Ísafold - 26.04.1916, Blaðsíða 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verðárg.
5 kr., erlendis T1/^
kr. eða 2 dollarjborg-
ist fyrir miðjau júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
Uppsögn (skrifl.)
buxidin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandi skuld-
laus við blaðið.
XLIII. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 26. april 1916.

Alþý&nfél.bókasaín Templaras. 8 kl. 7—B
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 11 —8
Bœjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og i—1
Bœjargjaldkerinn Lanfásv. 5 ki. 12—8 og c—7
lnlandsbanki opinn 10—4.
&.F.TJ.M. LeBtrar- og skrifstofa 8 árd,—10 fiitd.
Alm. fnndir fid. og sd. 8‘/s siðd.
Landakotskirkja. Gnftsþj. 9 og 6 á helgum
tiandakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
IiandBbankinn 10—8. Bankastj. 10—12.
Xiandsbókasafn 12—S og 5—8. Útlán 1—8
Iiandsbónabarfilagsskrifstofan opin frá 12—2
Iiandsféhirbir 10—2 og 6—6.
Xiandsskjalasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Imndssíminn opinn daglangt (8—8) virka dnge
heiga daga 10—12 og 4—7.
B’áttórxigripasafnið opib l’/s—2*/« á sunnnd.
Pógthúsib opib virka d. 9—7, snnnud. B—1.
Samábyrgb Islands 12—2 og 4—6
'Stjómarrábsskrifstofnrnar opnar 10—4 dagl.
Talslmi Beyk.javikur Pósth.8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Vifilstaðahselib. Heimsóknartimi 12—1
Þjóbmenjasafnið opib sd., þd. fmd. 12—2.
Heitrofa-blaðið
og stjórmnáliii.
1.
Þeir herrar. »þversummenna, sýn-
ast enn þá vilja halda uppi stælun-
nnum um fyrirvara Alþingis 1914
■og staðfestingu stjórnarskrárinnar 19.
júní 1915. Þeir ætla sér auðsjáan-
lega að ota því að kjósendum sér
til ágætis, að þeir ætluðu sér um
fram alt að girða fyrir það í fyrra
vor, að stjórnarskrá vor fengi stað-
festingu konungs og að vér fengj-
um fánann. Þeir ætla sér með öðr-
um Grðum að gylla sig í augum
kjósenda með þvi, að þeir ætluðu
að vinna bæði flónskuverk og fólsku-
verk, sem þeim til allrar hamingju
■tókst þó ekki að koma fram.
Nýlega hefir birzt í blaði þeirra
B. Kr. ein þessara frámunalega vit-
lausu greina um staðfestingu stjórn-
arskrárinnar og þau atvik, sem ná-
tengd eru heuni. Þótt vér hirðum
eigi að leiða getur um höfundinn,
þá kemur manni til hugar stjórn-
málaspekingurinn, Sem hélt því meðal
margs annars jafn skynsamlegs fiam í
»íngó!fi« sáluga, 15. og 16. tölubl.,
að þrímenningarnir (þeir E. Á., Sv.
Bj. Og G. H.) væru að breyta stjórn-
skánni(!) með tilraunum sínum til
þess að fá konung til að staðfesta
stjórnarskrána. Þessi spekingur var
Björn Kristjánsson.
Þótt grein sú t blaði B. Kr., sem
áðan var nefnd, sé bæði einkar fá-
viturleg og illgirnisleg, þykir réttað
taka nokkrar helztu fjarstæðurnar í
henni til athugunar, og sýna skiln-
inðsleysið og viljann til þess að fara
rangt með, sem höfundur greinarinn-
ar er auðsjáanlega þrunginn af.
Eins og kunnugt er, hafa aðal-
atriði í starfsemi þeirra þversum-
manna verið þrjú:
1. Ab hindra það að konungsstað-
festing fengist á stjórnarskrá þá,
sem Alþingi hafði löglega sam-
þykt, og hindra það, að landið
fengi fána sinn.
