Ísafold - 08.04.1916, Blaðsíða 1

Kemur út tviavar
í viku. Verð árg.
5 kr., erlendia V1/^
kr. eða 2 dollarjborg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
ISAFOLD
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefauda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðið.
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjori: Úlafur Ejörnssan.
XLIII. árg.
Reykjavík, laugardaginn 8. apríl 1916.
Talsími nr. 455.
------------------------ ■ -»
27. tölublað
Alþír>ufól.hókaaftín TeœplarftS. 8 kl. 7—8
Borgar8tjóra8krifstofan opin virka daga 11-8
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og i. »'3
Bæjargjaldkerinn Lanfásv. B kl. 12—8 og 7
íslandsbanki opinn 10—4.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8 árd.—10 bí&ó.
Alm. fnndir fid. og sd. 8^/a slód.
Landakotskirkja. önósþj. 9 og 6 á helgiun
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12.
Landsbókasafn 12—8 og B—8. Útlán 1—S
Sjandsbúnaóarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
LandsfóhirBir 10—2 og B—6.
Landsskialasafnió hvern virkan dag kl. 12—2
Landsslminn opinn daglangt (8—0) virka
helga daga 10—12 og 4—7.
ISáttúrugripasafnib opib V/a—2»/a á sunnud.
Pósthúsió opi?> virka d. 9—7, snnnnd. 0—1.
Samábyrgb Islands 12—2 og 4—6
StjórnarráBsskrifstofurnar opnar 10—4 dagí.
Talsimi Reykjaviknr Pósth.8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—0.
Vlfilstaöahæliö. Heimsóknartimi 12—1
Þjóftmenjasafnió opih sd., þd. fmd. 12—2.
virnmnimtmriijij:
I Klæðaverzlun ■
: H. Andersen & Sön.:
I Aðalstr. 16.
svo mikið þykist eg þó hafa kynst
helztu gögnunum, að þar af niegi
nokkurn veginn sjá aðalstefnuna.
Við athugun málsins kemur fyrst
til greina, hver sé grundvallarhug-
sjónin, er það byggist á. Þann
skilning hefi eg lagt í málið frá því
fyrsta er það kom til minna eyrna,
að annars vegar bygðist það á ýtnis
konar ýramkvœmdapörý, en hins vegar
á því fá ódýrati eða qefins vinnukraft
til framkvæmdanna. Og enn hefi
eg eigi getað fallið frá þeirri skoðun
að grundvallarhugmyndin hafi helzt
hald í þessum ástæðum. Einmitt á
þessa sveifina mun og mikill fjöldi
manna hafa hallast við aðalskoðun
málsins og einmitt af þessum ástæð-
um hafa litið hýrt til þess í fljótu
áliti. En nú virðist vera farið að
slaka til við þessari meginskoðun og
hallast fremur að hinu: hvað míkil
Stofnsett 1888.
Sími 32.
þar ern fötin sanmuð flest
þar eru fataefnin bezt.
BC
raiiiwiiffiifgijrnrr
rrrj]
Hæst verð
greiðir kjötverzlun E. Milners,
Laugavegi 20 B,
fyrir nautgripi, eldri og yngri,
einnig kálfa.
Borgað samstundis.
Þegnskylduvinna —
þegnskyldusjóður.
Eins og við er að búast, eftir á-
itæðum, eru þegar farnar að heyrast
nokkrar raddir um þegnskyldumálið.
Þótt það að visu kunni að vera
hæpið í sumum greinum, að leggja
málefni, sem ekki hafa öðlast neina
fullkomna gerð undir þjóðaratkvæðið,
þá ætti það þó að hafa þann kost,
sé það gert með nokkrum fyrirvara,
að almenningur-vaknaði fremur til
umhugsunar í sámbandi við þau.
