Ísafold - 15.03.1916, Qupperneq 1
Kemur út tvisvar
í viku. Verð árg.
5 kr., erlendis 7r/2
kr. eða 2 dollarjborg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
ISAFOLD
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandl skuld-
laus vlð blaðið.
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjori: Dlafur Björnsson.
Talsími nr. 455.
XLIII. árg.
Reykjavik, miðvikudaginn 15. marz 1916.
| 19. tölublað
Hlutafél. PVölundur(
Trésmíðaverksmiðja — Timburverzlun
Reykjavík.
Hefir ávalt fyrirliggjandi miklar birgðir af sænsku timbri (unnu og óunnu),
vanalegar, strikaðar innihurðir af flestum stærðum og allskonar lista til
húsbygginga.
jj ftrni Eiríkssoti |j
TJusfurstræfi 6.
□ *27ofnaéar~ &rjóna~ og Saumavörur □
□
hvergi ódýrari né betri.
þvotfa~ og SCroinlœiisvorur
beztar og ódýrastar.
JSoiRföng ocj cJ'œfiifœrisgjqfir
hentugt og fjölbreytt.
□
íö
Al^ýftnfél.bókasafn Templaras. 8 kl. 7—9
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 11 -8
Bœjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 1—7
Bæjargjaldkerinn Laufásv. B kl. 12—8 og í—7
Islandsbanki opinn 10—4.
8LF.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8 Ard.—10 siöd.
Alm. fundir fid. og sd. 8x/a sibd.
Landakotskirkja. öubsþj. 9 og 6 á helgcm
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12.
Landsbókasafn 12—3 og 5—8. Útlán 1—8
LandBbúnabarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsfóhirbir 10—2 og 6—8.
Landsskialasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Landssiminn opinn dagl&ngt (8—0) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Náttúrugripasafnib opib l*/s—2*/a á sunnud.
Pósthúsib opib virka d. 9—7, sunnud. 9—1.
BamábyrgT) Islands 12—2 og 4—6
iStjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl,
Talsími Reykjavíkur Pósth.8 opinn daglangt
8—10 virka dnga, helga daga 10—9.
Yifilstabahælib. Heimsóknartimi 12—1
l»jóómenjasafnið opib sd„ þd. fmd. 12—2.
Klæðaverzlun •
H. Andersen & Sön.:
Aðalstr. 16. *
Stofnsett 1888. Sími 32. •
þar eru fötin sanmnð flest :
þar ern fataefnin bezt. ;
rrTTTTtMLityrmnMtvrrrrr
Hæst verð
greiðir kjötverzlun E. Milners,
Laugavegi 20 B,
fyrir nautgripi, eldri og yngri,
einnig kálfa.
Borgað samstundis.
1 Jarðarfðr frú frá Arnarbæli kemur, 16 þ. m. heimili hennar, f. hádegi. Guðrúnar P. Johnsen fer fram fimtudaginn Jarðarfðrin byrjar á Miðstræti 8 a, kl. II1/,
Landsvinna
eða sysluvinna?
Sumir segja, að þegnskylduvínnan
hljótí að verða landi og lýð til heilla.
Oðrum finst hún muni verða þræl-
dómur einn, þar sem menn verði
nauðugir, viljugir
»að moka skít — fyrir ekki neitt!«
Hvað finst þér? — Eg fæ vænt-
anlega að sjá það við atkvæðagreiðsl-
una.
Framkoma þingsins. Hvað mig
snertir, þá greiddi eg atkvæði með
því á síðasta þingi, að leitað væri
álits kjósenda um þetta nýmæli.
Þykir mér því skylt að gera grein
fyrir því, hversu eg leit á það, ekki
sízt vegna þess, að ýmsir hafa legið
þingmönnum á hálsi fyrir framkomu
þeirra í málinu.
Við þessa góðu menn vil eg segja,
að ekkert aý pvi, setn peir haýa bent
á, var pinqmönnutn ókunnuqt um.
Þó athugun þeirra á málinu hafi
litil verið, þá hafa þeir eflaust
flestir athugað þær mótbárur, sem
sést hafa í blöðunum, hvort sem
þess er getið i þingræðum eða ekki.
Að visa málinu algerleqa jrá sér,
var tvlsýnn gróði. An efa hefði
það þá verið tekið upp á næsta
þingi. Við það var ekki hægt að
losna, nema með því að hugsa það,
láta þing eða þjóð skera úr þvi.
Að viðra alt hugsunarlaust fram af
sér, er hægðarliikur, en ekkert snjall-
ræði i landsmálum.
Að pingið leqði sjálýt dóm á málið,
gerði ef til vill þegnskylduvinnu að
lögum, gat ekki komið til tals að
svo stöddu. Til þess var hún of
mikill vafagripur, og auk þess er þvi
máli svo farið, að mikið veltur á
vilja almennings, engu síður en i
banntnálinu. Ef þingmenn geta með
góðri samvizku sagt, að eitthvað
horfi bæði vaýálaust til almennings-
heilla, og sé framkvæmanlegt, geta
þeir lögboðið það, án þess að spyrja
kjósendur. Svo var ekki hér.
