Ísafold - 25.03.1916, Qupperneq 2
2
ISAFOLD
kveða um hann, að eigi hafi hjá
honum farið saman gæfa og gerfi-
leiki.
Jarðarför Andrésar fer fram næst-
komandi mánudag.
Sjön er sip ríkari.
Eftirfarandi fróðlega og skemtilega
bréf, hefir Steingrímur Matthíasson
læknir sent ritstjóra ísafoldar — frá
dvöl sinni í Berlinarborg i siðast-
liðnum janúarmánuði.
Berlin, 20. jan. 191$.
Pension Kromat
Charitétrasse.
Kæri vin I
Þó eg eg dagsetji þetta bréf i
Berlin þá skrifa eg það eiginlega í
Höfn — sbr. þegar ónefndur blaða-
maður skrifaði símskeyti um bardag-
ann suður í Makedoniu, glæfraferðir
þar innan um elda og kúlnahríð,
sitjandi í makindum, saddur af góð-
um mat, drekkandi vín og reykjandi
vindil heima hjá sér. En sannleik-
urinn • er þessi, að eg tók saman í
huganum þetta bréf meðan eg var í
Beriin. Þaðan mátti eg ekki skrifa
neitt nema annaðhvort á þýzku eða
dönsku, auðvitað alt gagnrýnt af
bréfasnuðrurum áður enn því væri
hleypt yfir landamærin og þá hættan
sú að ek-kert kæmist leiðar sinnar
nema að miklu leyti ólæsilegt vegna
svörtu klessanna, sem þeim herrum
þóknast að mála lesmálið með, þar
sem það þykir varhugavert. Það
var því ekki annars kostur en að
skrifa bréfið i huganum og smygla
þvi yfir landamærin sem andlegu og
ómateríaliseruðu bréfi, velgeymdu
inni í mínu heilabúi. Því svo langt
eru þeir þó ekki komnir enn, frem-
ur enn á dögum skáldsins Heine,
(sbr. kvæði hans um það þegar toll-
gagnsýrði alt þjóðlífið í svo ríkum
mæli, að slíks mun tæpast finnast
dæmi hjá nokkurri annari þjóð i
Norðurálfunni. Og alla stund siðan
hafa íslendingar verið frábærlega
ættrækin þjóð, enda er sjón sögu
ríkari, að hvergi hefir ættfræðin
blómgast svo sem hér og skil eg
ekki, að nokkur maður dirfist að ve-
fengja, að það sé ættræknísmerki.
Þess má lika nefna dæmi, að út-
lendingum, sem kynst hafa þessari
þjóð, hefir fundist mikið til um,
hvað. ættartilfinningin væri sterk hér
og jafnvel látið í ljós nokkurn ótta
um, að af nenni kynni að stafa
talsverð óhollusta í þjóðlífinu. Enda
er vert að minnast þess, að ætt-
ræknin hefir líka sínar skuggahliðar
og þær ekki litlar, og stundum hefir
mönnum hér á landi fundist hún
fullnærgöngul við lög og iandsrétt.
En ef það væri nú satt, að ætt-
ræknin væri að þverra hér — en
það væri áreiðanlegt úrkynjunarmerki
— er það þá ekki fnllmikið traust
á húmbúginu, að trúa ættarnöfnum
til þess að lækna slíkt mein? Eg er
hræddur um, að engin nöfn eða
nafnbætur geti hjálpað, ef blóðið
rennur ekki til skyldunnar af sjálfu
sér.
Vinir ættarnafnanna ættu nú sem
fyrst að færa skynsamleg rök fyrir
sínu máli, ef þeir á nokkurn hátt
geta það. Hingað til hafa þeir vað-
ið hér uppi röksemdalaust, eins og
G. F. enn þá reynir að gera. Og
þeir tveir formælendur ættarnafna,
sem lagt hafa orð í belg út af þeim
þjónarnir voru að rannsaka farangur
hans á leiðinni yfir þýzku landamær-
in) að þeir geti horft inn í hausinn
á manni og séð alla þá andiegu
bannvöru, sem þar er hrúgað saman.