2. Að reyna að telja landsmönnum
trú um það, að réttindum lands-
ins væri glatað með staðfestingu
stjórnarskrárinnar 19. júní 19x5,
og
3. Að svívirða þá menn á allar lund-
ir, sem þorðu að fára sínu fram,
og létu ekki kúgast fyrir ofrikis-
tilraunum þeirra.
Þegar þrímenningarnir komu heím
úr Hafnarför sinni i apríl i fyrra,
þá sýndu þeir samflokksmönnum
sinum þáverandi uppkast að þeim
umtæðum, sem ætlast var til að
yrðu, þegar stjskr. yrði staðfest.
Hétu þeir allir, að ljósta engu því
upp, er í uppkastinu stóð, og var
það heit bókað í gjörðabók flokks-
stjórnarinnar. Björn Kristjánsson
fékk þó skjalið lánað til yfirlesturs,
og hélt því i 3 klukkustundir í
vörzlum sínum. Hét hann því að
sjálfsögðu að afrita það ekki, og
trúði sá, er léði honum það — en
það var Einar Arnórsson — B. Kr.
auðvitað til þess að misbrúka ekki
það traust, sem honum (B. Kr.) var
sýnt.
En hvað skeður? 5. júui, eftir
að ráðherra var sigldur til að ganga
frá málinu til hlitar, birtu þeir B.
Kr., Ben. Sv., Bjarni Jónsson og
Sk. Th. uppkastið, þrátt fyrir hátíð-
legt heit sitt um að halda þvi leyndu,
þar sem þeim var sýnt það sem
trúnaðar-mál. Og hver lagði til
skjalið? Enginn gaí hafa atritað það,
ttema ‘B. Kr. Hann hafði það 3
kl.stundir, eins og aður er sagt.
Það var á sunnudegi. En þá stóð
svo á, að póst þurfti að afgreiða i
bankanum. Þurfti því að ná í B.
Kr. meðan hann hafði skjalið undir
höndum. Var hann heima, er sendi-
maður kom, og var þá í óðaönn að
rita. Það má þvi telja öldungis
áreiðanlegt, að B. Kr. lagði til af-
ritið. Að vísu neitaði hann því i
»íngólfi« siðar, en það er áreiðan-
lega ekki í fyrsta skifti, sem sá
maður gengst eigi við sannleikanum.
Og hvemig sem því er varið, þá
voru greindir 5 menn aliir sam-
þykkir að rjúfa trúnaðarheit sitt, og
heitrofin gerð af ásettu ráði og með
samtökum þeirra allra.
Þess skal getið, að sira Kr. Dan.
var ekkert við óhæfu þessa riðinn.
Það er eigi h^ldur sannað, að Sig.
Eggerz hafi verið það. Margspurð-
ur var Sig. Eggerz þess og, barði á
þingi og utnn þings, hvort hann
teldi þá félaga sína hafa rétt gert
eða rangt, og fékst hann aldrei til
að segja tvimælalaust af eða á um
það atriði.
Þótt B. Kr. legði afritið til og
væri því að þvi leyti til forsprakk-
inn að verkinu, þá eru hinir vitan-
lega nokkurn veginn jafn sekir, þar
sem þeir tóku ailir 4 — auk B. Kr.
— þátt í heitrofinu.
Og hvað unnu þeir svo með ó-
sómanum ? Menn skyldu ætla að
fullorðnir menn og eigi ógreindari
en fólk er flest, mundi ekki grípa
til slikrar óhæfu, sem þeir höfðu
hér í frammi, án þess að vinna eitt-
hvað meira en litið á því. Þeir
sviku heit sitt of seint til þess að
nokkur vegur væri til þess að birt-
ingin gæti heft framgang málsins.
