Ísafold - 01.04.1916, Síða 1

Kemur út tvisvar
í viku. Ver<5 árg.
5 kr., erlendis 7J/2
kr. eSa2 dollarjborg-
ist fyrir miðj&n júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
AFOLD
fsafoldarprentsmiðja.
Ritstjóri: Ólafur Björnsson.
Talsimi nr. 455.
XLIII árg.
Reykjavík, laugardaginn 1. apríl 1916.
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðið.
--- JS
25. tölublað
Alþýðafél.bókasain Templairaa. 8 bl. 7—8
BorgarstjóraBkrifstofan opin virka dagall—íi
Bæjaffógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og -7
Bœjargjaldkerinn Lanfásv. 6 kl. 12—8 og -“—7
íslandsbanki opinn 10—4.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8&rd,—10 ítid.
Alm. fnndir fid. og sd. 81/* giöd.
Landakotskirkja. öubsþj. 9 og 6 á heþiiim
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn* 10—8. Bankastj. 10—12.
Landsbókasafn 12—8 og B—8. Útlán 1—8
LandsbúnaOarfélagsskrifstofan opin frá 12-2
Landsféhirbir 10—2 og 6—6.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 óg 4—7.
Náttt^rugripasafnib opib V]a—2»/a á sannti i.
Pósthúsib opib virka d. 9—7, snnnnd. 9—1.
Samábyrgb Islands 12—2 og 4—6
Stjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl,
Talsimi Reykjavikur Pósth.8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—8.
yifilstabahælib. Heimsóknartími 12—1
tjóbmenjasafnib opib sd., þd. fmd. 12—2.
[HimxjJiiTirrrrrrrrmT
Klæðavérzlun *
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888.
Simi 32.
3 þar eru fötin saumuð flest
þar eru fataefnin bezt.
tttfi ')i ti i inr rtii ii''v ii wrm
Hæst verð
greiðir kjötverzlun E. Milners,
Laugavegi 20 B,
fyrir nautgripi, eldri og yngri,
einnig kálta.
Borgað samstundis.
Isl. eimskipafélagið
1
Starf þess og hagar.
Eftir Guðvi. Hanncsson.
Ljósið í myrkrinu í öllu voru
landsmálamoldviðri skýn þó að minsta
kosti eitt ljós þessi árin: Islcnska
eimskipajélaqið.
Áratug eftir áratug böfum vér verið
komnir upp á náð og miskun út-
lendra gufuskipafélaga, styrkt þau ?.f
landsfé, látið þan hafa oss aðféþúfu,
látið þau þar á ofan lítilsvirða þing
og þjóð á mangan hátt, fara stund-
um með oss ver en skynlausnr
skepnur.
Sjálfstæðið var nú ekki meira en
þetta er öllu var á botninn hvolft,
áræðið svona lítið, enda þutfti hér
að brjóta þykkan is, sem myndast
hafði af frosti maigra alda.
Á endanum var hann þó brotinn
og frýs vonardi aldrei saman aftur.
Og ítofnun Eimskipafélagsins fylgdu
mörg tíðindi og fáheyrð. Allir flokkar
urðu sammála um þetta fyrirtæki, þó
þeim kæmi ekki saman nm neitt
annað. Fátæka alþýðati okkar, sem
oft hefir fengið orð í eyra bæði fyrir
smásálarskap og sundurlyndi, lagði
nú fram sem einn maður meira fé,
en flestir höfðu talið nokkrar líknr
til, sýndi það ljóslega, að vel er henni
treystandi ef ekki brestur forustuna.
Þó allt gengi af göflunum í Norður
álfunni er styijöldm hófst, þá var
gifta félagsins svo mikil, að skipin
vóru smíðuð, og félagið tók til starfa
eins og ekkert hefði f skorist. Ög
þegar farið var að skoða og reyna
nýju skipin, vóru ailir á einu máli
um það, að ekki höfðum vér verið
sviknir á smíðinni. Þau vóru hin
prýðilegnstu og reyndust að öllu vel.
