Ísafold - 01.03.1916, Side 1

Kemur út tvisvar
í viku. Yerð árg.
5 kr., erleudis
kr. eöa 2 dollar;borg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
ISAFOLD
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjóri: Dlafur Björnssan.
Talsími nr. 455.
XLIII. árg.
Reykjavik, miðvikudaginn 1. marz 1916.
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
Iaus við blaðið.
16. tölublað
..Allpýftufél.bókRBttfn Templaraa. 8 kl. 7—9
.Borgaratjóraskrifstofan opin virka daga 11 -8
iBsojarfógotaskrifstofan opin v. d. 10—2 og
Bæjargjaldkorinn Laufásv. 6 kl. 12—8 og í—‘7
Islandsbanki opinn 10—4.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8árd.—10 sií)d.
Alm. fundir fid. og sd. 8*/n sibd.
Landakotskirkja. Qnösþj. 9 og 6 á helgum
'LttndRkotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—3. Bankastj. 10—12.
Xandsbókasafn 12—3 og B—8. Útlán 1—3
Landsbúnabarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og B—6.
Landsskialasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Landsslminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Náttúragripasafnib opib l1/*—21/* á sunnud.
Pósthúsib opib virka d. 9—7, sunnud. 9—1.
Bamábyrgb Islands 12—2 og 4—6
Stjórnarrábsskriffttofurnar opnar 10 4 dagl.
Talsimi Reykjavikur Pósth. 8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Vífilstabahælib. Heimsóknartími 12—1
I»jóbmenja8afnib opib sd., þd. fmd. 12—2.
Fróðleikur um landshagi.
Hagtíðindin.
Hagstofa íslands er farin að gefa
út blað, er nefnist Haqtíðindi. í því
■ eiga að koma út skýrslur um hag-
jræðisleg efni, er almenning varðar
mest — jafnóðum og Hagstofan
liefir lokið þeim.
Þessarri nýbreytni mun vafalaust
vel tekið af landsmönnum, því að
'Oft liður langur tími frá þvi, að ein-
stökum rannsóknaratriðum er lokið,
þangað til Hagskýrslurnar sjálfar geta
«orðið fullbúnar.
Tvö númer eru komin af Hag-
tiðindunum. í fyrra blaðinu er skýrsla
um íinnfluttar og útflattar tollvörur
1914«, um »hjónavigslur, fæðingar
og manndauða 1914« og loks um
»mannfjöldann hér á landi síðan ár-
ið 1910«. Þ. 1. des. 1910 revndist
hann 85.183, en 1. jan. 1915 88.539.
Mannfjölgunin var heldur meiri á
íslandi tiltölulega árið 1914 heldur
en i Sviþjóð sama ár, en aftur minni
nokkuð en í Danmörku og Noregi.
í Reykjavik voru árið 1912 12.665
ibúar, 1913: 13.754 og 1914: 13.771.
1 öðru blaðÍDu er skýrsla um verð-
’hækkun á vörum í Reykjavík frá því
stríðið hófst 1914 og þangað til nú.
Eftirfarandi skrá gefur ljósa hug-
mynd um, hve mikil verðhækkunar-
brögðin eru á nauðsynjavörum:
Nautakjöt (steik) . . . • 3 6 —
do. (súpukjöt) . • • 44 —
Kindakjöt nýtt..............88 —
-----saltað • . . • • 61 —
------ reykt .... 80 —
Kálfskjöt . 80 —
Flesk, saltað...............59 —
— reykt..................40 —
Kæfa........................79 —
Saltfiskur..................22 —
Steinkol.....................74—
Úr búnaðarskýrslunum flytja Hag-
tíðindin eftirtektarverðan samanburð
á árunum 1913 og 1914.
Sauðfénaður ertalinn 1913: 634.-
964, en 1914 ekki nema 589.604.
Fækkunin nemur 7 °/0. Kemur hún
eingöngu niður á Suður- og Vestur-
landi, 20% á Suðurbndi og 12%
á Vesturlandi, en í hinum landsfjórð-
ungunum hefir fénaðinum fjölgað.
Nautgripum hefir fækkað úr 26.-
963 1913 i 25.734 árið 1914, eða
um 5%.
Harðærið veturinn 1913 —1914 á
vitaskuld sökina á þessu.