Að tnálið vari illa undir búth, er
að nokkru leyti rétt. En undirbún-
ingurinn var r.ægilegur til þess að
leita mætti atkvæða kjósenda. Mál-
ið var gamalt og margrætt. Aðal-
atriðið — skyldan eða skatturinn,
sem legst á hvern mann i landinu
(ókeypis vinna heilt sumar) — er svo
auðskilið, að engrar útlistunar þarf.
Að landssjóður verði að kosta all-
miklu til, en geti eflaust fengið pann
kostnað upp borinn, sjá allir. Að
gera áætlanir um, hver beinn og
óbeinn hagnaður muni verða, er
þýðingarlítið, því reynslan ein get-
ur skorið úr því.
Það er satt, að þingræður sumar
um þetta mál voru engin fyrirmynd,
en fjarstæða var það engin, sem
þingið réð af — að leita álits kjós-
enda.
Þá hefi eg borið hönd fyrir höf-
uð þingsins.
Onýt meðmæli. Fyrir sumum hef-
ir það vakað, að vinna oq ýram-
kvatndir ykist stórutn i landinu, ef
þegnskylduvinna kæmist á. Ef fjöldi
landsmanna gengi iðjulaus að sumr-
inu, gæti þetta komið til tals, en
nú fer því fjarri. Jafnvel í bæjun-
um eru þeir fáir, sem ganga þá
auðum höndum. Þvert á móti er
það augljóst, að allur fjöldinn af
þegnskyldumönnunum yrði tekinn
frá framleiðslustörfum, heyskap, fisk-
veiðum o. fl., og settir i starf, sem
bæði væri arðminna og flestum ó-
tamara. Öll líkindi eru þvi til þess,
að vinnuafl landsins hagnýtist miður
eftir en áður.
Herskyldan. Þegnskyldu-hugmynd-
in er, án efa, runnin af tveimur
rótum: Nigrannaþjóðirnar hafa her-
skyldu, miklu þyngri byrði en þegn-
skylduvinnan yrði, þó hún kæmist
á, og þó hafa þær blómgast á allar
lundir, ekki sízt Þjóðverjar, sem
hvað mestu hafa til hernaðarins var-
ið. Reynslan sýnir, að efnahagur
þjóðanna hefir engan hnekki fengið
við herskylduna, þó vera kunni að
eiín betri hefði hann oiðið án henn-
ar- Liggur naífri að álíta, að líkt
mundi fara hér. Hins vegar sjá all-
ir, að mikið er hér að gera, sem
ærinn vinnukraft þarf til, en lands-
sjóður félitill og nýir skattar illa
þokkaðir. Því ekki hrinda þessum
nauðsynlegu framkvæmdum áíeiðis
me,ð eins konar herskyldu? Miklu
hlytu þó 800 menn að koma i verk
á ári hverju!
Þessi herskyldu samanburður er að
mestu leyti rangur. Engin þjóð
mundi hafa herskyldu, ef menn ótt-
uðust ekki svo mjög strið og styrj-
öld. Út úr neyð hafa menn til
hennar gripið, þó reynt sé að gylla
hana á ýmsan hátt, úr þvi ekki
verður hjá henni komizt, enda fátt
svo ilt að einugi dugi. Hér rekur
engin slík neyð á eftir. Þá.er her-
skyldutíminn svo langur, (allt að 3
árum), og aginn þar óhjákvæmilega
svo strangur, að engin líkindi eru
Ættarnöfnin.
Herra bókavörður Arni Pálsson
flutti nýlega erindi um ættarnöfn,
og er það nú komið á prent (Um
ættasnöfn. Eftir Arna Pálsson. Er-
indi flutt fyrir alþýðufræðslu stúdenta-
félagsins. Rvik 1916). Beinist hann
þar sérstaklega að gjörðum manna-
nafnanefndarinnar og »fer mjög
geystur og rasandi, síðan hann þyk-
ist hafa styrk mikinn*. Nálegatveir
þriðjungar erindisins eru um það,
hve ónauðsynlegt það sé og skað-
samlegt tungu vcri og þjóðerni að
taka upp ættarnöfn. í þessum kafla
hefi eg ekki fundið neinar nýjar
Astæður gegn ættarnöfnum, en því
meira af algengum stóryrðum, sem
varla sannfæra nokkurn þann, er um
málið hugsar með ró og skynsemd.
Sem dæmi þess, hvernig röksemdir
ættarnafnavina eru teknar til greina,
skal eg nefna þetta: »Því að ekki
dettur mér i hug, að nokkrum manni
sé það alvörumál, að ættarnöfnin
auki ættræknina, þótt slikum hégóma
hafi verið kastað fram af ættarnafua-
mönnum«.
Svo er ekki meira um það atriðið.
Hr. Á. P. telur það ekki sizthafa
til þess, að áhrif þegnskyldunnar
líktust neitt áhrifum herskyldunnar,
sem annars er mjög deilt um hvort
séu góð eða ill. Mér þykir senni-
legast, að þau séu sízt til bóta.