Allir höfðu gengið að þvi vísu, að
knupfélög vor reyndust félaginu vel,
en eftir var að vita, hversu kaup-
mennirnir gæfust, mennirnir, sem
félagið átti mest að skifta við. Þeir
höfðu flestir lagt tiltölnlega litið fé
í félagið, spáðu sumir illa fyrir þvi.
Var nú þetta undanfari þess, að þeir
flyttu ekki vörur sinar með skipum
félagsins? Ef það fengi ekki nægar
vörur að flytja, var það dauðadæmt,
að minsta kosti hefði þá hagur þess
hallast fljótlega.
Nokkur reynsla er nú fengin fyrir
þessu. Bæði kaupfélög og kaupmenn
hafa yfirleitt reynst vel, skipin hafa
alltaf haft fnllfermi hingað og oftast
út, jafnvel boðist miklu meira, cn rúm
hefir leyft. Svo mikil er eftirspurnin
eftir vörurúmi i skipunum, að allt
er fullt 2—j jerðir jyrirfratn.
í öllum þessum atriðum hefir allt
leikið i lyndi, allar hrakspár hafa
orðið sér og spámðnnunum til
skammar og svívirðingar.
En að hverju gagni hefir nú Eim-
skipafélagið orðið oss það semafer?
Sparaöar 300,000 kr. Þó ekki
snerti það beinlínis hag Eimskipafél
agsins má fyrst á það minnast, að
liklega sparar jéláqið Islendingum jull-
ar 300,000 kr. fyrsta árið, bor :ar
þjóðinni óbeinlíois áttfaldann styrk
þann, sem því er veittur árlege á
fjárlögum (til milli landaferða).
Eg skal skýra þetta með fám orð-
um.
Eins og kunnugt er hafa farmgjöld
hækkað afskaplega, siðan stríðið hófst.
Félögum, sem geta fengið nóg að
flytja fyrir þessi háu gjöld, þykir
auðvitað súrt í broti að sigia fyrir
miklu lægri farmgjöld og þykjast
jafnvel ekki bundin við fyrri samn-
inga á ófriðartimum. Þannig hækk-
aði Björgvinjarfélagið farmgjöld sín
um fjótðung i byrjun stríðsins þvert
ofan í alla samninga, og hefir lands-
stjórnin ekki séð sér fært að rétta
þar hluta vorn. Að vísu hefir Sam-
einaða gufuskipafél. ekki gert þetta,
en fæstir munu efast um það, að
líkt hefði því farið, ef Eimskipafél.
hefði hvergi verið. Sú hefir og orðið
reyndin á, að Sameinaða fél. hefir
hækkað farmgjöldin stórum (engu
minna eh Björgvinjarfél.) með anka-
skipunum. Verður félaginu tæpast
ámælt fyrir það' úr því nóg er að
flytja tnilli annara landa fyrir engu
minna verð. Eg tel þvi öll líkindi
til þess, ef ekki fulla vissu, að oss
hafi sparast um 2 5°/0 á öllum farm-
gjöldum með skipum þeim, er fastri
áæt'un fylgja, við það að Eimskipa-
fél. vaf stofnað. Slík hækkun nemur
á ári nm 150,000 kr. fyrií sk.ip
Eimskipafél. og Hklega öllu meira
fyrir skip Sameinaða félagsins.
Latidinu sparast pví nm 300,000 kr.
á einu ári við starfscmi Isl cimskipa-
féí., jafnvel sentiilegt að f raun og
veru sé úm hærri upphæð að ræða.
Almenningur hefir með öðrum orð-
um stórgrætt á félaginu.
Trygging
fyrir að fá vandaðar vörur fyrir lítið verð, er að verzla við
V. B. H.
Landsins mestu birgðir af:
Vefnaðarvörum * *
Pappír og ritföngum
Sólaleðri og skósmíðavörum
Pantanir afgreiddar um alt ísland.
Heildsalá. Smásala.
Vandaðar vörur. Ódýrar vörur.
Verzlunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
Samgöngubætur. Sumar hafnir
eru að vlsu svo vel settar, að sam-
göngur og vöruflutningar hefðu án
efa verið þar í góðu lagi, þó skip
Eimskipafélagsins hefðu hvergi verið.