Þá ætti og síður að vera hætt við
því, að eftir á risi upp óánægja út
af þvi, að löggjöfin hafi gengið að
baki þjóðinni og bundið hennt erfið-
ar byrðar, án þess að virðá hana
viðtals, eins og stundum befir jafn-
vel þótt eiga sér stað. Mikill hluti
kjósenda mun og vera svo á sig
kominn um hugarfar, að telja það
þakkarverða kurteisi af þinginu, að
bera málið undir atkvæði þjóðarinn-
ar, og þá jafnframt undir álit henn-
at og tillögur. Svo bezt er og von
um samvinriu og samkomulag milli
löggjafa og kjósenda, að hvorir líti
með gætni til annara.
Eftir ástæðum hlýtur þegskyldu-
hugmyndin að hafa mjög djúptæk
áhrif á þjóðina. Fyrir stórfeldum
nýjungum eru menn venjulega við-
kvæmir. Þarf því sem bezt að at-
huga hvert stefnt er, áður af stað
er lagt.
Nokkur gögn eru nú þegar kom-
in fram í málinu, bæði með og móti.
Eg hefi eigi átt þess kost, að sjá
eða heyra alt það, er um málið kann
að hafa verið ritað og rætt. En
vinnumentun muni hafast upp úr því.
Óneitanlega sýnir þetta leiðinlega
veilu i málinu. — Af meðmælend-
um virðist því nú veifað sem aðal-
kosti, að landslýðurinn muni komast
til nýs lífernis í vinnuvilja, lagni,
aga, stundvisi og framsýni o. s. frv.
— fyrir framgang þess. — Er þar
ekki gripið i veikustu þræðina í öll-
um vefnum? Eins og fleiri er eg
þeirrar skoðunar, að svo stuttur
vinnunámstími, sem helzt hefir verið
tilnefndur — 3 mánuðir eða minna
— mundu naumast hagga náttúru-
ýari nemenda. A því er enginn vafi
að menn eru misgefnir til vinnu frá
náttúrunnar hendi — bæði um lagni
og vilja og annað í þá átt. Þeir
sem eru íjölhæfir að gerð og hafa
þtótt og vilja til að vinna sér og
landi sínu gagn — þeir kynnu að
geta tekið þaðan með sér nokkurn
þroska í þessum efnum. En slíkir
menn eru ætíð líklegir til að afla
sér þess konar þroska og finna tæki-
færin sjálfir. Þeir sem miður eru
gerðir i þessar stefnur mundu senni-
Iega hverfa aftur til sins »gamla
manns*, sérstaklega þar sem marg-
breyttar og misjafnar kringumstæður
mundu kalla þá til ýmislegra starfa,
eins og oftast vill verða.
Það er og á allra viti og ætti að
geta gefið nokkra hugmynd á þessu
sviði, að allmargir hafa unnið, jafn-
vel svo árum skiftir, undir sttmileqri
stjórn, bæði t. d. á búnaðarskólum,
á fýrirmyndar-heimilum, við vega-
gerð og önnur þesskonar stærri
vinnubrögð, og siðast, en ekki slzt,
á skipum, þar sem segja má, að lífs-
nauðsyn heimti oft og einatt greið
og rétt handtök og reglubundna
stjórn. í slíkum kringumstæðum
hafa menn átt kost á að læra að
koma til verks á vissum tíma og að
halda sér að verkmu. Þeir hafa átt
kost á að læra að hlýða o. s. frv.
Og þótt á þessum sviðum hafi eigi
verið beitt hávísindalegri vinnuaðferð,
þá hefir þar margt verið sniðið eftir
beztu fyrirmyndum, sem búið var
að þrautreyna og þóttu nothæfar
með framfaraþjóðum. Og nokkrir
sæmilegir ávextir liðlegra vinnubragða
munu þegar vera til með þjóðinni,
sem eiga það fyrir sér, að þroskast
á eðlilegan og algengan hátt. Og
þó er af sumum meðmælendum
þegnskylduvinnunnar næstum því
ályktað sem svo, að þjóðin sé sið-
leysingi um vinnubrögð og vinnuvit.
Að vísu er mikið ábótavant i þeim
efnum. En það mun að mjög miklu
leyti liggja i glundroða þeim, sem
fyrir mörgum verður á þvi, að finna
sér ákveðið starfsíwd samkvæmt að-
alnáttúruhvötinni, og þar af leiðandi
f þvl, að geta eigi verið með lifi og
sál í starfinu, hvert sem það nú er.