Og litt hugsanlegur barnaskapur
hefði það verið, ef þeir hefðu hald-
ið, að þeir gætu með svikum sínum
kúgað ráðherra til þess að hætta við
að koma málinu fram. Og áreiðan-
lega er þess ekki til getandi um alla
þessa 5 menn, að heir hafi hugsað
sér að birtingin mundi gera ráðherra
ókeift að fá nokkrar endurbætur á
staðfestingarskilmálum stjórnarskrár-
innar. Enda þótt ráðherra væri
þyrnir í augum þeirra, og það hefði
því verið sumum þeirra mjög kær-
komið, að geta eftir á núið ráðherra
því um nasir, að hann hefði engu
fengið um þokað frá uppkastinu
upphaflega, þá má gera ráð fyrir
þvi, að hjá"sumum vægi meira hag-
ur landsins, en löngunin til að vita
ráðherra.
Og gátu þeir væuzt þess að anka
álit sitt meðal þjóðarinnar með svik-
um sínum? Vera má, að þeir hafi
í svip litið svo á. Vera má, að
þeir hafi í svip búist við því, að
þeir gætu æst upp fólk i landinu
með útúrsnúningum og rangfærslum
á efni uppkastsins að staðfestingar-
skilmálunum. En raunalegum von-
brigðum urðu þeir þar fyrir, þvi að
naumast var nokkur maður til í
landinu, er roælti þeim bót, ekki
einu sinni þeir fáu, sem annars höll-
uðust að staðhæfingum þeirra um
sjálft málið.
Hvernig sem maður veltir þessu
fyrir sér, er erfitt að finna nokkra
skynsamlega eða frambærilega ástæðu
fyrir þessu athæfi þeirra. Helzt er
þess til getandi, að þeir hafi unnið
verkið í einhverju huqsunarleysi eða
öllu heldur œði. Ef þeir hefðu íhug-
að það rólega, mundu þeir varla hafa
gert það, því að gera verður tvi-
mælalaust ráð fyrir því, að svo mikla
sómatilfinoingu hafi þeir sumir, að
þeir hefðu séð, hversu fráleitur verkn-
aðurinn var.
En hvernig sem þessu er varið,
þá var athöfuin svo óhæfileg, að
mestu firnum þótti sæta. Bæði er-
^endis og innan lands spurðu menn
Athugasemdir
um fjármál, meO hliðsjón af
reikningi Islandsbanka 1915.
Eftir Indr. Einarsson.
I. Gróði ísiendinga 1915.
Bankarnir safna öllu viðskiftalifi
þjóðanna i einn miðdepil. Þar fá
roenn peninga til ýmsra framkvæmda,
og þar leggja menn inn það, sem
afgangs verður. Velmegun og aft-
urför í efnahag manna speglast í
þeim, þeir blómgast með viðskifta-
mönnum sínum, og bönkunum hnign-
ar, þegar þeim hnignar. Þeir leggja
fram afl þeirra hluta, sem gera skal,
þeir styðja hagvænleg fyrirtæki. Þeir
eru svo að segja stofnanir, sem gera
fátækan og ríkan. Þeir aúka vel-
megun og velfarnan lands og lýða.
En auðvitað verður þeim að vera
stýrt með skynsamlegu viti til þess
að það takist.
Landsmenn hafa aldrei grætt eins
mikið fé á nokkru ári síðan land
bygðist eins og árið 1915. Menn
hafa lagt inn' i bankana báða, öll
þeirra útibú og Söfnunarsjóð íslands
á árinu fram yfir það, sem út hefir
verið tekið:
alveg sem steini lostnir, hvort það
°œti verið, að á Alpinqi Islendin°a
varu menn, sem ryju pa°narheit eða
drengshapar. Hvort islenzka þjóðin
%œti verið svo djúpt sokkin, að
senda slika menn á löggjafarþing
sitt. Og svarið varð því miður að
vera játandi. Islenzka þjóðin átti því
miður slíka fulltrúa á löggjafarþingi
sinu. Einn áttundi hluti Alpinqis
stóðu sannanleqa ekki hœrra en petta.
Þessir löggjafar þjóðarinnar stóðu eigi
á hærra siðferðisstigi en það, að þeir
skirrast ekki við að rjúfa þagnarheit
sitt um merkasta mál þjóðarinnar
þeirra mála, sem þá voru á dagskrá,
án pess að vinna nokkurn skapaðan
hlut við pað.
