Ísafold - 25.03.1916, Side 3

ISAFOLD
1
máli, en lautinantar luktafantar).
Þeir læra að skylmast með korðum,
likt og við lærðum í skóla, þeir
læra að ganga, hlaupa stökkva o. s.
frv., og þeir læra að fara með byss-
ur, og er auðséð að margir eru
erkiklaufar, sem »ana með stál og
blý« og ferst handverkið álíka ó-
höndulega og Sveini dúfu. En eitt
eitt þótti mér kyndugt, sem eg sá
í gegnum gatið. A löngum þver-
slám eða gálgum héngu einkennis-
búnir mannabúkar, auðsjáanlega út-
troðnir með heyi, margir i röð;
þeir áttu að heita skapaðir í manns-
ins eigin mynd, en ófrýnilegir skratt-
ar voru þeir, og fötin gauðrifin, eins
og fljótskilið var. Því eftir gefnu
merki voru dátarnir látnir gera hvert
áhlaupið á fætur öðrú með beittum
byssustingjum á þessa aumu Mökkur-
kálfa. Dátunum þótti auðsjáanlega
gaman að þessu, og við hvert á-
hlaup æptu allir heróp og þustu
fram eins og kólfi væri skotið. Til
þess að gera æfinguna erfiðari og
raunvcrulegri, voru heykarlarnir látn-
ir dingla fram og aftur, eins og
hengdir bófar í hvassviðri. Þegar
svo hermennirnir komu þjótandi,
gátu .þeir ekki ætíð sætt lagi til að
stinga þá, heldur mistu þeir þeirra
og duttu sjálfir; eða líka kom það
fyrir að hrísmagarnir slengdust fram-
an í andlitin á þeim og fipuðu fyrir
þeim.
f grein Árna Jóhanns-
SOnar bankaritara í 20. tbl. ísa-
foldar hafði fallið úr dagsetningin
á »lofbréfi« bankastj. til hans,
sem átti að vera 12. jan. Frá 30.
nóv. til 12. jan. hefir bankastj. ver-
ið að hugsa svariðl
Annars er Isafold hulin ráðgáta
hvað hr. Á. J. meinar með þessari
yfirlýsingu sinni, jafn óviðkomandi
og hún virðist öllu því, sem gert
hefir verið að umtalsefni í Isafold.
Ef hr. Á. J. ætlar sér meú yfir-
lýsingunni að kveða niður hugmynd-
ir manna um innanbankanjósnir
þær, sem fram hafi átt að fara fyrir
annan bankastjórann, — er hætt
við, að árangurinn verði ekki nægi-
legur.
næstum því á hættu að verða til at-
hlægis, ef maður fer að rökræða þær
í alvöru. Doktorinn spyr: Úr því
að atviksorðsendingin -an merkir hreyf-
ingu frá (t. d. i »héðan«), hvers
vegna má þá ekki nota hana sem
ættarnafnsendingu og láta hana merkja,
að maður sé komin af þeim og þeim
manni (Snorran = afkomandi Snorra)
eða ættaður frá þeim og þeim bæ
(Bakkan = frá Bakka)? Ef einhver
kynni að hafa á móti því að hafa
atviksorðsendingu sem nafnorðsend-
ingu, þá bendir doktorinn á, að
mörg nafnorð hafa endinguna -an
(t. d. gaman). »Mér þælti gauian
að sjá það sannað, að gaman væri
ekki islenzka*. Manni er nú ekki
fullljóst, hvort það er atviksorðs-
endingin eða nafnorðsendingin, sem
doktorinn vill hafa fyrir ættarnafns-
ending. í nafnorðum hefir -an ekki
merkinguna »frác, þá merkingu hefir
það í atviksorðum. Nafnorðs-
endingin getur því samkvæmt
merkingu sinni ekki verið ættarnafns-
ending, en hins vegar er það ekki
viðkunnanlegt að lögskipa að atviks-
orð skuli vera nafnorð. Hér eru því
góð ráð dýr og fyrir því úrskurðast,
að -an í Snorran er nafnorðsending,
sem hefir sömu merkingu og atviks-
orðsendingin -an, en er að öðru leyti
sama eðlis og -an í »gaman«! Eg
get ímyndað mér, að þeir sem hvorki
hafa lesið nefndaralitið né séð ritgerð
G. F. í ísafold 15. þ. m., trúi ekki
að eg fari rétt með, að þetta sé
meining mannsins. En svo er nú
eigi að síður, þetta er vörnin fyrir
Jarðarför Andrésar sál. Björnssonar cand. phil. fer fram mánudaginn 27. þ. mán. og hefst i húsi Skula alþm. Thoroddsen við Vonarstræti kl. 2 e. h. Vandamenn hins látna.

