Ísafold - 29.03.1916, Síða 1

n
Kemur út tvisvar
í viku. Verð árg.
5 kr., erlendis T1/^
kr. eða 2 dollar;borg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
Li
ISAFOLD
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjori: Dlafur Björnsson.
Talsimi nr. 455.
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus vlð blaðið.
XLIII. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 29. marz 1916.
24. tölublað
B
i TJrni Eiríksson
□
YA
n
M JJusfurstræfi 6
□ ^S/ofnaéar- cfriyona* og Saumavörur
hvergi ódýrari né betri.
þvoíta- og SCrainíœtisvorur
j£jj beztar og ódýrastar.
JSeififöncj og tSœfiifœrisgjqfir
hentugt og fjölbreytt.
ú Sjon er sögu ríkari.
Og þeir halda að með nógu miklu
stóryrðáglamri og brigzlyrðagali geti
þeir tortrygt ísafold meðal Sjálfstæð-
ismanna í landinu!
Aðalmerkisberinn við þessa iðju
er nú B.Kr. — Ástæðurnar til þessa
hátternis hans hafa verið raktar hér
að framan: óvild til einstakra manna,
sem eigi hafa viljað dansa eftir þeirri
og þeirri dutlunga politik, sem B. Kr.
hefir viljað halda fram i þann og
þann svipinn.
Alþýöafél.bókasatn Templaras. 8 kl. 7—9
Borgarstjóraskrifatofan opin virka daga 11—8
.Bœjarfógetaskrifstofan opiíí v. d. 10—2 og i '7
Bæjargjaldkerinn Lanf&sv. 5 kl. 12—8 og !—7
Isiandsbanki opinn 10—4.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8 &rd,—10 sibd.
Alm. fnndir fid. og sd. 81/* siöd.
Landakotskirkja. Gnbsþj. 9 og 6 & helgam
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12.
Jjandsbókasafn 12—8 og 5—8. Útl&n 1—8
Landsbúnabarfélagsskrifstofan opin fr& 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 5—6.
Landsskialasafnib hvern virkan dag kl. 32 -2
Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka d&ga
helga daga 10—12 og 4—7.
N&ttúrugripasafnib opib l*/a—2K/a & sunnud.
Pósthúsib opib virka d. 9—7, snnnud. 9—1.
Bam&byrgb Islands 12—2 og 4—6
iStjórnarr&bsskriffttofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjavlkur Pósth.B opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Vifilstabahælib. Heimsóknartimi 12—1
Þjóbmenjasafnib opib sd., þd. fmd. 12—2.
Lífstiginn
sex alþýðl. guðspekisfyrirlestrar
efiir A. B E S A N T
Þýtt hefir Sig. Kr. Pétursson,
er nýkomið út og fæst i bókverzl-
ununum. Verð kr. 1.50
Þversum-stefnan
og
reiði- og rauna-lestur
B. Kr.
Hreinasta ráðgáta er það hverjum
manni hversu ant hr. Birni Kristjáns-
syni er um að sverja af sér Landið
sitt.
Og þó má hann vita, að aldrei
fær hann sannfært f á, sem kunnug-
ir eru stjórnmálastarfsemi hans og
skapferli, að hann geti eigi öllu ráð-
ið um það blað. Allir, sem nokkuð
eru kunnugir málavöxtum, vita, að
af hans toga er blaðið upphaflega
spunnið og að hann getur bæði
hindrað það, að blaðið sé að birta
hinar og aðrar óhæfugreinar og eins
ráðið þvi, að slikar greinar einmitt
birtist.
Svo eru nú einu sinni net úr
garði gerð.
B. Kr. verður þess vegna að láta
sér lynda, að á honum lendi hin
almenna siðferðisábyrgð á framferði
blaðsins.
Að eigi sé mælt hér um skör
fram um yfirráð B. Kr. yfir blaðinu
kom berlega i ljós í fyrstu göngu
þess, er það fór að gera stórt númer
út af gjaldkera-kæru B. Kr. og
Landsbankabyggingar hringlandaskap
B. Kr.
Naumast þorir þó B. Kr. að neita
því, að þau afskifti blaðsins hafi ver-
ið undan hans rótum runnin.
