Ísafold - 26.02.1916, Page 2

2
ISAFOLD
sig fyrir blutum í félaginu, þannig
að sýna hlutatölu þá, sem hver ein-
stakur maður hefir lofast til að kaupa,
og hve mikið hver er nti þegar bú-
inn að greiða af því hlutafé.
En þess biður nefndin hér með
einlæglega alla þá, sem nokkur ráð
hafa á því að gera fullnaðar borg-
anir á hlutum sínum fyrir kjörfund-
inn þann 16. febrúar n. k., að gera
það fyrir þann tíma, svo að þeir
geti þá talist réttir hlutbafar og átt
atkvæði á fundinum.
Nefndin vonar. einnig og biður,
að Vestur-íslendingar sýni hlýhug
sinn til félagsins með því að taka
þeim vel, sem taka að sér að selja
hluti í félaginu og að þeir taki að
sér nægilega hluttöku til þess að
fullgera það sem enn skortir á upp-
haflegu tölurnar.
Winnipeg 14. janúar 1916.
Mentunni
eflir alla dáð.
„Traustir skulu kornstsrnar
, hárra sala.
I kili skal kjörviður11.
J. H.
I.
>Það verður hverjum að list, sem
hann leikur*. Góðum málara veit-
ist auðvelt að mála myndir af mönn-
urb, af því að hann hefir æfingu í
því og hæfileika til þess, en gáfu-
maðurinn gerir það ekki betur en
hvert meðalbarn, ef hann vantar
æfingu og hæfileika málarans. Stærð-
fræðingur leysir þung likingadæm'i,
sem málfræðingur ræður ekkert við.
Þannig má leggja ýmsar þrautir
fyrir vaxna menn, sem þeim tekst
ekki betur að leysa af hendi, heJdur
en börnum, ef mentun þeirra og
þekking er á öðru sviði. Þetta hafa
mennirnir fyrir löngu vitað, og því
hafa þeir iðkað það öðru fremur,
sem þeir hafa ætlað að gera að lífs-
starfi sínu. Þess vegna hafa nú
allar mentaþjóðir reist skóla, þar sem
menn geta numið hvers konar störf
og fræðigreinar, er að gagni mega
koma í lífinu. Þannig eru mýmörg
embætti einungís skipuð mönnum,
sem náð hafa tiltekinni mentun, t.
d. prests- og lækna-embætti Og
svo langt eru kenslumálin komin á
veg í landinu, að sá kennari skal
ganga fyrir öðrum, sem lokið hefir
kennaraprófi, þótt stundum sé nú
vikið frá þessum lögum. Mönnum,
sem enga þekkingu hafa á uppeldis-
máium, er nú af mörgum ekki
treyst til að ala upp ungu kynslóð-
ina. Miðar slíkt óneitanlega til þjóð-
þrifa.
Það er nú gott og blessað, að
kennarar hafi kennaramentun og
alveg sjálfsagt, að dómi þeirra, sem
skyn bera á slík mál. Mætti senni-
lega vænta mikilla nota af starfsemi
þeirra, ef þeir fengju að njóta og
neyta hæfileika sinna, en það er
síður en svo. Yfir kennurunum
ráða fræðslu- eða skóla-nefndir, sem
undantekningarlítið hafa enga sér-
þekkingu fengið í uppeldismálum,
einmitt þeim málum, sem þær eiga
að sjá um, að séu i lagi. Það er
ekki von, að vel fari. Einn góðan
veðurdag eru menn, sem aldrei hafa
rekið höfuðið inn fyrir skóladyr,
skipaðir í skólanefnd. Þeir hafa því
eðlilega óljósa hugmynd um hvað
í skóla gerist eða á að geraát í raun
og veru. Enda er það svo. Marg-
ir þeirra telja utanbókarlærdóminn
þungamiðjuna, sem börnin hafi þó
ekkert gagn af, þegar þau fara að
ryðga í honum. Með öðrum orð-
um, þeir hafa dálilla hugmynd um
notagildi námsins, en enga hug-
mynd um menningargildi þess.