Sennilegt þykir mér og, að' efnahag-
ur herskylduþjóðanna hefði orðið
enn miklu betri ef engin herskylda
hefði verið.
Herskyldan er þvi engin meðmæli
með þegnskylduvinnu.
Menninqaráhriý. Formælendur
þegnskyldunnar hafa fullyrt, að
þegnskylduvinnan mundi öllu frem-
ur ala þjóðina upp i »guðsótta og
vakið undrun sina, að vér, ættar-
nafnanefndin, höfum ekki talið það
»vort hlutverk að leggja neinn dóm
á það, sem svo mjög er um deilt,
hvort æskilegt sé að alment verði
tekin upp ættarnöfn á landi hér«.
(Sjá »íslenzk mannanöfn«, bls. 14).
Það má vel vera, að ef hr. A. P.
væri skipaður í einhverja nefnd, þá
teldi hann sér skylt að vinna þar
alt annað verk en honum væri falið
með erindisbréfinu. Vér lítum öðru
vísi á. Hins er rétt til getið, að
vér mundum ekki hafa tekið þetta
verk að oss, ef vér teldum góð ætt-
arnöfn á nokkurn hátt skaðleg tungu
vorri eða þjóðerni. Það gerum vér
ekki, og þess vegna finst oss, að
hverjum manni er vill eigi að vera
það frjálst að taka upp ættarnöfn,
enda er það nú svo að lögum. Á
þeim grundvelli var nefndin skipuð.
Starf hennar átti að vera til leiðbein-
ingar þeim, er vildu taka sér ættar-
nöfn.
Hr. Á. P. er óánægður með gerðir
þingsins í þessu efni. Hann segir,
að eðlilegast hefði verið, að þeir
sem eru á móti ættarnöfnum, »hefðu
hlifðarlaust haldið fram þeirri kröfu,
að hin gamla islenzka nafnvenja yrði
löghelguð og eingild hér á landi
fyrir alla innlenda menn. Það hefði
Firmatilkynning
frá
skrifstofu bæjarfógeta í Reykjavík
Hérmeð tilkynnist til firmaskrár-
innar að eg rek hér i bænum prent-
smiðju, bókaforlag, blaðaútgáfu, bók-
bandsiðn og tilh., með ótakmarkaðri
ábyrgð undir firmanafninu
ísafold.
Ólafur Björnsson.
Prókúru hefir Herbert M. Sig-
mundsson prentsmiðjustjóri og ritar
hann firmað þannig:
pr. pr. ísafold
Ólafur Björnsson.
Herbert M. Sigmundsson.
Reykjavík, 1. marz 1916.
Olajur Björnsson.
góðum siðum«, hafa rík andleg á-
hrif. Að miklu leyti munu þetta
ofsjónir einar — og má minnast á
fáein atriði, þó aðrir hafi gert þau
að umtalsefni.
Hlýðni og aga á oss íslendinga
að brezta flestum framar, og þegn-
skylduvinnan að vera eins konar
Brama við þessum þjóðarlesti. Hafa
nú þeir menn, sem um þetta tala,
svo mikil kynni af erlendum þjóð-
um, að þeir þekki þetta af eigin
reynslu ? Mér hefir virst, og hefi
eg þó um mörg ár unnið með isl.
verkamönnum, að þeir standi ekkert
að baki útlendingum í þessu efni,
að hér sjái menn hreinar ofsjónir.
Og þó svo væri, hvað ætli að einn
sumartimi við vinnu, þó aldrei nema
undir góðri stjórn væri, hrykki til
þess að breyta þessu? Eg skil ekki
i að nokkrum reyndum barnamanni
eða kennara geti komið slíkt til
að minni hyggju verið það eina rétta
svar og hin eina rétta aðferð við
ættarnafnamennina, sem oft og tíð-
um hafa haldið fram sínu máli með
talsvert miklum ofstopa« (bls. 7—8).
Það er orðinn siður sumra manna
á landi hér að hrópa á lögverndun
og lögbann, undir eins og þeir geta
ekki samfært aðra menn með rökum,
svo mjög hefir »sá helvízki eiturger-
ill«, banngerillinn, sýkt þjóðina.
Verði margir svo óðir af þessari
bannpest, að þeir vilji líka fara að
banna ættarnöfn með lögum, þá skal
eg, ef eg lifi, reyna að leggja minn
skerf til umræðanna. I þetta skifti
skal eg láta mér nægja að vikja að
.því, sem hr. Á. P. segir um eðli
ættarnafna yfir höfuð og um starf
vort nefndarmanna.
Eitt hið kynlegasta í röksemdum
hr. A. P., og reyndar fleiri andmæl-
enda ættarnafna, er það, að þótt ís-
lenzkan sé »orða frjósöm móðir* og
máttug í eðli að allra dómi sem til
þekkja, þá sé henni þess varnað að
geta af sér ættarnöfn er séu hold af
hennarholdi, »því að það er ónagg-
anlegur sannleikur, sem engiun fær
hrákið, hversu lærður sem er, að
íslenzkan velur karlmönnum karl-
kend heiti, en kvenmönnum kven-
kend heiti og þolir ekki að útaf því sé