Þeir áfklæddu mig inn að skyrt-
unni og þukluðu á mér gegnum
nærklæðin. Það var billega sloppið,
því sumir verða að leggja frá sér
hverja spjör, og ef sérstakur grunur
hvílir á einhverjum eru læknar látn-
ir 'rannsaka þá itarlega með spegl-
um og kíkirum, því það má geyma
bréfkúlur inni í hlustunum, nösun-
um o. s. frv. Óþverrasaga um Gott-
skálk þjóf rifjaðist upp fyrir mér.
Þetta var í Warnemiinde.
Eg bý nálægt Charitéspítalanum í
kosthúsi (pension). Matmæður mín-
ar eru tvær systur, meykonur, og
er sú eldri svipuð Melankton eftir
því sem hann er mér kunnugur af
myndum, en hin er likari því sem
hún væri náskyld sjálfum Luter.
Þær hata báðar Englendinga og grettu
sig, þegar þær heyrðu að mér væri
vel við þá. Allir Þjóðverjar hata
Englendinga eins og fjandann sjálfan,
vorkenna Frökkum, fyrirlíta Rússa
og hafa djúpa andstygð á ítölum.—
Við borðið er talað um siðustu sigr-
ana og eru mötunautar mínir (flest
alt ófríðar ungfrúr og einn herlækn-
ir) á eitt sáttir um að bráðum taki
Þjóðverjar Suezskurðinn. En hús-
mæðurnar andvarpa og óska þess að
bráðum komist friður á, því stöðugt
þrengist í búi. Nú má ekki lengur
skamta kjöt tvo daga í vikunni;
hvorki á þriðjudögum né föstudög-
um sést kjöt á borðum, nema eitt-
hvað hafi gengið af daginn áður.
Stundum fæst fiskur í þess stað,
og þá finnur enginn til þess, en
suma kjötlausu dagana fæst heldur
ekki fiskur i búðunum. Þá þykir nú
sumum grána gamanið, og þó eg
sé fylgjandi kenningum Hindhedes,
þá fanst mér kálið fremur bragð-
lítið og sumar súpurnar, undirstöðu-
litiar fyrsta daginn. En maður venst
öllu, svo fúrðankga fljótt — og
umræðum, sem sprottið hafa af til-
lögum nafnanefndarinnar, biskupinn
og dócent Holger Wiehe, hafa ekk-
ert annað á borð að bera, en að
ættarnöfnin hafi sigrað í öðrum
mentalöndum álfunnar og því sé
sjálfsagt að taka þau einnig upp hér
á landi.
Hr. Wiehe játar þó að oss reki
enginn nauður til þess, og er það
hverju orði sannara. Ef allir aðrir
ættarnafnavinir vildu skrifa undir
þessa játning docentsins, — og það
ættu þeir allir að geta með góðri
samvizku, — þá væri mikið unnið.
Því að vonandi eru þó flestir íslend-
ingar sammála um, að ekki geti
komið til mála að breyta gamalli
venju og drýgja stórsyndir móti tung-
unni, nema nauðsyn beri til. En ef
ættarnafaamenn ætla að halda áfram
sókn sinni gegn hinni innlendu
nafnvenju, þá þurfa þeir eitthvað
annað að aðhafast en að éta sömu
staðhæfingarnar hugsunarlaust og rök-
semdalaust hvor eftir öðrum. Þá
þurfa þeir, eins og eg vék að i fyr-
irlestri mínum, að sýna og sanna
með góðum rökum og glöggum
dæmum, að íslendingum hafi staðið
eða geti staðið einhver hætta af nafn-
venju sinni. Þeir þurfa að sína, hvar
og hvenær og hvernig íslendingar
hafa haft tjón af því að bera ekki ætt-
arnöfn. Ef þeir ekki geta það, er
alt þeirra tal um ættarnöfn mark-
laust mál.------
Dr. G. F. er mér þó ekki reið-
astur fyrir andmæli mín gegn ætt-
arnöfnunum yfir höfuð. Hitt er verra,
Alþyðufræösla Stúdentafélagsins.
Prófessor Jón Helgason
flytur erindi:
Þegar Reykjavík var 14 vetra.
