Ísafold - 22.04.1916, Blaðsíða 2

2
ISAFOLD
það hafa ýtt undir stjórnina að taka
fyrri kostinn, að undanfarið ár var
fjárhagur almennings tiltölulega góð-
ur, og því ekki ólíklegt að fjársöfn-
un gengi grdðlegar en ella. En
hvernig sem þessu var farið, þá
verður ekki móti því mælt, að nóg
höfum vér að gera með þriðja skip-
ið. Tvö skip segja lítið til vöru-
flutninga vorra. F.f vér eigum
nokkru sinni að sjá sjálfir um alla
flutninga að landinu og frá því —
og engnm dettur nú annað í hug
en að stefna að því takmarki, — þá
þurfa mörq skip til þess. Það hljóta
mörg ár að líða áður en að vér
komumst svo langt áleiðis, enda
hyggiiegra að rasa ekki um ráð
fram.
Arðvænlegasta skipiO. Það mun
hafa vakað fyrir stjórninni, að nýja
skipið yrði allstórt, en einfalt flutn-
ingaskip líklega 15—2000 lestir að
stærð með litlu farþegjarúmi. Slík
skip eru auðvitað mun ódýrari en
sæmileg farþegjaskip af sömu stærð,
gerðin oftast nokkuð frábrugðin og
hraðinn talsvert minni. Þó eg sé
enginn sérfræðingur í því er að
skipaútgerð lýtur, er mér kunnugt
um, að slík flutningaskip eru miklu
ódýrari í rekstii en farþegjaskipin
og miklu minni kostnaður sem legst
á hvert tonn af farmi. Til flestra
vöruflutninga eru þau því drjúgum
arðvænlegri en önnur skip, Eg hef
því ætíð haft þá trú, að vér íslend-
ingar hefðum átt að byrja á því, að
eignast slikt einfalt og óbrotið vöru-
flutningaskip, þó hitt yrði ofan á
hjá stjórn Eimskipafélagsins. Eg tel
því engan vafa á því, að þetta nýja
skip verði Eimskipafélaginu mikill
styrkur og mikil féþúfa ef verðið
fer ekki fram úr öllu hófi og stjórn-
in er góð. Með því má flytja alls-
konar þungavöru til landsins tiltölu-
Iega ódýrt, og sækja hana lengra en
hentugt er á minni skipum, fara
skreiðarferðir til sjálfra framleiðslu-
landanna og spara sér á þann hátt
óþarfá milliliði. Úr því að hagur
félagsins sýnist standa á föstum fót-
um og stjórnin fara vel úr hendi,
fæ eg ekki betur séð, en að það hafi
verið vel ráðið, að hefjast straxhanda,
til þess að geta bætt við þriðja
skipinu.
Verðið. Þegar stjórn Eimskipa-
félagsins hóf fjársöfnunina var gert
ráð fyrir því, að komast mætti af
með 300.000 kr. til þess að afla sér
þriðja skipsins. Þetta hefir eflaust
látið nærri áður en skipaverð hækk-
aði til mikilla muna, en sennilegt
þykir mér að þessi upphæð hrökkvi
skamt, eftir því sem verð er nú
orðið á skipum. Eg þykist vissum
að hafi 300.000 kr. þótt nægilegt
fé þá, muni ekki nú veita af 400.000
kr. og vanséð hvort þær nægja. Eg
efast ekki um, að stjórn félagsins
dragi heldur skipasmiðina en að sæta
afarkostum meðan stríðið stendur
yfir, en því miður eru allar horfur
á því, að skip verði mjög dýr í mörg
ár eftir að það er um garð gengið.
Má því gera ráð fyrir, að skipið hljóti
að verða mun dýrara en áhorfðist
hversu sem að er farið.
Fjár8Öfnunin. Eg hef getið þess
áður að fjársöfnun félagsins hafi
fengið betri undirtektir en margir
skyldu ætla. Mun mörgum þykja
fróðlegt að sjá hversu hún hefir
gengið til þessa og hverjir hafa mest
af mörkum lagt. Það er eins og
af því megi sjá að nokkru leyti hverjir
reynast ötulastir að efla sjálfstæði
íandsins er til /ramkvæmdanna kemur,
því virkilegt sjálfstæði landsins er að
mjög miklu leyti undir því komið,
að slík og því lík fyrirtæki sem
Eimskipafélagið vaxi og dafni.