Eða hvað ?
Hitt kann að vera rétt hjá B. Kr.,
að hann hafi ekki bundið nafn sitt
opinberkqa við blaðið hvorki fjár-
hagslega eða á annan hátt. Það er
ekki ólikt skapferli hans, þótt mik-
ið tali hann nú um áfergju sina til
að koma beint framanað mönnum
»og málefnumc.
B. Kr. lætur sér eigi nægja i
Lögréttu-greia sinni, að synja fyrir
Landið, heldur eys yfir ísafold mikl-
um reiðiyrðum og er óspar á digur-
mæli og brigzlyrði, um stefnusvik
af ísafoldar hálfu. Hún sé búin að
»strika yfir alt, sem aflaði blaðinu
verðugs heiðurs og trausts lands-
manna á meðan minn ógleymanlegi
vinur Björn Jónsson var ritstjóri
þess«. (ísafoldar).
Óneydd vill ísafold ekki fara að
blanda nafni B. J. inn i deilu við
B. Kr., en getur þó ekki bundist að
láta þess getið, að þeir eru ekki fáir,
sem furða sig á þeirri frekju, er lýst
hefir sér i því þvi, hvernig B. Kr.
og Landið hans hefir misbrúkað nafn
hans. Það er svo liklegt eða hitt
þó heldur, að hann hefði nokkurn
tima farið að elta þversum-foringjana
i stórnarskráreyðileggingar og fána-
dráps tilraunum þeirra!
Um reiði B. Kr. við Isafold langar
oss aftur ti! að fara fáeinum skýr-
andi orðum. Að pessu sinni stafar
hún af þvi, að ísafold var ekki til-
leiðanleg til að dansa eftir pípu B.
Kr. og þversum-félaga hans og gera
sér leik að þvi í vor að drepa stjórn-
arskrdna 0% fánann.
ísafold vildi ékki beygja sig fyrír
ofstopa og ógnunum B. Kr., sem
hann sparaði þá ekki fremur en
stundum ella. — »Ráðvandlegac
kvaðst B. Kr. þá vilja láta ísafold
af því vita, að von mætti eiga á
sínu af hverju. Og dyggilega mun
það hafa verið efnt, svona að baki.
Rétt er, eins og málum horfir við,
að láta það koma fram, að B. Kr.
hefir svo sem áður viljað ná tangar-
haldi á ísafold, og gert til þess —
ýmsar tilraunir, m. a. boðið ritstjóra
ísafoldar 500 kr. styrk til blaðsins
árlega, »ef þú vilt verja miq og
Landsbankannc, eins og B. Kr. orð-
aði það.
»Rikið og eg — erurn eitt«, sagði
Lúðvík XIV.
Þessu boði B. Kr. var eigi tekið
fremur en öðrum af slíku tagi.
En á hinn bóginn hefir ísafold
varið B. Kr. — pe%ar henni hefir
þótt hann ranglæti beittur, en aldrei
eftir hans skipan. Yfirleitt á ísafold
því láni að fagna, a8 vera ekki
haldið út af neinum flokki eða ein-
*
stökum mönnum — öðrum en rit-
stjóranum, og þarf hún þvi eigi að
binda sig við annað en það, sem
hún sjálf telur satr og rétt.
Þetta likar ekki B. Kr. með alt
sitt ráðríki, sem komist hefir í al-
gleyming siðustu árin, og lýsti sér
t. d. i þvi, að hann »spenti út« 2
menn úr miðstjórn Sjálfstæðisflokks-
ins 1913 — af þvf bonum var í þann
svipinn eitthvað persónulega illa við þá.
Annar þeirra var núv. »formaður«
þversum-félagsskapsins og meðbróðir
B. Kr. í öllum þversum-gauragang-
inum. Þá létu meðstjórnarmenn að
vilja B. Kr., af því eigi var um neitt
stóratriði að tefla, en á hinn bóginn
litið svo á, að hann ætti mikið undir
sér — vegna stöðu sinnar o. s. frv.
og þvi rangt að egna hann til reiði
út af smámunum.