(Síðari hluti.)
sunnudag 26. marz 1916 kl. 5 síðd.
í Iðnaðarmannahúsinu.
Inngangur 15 aura.
Hjúkrunarkona
Sjúkrahús í sveit á Austurlandi
vantar hjúkrunarkonu í vor. Gott
kaup. Nánari uppl. á afgr. ísafoldar.
það sem eg sætti mig við eftir hálfs-
mánaðartíma, það sætta Þjóðverjar
sig við eftir mánuð og meira. — Það
er eins og með brauðið. Fyrst
kvörtuðu allir undan því, að þeir
fengju ekki nóg, en nú eru allir
ánægðir, og fá þó ekki nema 1.900
grömm til vikunnar. Brauðið er
gott; það er líkast sigtibrauði. Aftur
er hið svo nefnda stríðsbrauð bragð-
lítið, hart og þurt. í því er mikið
af kartöfluméli, og er næringalítið.
Það fæst brauðmiðalaust, annars þarf
hver að hafa brauðmiða til vikunnar-
Verst er smjörleysið. Suma dagana
er ómögulegt að fá smjör og smjör-
líki því síður. Þess vegna koma
fyrir smjörlausir dagar, »og það var
versta vikan* mundi Magnús sálar-
háski hafa sagt. Þá fáum við ávaxta-
mauk eða hunang ofan á brauðið —
og auðvitað þrífst maður vel fyrir
því, en viðbrigði eru það fyrst i
stað. Eg get vel hugsað mér að
sumit hér í Berlin breyti bæninni
og segi: »Gef oss í dag vort dag-
legt smjör = því skrifað stendur:
maðurinn lifir ekki af einu sarnan
brauði.
Herinn situr fyrir öllum þeim
matarforða sem hægt er að útvega,
og þar eru margir munnar, og svo
að jeg hefi ekki sýnt Patfer og Ön-
fer, Seylon og Sómstar, Apvaz
og Víkvaz og öllu þeirra friða föru-
neyti tilhlýðilega virðingu. Jeg vil
nú að visu ekki lá Guðmundi, þó að
honum taki sárt til sinna, það er
ekki annað en fagur vottur þess, að
ættræknin er þó ekki aldauða vor
á meðal. Hitt hefði honum átt að
vera ^vorkunnarlaust að færa fram
varnir fyrir þetta skuldalið sitt eins
og siðuðum manni sæmir án gorgeirs
og gleiðgosaláta.
Hann leitast þá fyrst við að sanna,
að alveg standi á sama, hvers kyns
ættarnöfn séu. 1 nefndarálitinu er
reynt að rökstyðja þessa kynvillu
Guðmundar og nefndarinnar með þvi
að vitna i, að kenningarnöfn geti
verið í öllum kynjum, og þess
vegna megi ættarnöfn vera það
líka. í fyrirlestri mínum sýndi eg
nú fram á, að kenningarnöfn væru
annars eðlis en heitið, heitið tákn-
aði mauninn sjálfan, en kenning-
arnafnið eitthvert einkenni hans,
Þess vegna gæti kenningarnafnið
verið hvers kyns sem vildi, en hitt
væri óhagganlegur sannleikur að ís-
lenzkan veldi karlmönnum karlkend
heiti, en kvenmönnum kvenkend
heiti. Með orðinu heiti átti eg auð-
vitað bæði við eiginheiti og ættar-
heiti. G. F. játar nú að vísu, að
það sé rétt sem eg hefi sagt um
kenningarnöfnin. En um ættarnöfn-
in gegnir öðru máli. »A. P. veit
ekki hvað ættarnöfn eru.« »Ættar-
nöfn táknar ættina, en eiginheitið
einstaklinginn.« Eg veit nú að vísu
bætast allir fangarnir við, sem nú
eru hátt á aðra milljón.
Fyrstu dagana bjó eg í veitinga-
húsi. Þar var nóg af öllu og ætíð
fiskar í stað kjöts kjötlausu dag-
ana, og nóg af smjöri. Eins er ef
maður borðar á góðum kafli- og
matarhúsum (Restaurants).