Stjórn félagsins hefir sýnt mér þá
velvild að láta mér í té eftirfarandi
skýrslu. Hún sýnir hve mikið fé
var komið inn 4. apríl þ. á. og hve
mikið hver kaupstaður og sýsla hefir
lagt til. Er héröðunum raðað eftir
því hve mikil upphæð kemur á hveru
mann í héraðinu. *)
Kaupstaðir:
(Mannt. 1914)
Kr. Á mann:
Akureyrar- og
Oddeyrarkaupstaður . 12.875
ísafjarðarkaupstaður . 2.425
Reykjavíkurkaupstaður 18.525
Seyðisfjarðarkaupstaður 1.100
Hafnarfjarðarkaupstaður 650
Sýslur:
Norður-Þingeyjarsýsla 9.700
Norður-Múlasýsla. . . 12.450
Suður-Múlasýsla . . . 20.565
Vestmanneyjasýsla . . 6.625
Vestur-Skaptafellssýsla 6.775
Suður-Þingeyjarsýsla 12,925
Húnavatnssýsla . . . 12.125
Skagafjarðarsýsla . . 12 100
Barðastrandasýsla . . 8.900
Rangárvallasýsla ... 9.650
Strandasýsla......... 4.625
ísafjarðarsýslur ... 15-338
Mýrasýsla............ 3-675
Austur-Skaptafellssýsla 2075
Borgarfjarðarsýsla . . . 4.125
Snæfells- og Hnappa-
dalssýsla 5.775
Gullbr.- og Kjósarsýsla 5.125
Eyjafjarðarsýsla .... 6.675
Árnessýsla ...........5.725
Dalasýsla ...........1-3 50
Samtals 201 460
6.44
1.41
i-35
1.22
0.28
6.29
4 20
4.20
3.69
3-55
3-44
3-^5
2.83
2.75
2 42
2.39
2.33
1.93
1 81
1.67
1.50
1 22
1.16
0.94
0.62
2.29
ÖBrum fremri. Fjársöfnunin hefir
þá i aðalatriðunum gengið þannig,
að farið er fram á 300 þús. kr., en
eftir tæpt ár hefir safnast á 300 þús-
undið og er þó söfnuninni ekki lok-
ið, jafnvel ekki óliklegt að alt féð
greiðist sem um var beðið! En
hverjir eru hér öðrum fremri, stór-
tækastir, ötulastir og trúaðastir á
að vér getum siglt vorn eigin sjó ?
Akureyri skipar heiðurssætið i
þetta sinn, og er það ánægjulegt
fyrir gamlan Akureyrarbúa. Þar
koma að jafnaði 6.44 kr. á mann.
En fleiri eru þar efnamenn tiltölu-
lega en í Norður-Þinqeyjarsýslu, sveita-
héraði sem leggur til 6.29 kr. á
mann. Báðar Múlasýslurnar eru hníf-
jafnar (4.20 kr.), en 3—4 kr. koma
á mann í Vestmanneyjasýslu, Vestur-
Ska ftafellssýslu, Suður- Þmqeyjarsýslu
og húnavatnssýslu. Þessi héröð eru
þá fremst í flokki i þetta sinn og
öðrum til fyrirmyndar. Smátæk
þykir mér Eyjafjarðarsýsla með 1.16
á mann, og skömm þykir mér koma
til Reykjavikur með 1.3 52,) að eg
ekki tali um uppgangsbæinn Hafnar-
fjörð, sem rekur lestina með 38 aur-
um, hér um bil hálfu minna en
lægsta sveitahéraðið: Dalasýs!a.
Eftirtektavert er það, að Akureyri
og Norður-Þingeyjarsýsla voru lika
með allra hæstu héruðunum við fyrri
fjársöfnunina til Eimskipafélagsins.