Þessum mönnum á svo að vera
trúandi til að sjá um kenslumál í
heilu skólahéraði. Ekki þarf að
furða sig á, þótt kennurum, sem
fengið hafa kennaramentun, þyki
hart að fara að ráðum slíkra manna
í kenslumálunum. Þann kostinn
verða þeir þó oft að taka, því ger-
ist kennari mótfallinn ráðstöfunum
skólanefndar, þá getur neindin sagt
honum að hypja sig burt á næsta
ári. Við því er ekkert hægt að
segja. Þetta eru lög,sem gilda.
II.
Slæm skólahús.
Vandi er að lifa svo ölium líki,
ekki sízt fyrir þá, sem opinberum
störfum hafa að gegna. Margar
skólanefndit* gera náttúrlega efur
beztu sannfæringu, en þó sú sann-
færing sé á litlu viti bygð hjá sum-
um þeirra, það er ekki nema ofur-
eðlilegt, eins og þegar hefir verið
bent á. Svo er heldur ekki eins
og þessar nefndir séu einráðar, ef
um fjármál er að ræða. Bæjar-
stjórnirnar taka þá fljótt í taumana,
stundum til þess að spara eyririnn,
en eyða krónunni, ef á alt er litið.
Það sem eg vildi sérstaklega benda
á, af vamækslusyndum þessara
nefnda, eru skólahúsin. Þau eru
mörg í því ástandi, að ekki má
lengur við una. Til sveita eru viða
notaðar kaldar og litlar slofur til
að kenna í. Bændur vilja ógjarnan
lána góðar stofuf fyrir skólahús,
eins og við er að búast. Fræðslu-
nefndir verða því oft að sættá sig
við mjög léleg húsakynni fyrir kenn-
ara og börn. Eg hefi kent í sveit
og þekki þetta því af eigin reynslu.
Eitt sinn kendi eg í svo litlu her-
bergi, að ógjörningur var að hafa
viðunandi íoft. I annað skifti kendi
eg í köldu þinghúsi. Börnin komu
stundum sveitt af ganginum, eða
hálfblaut í fæturna, og urðu aðsetj-
ast í nistandi kalt þinghúsið. Eg
kom skjálfandi innan úr bænum,
því að hvergi sást ofn. Naumast
þarf að lýsa hversu slæmar afleið-
ingar þetta getur haft. — Að öðru
leyti leið mér afbragðs vel í sveit-
inni, meðan eg kendi þar, og lengi
,mun þeirri ljúfmensku verða á lofti
haldið, sem farkennarar mæta á góð-
um sveitaheimilum. En köldu hús-
in eru næg ástæða til þess, að eg
get ekki hugsað til þess að verða
farkennari framar, meðan ekki er
ráðin bót á þeim.
í kaupstöðunum er einnig viða
pottur brotinn. Skólahúsin stækka
ekki að sama skapi sem börnunum
fjölgar. Enda munu sum þeirra
vera nokkurskonar gróðrarstíur ýmsra
kvilla og langt á eftir tímanum. Um
daginn sagði kennari mér eftirfarandi
dæmi:
Fyrir nokkurum árum var reist
skólahús í kaupstað, hæfilegt fyrir
börnin, er þar voru, og einníg átti
skólastjóri að hafa þar ibúð. í þess-
um kaupstað eru nú um þrefalt
fleiri börn á skÓlaskyldualdri, og
enn þá ef notað sama húsið. Hús-
ið alt er ekki stærra en svo, að þar
er hæfilegt rúm fyrir meðalfjölskyldu,
og má nú gera ráð fyrir, að skóla-
stjóri geti ekki gert sig ánægðan
með minna húsnæði. Enda hefir
hann ekki getað notað þá lélegu
*) Það sem hér er sagt um skóla-
nefndir og bæjarsjóði, á einnig viða
heima um fræðslunefndir og hrepps-
sjóði.