Um heyskapinn árið 1914 segir svo
í Hagtíðindum :
Árið 1914 heyjaðist samkvæmt
búnaðarskýrslunum 698 þúsund hest-
ar af töðu og 1417 þús. hestar af
útheyi. Árið á undan var töðufall-
ið líkt, 695 þús. hestar, en úthey-
skapur miklu minni, ekki nema 1359
þús. hestar. Meðalheyskapur und-
anfarinna 5 ára 1909—13 var 676
þús. hestar af töðu og 1407 þús.
hestar af útheyi. í samanburði við
það hefir bæði töðufengur og út-
heyskapur árið 1914 verið í góðu
meðallagi.
Eftirfarandi yfirlit sýnir heyskap-
inn í hverjum landsfjórðuDgi í sam-
anburði við meðalheyskap á árun-
um 1909—13.
Taða (þús. hestar) Úthey (þús. hestar)
1914 1909—13 1914 1909-13
meðaltal meðal
A Suðurl. 244 242 544 S54
- Vesturl. 1 54 148 254 294
- Norðurl. 207 208 427 414
- Austurl. g3 78 192 145
Á landinu 695; 67 6 1417 1407

Verðhækkun á
í
ýmsum vörum siöan
júlí 1914
Rúgbrauð 44 %
Transbrauð . 12 —
Súrbrauð . . 20
Rúgmjöl . . 63 —
Flórmjöl . . 35 —
Hveiti. . . 39 —
Hrísgrjón - 23 —
Hafragrjón . 34 —
Baunir x/i 9 —
do. V« • 12 —
Kartöflur . . 25 —
Kandís 65 —
Melís . 25 —
Strausykur . 20 —
Púðursykur . 18 —
íslenzkt smjör 23 —
Smjörlíki. . 17 —
Pálmasmjör . 33 —
Tólg . . , 67 —
Mysuostur . 60 —
Mjólkurostur 44 —
Eflg • . . 100 —
Landskjörið:
Þeir eru að smáskriða út út egg-
junum landslista-ungarnir. Heima-
stjórnarmannalistinn kvað nú full-
burða. Af samsetningi hans hefir
ísafold frétt þetta:
Efstur á blaði verður Hannes Haf-
stein bankastjóri, annar Guðmundur
Björnsson landlæknir, þriðji Guð-
jón Guðlaugsson kaupfélagsstjóri,
fjórði Briet blaðstýra Bjarnhéðins-
dóttir, fimti August Flygering kaup-
maður, sjötti Hallgrímur bóndi á
Rifkelsstöðum — og svo kunnum
vér ekki þá sögu lengri.
^á er Bændaflokkslistinn (þing-
bænda) og fullgerður sagður með
Jósefi Björnssyni alþingismanni fyrst-
um, Halldóri VilhjálmSsyni skóla-
stjóra á Hvanneyri öðrum og Birni
umboðsmanni Sigfússyni þriðjamanni
og þá hverjum af öðrum.
En á »þversum« bólar ekki enn!
Eimskipafélagið.
Hr. ritstjóri Olafur Björnsson hér.
í heiðruðu blaði yðar þann 26.
febrúar sé eg, að þér furðið yður á
því, að »Gullfossc lagðist ekki við
Battaríisgarðinn, þegar hann fór til
útlanda siðast, til þess að farþegai
gætu gengið um borð. Vér erum
allir 'sammála um það, að vér viljum
heldur ganga um borð, en fara í
bátum eins og tíðkast hefir. Að
»Gullfoss« lagðist ekki við bryggjuna,
er ekki af því, að H.f. Eimskipafélag
íslands er gamaldags, þvert á móti
höfum vér haft orð fyrir að vera
það gagnstæða, þennan stutta tíuia,
sem vér höfum starfað, t. d. síðast
affermdi »Gullfoss« við bryggjuna
og með járnbraut.
Ástæðurnar fyrir því, að skipið
lagðist ekki við bryggju í þetta sinn,
voru þessar:
1) Mokstursvél hafnargerðarinnar
lá rétt við garðinn, og lágn akkeris-
festar hennar út frá henni sitt í
hvora áttina. Þess vegna var það
hættulegt fyrir skipið að varpa og
létta akkerum, og koma því npp að
bryggjunni án þess að krækja í fest-
arnar. ,
2) Lika kostar það 8 aura fyrir
hverja smálest um sólarhringinn að
liggja við bryggjuna, og fyrir skip
eins og »Gullfoss« kostar það því
hér um bil 80 krónur um sólar-
hringinn, og eru það peningar, sem
verður að taka til greina á þessum
tímum. Það ætti að vera lægra gjald
fyrir að leggjast við bryggjuna, ein-
göngu í því skyni, að farþegar kom-
ist um borð.