Á Akureyri komu þá 6.75 kr. á mann
en í N.-Þingeyjarsýslu 6.25 kr. Að
eins Reykjavík fór fram úr þessu
með 8.39 kr. á mann.
SmiBshöggiB. Þannig skiftist þá
féð 4. apríl eftii héruðum, hvernig
J) Þó ber þess að gæta að flestir
stórefnamenn eru við sjávarsíðuna,
og er því meira fjár að vænta það-
an en úr sveitahéruðum.
2) Þess má þó geta, að enn hefir
verið tiltöluiega lítið unnið að fjár-
söfnuninni í Rvík og því all-liklegt,
að Reykvíkingar bæti drjúgu við.
sem útkoman verður er söfnuninni
er lokið. Hún hefir vissulega feng-
ið góðar undirtektir og gengið framar
öllum vonum, en eftir er þó að
leggja smiðshöggið á þennan þriðja
>fossinn.« Vér þurfum að safna
400 þús. kr. ef duga skal og þá
þarf allmikið fé að bætast enn við.
Þetta vex mér ekki í augum.
Kaupstöðunum einum væri engin
vorkunn að bæta fé þessu við, en
eflaust leggja líka ýmsar sýslur sinn
skerf til þess sem á vantar. Hér
er ekki um nein guðsþakka samskot
að ræða, ekki um að tapa einum
eyri að því séð verður, heldur mjög
álitlegt gróðafyrirtæki, sem þar á
ofan er landsnauðsyn hversu sem
á það er litið. Úr því stjórn Eim-
skipafélagsins er svo stórhuga að
færa strax út kvíarnar, þá er það
skylt að láta ekki á fénu standa.
Hennar er svo að sjá um að það
komi aftur með góðum arði til
hluthafanna.
Tímarnir breytast. Ósjálfrátt dett-
ur- mér í hug hversu tímarnir breyt-
ast og alt er í hraðri framför hjá
oss. A mínum skólaárum var það
merkisdagur í Rvík er póstskipið
danska kom á 1 —2ja m£naða frecti.
Allar hugsjónir og framkvæmdir sið
ustu áranna befðu þá þótt draummórar
einir, botnvörpungaútgerðin, véla-
bátaútvegurinn, íslenzkt eimskipafélag
stofnað með samskotum sem nema
hátt upp í millión króna og íslenzk-
ur fáni — í íslenzku ríki! Enginn
skal telja mér trú um, að enginn sé
dugur í þjóð, sem fleygir þannig
áfram bæði i hugsjónum og fram-
kvæmdum. Bersýnilega eru fram-
tíðarhorfur hennar glæsilegri nú en
nokkru sinni áður. Vér erum að
auðgast og mannast með ári hverju.
Áður langt um líður sigla skip vor
um höfin með íslenzkum fána, og
Danir hafa algerlega horfið frá öll-
um sínum fyrri kreddum um »stöðu
Islands í ríkiuu.«
Bankabyggíngarmálið
Blað B. Kr. hefir alt á hornum
sér um þessar mundir.
Fyrir skömmu komst það svo
vel og viturlega að orði, að það
sagði að ráðherra væri að »prakka«
lóð frú M. Zoéga upp á bankann.
í næstsíðasta blaði sér B. Kr. þó svo
sóma sinn, að hann lætur blaðið
jeta þetta ofan í sig — sjálfsagt af
ótta — við málshöfðun — og setja
í staðinn »pressa«, þ. e. að ráðherra
eigi að vera að þvinga bankastjórn-
ina til að kaupa þessa lóð.
En B. Kr. hefir eigi aðgætt það,
að ráðherra þarf alis eigi að »pressa«
eða þvinga B. Kr. til að kaupa neina
Ióð undir bankann. B. Kr. hefir
sem sé enga helmild til að kaupa
neina lóð handa bankanum án sam-
þykkis stjórnarráðsins. Og stjórnar-
ráðið getur, ef það vill, keypt hvaða
lóð, sem því sýnist, undir bankaun.
Auðvitað fær B. Kr. að gera tillö^ur
sínar um það mál, og eftir þeim
verður vafalaust farið, ef þær sýnast
skynsamlegar.
