skulu að jafnaði vera tvöfalt fleiri
nöfn þingmannaefna en kjósa á
þingmenn í hvert skifti, með því að
að aðalþingmenn og varaþingmenn,
skulu kosnir á sama lista, án nokk-
urar greiuingar fyrirfram. Gildur er
framboðslisti, þótt á honum standi
færri nöfn, en ógildur, ef fleiri eruc.
Meðmælendur þarf landslisti að
minsta kosti 170 kjósenda í landinu.
Af þeim skulu minsta kosti 60
vera úr fyrverandi Suðuramti, 30 úr
fyrverandi Austuramti, 40 úr fyrver-
andi Norðuramti og Vesturamti,
hvoru um sig.
Um sjálfa kosningaraðferðina gilda
sömu reglur og við bæjarstjórnar-
kosningar nú.
Það er ekki svo lítið umstang við
kosning þessara fáu manna á þing,
rúmlega x/7 allra þingmanna — að
þessu sinni, en eftirleiðis ekki nema
rúman x/i4 hluta þingsins. Er hætt
við að mörgum manninum finnist
það fullmikið, og naumast að rauna-
lausu. En fyrir löggjöfunum mun
hrfa vakað, að »það skal vel vanda,
sem lengi á að standac, órjúfanleg-
an hnapp Efrideildar 12 ár i senn.
Talsvert hefir verið um lands-
kjör talað og meira að segja stefnt
til allsherjarmóts »framleiðendac í
landinu í fyrra mánuði við Þjórsár-
brú, þótt þar færi nú svo sem orðið
er og mjög munu skiftar skoðanir
um.
Um viðbúnað annara aðilja hefir
eigi mikið vitnast enn. l>ó er háft
fyrir satt, að þingbændaflokkurinn
hugsi sér fyrstan á sínum lista Jósef
Björnsson alþingismann. Og aðal-
blað hinna gömlu Heimastjórnar-
manna hefir skýrt frá, að fullráðið
sé, að á þeirra lista verði efstur
Hannes Hajstein bankastjóri.
Af »þversum«-mönnum segir fátt
í þessu efri, helzt þó það, að þeir
muni hálfdeigir að setja upp nokk-
arn lista, sé hræddir við skellinn.
En ef úr honum eigi að verða, muni
hann helzt ætlaður sem efsta manni
einhverjum þessarar þrenningar: hr.
Sigurði Eggerz sýslumanni, hr.
Kristni prófasti Daníelssyni, hr.
Birni Kristjánssyni bankastjóra. Vér
seljum þetta eigi dýrara en keypt-
um, en búumst eins við, að eigi
verði »formað« að fara á stað með
þversum-lista. Svo bert orðið fylgis-
leysið við stjórnarskrár-eyóileqqinoar-
pólitikina.
Um landslista Sjálfstæðismanna er
það að segja, að fullráðið er, að
efsti maðurinn á listanum verður
Finar Arnórsson ráðherra, sá
maðurinn, sem í ráðherrasessi hefir
m. a. komið fram hinni nýju stjórnar-
skrá vorri með algerri fullnægingu
fyrirvara alþingis 1914, sá maður-
inn, sem síðustu hönd lagði á fána-
málið með þeirri niðurstöðu, að nú
blaktir íslenzkur þjóðfáni landshorn-
anna á milli og kringum strendur
landsins.
ísafold er kunnugt um, að á lands-
lista Sjálfstæðismanna verða auk ráð-
herra E. A., ýmsir þjóðkunnir, gamlir
sjálfstæðis-þingmenn og aðrir mætir
menn úr þeim flokki og þykist
mega fullyrða, að svo vel verði þar
sæti skipuð, að hinn fjölmenni Sjálf-
stæðisflokkur í landinu hljóti að
skipa sér óskiftur um landslista Sjálf-
stæðisflokksins.
Leikhúsið.
Tengdapabbi. Gamanleik-
ur í 4 þáttum eftir Gustaf
af Geijerstam.
Ef það er satt, sem margir vitrir,
menn mæla, að góður hlátur lengi
lifið, þá er þeim það heillaráð, sem
langlífir vilja verða að skreppa í Leik-
húsið og horfa á hið nýja leikrit,
sem Leikfélag Rvikur sýndi fyrsta
sinni laugardagskvöldið eð var. Langt
er siðan að segja hefir mátt með
jafnmiklum sanni um Leikhúsið:
»Gleði var i höllc.