Manntjón.
Vélbáturinn Resolut frá Akranesi
brotnaði í lendingu í Sandgerði í
gær.
Einn maður druknaði, Magnús
Guðmundsson frá Efstabæ á Akranesi.
Mannskaðaveöur
geysar i gær og í dag, norðan
stormur. Þegar ísafold fór í press-
una vantaði enn 5 báta frá Sand-
gerði og 2 úr Leirunni, sem farið
höfðu til fiskjar í gærmorgun.
Alþýðufræðsla.
Prófessor Jón Helgason flytur á
morgun síðari hluta af hinu afar-
fróðlega erindi, um Reykjavík kring-
um 1800.
„Eftir tillögum“ og; — ekki
„eitir tillögum".
í blaði Bj. Kr. er stjórnin ann-
ars vegar skömmuð fyrir það, að
hún fór ekki eftir tillögum Bj.
Kr. og hinna bankastjórnarmann-
anna um afsetningu gjaldkerans.
í sama blaði er stjórnin skömm-
uð fyrir að hafa farið eftir til-
lögum nefndar þeirrar, sem kos-
in var af Studentafélaginu, há-
skóiaráðinu og stjórn Bókmenta-
félagsins samkvæmt fjárlögum til
að gera tillögur um úthlutun
styrks til listamanna og rithöf-
unda.
Stundum er stjórnin skömmuð
fyrir að hún virði vilja þingsins
að vettugi, en stundum skammar
blaðið hana fyrir, að hún fer að
vilja þingsins, eins og t. d. fyrir
það, að síra Valdemar Briem
fékk skáldastyrk. Það vildi
þingið.
Slik er samkvæmnin, eins og
oft vill verða, þegar ásetningur-
inn er sá einn, að skamma ein-
hvern og svívirða fyrir alt, sem
hann gerir eða lætur ógert.
-------------------
ættarnafnsendingunni -an 1
Um varnir doktorsins fyrir end-
ingunum -star og -fer skal eg verða
fáorður, með því að mér er kunnugt,
að annar maður, sem er miklu lærð-
ari bæði mér og doktornum í mál-
fræði, ætlar sér að taka kenningar
hans um þau atriði til athugunar.
EgTæt mér nægja að geta þess, að
hvorki -sta né -fer eru til sem rót
eða stofn í íslenzku og eru þeir forn-
gripir því óhæfir til orðmyndunar i
voru máli. Rétt til gamans vil eg
geta þess, að doktorinn fræðir menn
á þvi, að forfeður vorir hafi »tekið
orðið fell uppc í málið við hliðina
á fjall, og að þess vegna getum við
tekið ftr upp við hliðina á fjörður.
Af þessu’ sést', áð döktörinn heldur
að fell sé yngra en fjall og nægir
það eitt til að sýna að hann hefir
ekki hugmynd um, hvað klofning er
og átti hann þó að vita það, þegar
hann fór upp úr .fyrsta bekk. Er
það nokkur furða, þótt slíkur lær-
dómsmaður finni dálitið til sín ?
Doktorinn er einna linastur- á
endingunni -on. Hann játar jafnvel,
að deila megi um hana, af því að
svo langt sé siðan, að máláð feldi hana
niður. En þó vill hann halda í hana-
Aðalatriðið er, hvort endingin ssting-
ur í stúf við önnúr hljóð málsins,
svo að engin orð hljómi neitt svip-
að«. Ef svo væri, gæti verið var-
hugavert að taka hana upp. »En
tökum nú t. d. nöfnin Björnsson
(frb. bjösson), Hákon og Tungon«.