í vor vildi B. Kr. tromma því i
gegn með ofstcpa og ógnunum, að
erindisrekstur þrímenninganna yrði
að engu hafður. Að þar hafi mestu
ráðið persónuleg óvild B. Kr. til
tveggja þeirra, Einars Arnórssonar
og Sveins Björnssonar — efast sá
sem þetta ritar ekki um. Og þá
vissu tekur B. Kr. ekki frá honurr
hversu afskaplega, sem hann ber
af sér, að svo hafi verið. En með
því, að hér var eigi um smámuni að
tefla, heldur mesta velferðarmál lands-
ins, datt ísafold vitaskuld eigi í hug
að láta ógnanir B. Kr. neitt á sig fá
— pótt búast mætti við allskonar of-
sóknum af hans hálfu.
Þetta líkaði B. Kr. ekki, sem nærri
má geta, svo afarráðrikum manni.
Og þá hóf hann ofsóknaleiðangur
sinn gegn ísafold með brigzlyrðum
um, að Isafold væri að svikja mál-
stað Sjálfstæðisflokksins, og þeim
brigzlyrðum hefir verið haldið á lofti
yfirleitt af »þversum«-manna hálfu
siðan og af B. Kr. ekki síður leynt
en ljóst.
Að þeir »þversum«-menn hafi
marga skq^anabræður í þessu efni
meðal þjóðarinnar, dettur oss ekki
í hug. Og það skal sannast, að eigi
líða mörg ár, unz sjálfir forsprakk-
arnir verða að játa það með kinn-
roða, að þeim hafi hrapallega skjöpl-
ast sýn í því grundvallar-atriðinu,
sem stjórnmálastefna hefði getað
bygst á, þ. e., að landsréttindi vor
hafi verið skert með staðfestingu
stjórnarskrárinnar í vor.
Að ísafold veitti eigi B. Kr. og
þversum-forsprökkunum fulltingi til
að hafa af þjóðinni hina nýju stjórn-
arskrá, heldur þvert á móti, kalla
þeir herrar svik við sjálfstæðisstefn-
una!
Niðurlag af bréfi Steingríms læknis
Matthíassonar.
------Eg hafði heyrt svo marg-
ar sögur og séð myndir i enskum
blöðum af því, að þýzkar konur
létu alment af hendi gullhringa sina
handa stjórninui til striðsþarfa, og
fengju i staðinn járnhringa til að
bera á fingrum sér. Þess vegna
hafði eg búist við að það væri sjald-
séð sjón, að sjá fingurgull eða aðra
skartgripi skreyta kvenfólkið í Berlín,
og sjálfur vgr eg hálfragur við að
hafa gullhring á fingri, því það kynni
að bera vott um kæruleysi mitt um
hag föðnrlandsins og grunsamlegan
nánasarskap. En þó eg gætti vel að,
þá varð eg aldrei var við nein
fingurjárn, heldur sýndist Berlínar-
kvenfólkið alls ekki standa að baki
annara þjóða »heiðum hafsólarc i
i sundurgerð í klæðahurði og öðru
skarti.
Eg hafði lika búist við að á heim-
ilum manna sæist ekki lengur nein-
/Eltarnöfn«mállrái.
(- yfir raddstaf táknar, að hann sé
langur; * táknar, að orðið (rótin,
stofninn) sé ekki til, heldur tilbúið
af málfræðingum).
Siðan mannanafnanefndin birti
nefndaiálit sitt, hefir verið rætt og
ritað mjög um islenzk ættarnöfn,
bæði með og mót, og er ekki laust
við, að æsinga kenni. Sumir skara
fram úr í nýmyndunum á skringi-
legum ættarnöfnum eftir þeim regl-
um, er nefndin hefir gefið; aðrir
finna ástæðu til að lofsyngja nefnd-
ina fyrir fegurðarskyn, hugkvæmni
og málvit. Einna geistast fer dr.