íbúð, sem honum er til boða i skóla
þessum, og vonandi verður aldrei
ráðið svo andlaust uxahöfuð fyrir
skólastjóra, að íbúð þessi verði hæfi-
leg. Afleiðingarnar af þessum slæmu
húsakynnum hafa orðið mjög al-
varlegar. Skólastjórarnir, sem mest
hafa dvalið i skólanum, eru nú, —
fleiri en einn, búnir að missi heils-
una. Marga grunar, að það sé slæmu
húsnæði að kenna, enda hafa börn-
in ekki heldur verið vel heilbrigð.
Kennurunum fanst loks ekki fýsi-
legt að lifa lengur við svo búið, og
bentu skólanefnd á, að húsið væri
ekki samkvæmt nútímans kröfum,
og í fyrra kvað heilbrigðisfulltrúinn
það vera ótækt i flesta staði, en við
það varð þó náttúrlega að una árið
út. Skólastjóri taldi sjálfsagt að skifta
svo oft um loft, sem unt væri, og
við það eyddust náttúrlega meiri kol,
enda hefir hann fengið að heyra,
að hann færi ekki sparlega með
þau.
»En hvað hefir svo skólanefnd og
bæjarstjórn gert síðan ?« spurði eg.
— »Ekkert, ekki svo mikið sem
mála húsið um langt skeið«. Hér
eru bendingar kennara að engu hafð-
ar, og ummæli heilbrigðisfulltrúans
einskis virt. Ljótt er þetta, en satt
er það. Vonandi eru fá dæmi sem
þetta, þó gæti eg bent á eitthvað
svipað.
Hvernig stendur nú á, að skóla-
nefnd og bæjarstjórn láta þetta við
gangast? Vafalaust er þröngur fjár-
hagur nokkur orsök í þvi, en einn-
ig sú einfalda, en of algenga ástæða,
að nefndirnar hafa ekki vit á öllu,
sem þeim er falið að leysa af hendi.
Er því sjálfsagt gustuk að minnast
orðanna: Fyrirgef þeim, því þær
vita ekki hvað þær gera. Og þó
skólanefndin skilji, hvað ber að gera,
þá getur bæjarstjórnin, sem hefir
fjárveitingarvaldið, haldið nauðsyn-
legum framkvæmdum í tjóðurbandi
sinnar eigin vanþekkingar og aftur-
haldssemi. Einkum er það sökum
vanþekkingar á skólamálum, að
bæjarstjórn neitar að veita fé til
skólabyggingar, sem er jafnnauðsyn-
legt og hér hefir verið bent á. Mér
dettur ekkí í hug, að hún stofni
heilsu fjölda barna og kennara í
voða vísvitandi. Nei, hún skilur
ekki að hér sé nein hætta á ferð-
um. Það er bölvunin. En væru
aliir, sem sýkjast í skólum, kostaðir
beinlínis af bæjar- eða sveitar-sjóði,
þá er mér nær að halda, áð meira
væri hugsað um að vanda skólahús,
heldur en gert er.
Þá er ekki orðið óalgengt að kenna
hér allan daginn í barnaskólum, eða
tvísetja I þá. Frá heilbrigðislegu
sjónarmiði er þetta afarhættulegt. —
Loftið verður miklu óheilnæmara, og
vafalaust sýkjaat fleiri fyrir bragðið.
Erlendis hafa rannsóknir leitt í Ijós,
að börn sýkjast oftar, sem ganga í
skóla síðari hluta dagsins. Auk þess
eru það afarmikil óþægindi fyrir
kennara að vera bundinn við skól-
ann allan daginn. Starf hans verður
alt í molum og getur meira að segja
leitt til leti og ómensku fyrir bragðið.
En þetta er svo miklu ódýrara, segja
menn. Um það er víst vandi að
segja, þegar á alt er litið. Það er
ekki svo gott að meta til peninga
þann skaða, sem þjóðin héfir á að
missa heilsu efnilegra sona og dætra,
og vafalaust er mikið leggjandi í söl-
urnar til þess að sjá henni borgið.
III.
Framtiðar skólahús og leikvellir.
Skólahús eiga að vera hlý, björt
og rúmgóð og standa á þurrum og
fögrum stað, sé þess nokkur kostur.
Ætíð þykir fagurt útsýni stór kostur.
Menn ferðast land úr landi, til þess
að skoða fagra staði um stundarsakir.