»Eg fyrir mitt leyti treysti mér ekki
til að gera upp á milli þeirra«; o. s.
Samkvæmni.
Það var fyrir þremur árum eða svo,
að Björn Kristjánssön bannaði ein-
um starfsmanni bankans að skr fi í
opinber blöð um landsmál. Þessu
banni mun sá starfsmaður hafa trú-
lega fylgt. Þetta mun hafa verið gert
af umhyggju fyrir bankanum, bæði
til þess, að bankinn nyti sem b. zt
starfskrafta mannsins og til þess að
bankinn yrði enn siður við þau mál
bendlaður, sem honum komu ekki
við. Og ein ástæðan kann loks að
hafa verið sú, að Birni hafi þótt
gaman að sýna vald sitt yfir þess-
um manni, eins og fleirum í bank-
anum.
En sjálfur hefir Björn Kristjáns-
son vasast í öllum mögulegum mál-
um síðan hann varð »bankastjórt«.
Hann hefir alt af setið á þingi,
skrifað í blöð, bæðt undir nafni og
hafnlaust, og nú siðast gefið út nýtt
l>lað, sem hann hefir að vísu ekki
þorað að kannast við, en allir vita
um afstöðu hans til þess.
Björn Kr. hefir jafnan átt í erjum
sakir opinberrar framkomu sinnar.
Hún hefir i seinni tíð venð þanntg
vaxin, að fáum sæmilegum mönn
um hefir getist að henni. Veiklun
hans á heilsu, pólitískur gauragang-
ur og bakdytamakk hans alt hefir
eðlilega háð honum mjög í stöðu
hans.
Ef það hefir verið heppileg ráð-
stöfun bankans vegna að banna ein-
um lægra starfsmanni hana, að láta
af afskiftum af landsmálum, hversu
miklu nauðsynlegra mundi banka-
stofnuninni þá eigi vera það, að
bankastjórarnir legðu alla starfs-
krafta sína fram i þarfir bankans?
Eða dettur nokkrum manni ann-
að í hug en að stof.iunin hljóti að
líða tjón, beint og óbeint, við það,
að forstjóri hennar er að vasast í
öllum mögulegum opinberum mál-
um, baka sér þar með óvinsældir
frv. Eg þori ekki að ábyrgjast, hvað
maðurinn kann að meina með þessu
furðulega tali. Þessi þrjú nofn, sem
hann tilfærir, htfa ekkert sameigin-
legt nema tvo s ðustu stafina. Er
það meining hans, að hvert það orð
segi sig í islenzka ætt, sem hefir tvo
síðustu stafina sameigtnlega við eitt-
hvert islenzkt orð. Þá getur íslenzkan
farið að færa út kvíarnar. Þá er t.
d. hægt að sanna í snatri, að ættar
nafnsendingin -sen er svo ísleuzk
sem fremst verður ákosið. Tóugren
— forarfen — Finnbogasen! Treystir
G. 'F. sér að »gjöra upp á milli«
þessara þriggja orða ? Mér 'þykir nú
raunar, þrátt fyrir alt, ólíklegt. að
G. F. ætli sér að halda fram slíkri
kenningu. En hvað meinar hann þá
með þessu skvaldri? Var það aðeins
tilgangurinn að þyrla upp ryki, ef
verða mætti að einhver léti blindast
af því?
Einna hneykslanlegast athæfi nefnd-
darinnar er það, að hún tekur innan
úr sumum nöfnum, hleypir úr þeim
heilum atkvæðum, til þess að full-
nægja þeirri kynjareglu sinni, að
ekkert ættarnafn megi vera nema
tvö atkvæði. Þannig koma fram
undranöfnin Villvaz (Villingavatn),
Óldal (Ólafsdalur), Birtholt (Birtinga-
holt), sem eru eins og þau séu
kynjuð frá Furðuströndum. Nefnd-
in rökstyður þessa tillögu sína með
því, að viðlíka úrfellingar komi fyrir
í málinu: Laxdælir fyrir Lnxárdælir,
Önfirðingar fyrir Önundaifirðingar.