Guðm. Finnbogason. Finst honum
íslenzk tunga vera illa tinduð hrifa,
er skilji eftir dreif um hugsanavöllu
islenzkrar þjóðar, af því að ættar-
nöfnin vanti. Hann sakar mótstöðu-
menn sina um rangsnúning á orð-
um sínum, segir um hr. Árna Páls-
son, að hann standi »ómerkur orða
sinnac og segir ennfremur, að hann
hafi »heyrt mann Weimska sig á að
neita því«, að rótin i staður sé sta.
Skal hér nú vikið nánar að málfræð-
ishlið þessarar deilu og freistað að
smíða þá tinda í heiia hrífu dr. G.
F., er hann virðist vanta.
ir kopargripir, því eg hafði heyrt
að stjórnin hefði löngu gert þá alla
upptæka, og vorkendi húsmæðrum,
sem hefðu átt laglega eirkatla, kerta-
stjaka o. s. frv. En á fyrsta heim-
ilinu, sem eg kom, rak eg strax
augun í laglegan ketil úr eiri. Sann-
leikurinn er, að stjórnin hefir látið
telja fram hve hver eigi mikið af
koparmunum, og á stöku stöðum
hefir nokkuð verið gert upptækt, en
nú er löngu hætt við það.
Nei, Þjóðverjar eru áreiðanlega
ekki af baki dotnir enn þá. Nú
segjast þeir hafa fengið nóg af kopar
frá Serbíu og Litlu-Asiu, og sagt er
að þýzkir visindamenn hafi fundið
upp aðferð til að búa til gúttaperka.
Saltpétur geta þeir líka búið til, og
þurfa ekki lengur að vera komnir
upp á námurnar í Perú og Chile,
og bómull þurfa þeir heldur ekki að
sækja langt að lengur, því skotbóm-
ull segjast þeir geta búið til úr tré.
Þrátt fyrir þetta er þó enginn vafi
á, að tilfinnanlegur skortur er á
ýmsu á Þýzkalandi, og erfið munu
þegar vera kjör margra fátæklinga,
sem áttu nógu bágt á undan stríðinu,
en skyldi ástandið vera mikið glæsi-
legra t. d. á Rússlandi og víðar hjá
hinum hernaðarþjóðunum ?
Dvöl mín hér í Berlín hefir sann-
fært mig um að miklu er logið u'pp
á Þjóðverja; þeir eru ekki eins slæm-
ir eins og eg hugði, svo eg verð að
tika mér í munn og heimfæra upp
á Þjóðverja orð Helga Hundings-
bana um flandmenn sina:
»Þykkjat mér góðir
Granmarssynir;
þó dugir siklingum
satt at mæla;
þeir haf markat
á Móinsheiðum
at hug hafa
hjörum at bregðac.
Hreysti og hugrekki, jafnt ein-
Ættarnöfnin á -star.
Dr. G. F. heldur þvi fram, að
rótin i staður sé sta- og r sé islenzk
afleiðsluending. Segir hann um leið:
»Vér höfum því myndað star af is-
lenzkri rói1) með íslenzkri endinq og
svo er það volapúkU Reyndar hafði
eg sagt honum, að þetta væri ekki
rétt, en þar eð hann ekki virðist hafa
sannfærst, skal eg skýra málið nán-
ar. Eg geri ráð fyrir, að honum sé
kunn aðferð samanburðarmálfræði
indógermanskrar. Vill hún sýna fram
á uppruna og afstöðu allra indó-
germanskra mála og býr því til eitt
frummál, er öll hin séu sprottin af.
Þetta upprunalega indógermanska
tungumálatré ber ótal rætur, er sam-
eiginlegar eru fyrir allar greinar
stofnsins. Mismuninum á þessum
greinum (tungumálum) valda breyt-
ingar á hljóðunum, raddstöfum og
samhljóðendum og kemur þessi grein-
armunur allsstaðar fram, í rótum,
afleiðsluendingum og beygingum orð-
anna. Upprunalegt a i orðinu bók
er t. d. í norrænu orðið að ó, i
þýzku að u. Ber margs að gæta,
hvað breytingunni veldur í einu mál-
*) Leturbreytingar minar.