Annars hefir frú Zoéga sýnt það
tvímælalaust, hversu rakalaus sá á-
burður B. Kr. er á ráðherra, að hann
(ráðherra) væri að »prakka« lóð
hennar eða »pressa« inn á Lands-
bankann, með yfirlýsingu sinni í
»Visi« á dögunum. Það var banka-
stjóri Björn Sigursson, sem falaði
lóðina ?f frúnni.
En ráðherra hefir aldrei beðið hana
eða aðra um lóð þessa.
Annars verða skjöl um mál þetta
birt bráðlega, og sést þá hið sanna
í þvi.
Það er annars ekkert nýtt þó að
B. Kr. láti blað sitt flytja hitt og
annað ósatt. En hversvegna lætur
hann það ekkert minnast á þann
sannleika,
að B. Kr. réði tvo bygginga-
meistara bæjarins til að sjá um
bygginguna síðasl. sumar, og sagði,
að þeim væri óhætt að ráða þegar
verkafólk til að vinna að henni, því
að þá átti svo sem að byggja það
sumar,
að hann auglýsti eftir tilboðum
um aðflutning á sandi og möl til
bankastæðisins milli Hverfigötu og
Ingólfsstrætis,
að hann hefir hringlað frá einni
lóðinni til annarar og hefir alt af
verið að því síðan gamli bankinn
brann.
Nú sem stendur sýnist helzt vera
völ á 2 lóðum: annari milli Austur-
strætis og Vallarstrætis, vöruhúss- og
hótel-lóðunum. Þetta er vafrlaust
bezta lóðin, sem unt er nú að fá.
Hún er vitanlega dýr, en það sýn-
ist mjög litlu máli skifta, hvort lóð
undir slíka stofnun sem Lardsbank-
ann er 10 þúsundum króna dýrari
eða ódýrari. Það vinst margfaldlega
upp í auknum viðskiftum, ef lóðin
er þeim mun betri en aðrar lóðir,
Vöruhúss- og nokkur hluti hótel lóð-
arinnar eru taldir helzt til mjóir.
En með því að fá ræmu með því
að fá ræmu með fram Vallarstræti
hjá bænum, sem verða mundi sam-
tals um 56 fermetrar, gæti enginn
að lóð þeirri fundið að því leyti.
Og að sú ræma gæti kostað 30—40
þús. krónur, gæi engri átt náð.
Fimtungur eða sjöttungur þeirrar
upphæðar er það allra mesta.
Hin lóðin er niðri á stakkstæði,
fyrir austan Johnson & Kaaber.
Hentug til vörugeymsluhúsa, en
ekki undir Landsbankaon. Hún
kostar um 101 þúsund krónur.
Satt er það, að hún er stærri en
hin. En rangt er það, að eigi geti
bankinn eins fært út kvíarnar á Vöru-
húss- og hótel-lóðunum. Sú lóð er
56 metrar á lengd, og má byggja á
henni allri. Bankinn þarf að sögn
bankastj. 38 metra. Verða þá eftir
18 metrar með götu, eða nokkru
meira en lóðin undan Herdísarbúsi.
Þar gæti bankinn bygt og leigt út
meðan hann þyrfti ekki á því að
halda, en tekið síðar til sinnar notk-
unar. .
Svo að þegar á alt er litið, verð-
ur Austurvallar-lóðin litlu eða engu
dýrari en hin. En margfalt betur
löguð til bankastæðis.
Enda er kunnugt um það, að
sumir úr bankastjórninni telja þá lóð
langbeztu lóðina, sem hægt er að
fá.
B. Kr. mun vera sá eini í banka-
stjórninni, sem fyrir engan mun vill
fá lóð þessa, hverjar sem ástæðurn-
ar eru.
B.
Hugarfarið,
Menn munu hafa tekið eftir, að
síðan snepillinn hans »Lands«banka-
björns fæddist, hefir verið stagast á
því í hverju blaði, að Sjálfstæðis-
menn væru keyptir af stjórn lands-
ins til fylgdar við hana, eða gefið í
skyn, sð þeir, sem styðja ráðherr-
ann gerðu það einungis aft von urá:
einhvern bitling eða mútur.