En slíkt mun vera allra þjóða brest-
ur, sem eigi verður upprættur með
vissum handtökum við eina eða tvær
staifs-tegundir i nokkrar vikur —
einu sinni á mannsæfinni. — Dygð
in, sem liggur í náttúrufarinu, hefir
löngum reynst góður leiðbeinandi.
Og hún á að glæðast fyrir áhrif
mentunarinnar, sem nú lætur svo
mikið til sin taka — í það minsta
á yfirborði þjóðlifsins. Að öðrum
kosti væri hin minni og meiri hátt-
ar mentun eitthvað annað en ment-
un fyrir lífið. Áhugi og alúð i þvi,
að leggja sig eftir sem haldkvæm-
ustum tökum við hvað eina, er
bundinn við menningarlegan hugs-
unarhátt. Og hann er að aukast og
styrkjast; á það benda framfarirnar,
sem enginn heilsýnn maður neitar
að eigi sér stað. — Það er tvísýnt
til bóta, að blanda framstreymi menn-
ingarhugans með annarlegum og ó-
reyndum stefnum, þar sem lögskyld-
unni er ætlað að knýja fram starfs-
vilja og krafta.
Lögskyldun til gjalds er almenn
og alþekt með öllum þjóðum. En
lögskyldun til vinnu hefir ætíð þótt
eiga eitthvað skylt við þrælahald.
Vitaniega er það ekki fullkomlega
réttur skilningur; en það verður oft
að taka tillit til og slaka til fyrir
ríkjandi, röngum skoðunarhætti, ef
liðlega á að fara.
Þjóðinni kann að vera vant nokk-
urra góðkosta. En þeir skapast eigi
fyrir sterk glaumyrði eða nauðung-
arþjónustu. —
Þótt eg vilji með fögnuði taka
hverri nýrri hugsjón, sem fæðist og
vilji gjarnan að þær fæðist sem flest-
ar og giftusamlegastar, þá verð eg
þó að finna það í þeim, er sé fram-
kvæmanlegt, eftir ástæðum og ásig-
komuiagi í samtiðinni. Frh.
Erindi
Haralds prófessors Níelssonar.
Tvisvar sinnum, hefir Haraldur
Nielsson prófessor flutt erindi sitt
um »kirkjuna og ódauðleikasannan-
irnar* og hvortveggja sinnið fyrir
troðfullum stærsta samkomusal bæjar-\
ins. En það var eigi einungis, að
margt væri fólkið. Hitt var eftir-
tektaverðara, að honum tókst að
halda svo athygli áheyrenda sinna
i nærri 2 kl.st. samfleytt, að slík ró,
svo eindreginn áhugi á að hlusta
eftir, mun harla fátítt, ef eigi eins
dæmi við erindisflutning í þessum
bæ.
Er það bæði, að málið sem pró-
fessorinn gerði að umtalsefni vekur
sívaxandi umhugsun manna hér á
Iandi og eins hitt, að prófessor H. N.
mun að öllu samanlögðu standa
flestum, ef eigi öllum núlifandi ræðu-
mönnum íslenzkum á sporði um þá
list, að kunna að flytja erindi fyrir
almenningi.
Sú lisí felst auðvitað í fleiru en
einu, en drýgsta stoðin mun þó ef-
laust undirstraumurinn bakvið það
sem hann fer með, svo augljós
óbifanleg sannfæring um sannleik-
ann i því og brennandi áhugi á, að
boða öðrum þann sannleika.
Erindið var, eins og áður segir
mjög langt og því engin tök á að
birta af þvi nema örstutt ágrip,
enda verður væntanlega prentað
síðar meir.
Ræðumaður gat þess í byrjun, að
erindi sitt væri að nokkru leyti varnar-
ræða út af árásum, sem gerðar hefðu
verið á prédikunarstarfsemi sina.
Hann kvaðst líta svo á, að sálar-
rannsóknir nýrri tima vörpuðu nýju
ljósi yfir frumkristnina og varði
hann einum kafla erindisins til að
skýra það fyrir mönnum.