3) Á meðan að hafnarmynnið er
eins stórt og það er nú, er svo
mikil undiralda við bryggjuna, að
skipin rekast iðulega á hana, svo
skemdir hljótast af, án pess pð, að
pað sé að neinu leyti skipunum að
kenna. í vetur, þegar »Gullfoss* lá
við bryggjuna, var vindur að vestan,
sem gjörði það að verkum, að
bryggjan skemdist, og var skaði sá
metinn á 1400 krónur. »Gullfoss«
átti enga sök á því, og getur enga
ábyrgð borið á skemdunum, þar eð
þær stöfuðu ekki af ásiglingu. Á
meðan, að þessi undiralda er á höfn-
inni, slitna festarkaðlarmr þráfaldlega ;
eru það líka töluverð útgjöld, þegar
hafnargjöldin bætast þar á ofan.
Nú munið þér, hr. ritstjóri, geta
skilið, hvers vegna vér erum svo
tregir á að láta skipið leggjast við
Battaríisgarðinn.
Virðingarfylst.
H.f. Eimskipaíélag íslands
Emil Nielsen.
*
* *
Aths. Það er vel, að framkvæmdar-
stjóri Eimskipafélagsins hefir gefið
skýringarnar hér að ofan — og
munu þær mega fullgildar teljast.
Þess skal ennfremur getið, að
viðtali, sem ísafold átti við fram-
kvæmdastjórann í gær, taldi hann
eigi tormerki á, að skip félagsins
legðust snöggvast við bryggjuna ti
að taka farþega og flutning, — önnur
en þau hversu mikið gjald væri af
þeim heimtað.
Virðist það og eigi vera fjarri
sanngirni, að hafuarstjórnin tæki eigi
nema svo sem 10—20 kr. fyrir þá
legu farþegaskipanna (3—4 kl.st.),
ef eigi kemur í bága við afgreiðslu
annara skipa við bryggjuna.
Ritstj.
Bókarfregn.
Um Harald hárfagra. Frá-
sagnir Heimskringlu og
annara jornrita vorra.
Eftir Eggert Briem jrá
Viðey. Reykjavik. Isa-
joldarprentsmiðja 191^. (4
-}-)i48(-f-2) bls. í 8vo.
Verð 2 kr.
íslenzkir fræðimenn nú á timum
hafa ekki gert mikið að því hingað
til, að rannsaka fornsögu Noregs
eftir heimildarritum vorra fornusagna-
ritara. Verkefnið hefir orðið ærið
iar sem var vor eigin fornaldarsaga,
enda staðið Norðmönnum nær, að
rannsaka og rita sína fornsögu sjálfir,
svo sem þeir og hafa gert. Hafa
þeir átt á síðustu öld ýmsa góða
sagnfræðinga, og er vorum fornu
sagnariturum svo fyrir þakkandi, að
heimildarritin fyrir sögu Noregs frá
því á víkingaöldinni og langt fram
á miðaldir eru mörg og góð. Það
hefir íslendingum helzt þótt að með-
ferð Norðmanna á þessum verkum
vorra fornu rithöfunda, að þeir hafa
talið þá sína og tileinkað sér og sín-
um bókmentum hin andlegu afreks-
verk þessara Islendinga; en þetta
munu þó íslendingar hafa látið nær
afskiftalaust opinberlega, því að hér
var ekki um neitt vafamál að ræða.
Aftur á móti virðast þeir hafa gefið
því enn minni gaum, hve sumir
norskir sagnfræðingar fara langt í
gagnrýni sinni á þessum forníslenzku
ritum og vilja ekki taka þau trúan-
leg, ef þeir þykjast sjá eitthvað,
sem þeir fá ekki samrýmt þeim.
Stundum eru það fornfranskir eða
fornirskir munkar og kronikuskrifar-
ar, lítt kunnugir eða alls ófróðir um
norræna menn og málefni, sem teknir
eru fram yfir sagnfræðinga vora.