En einu varð eg hissa á. Það er
ekki dýrara að lifa i Berlin heldur
en Kaupmannahöfn, jafnvel þó
markið sé reiknað með sínu gamla
gildi ; en þegar þess er gætt hve
þýzkir peningar eru í litlu gildi nú,
þá er það töluverður ávinningur að
býtta dönskum peningum í þýzka.
Eg hafði áður enn eg fór fengið
hvert mark fyrir 65 aura, sem ann-
ars er talið næstum 90 aura virði.
Ef ekki væri svo margir örðugleikar
á að fá þýzkar vörur fluttar heim
(útflutningsbann, tollar, og Englend-
ingar, sem nú eru farnir að rann-
saka farangur farþega hvað þá póst-
sendingar), þá væri það áreiðanlega
stór ávinningur að ferðast til Þýzka-
lands eingöogu til að kauþa vörur.
Hvar sem gengið er um göturnar,
verða fyrir manni hermenn. Eg
ýki það ekki, að 4.—5. hver mað-
ur er hermaður. Þeir eru allir
klæddir þessum gráu einkennisbún-
ingum, ýmist með borðalagða húfu
eða gaddhjálm. Mikið at þessum
hermönnum eru nýliðar, sem verið
er að æfa, og mikið líka hermenn,
sem hafa heimfararleyfi til að hitta
kunningja og ástvini, og enn er
mikið af þeim örkumlamenn, með
stirðan fót sem staulast við staf, hafa
hendi í fatla eða afhögna limi, en
eru samt notaðir til friðsamlegri her-
starfa.
A hverjum morgni vakna eg við
að hermannafylkingar ganga taktfast
við hljóðfæraslátt og trumbuslátt eft-
ir götunni neðan við gluggann, og
venjulega ríf eg mig upp úr rúminu
til að horfa á hópinn. — Það er
eitthvað einkennilegt við hverrar
þjóðar hermenn, að þvi sleptu,
hve einkennisbúningarnir eru sitt
ekki, hvort kettinum leyfist að horfa
á konginn og mér á G. F., en mig
langar þó til að benda honum á,
að hér kemur hann þvi upp um sig,
að það er hann, sem eftir tveggja
ára ættarnafnasmíðar ekki veit hvað
ættarnafn er. Ættarnafnið táknar
bœði alla attina 0% hvern einstáklinq
attarinnar. Maður, sem ber ættar-
nafnið Sörensen, heitir líka Sörensen,
notar ef til vill aldrei nema upp-
hafsstafi skírnarnafns eða skírnar-
nafna sinna, svo að jafnvel þeir,
sem mest eiga mök við hann, vita
aldrei, hvaða nafn eða nöfn hann
hlaut í skíininni. Og hvernig getur
þá nokkur maður með fullu viti
neitað, að Sörensen sé persónulegt
heiti mannsins? Og hvers vegna
hefir nafnanefndin verið að smíða
öll sín kynlausu viðrini, nema vegna
þess, að ættarnöfnin eru heiti, sem
eiga að notast bæði af karli og konu,
Og þess vegna þurfti að flýja út úr
ríki íslenzkunnar, því að hún á ekk-
ert orð, sem gripur yfir tvö kyn.
Eg get tæpast skilið að G. F. haldi
þessu bulli sínu til streitu, ef ber-
serksgangnrinn einhvern tíma rennur
af honum.