Þá sýndi hann fram á, að ýmsir
prestar og jafnvel biskupar á Eng-
landi væru sálarrannsóknum eindreg-
ið fylgjandi. Sumir enskir prestar
hefðu ritað bækur um málið, aðrir
fengist við tilraunir 20—30 ár.
Eitt hið eftirtektaverðasta í erindi
hans var þýddur kafli, sem hann las
upp úr grein eftir enska prestinn
Dearmer, doktor i guðfræði, er hann
hefir nýlega ritað í fremur íhaldsamt
kirkjutimarit enskt (Guardian). Þar
er ekki að eins talið leyfilegt að
fást við þessar rannsóknir, heldur
talin bein skylda prestanna að kynna
sér málið alt sem rækilegast og
fræða söfnuðinn sem rækilegast um
það. I greininni segir dr. Dearmer,
að menn leiti nú, svo þúsundum
skiftir, að sambandinu um alt Eng-
land og fjöldi manna hafi sannfærs
um, áð þeir tali við látna ástvini
sína. Þetta hafi eigi aðeins huggað
þá, heldur haft þau áhrif á trú þeirra,
að guð sé orðinn þeim hinn eini
veruleiki og þeir séu betur kristnir
en þeir hafi nokkru sinni áður verið.
Enn sagði ræðumaður frá því, að
enskur biskup, Weldon, sem ferðað-
ist hér um land fyrir nokkrum ár-
um, hafi nýlega flutt erindi um sam-
band við ósýnilegan heim. Heldur
hann því fram, að ódauðleikasannan-
irnar séu að hrúgast upp, svo að
eigi verði undan þeim komist og
hver sá, er vilji leita sannleikans,
verði að vera við því búinn að taka
með djúpri samúð og lotning öllum
sönnunum fyrir tilveru ósýnilegs
heims og samhandinu milli lifandi
manna og dáinna.
Síra H. N. minti á, að Sir Oliver
Lodge, hinn heimskunni brezki vis-
indajötunn, hefði fyrir nær 3 árum
kunngert það heiminum úr öndvegi
vísindanna, að ódauðleikinn (þ. e.
annað líf) væri vísindalega sannaður
og að biskupinn í Birmingham, dr.
Wakefield, hefði haldið afarmerka
ræðu í dómkirkjunni þar, sem svar
við þessari yfirlýsing vísindamanns-
ins. I þeirri ræðu hefði hann neit-
að því, að kirkjan ætti ekki að
taka þátt i leitun sannleikans og
í tilraunum vísindamannanna. Hver
sú kirkjudeild, er legðist það undir
höfuð, hlyti að stirðna upp og deyja.
Þessa ræðu hins brezka biskups
hefir síra Matth. fochumsson þýtt á
íslenzku, eins og áður hefir verið
getið hér í blaðinu og sendi hana
Kirkjublaðinu. En þar hefir hún
þó eigi birzt enn fram á þennan
dag.
A það mintist síra H. N. enn-
fremur, að ef danskir vísindamenn
og danskir prestar heíðu ritað aðrar
eins bækur um þetta mál eins og
Englendingar hafa gert mundi hér
vera annað hljóð í strokknum. Þrátt
fyrir allan þjóðernisrembinginn ís-
lenzka væri því samt svo farið, að
vér værum taglhnýtingar Dana í
flestum efnum og nú virtist jafnvel
ekki hættulaust að vera á undan
Dönum fyrir oss hér heima, í skiln-
ingi á andlegum efnum. Þetta segði
hann, þótt honum væri vel við
Dani og mæti mikiis menning
þeirra.
Ræðumaður gat þess og, að hann
ynni sálarrannsóknunum meðfram
fyrir þá sök, að þær hefðu orðið til
þess að sprengja utan af sér ýmsa
þröngsýnisfjötra, er sumir hefðu
verið lagðir á sál sína í guðfræðis-
deild Kaupmannahafnar háskóia.
Erindi sití hóf prófessorinn á
smellnum samlikingum út af þoku-
kvæði Einars Hjörleifssonar og mál
sitt endaði hann á þessum snjöllu
línum í kvæði Þorsteins Erlings-
sonar (»í landsýn«):