Eg benti á í fyrirlestri mínum, að
þessar úrfellingar færu fram sam-
— þvf miður verðskuldaðar — eins
og á sér stað um B. Kr.
Eða hversu mikinn tíma ætli
B. Kr. hafi t. d. afgangs til að sinna
bankanum, þegar hann situr á þingi
og er í pólitisku leiðangra-braski?
Mundi bankanum ekki hallkvæm-
ara, að B. Kr. — ef störf hans í
þarfir bankans eru einhvers virði,
sem ætti að mega gera ráð fyrir —
hugsaði einvörðungu um bankann,
og hætti pólitískum gauragangi sín-
um?
En það er eigi nóg með það, að
B. Kr. hegði sér svona sjálfur. Nú
er hann ennfremur tekinn að nota
eina af undirtyllum sínum í bank-
anuna til þess að rita miður sæm
andi samsetning um ýmsa »vini«
sína (B. Kr.) blaðið, sem hann gef-
ur út. Þessi maður hefir lengi verið
þægt verkfæri í hendi B. Kr. i
bankanum, en nú hefir hann fært
svo út kvíarnar, að brúka þenna
þjón sinn til þess að skrifa óhróð-
ur í »blaðið«.
Sú samkvæmnil
Audax.
t
Anton Bjarnasen
kaupmaður í Vestmannaeyjum
lézt aðfaranótt 22. þ. m.; hafði
hann fengið snert af heilablóð-
falli sama dag fyrir ári síðan og
náði ekki fullri heilsu aftur. Varð
hann 52 ára (f. 7V des. 1863), en
foreldrar hans voru þau Pétur
Bjarnason, forstjóri Brydes-verzl-
unar í Vestmannaeyjum, er lézt
35 ára gamall 1870, og frú Jó-
hanna, f. Rasmussen, af dönskum
ættum; faðir Péturs var aftur
Jóhann Bjarnasen, einnig for-
stjóri Brydes-verzlunar þar í Eyj-
um, er sömuleiðis varð 35 ára
og dó sama mánaðardag (1. maí)
og sonurinn. Systkini Antons
kvæmt vissum reglum, og að það
gæti ekki náð neinni átt, að ætla
sér ^ð veita þeim alment gildi með
valdboði. G. F. játar nú að hann
hafi ekki hugmynd um að slíkar
reglur séu til og gerir sig sem
digrastan og segir, að eg hafi ekki unnið
slík stórvirki, að eg geti heimtað að
orð mín verði tekin trúanleg sann-
analaust. Mér virðist nú fremur
óviturlega mælt, að stórvirki geti
heimilað mönnum svo barnalega
kröfu, enda hefi eg aldrei og mun
aldrei fara því á flot, að mér verði
trúað þótt eg fullyrði eitthvað út i
loftið. En hitt er satt að eg hélt
að hver einasti skólagenginn maður
á landinu vissi, að það er eðli
sumra afleiðsluendinga, að þær þola
ekki nema eitt eða tvö atkvæði
fyrir framan sig. Fyrir framan
-dælir má ekki standa nema eitt
atkvæði og því er stag Laxdælir,
Haukdælii o. s. frv. í hinu nýrra máli
þekki eg undantekninguna Aðal-
dælir. Fyrir framan -ingur mega
ekki standa fleiri en tvö atkvæði, og
því er sagt Seyðfirðinger, Súgfirð-
ingur. Undantekningar: Hvalseyj-
arfirðingur (í fornu máli) ög Aðal-
dælingur i nýrra máli og ef til vill
má finna fleiri. Fyrir framan -verji
má ekki standa nema eitt atkvæði.