Þá hamast G. F. að mér vegna
þess, að eg hefi sagt að það hneyxli
hvert óspilt íslenzkt eyra að heyra
konu nefnda son. Hann er ósköp
reiður út af þeirri staðhæfingu minni,
og kvartar yfir að það sé alt of
»ríkt i eðli manna að úthrópa það,
sem þeir hafa ekki vanist, stara á
það eins og naut á nývirki og stanga
það eftir mætti.« Skárri er það nú
með hverju sniði. Hver þjóð
hefir sitt sérstaka göngulag. Dönsku
dátarnir ganga meinleysislega eins
og friðsamlegir borgarar, og skjóta
engum skelk í bringu, en Þjóðverj-
ar fara geyst og skálma áfram af
fítonskrafti, eins og eitthvað mikið
standi til, og þegar fylkingin mætir
á vegi sínnm hershöfðingja, þá lyfta
allir hægra fæti og stappa* f jörðina
og verður ekki lítill hávaði af því,
þegar þeir fara um steinlagðar göt-
urnar. Heyrist þá dynur af fótataki
þeirra langar leiðir. Franskir her-
menn eru langt um smástígari en
þýzkir, og ekki eins ægilegir til að
sjá; aftur hefir mér fundist enskir
hermenn ganga mjög rösklega og
liðlega, eins og allir væru fimleika-
menn, er færu til kappleika. En
þýzka herfylkingin »geysist áfram
til að vinna sér frægðc, líkt og sagt
er um Akkilles. »En þó lízt mér
maðurinn ógæfusamlegurc sagði Guð-
mundur ríki, og svipað finst mér
um herfylkinguna, en »stríðsvél«
(Krigsmaskine) er ekki illa til fundið
að kalla svona fylkingu.
Skamt frá þar sem eg bý er her-
mannabústaður (Kaserne), og í garð-
inum framan við húsin eru dátarnir
æfðir. Garðmúrinn er svo hár, að
ekki er hægt að sjá yfir hann af
götunni, en á stóra hliðinu er dálítið
gat fyrir varðmennina til að gægjast
út um. Eg sé daglega fólk, sem
götuna gengur, teygja sig upp að
þessu gati, til að gægjast inn, og
sama geri eg. Þarna inni í garðin-
urti eru undirforingar að æfa nýlið-
ana. (Undirforingjar (Sergeants) köll-
uðust skerjafantar á Hafnarstúdenta-
*) Þetta stapp hermannanna finst
öllum útlendingum gorgeirslegt og
tilgerðarlégt i fyrstunni, og eg sá í
enskum blöðum, hve það lét illa í
eyrum Belgja og Englendinga þegar
Þjóðverjar »marsjeruðu« inn í Bryssel
og Antwerpen. »Goosestepc eða
gæsaspor kölluðu Englendingar þaðr
og »prancing movements*, og bætir
ekki úr skák þegar í takt við stapp-
ið var sungið »DeutschIand, Deutsch-
land öber allesc.
....
dembanl En getur nú ekki heim-
spekingurinn skilið, að það sé nokk-
ur ástæða til þó, að mönnum þykt
ekki sem viðkunnanlegast að hafa
endaskifti á merkingum orða? Eða
kynni hann vel við að heita Guð-
mundur Finnbogadóttir ? Eða hvern-
ig litist honu.n á blikuna, ef vits-
munamaðurinn G. F. væri nefndur
flónið G. F. ? Eg get auðvitað ekki-
hugsað mér G. F. sem naut, ea
gaman hefði eg samt af að sjá hanm
stara á slík »nývirkic. — Ekki sér
G. F. heldur nein missmiði á þvíF
að hafa orðið son óbeygjanlegt,
þegar það er ættarnafsending. Eru
ekki orðin »gleði«, »ellic og fleiri
slík orð óbeygjanleg? »Og hafa þau
einkarétt til þess að vera óbeygjan-
leg?« Þessari spurningu doktorsins
ætla eg ekki að svara, og honum er
velkomið að trúa því og reyna að
fá aðra til að trúa því, að það sé af
heimsku og fáfræði að eg svara ekki..
En bullið og fimbulfambið geta náð
því hámarki, að eg verð orðlaus.
En þó er meira blóð í kúnnii
Doktorinn snýr sér þessu næst að
því að verja ættarnöfnin, sem enda
á -an, -on, -fer og -star. (Snorran,
Hveston, Súgfer, Sómstar). Eg hefi
sagt um þessi nafnskrípi, að þau
væru volapiik og kæmu íslenzkunni
ekkert við. En doktorinn er hvergi
smeikur, hann tekur á sig viðlíka
lærdómssvip eins og Pétur djákni í
Erasmus Montanus og býðst til að
sanna, að þau séu öll réttmynduð
og ramíslenzk. En allar eru þær
»sannanir« þess eðlis, að maður &