Sýnir þetta dáindis félegan hugs-
unarhátt, og er ekki ósamboðið blaði,
sem ætíð er fult af hræsnis skvaldri
og kerlingarmælgi. Aumingja ung-
lingnum, sem lét flækja sér út í það
að bendla nafninu sínu, sem fæstir
þektu áður, við snepilinn, er vor-
kunn. Hinum lítilsigldu sálum, sem
að bankablaðinu standa — en þora~
þó ekki að kannast við það — og hafa
nautn af því að dansa i kring um
gullkálfinn í mammonsmusterinu,
skal það ekki of gott að þjóna lund
sinni, og enginn býst við göfugrt
hugsunarhætti af fylgifiskum gamla
mannsins, en lýsir sér í málgagnl
þeirra. Það er ofur skiljanlegt, að
vinum B. Kr. þyki það lfklegast, að
menn vilji hafa eitthvað fyrir snúð'
sinn eða hafi ekki ákveðnar skoðanir
f landsmálum fyrir ekki neitt.
X.
Fortíðin.
Það er hálf epaugilegt að sjá »Banka-
blaöið« nua möimum um nasir hringlf
í stjórnmálum eðá þykjast vera að
svara öðrum um pólitíska fortíð þeirra,
Öllum sem til þekkja hl/tur að detta
í hug sú skoplega sjón, að sjá mann
gefa sjálfum _ sér rokna kjaftshögg.
Þekkja ekki veslings mennirnir, sem
að blaðinu hans Björns standa, stjórn—
málaferil »Landsdrottins síns«. Man
enginn þessara manna hvernið B. Kr,
reyndist i »Bræðingnum« ? Gekk í
hann og skrifaði undir hann, en reyndi
8VO að ganga frá nafuinu sínu. Rám-
ar velmetinn grískudósent og nýdubb-
aðan bókavörð ekkert í þá frammistöðuí’
— En þeir lesa líklega ekki í penann
hjá ritstjórninni. —
Hafa menn alveg gleymt æfiferli Sig-
urður Eggerz? Yill lífvörður B. Kr.
ekki rifja upp fyrir sér hvíl/kur sjálf-
stæðisgarpur S. E. var þegar Kristján
Jónsson varð ráðherra? Skreið hann
ekki sjálfur upp í ráðherrastólinn i
skjóli skoðanaleysis, og fól hann sig'
ekki lengi á þingi í utanflokkaskúma-
skoti ?
Man nú enginn »kappann« Guðm,-
Eggerz? Heimastjórnarmanninn og nó
þversummanninn ?
Eða vita þeir menn ekki, sem fylgst-
hafa með þingsögunni og verið háfa
kunnugir í Sjálfstæðisflokknum hverj-
um Þorleifur í Hólum hefir þjónað,
hvernig sem alt hefir snúist hjá hús-
bónda hans?
Og svo eg fari út fyrir þingið, þá
vil eg spyrja þá, sem voru kunnugir’
Sjálfstæðisfólaginu áður en þversum-
menn brutust út úr því, hvort þeir
muna ekki lengur framkomuna hans:
Jörundar — vinar bankastjórans — við
undirbúninglnn undir síðustu kosning-
ar hér í bænum. Líklega hafa ekkí
allir gleymt því, er hann gerði sitt?
ýtrasta til að eyðileggja sigur Sjálf-
stæðismanna með makki og daðri við
andstæðingaflokkinn.
Lengra nenni eg ekki að telja.
Aunars er það all—einkennilegt, að
ekki verður annað sóð af grein (meiafc-
aralega vitlausri) / »Landinu« 14. þ.
m. eftir Kjósanda(?), en að ritsmiðir
blaðsins telji Sveini Björnssyni það til
lasts og ámælis, að hann var á móti
»Grútnum«, og telji það vítavert, að
hafa verið »fyrirvaramaður«, sem þeir
sjálfir voru! Greinin er reyndar einn
hrærigrautur og endileysa, svo varía
er takandi mark á neinu, sem þar
stendur, og ber hún ljósan vott um
salarástand þessara öfugsnáða, sem fylla
flokk bankastjórans.
Sjálfstceðismaður.