Mikið fé mundu sumir auðkýfingarnir
vilja gefa fyrir suma fossana okkar,
ef þeir gætu flutt þá heim til sín.
Fagutt útsýni veitir ljósi og yl inn
í hugskot manna og gerir þá þýðari
og betri í viðmóti. Gerir þá blátt
áfram betri menn. Standi skóli á
fögrum stað, þá þykir bæði kennur-
um og börnum vænna um hann, og
því vænna sem börnunum þykir um
skólanu sinn, því meiri líkur eru til,
að skólaveran hafi blessunarrík áhrif.
Þetta þarf víst naumast skýringar við.
Allir ættu að skilja, að skólahús, sem
stendur á blautum og Ijótum stað
og er sjálft kalt og þröngt, hlýtur
að hafa lakari áhrif á börn og kenn-
ara, heldur en það hús, sem er vand-
að í alla staði, með góðum leikvelli
umhverfis og fögru útsýni.
Erfiðast er að fá nógu stóra og
góða leikvelli inni í stórbæjum, en
engu að síður eru þeir nauðsynlegir.
Eg veit neyndar, að sumir telja ó-
þarft fyrir börn að leika sér í frí-
mínútunum og mundu klappa þeim
kennurum lof í lófa, sem svo væru
strangir, að börn þyrðu ekki fremur
að hreyfa sig hjá þeim i frlmínútum
en kenslustundum. En slikir kenn-
arar væru stórgallaðir að dómi allra,
sem þekkja dálítið barnseðlið, og
mundu gera margt efnisbarn að lík-
amlegri og andlegri hengilmænu með
því að bæla um of æskufjörið og
drepa starfslöngunina, sem kemur
fram i barnaleikjunum. Má það
dæmalaust heita, að fullorðið fólk
skilur ekki þetta. Búast má þó við,
að mörgum, sem kominn er af
barnsaldri, veitti full erfitt að sitja á
trébekk 5—6 tíma og rétta sig naum-
ast upp. Hvernig skyldi mönnum
geðjast að því að sitja svo lengi í
kirkjunni? Vel gæti eg trúað, að
einhver vaknaði við hroturnar í sessu-
naut sinum fyrir messulok. Flestir
virðast ánægðir af að sitja í kirkju
1—2 tima í senn og það þótt full-
orðnir séu. Samt ætlast þessir bless-
aðir menn til þess, að börn þurfi
naumast að rétta úr sér hálfan dag-
inn, en geti þó tekið eftir með brenn-
andi áhuga í kenslustundunum. Nei,
leikjunum má ekki útrýma, þeir auka
líkams- og sálarþróttinn, útheimta oft
snarræði og stjórnsemi og margfalda
ánægjuna. Hitt er satt, að það er
bæði þreytandi og hættulegt, að börn
leiki sér á götunum. Þær eru engir
leikvellir og eiga ekki heldur að vera
það. Um göturnar eiga börnin að
ganga eins og siðprúðir menn, en á
leikvöllunum eiga þau að leika sér.
Þetta væri vist vinningur að kenna
þeim, ef leikvellirnir væru til, en þá
vill víða vanta, eða mjög ófullkomnir.
Skólaleikvellir þurfa að vera vel girtir
og ættu helzt ekki að vera við aðal-
götur, þar sem umferð er mikil.
Leikir barna eru svo ólíkir götulífinu,
eins og það á að vera, að með því
er enginn hjónasvipur. Það tvent
getur ekki farið saman. Einmitt
vegna þess, að börnin neyðast til að
leika sér á jafn óheppilegum stöðum
og göturnar eru, þá verða leikirnir
alt annað en þeir eiga að vera, oft
ekki nema óp og óhljóð og jafnvel
ryskingar. Af þessu leiðir einnig,
að þau gera lítinn greinarmun á,
hvort þeim er leyfilegt að leika sér
og hvort ekki, en gera það allstaðar,
þar sem því verður við komið, bæði
úti og inni, án þess að hugsa mikið
um afleiðingarnar eða óþægindin,
sem af því stafa. Með öðrum orð-
um, börnin hljóta að verða ver upp-
alin og óþekkari, ef þau ekki hafa
sæmilega leikvelli.