Svo er þ:tta um Reykjavík. En
öðrum héruðum, sem lakar eru sett
t. d. Húnavatnssýslu hata bau orðið
mikil samgöngubót ef ekki bjarg-
vættur. Allir muna hve vel gekk
fyrsta ferð Goðafoss, sem slapp
fyrstur allra skipa gegnum isinn og
flutti miklar birgðir af nauðsynja-
vörum til hafnanna við Húnaflóa.
Á þessu ári hefír hann farið 2 ferð-
ir með vörur á þessar slóðir, sem
geta komið að ómetanlegu gagni,
ef hafísinn lokar öllö undir vorið
eins og oft hefir komið fyrir. Félag-
ið skaðast á því, að glíma við þess-
ar erfiðu hafnir og Sameinaða féiag-
inu mun ekki ljúft sð sigla þangað,
en Eimskipafélagið hefir að þessu
leyti látið nauðsyn almennings sitja
i fyrirrúmi fyrir eigin hag. Vafa-
samt er það og, hvort strandferðir
hefðu ekki orðið að falla niður næsta
sumar, ef félagið hefði Aki hlaupið
undir bagga. Eg fæ því ekki betur
Paul Hermann:
Grettissaga
á þýzku.
I.
Ef þú lítur á gamlan Þjóðólf milli
1860—70, og kemur niður á grein-
ar um þýðingu Webbe Dasents á
Njálu, sem þá kom hingað í skraut-
bandi, og tekur eftir gleði blaðsins
yfir þýðingunni og búningi bókarinn-
ar, þá getur þú ímyndað þér gleði
mína yfir Grettissögu á Þýzku, þeg-
ar eg fór að kynna mér hana, og sá
að hér var einn af gömlu gimstein-
unum okkar greyptur í fágætasta
baug.
Framan á kápunni er gylt vikitiga-
skip og aftan á henni er gyltur fálki
hvorttveggja stýldregið á skjöld.
Hvorttveggja er markið á bókum
þeim, sem íslandsvinirnir
þ ý z k u gefa út.
II.
1 formálanum fyrir þýðingunni er
riígerð um útlegð eftir fornum is-
séð, en að það hafi þegar greitt fram
úr miklum vaudræðum og bætt sam-
göngurnar til stórra muna, þó ekki
hafi því tekist, að koma strandferð-
unum í það horf, sem til var ætl-
ast. Styrjöldin gerði það ókleyft.
Um nokkra vanrækslu frá félagsins
hálfu var eflaust ekki að tala.
Stórfé hefir almenningur grætt á
félaginu fyrsta árið Og bjargvættur
hefir það orðið fyrir samgöngurnar,
sérstaklega norðanlands. En hvernig
er þá hagur félagsins? Er útlit fyrir,
að 'það beri sig og gefi hluthöfum
hagnað í aðra hönd ?
Áhrlf stríösins. Styrjöldin hefir
otðið erlendum gufuskipafélögum
feykileg auðsuppspretta. Þau hafa
stórgrætt, en eingöngu vegna pess, að
jarmgjöldin haja hœkkað hójiaust. í
þennan gróða ná þau félög ekki,
sem ekki hækka farmgjöldin eins og
Eimskipafélagið hefir gert1). Það
*) Nýlega hefir það þó afnumið i
svip ajslátt á farmgjöldum frá Leith
og lækkað afsláttinn á farmgjöldum
frá Kaupmannah.
lenzkum lögum. Þar er önnur rit-
gerð um myrkfælni, sem prófessor
Hermann hefir þótt vissara að skýra
fyrir stórborgalýð og landslýð heima
hjá sér, þar sctn skamdegið liggur
léttara á mannlífinu og einverah ér
sjaldgæfari en hér. Mikið af for-
málanum er um það, hvernig Gretla
sé samin, og sögunni líkt til grískra
sorgarleika að byggingunni til, án
þess að þýðandinn beinlínis setji
hana á bekk með þeim. Grettir var
sá mesti bjarndýra, berserkja, trölla
og drauga bani, sem hér fara sögur
af. Hann lifði hér á landi, og var
sögupersóna. Utan um gæfuleysi
hans og hreystiverk hafa myndist
þjóðsögur og kynjasögur. Hann er
manna myrkfælnastur, og verður þó
oftast að lifa einlífi langt frá öðrum
mönnum. Auðnin í kringum hann
mikil, en auðnin innanbrjósts vex
með árunum, Gæfuleysið vat dóm-
ur á honum,— dómur Gláms — og
Glámsaugun fylgdu honum alstaðar.