Leikritið er svo sem ekki veiga-
mikið, en samtölin stórhnittin og
gáskamiklum viðburðum komið sér-
staklega vel fyrir. íslenzka þýðing-
in (eftir Andrés Björnsson) óvenju-
góð.
Efni leiksins verður ekki þrætt
hér, nægilegt að geta um hlutverkin
helztu. »Tengdapabba« sjálfan, lang-
stærsta hlutveikið, fimtugan prófes-
sor, sem enn er upp á kvenhöndina,
leikur hr. Jens B. Waaqe. Er það
fyrsta sinni, sem eg hefi séð hann
í gaman-hlutverki, og sýnir það sig,
að hann er mjög vel vigur, einnig
á þá hlið leiklistar. Hann var ákaf-
lega spaugilegur á köflum. Það sem
helzt bjátaði á var, að honum var
ekki nógu liðugt um tungutak á
köflum.
Annað há-spaugilegt hlutverk hafði
hr. Andrés Bjðrnsson. Hann lék
gamlan yfirdómara, erkipiparsvein, og
gerði það forlátavel. Konu »tengda-
pabbac, ærið umsvifamikinn kven-
skörung lék jungfrú Emilía Indriða-
dóttir og gerði hún það einkarvel.
Sama er að segja um systur hennar
frú Mörtu Indriðadóttir í vinnukonu-
gerfi og Guðrúnu Indriðadóttir, sem
lék hálf-heyrnarlausa gamla konu.
Málara, vin prófessorsins frá París,
sem að lokum gerir hann að tengda-
pabba i annað sinn lék Jakob Möller
snoturlega.
Tveir nýliðar komu fram í þessu
leikriti, jungfru Kristín Norðmann,
sem lék unga, fallega heimasætu og
v a 1 hvorttveggja og hr. Afúst Jösejs-
son, sem lék liðsforingja, unnusta
hennar, er fær hryggbrot á endanum
leiðinlegt hlutverk, er gaf lítið tæki-
færi til að sýna leiklægni.
I smáhlutverkum nutu þau sin,
frú Stefanía og Friðfinnur Guðjóns-
son, sem ætíð finnur upp á ein-
hverju, sem gaman er að, hversu
smátt sem hlutverk hans er.
Yfirleitt var Tengdapahbi óvenju-
lega jajn-vel leikinn og trúi eg ekki
öðru en að hann eigi oft eftir að
fylla leikhúsið hlæjandi áhorfendum.
Eqo.
Landsbankinn.
Eins og kunnugt er sendi banka-
stjórn Landsbankans Stjórnarráðinu
erindi á aðfangadag jóla með ýms-
um aðfinningum á hendur gjaldkera
Landsbankans hr. Jóni Pálssyni, og
skoraði á Iandsstjórnina að víkja
honum frá starfi hans við bankann.
Þetta kæruskjal bankastjórnarinnar
hefir síðan verið á (erðinni milli
banka og stjórnarráðs fram til þessa.
Um málið hefir ekki annað vitn-
ast, er teljandi sé, opinberlega en
að eigi er til að dreifa í kæruskjali
bankastjórnarinnar neinu því á hend-
ur gjaldkerans, er í námunda komist
við nokkura óreiðu eða þesskonar.
Málið er nú búið að vera á döf-
inni um 2 mánuði. Mun útskurðar
Stjórnarráðsins vera að vænta þessa
dagana — minsta kosti fyrir viku-
lok.
ísafold hefir eigi neitt lagt til þessa
máls, af þeim ástæðum, að hún
hefir eigi með neinu móti viljað, að
óþörfu, fara að flækja Landsbankann
inn í opinberar deilur og litið svo
á, að hér væri um eigi veigameiri
atriði að tefla en að lang bezt hefði á
því farið og langhollast verið fyrir
Landsbankastofnunina, að jöfnuð hefði
verið í bróðerni, innan bankans, en
aldrei einu sinnu komist það langt,
að skotið væri undir úrskurð Stjórn
arráðsins.
Flóaáveitu-nefnd.