Stundum eru það frásagnir í öðrum
forníslenzkum sögum, er þeir sjá
ekki, hvernig þeir fá skilið í sam-
ræmi við konungasögurnar, og kom-
ast svo á þá skoðun, að hinar ein-
stöku frásagnir séu frumlegri og
betri heimildarrit en konungasögurn-
ar. Stunduúi er það ástand, venjur
og lagaákvæði í öðrum löndum og
jafnvel á öðrum tímum, sem gerir
tortryggilegar í þeirra augum íslenzku
frásagnirnar. Stundum eru það bolla-
leggingar einar og getgátur, sprotn-
ar af misskilningi einum, er valda
því, að ekki er farið eftir beinni frá-
sögn hinna oeztu heimildarrita, sem
til eru um fornsögur Noregs.
Eggert Briem frá Viðey hefir nú
sem góður vinur vorra fornu bók-
menta látið þetta til vor taka og
kemur hér fram með í hók sinni
svo einbeitt og svo vel rökstudd
andmæli á móti þessari aðferð sagn-
fræðinganna norsku, að ekki verður
af kunnugum fram hjá gengið. Rann-
sóknir sinar og ritgerðir þessum mál-
um viðvíkjandi hefir hann sett sam-
an í þessa bók, er hann gaf út á
eigin kostnað slðastliðið sumar og
eru slík þarfa-fyrirtæki einstakra
manna hér á landi fágæt.
Ritstjóri þessa blaðs hefir beðið
mig rita nokkur orð um bók þ?ssa,
og þeirra hluta vegna vil eg ekki
skorast undan því, að mér þykir
hennar ekki hafa verið getið að mak-
legleikum hingað til opinberlega. En
ekki er hér rúm til að rökræða rann-
sóknarefni höfundarins eða rökstyðja
ýtarlega dóma um niðurstöður hans
í hverju máli. Enda virðist þeim
nú standa næst að koma með varnir
og mótbárur, ef hafa, er höfundur-
inn ræðst á í bók sinni, fyr en aðrir,
er þykjast geta verið honum sam-
dóma, fara að rökræða málefnin
frekar að sinni. Vil eg því að mestu
leyti láta mér það nægja, að rekja
aðalatriði bókarinnar, kynna hana
þeim, sem enn kunna að vera henni
ókunnugir, ef það mætti verða þeim
hvöt til að kynnast henni betur við
eigin lestur. Þau málefni, sem hér
er um að ræða, snerta svo mjög
upptök vorrar eigin þjóðar og fyrstu
sögu hennar, að hverjum sögufróð-
um manni hljóta að vera þau áhuga-
mál.
í inngangi bókarinnar minnist höf-
undurinn á aðal-deiluefnið: rétt Har-
alds konungs hárfagra (Haraldsrétt
sem hann svo kallar) og bendir á,
að hinar mismunandi og röngu skýr-
ingar stafa af athugaleysi og vantrú
á frásögn Snorra Sturlusonar í sögu
Haralds konungs. Lýsir hann sagna-
ritun hans og fær m. a. tækifæri til
að koma fram með leiðréttingu á
skýringum vísu Eyvindar skáldaspillis
»Fengum feldarstingac o. s. frv.
í fyrsta kaflá gerir höf. grein fyrir
mismunandi skoðunum á Haralds-
rétti. Tekur fyrst fram heimildirn-
ar, hinar fornu, ísleuzku frásagnir.
Frásögnin í Olafs sögu helga er t.
d. svona: »Þá er Haraldr konungr
herjaði land ok átti orrustur, þá eign-
aðist hann svá vendiliga allt land ok
öll óðol, bæði bygðir ok setr ok út-
eyjar eignaðist hann, svá markir all-
ar ok alla auðn landsins; voro allir
búendr hans leigumenn ok landbú-
ar«. — Siðan tekur höf. fram skýr-
ingar og skilning visindamannanna
norsku á heimildunum og tilfærir
aðal-skýringarkaflana úr ritum þeirra
orðrétta, sem er heppilegra en út-
drættir.
Hafa þeir flestir litið svo á, að
frásagnirnar fornu um Haraldsrétt séu
rangar að mestu eða öllu leyti og
þj4jast geta sannað það með öðrum
fornum frásögnum. Álíta þeir, að
söguritararnir (Snorri Sturluson) hafi
farið með rangt mál, af því að hug-
myndir manna (íslendinga) á þeirra
dögum hafi fyrir misskilnings sakir
og missagna verið orðnar rangar.
Hafa þessir vísindamenn svo farið
að leitast við að finna hvað átt hafi
sér stað í raun og veru, í hverju
Haraldsréttur hafi verið fólginn.
Verður nú hver höndin upp á móti