Prófessor Hermann spyr, hvort slik-
ur róman, sé óæðri, en sagan sjálf,
og lætur Aristoteles svara: Skáld-
skapurinn er sagan i æðra veldi.
Seint i formálanum er hreift þeirri
hefir flutt vörur milli íslands og út-
landa fyrir 20—24 kr. tonnið, eins
og var fyrir striðið, en lausaskipin
útlendu, sem flutt hafa kol og ýms-
an vaming, hafa tekið nálega tvöfalt,
um 45 kr. fyrir lestina. —
Félagið hefir því ekki grætt á
stríðinu og eí beZt að hluthafar geri
sér það ljóst. Þvert á móti hefir
það tapað stórjé á pví. Stjórn félags-
ins hefir leyft mér að skýra lauslega
frá tjóni þvi, sem stiíðið hefir vald-
ið undanfarið ár. Gullfoss var þá i
förum 9 mánuði, en Goðafoss að
eins ö1/^, svo tjónið hefði verið
miklu hærra, ef um heilt ár hefði
verið að ræða. Aukaútgjöldin, sem
stríðið hefir valdið, eru aðallega þessi:
Stríðsvátrygging á skip-
unum meðan á bygg-
ingu þeirra stóð . . 2.910 kr.
Stríðsvátrygging á Gull-
fossi í 9 mán. 20.790 —
— á Goðaf. í 6*/2 m. 13.697 —
— á skipshöfn Gullf. 7.200 —
— á Goðaf. 4.225 —
Kauphækkun skipshafna 15.500 —
Verðh. á kolum Gullf. 28.000 —
— - — Goðaf. 12.000 _
Vinnukaupshækkun við
afgreiðslur 0. fl. . . 10.000 —
Tjón við tafir Gullfoss
í Englandi .... 39.200 —
Tjón við tafir Goðafoss
i Englandi .... 15.400 —
Samtals 169.103 kr.
Eftir þessu myndi tjónið af strið-
inu nema hér um bil 241.000 kr.
á heilu ári, ef alt hefði gengið eins
og raun varð á i fyrra, eða um
33°/0 aj hlutajé jélagsins (711.000 kr.).
Með öðrum orðum: til þess að
geta staðist þetta tjón pyrjti jélagið
að graða i meðalári 3 3 °/0 eða öllu
heldur hátl upp i 40 °/0, ej gert vari
ráð jyrir pví, að hluthafar fengju
petta árið 4—6°f0 arð, og er þó
ótalin sú fúlga sem leggja þarf i
varasjóð o. fl.
spurningu, hvað Grettir eiginlega hafi
verið ? Nikulás biskup segir í »Kon-
ungsefnum* Ibsens. »Sá sem mesta
hefir hamingjuna er mesti maður-
inn«, og um Skúla hertoga er þar
sagt: »Skúli Bárðarson var stjúp-
barn Guðs á jörðunni«. Grettir var
ekki giftusamur, sólskinsbarn var
hann ekki, stjúpbarn guðs á jörð-
unni var hann eftir endir Grettis-
sögu, en eftir byggingu sögunnar
var hann það ekki. — Nei, Grettir
er þjóðhetja íslands ofin inn í sagna-
vef þess. Það er hér um bil niður-
staða þýðandans. í niðurlagi for-
málans talar prófessor Hermann um
Grettisljóð Matth. lochumsonar, og
vitnar til formálans fyrir þeim:
»Grettir, þú ert þjóðin mín«. M. J.
álítur að hún muni losast seint við
hann G 1 a u m sinn, en geti byrjað
Spesar þátt, þegar bræður og synir
hennar stefni málum sinum til þings.
Frá þessú sjónarmiði er Grettla spá-
dómur um islenzku þjóðina, sem á
sér enn gæfu í vændum — gæfu sem
þegar er byrjuð.
III.
Og þá er þýðingin á Grettissögu.
Prófessor Hermann leysir söguna