Efri deild alþingis samþykti þings-
ályktunartillögu í sumar um, að skora
á landstjórnina að:
I. Láta á næsta sumri 3 hæfa menn
rannsaka Flóaáveitumálið og má
verja til þess alt að 2500 kr. af
landsfé. Menn þe^sir skulu:
a) Leita samninga við jarðeig-
endur i Flóanum um alt, er
til þeirra tekur viðvikjandi á-
veitumálinu, sérstaklega hæfi-
legt endurgjald í landi, eí
verkið er framkvæmt á lands-
sjóðs kostnað.
b) Athuga og gera áætlun, e:'
nauðsyn krefst, um það, hversu
lögnám á jörðunum á áveitu-
svæðinu yrði framkvæmt, hver
kostnaður og áhætta flyti af því
fyrir landssjóð.
c) Gera tillögur um það, hversu
bygðinni, skiftingu lands, býla-
stærð og býlafjölda á áveitu-
svæðinu, túnstæðum o. þvíl.
yrði bezt og haganlegast kom-
ið fyrir.
II. Að undirbúa að öðru leyti áveitu-
málið fyrir næsta þing.
í þessa nefnd hefir landsstjórnÍD
skipað: Jón Þorláksson landsverkfræð-
ing formann og auk þess þá Gísla
Sveinsson yfirdómslögmann og Sig-
urð Siqurðsson ráðunaut. Gísli er rit-
ari nefndarinnar.
---------•>»*■---------
Hin nýja byggingaraðferð
C. 6. Gulbrand’s.
Eftir
Guðjón Samúclsson byggingafræðing.
Með þvl að eg hefi fengið svo
margar fyrirspurnir viðvíkjandi nýrri
byggingaraðferð, er nefnd er eftir
höfundinum Gulbrand (»Byggesystem
Gulbrandc) og eg í sumar 1
siglmgu minni hafði tækifæri til að
athuga, vil eg hér gefa dálitla lýs-
ingu af henni, þótt eg áliti, að það
íefði verið betra að bíða seinni tíma,
unz reynslan hefði leitt í ljós kosti
og annmarka þessarar nýju aðferðar.
Byggingaraðferð þessi er mjög ný,
lítið þekt fyr en í vor, og vakti þá
mikla eftirtekt. Sá, er fann hana
upp, er norskur byggingafræðingur,
C. G. Gulbrand, og hefir hann einka-
leyfi á aðferðinni. Fyrsta húsið, er
bygt var með þessari aðferð, var
árið 1913 á Holmenkollen við Krist-
ianiu og var það eingöngu lítið til-
raunahús. — Byggingafræðingurinn
sjálfur segir, að hann álíti að ein-
asta framtíðaraðferðin til bygginga sé
steypa, en henni sé mjög mikið
ábótávant, eins og hún sé nú. Hann
segir enn fremur, að það hafi oft
vakið undrun sína hve mönnum sé
gjarnt að nota ætíð hinar gömlu að-
ferðir og reyna að ráða bót á þeim,
án þess að reyna nýjar aðferðir.
Eftir þessari nýju aðferð á að
vera hægt að steypa hús úr flestum
þeim efnum, er hendinni eru næst,
leir, mó, hálmi, rudda, tuskum og
pappir. Húsin eiga að vera hlý og
endingargóð, þola regn, eld og auk
þess jarðskjálfta, og eru 2 5% ódýr-
ari en önnur hús; er því eigi furða
þótt þessi aðferð vekti meiri undrun
en flest annað, er komið hefir fram
á síðari árum tilheyrandi húsagerð;
virtist mönnum því mjög erfitt að
festa trúnað á þetta í fyrstu. Til
þess að sanna kosti þessarar bygg-
ingaraðferðar, lét Gulbrand meðal
annars fylla tilraunahúsið með hefil-
spónum og var siðan helt steinolín í.
Lét hann síðan kveikja í því og varð
hitamagnið um iooo0; og er slökt
var kom í ljós, að húsið hafði mjög
lítið skemst. Auðvitað sprungu
rúður og hurðir brunnu, og sömu-
leiðis sprakk múrþynnan (pússið) lítið
eitt á veggjunum. Húsinu var þessu
næst velt út af grunninum, til þess
að sýna að þessi byggingaraðferð
hæfði mjög vel jarðskjálftasvæðum;
var það síðan reist á grunninn aftur
og var það þá algerlega óskemt, að
undanskildu því, að einn smáveggur
á lofti hafði sprungið lítið eitt.