Undantekning: Oddaveijar. Þessu'm
reglum, sem gilda að eins fyrir vissar
afleiðsluendingar, vill nú G. F. mega
beita hvar sem honum sýnist. Sér
nú ekki hver maður, að þetta er
alveg ótrúleg lokleysa? Að það er
sama sem að hræra öllu málinu
heit. eru þau: Júlíana, kona
Jóns Árnasonar kaupm., Nikolaj
kaupm., Jóhanna (í Ameríku),
Friðrik og Karl (dáinn), og hálf-
systir Anna, ekkja Friðriks Gísla-
sonar ljósmyndara. Kvæntur var
Anton heit. Sigríði, dóttur síra
Guðm. Johnsens í Arnarbspli 0g
eignuðust þau 2 syni, Axel og
Oskar, en 2 syni hafði hann átt
áður. Jóhann, verzlunarmann í
Eyjum og Karl.
Anton heit. ólst að nokkru upp
hjá síra Gísla Thorarensen á Eyr-
arbakka, var við verzlunarnám
í Khöfn eitt ár, en síðan í þjón-
ustu Brydes-verzlunar, lengst af
forstjóri hennar í Vestmannaeyj-
um og nokkur ár i Vík i Mýrdal,
unz hann fyrir nokkrum árum
byrjaði sjálfur verzlun þar í Eyj-
um.
Anton heit. var gervileikamað-
ur mikill og afburða karlmenni.
Á yngri árum var hann beztur
glímumaður þar um slóðir, átti
hann og oft glímubrögð vift ólg-
andi sjó þar við Eyjar, er hann
fór um borð að afgreiða skip (var
hann afgreiðslumaður Sameinaða
félagsin8 um langt skeið) og
kunna þeir Eyjabúar að segja
frá karlmensku hans og ráðfimi,
er til óvænna virtist horfa. Dreng-
lundaður var hann mjög og svo
áreiðanlegur í öllum viðskiftum,
að til hans var tekið. Hjálpfús
var hann einnig og minnist sá,
er þetta ritar, hans með þakk-
látum huga. Var því eigi að
furða, að hann væri vinsæll
maður, og eiga þeir Eyjabúar þar
á bak að sjá góðum dreng.
A. I.
Vegna anna
i prentsmiðjunni kom ísafold ekki
út á miðvikudag. En í dag koma
út tvö tölublöð nr. 22 og 23.
saman í einn graut, að ætla sér að
að beita þeitn reglum, sem aðeins
gilda í ákveðnum tilfellum, hvenær
sem manni sýnist og eftir eigin geð-
þótta. G. F. spyr ofur einfeldnis-
lega: hyers vegna hafa þessar af-
leiðsluendingar forrétt? Hvað mein-
ar maðurinn með svo undarlegum
spurningum ? Hvers vegna má ekki
segja Önfjörður (og því siður Ön-
fer) Súgfjörður (og þvi siður Súgfer)?
Hann verður að spyrja íslenzkuna
sjálfa, mig tjáir ekki að spyrja um
slikt, þvi að jeg hefi ekki sett henni
lög. Og hygg eg að honum væri
hollast að átta sig sem fyrst á því,
að slík lagasetning er jafnvel honum
ofurefli, þótt hann sé ekki litill fyrir
sér.
Eg lýk ný máli mínu að þessu
sinni. í grein dr. G. F. er ýmislegt
fleira sem athuga þyrfti, t. d. bæði
hin smekklega samliking hans um
hrifuna og tal þans um veslings p-ið,
sem þann vill útskúfa úr ættarnöfn-
um. En eg nenni ekki að eltast við
slikt í þetta skifti. Og vil eg enda
þessar línur með þeirri ósk, að ef
dr. G. F. skrifar aftur eða talar um
þetta tnál, þá verði vitið meira og
vindurinn minni en í þessari sfðustu
ísafoldargrein hans.
Arni Pálsson.
Manualát.
í Tjaldanesi vestra er látinn Rögn-
valdur R. Magnússen.
Þann 9. þ. mán. lézt frú Petrina
Hjörleifsdóttir kona síra Kristjáns
Eldjárns Þórarinssonar, komin á sjö-
tugsaldur.