Vík eg svo aftur að sjálfum skóla-
húsunum. Hafa nú kaupstaðir efni
á að byggja svo stór skólahús fyrir
börnin, að ekki þurfi að tvísetja í þau,
og 1 öðru lagi er nauðsynlegt að
hafa svo stór skólahús ? Hér verður
að vísu ekki gerð nein kostnaðará-
ætlun. Tilgangurinn með línum
þessum er sá, að fá menn til að
hugsa meira um uppeldismálin, en
fátt verður rökrætt hér að þessu
sinni. Hugsum okkur kaupstað með
1000 íbúum og meðalefnahag. í
honum mundu vera um 100 börn
á skólaskyldualdri, og fyrir þau þyrfti
4 kenslustofur, ef ekki væri tvísett.
Mundi nú slíkur kaupstaður vilja láta
spyrjast, að bann hefði ekki hug í
sér til þess að byggja 4 kenslustofur,
en þó væri það nauðsyo? Mikið
tel eg það ólíklegt. En geti hann
það ekki, þá liggur nærri að spyrja:
»Er hann fær um að eiga 100 börn« ?
Athugum svo nánar muninn á
einsettum og tvísettum skólum, ef
eg mætti komast þmnig að orði.
Einsett skólahús kosta náttúrlega
töluvert fé í svipinn, en í þeim á
heilsu barna og kennara ekki að vera
hætta búinn, sé heilbrigðiskröfunum
fullnægt. Störf barna og kennara
verða miklu eðlilegri og haganlegri
og undir eins ánægjulegri. Tvísett
skólahús kosta minna fé í svipinnr
en af þeim hlýtur ætíð að stafa
meiri sýkingarhætta, og er það
auðvitað langalvarlegasta atriðið. Það
er óheppilegt að spara svo í eitt
skifti fé til húsagerðar, að menn
þurfi oft að borga lækni stórfé, sök-
um ófullnægjandi húsakynna. I öðru
lagi hlýtur vinna kennaranna að
verða öll í molum, ef ekki eru
bekkjar kennarar eins og þegar hefir
verið bent á. Tel eg miklu heppi-
legra, að hver kennari kenni þær
námsgreinar, sem hann er færastur
í, heldur en allar námsgreinar í ein-
um bekk. Þannig er það líka við
alla æðri skóla og dettur víst fáum
í hug að breyta þvf. Bekkjarkenslan
er vafalaust að flestu leyti óheppi-
legri. En hvernig skyldi kennurum
hinna æðri skóla líka, ef tvísett yrði
í þá og þeir mættu hanga yfir kensl-
unni allan daginn? Eg er hræddur
um, að slík breyting yrði óvinsæl,
Alt mælir með einsettum skólum,.
nema efnaleysið. Þeir kosta meira
í bili. Samt tel eg líklegt, að ekki
verði tvísett í barnaskóla með fram-
tíðinni, fremur en aðra skóla.
Ýms erl. tíðindi.
Ofriðarfréttir eru fremur fáskrúð-
ugar um þessar mundir, meðan sæ-
síminn er slitinn, svo sem verið
hefir nú um þriggja vikna tíma.
Brezk blöð nýkomin hafa þó frá
miklum sigri Rússa að segja og að
þeir hafi hertekið um 100.000 af
her óvinanna.
Frétt er og komin um, að þýzkt
Zeppelins-loftskip hafi heimsótt borg-
ina New-Castle á Englandi og gert
af sér mikinn usla. Manntjónið orð-
ið mikið — 800 manns.
Bretar kváðu nýlega hafa stofnsett
nýtt ráðherraembætti, sem í er skip-
aður Sir Robert Cecil. Ahann að fást
eingöngu við mál, er snerta erlenda
verzlun og siglingar erlendra hlut-
leysis-skipa.
Loks eru sagðar talsverðar trölla-
sögur af aðstöðu Svía til ófriðarins,
að þeir séu komnir á fremsta hlunn
um að taka þátt í honum. En var-
lega skyldi treyst þeim fregnum.