Og þessir menn eru kjarni þvers-
umflokksins. Þessir menn eru nú
að reyna að telja landsmönnum trú
um það, að þeir séu verndarar þjóð-
réttindanna. Björn Kristjánsson, sem
var höfuðmaður heitrofsins, er nú í
blaði sínu að leitast við að fá menn
til að trúa þvi, að hann sé upp yfir
aðra hafinn fyrir sakir siðgæðis og
óeigingirni. Bjarni frá Vogi heldur
enn í »Iðnó« fyrir 25 krónur hvert
skifti sama fyrirlesturinn um föður-
andsást sina og óeigingirni, sem
lann hefir haldiðSsíðastliðin 20 ár.
Benedikt Sveinsson er það vitrári
sem stendur, að hann talar eigi um
verðleika sína á prenti. Er það eigi
smá framför frá því sem áður var,
meðan »Itrgólfur« heitinn lifði.
Og Sigurður Eggerz er borinn
uppi af þessum mönnum, eða rétt-
ara sagt, hann er spyrtur saman við
þá. Síra Kristinn Danielsson hefir
fengið það hlutskifti, að eiga sálu-
félag við annan eins mann og Björn
Kristjánsson.
D a g u r .
í Landsb. og útbú hans 2.309 þús. kr.
- íslandsb. ogútbúhans 1.879 — —
- Söfnunarsjóð Islands 51 — —
4.239 þús.kr.
I alla aðra sparisjóði á
landinu ágizkað . . 1.761 þús. kr.
þá hefðu innlög i alla sparisjóði ver-
ið 6 milj. króna á árinu. Svo hafa
menn borgað miljónir af skuldum.
Verzlunarskuldirnar vorn taldar 1913
6 miljónir. Þeir hafa höggið alvar-
legt skarð í þær eins og banka-
skuldirnar, og að siðustu hafa þeir
lagað ýmislegt heima hjá sér. Ef
útflutta varan 1915 hefir numið 34
miljónum króna, þá er gróði lands-
manna 14 milj. króna, þeirra sem
flytja vörur, eða selja vörur til út-
flutnings, en svo hafa verkamenn,
sem þó fengu hækkuð daglaun sin
sumanð 1915, tapað nokkru, og þeir
sem lifa af föstum launum, sem ekki
hafa verið hækkuð, tapað 42 % a::
launaupphæðinni, þann skaða met
eg allan 2 miljónir króna. Það sem
útlenda varan hefir hækkað við is-
lenzka framleiðendur 2 miljónir.
Hreinn ágóði fyrir landsmenn í heilc
sinni verður þvi 10 miljónir króna.
II. Sparisjððsfé, innlán og hlaupareikning-
ar 31. des. 1915.
í íslandsbanka og útbúum hans
stóðu inni við árslokin 1915 á þess-
Félag íslands-vina
í Danmörku.
(Dansk-islandsk Samfund).
Alkunnugt er hve grunt hefir verið
á þvi góða milli Islendinga og Dana
síðustu árin. Meiri kali og fáþykkja
en ef til vill nokkru sinni áður.
íefir þetta verið bein afleiðing stjórn-
máladeilnanna.
Eigi að síður höfum vér ætið átt
ýmsa trvgga vini í Danmörku, menn
sem höfðu hvorttveggja til að bera
lekkingu á högum vorum og glögg-
an skilning á málum vorum, svo
glöggan sem krafist verður hjá
mönnum, er í fjarlægð búa. Hafa
lessir menn ætfð verið reiðubúnir
til þess að taka vorn málstað, þegar
ieim þótti á oss hallað. Meðal
slíkra manna má t. d. teija Arne
Möller, sóknarprest, Aage Meyer
íenedictsen, rithöfund, sem báðir
eru af íslenzku bergi brotnir, H.
Wiehe, háskólakennara og amtmanns-
;:rú Astrid Stampe-Feddersen.
Þessum mönnum hefir þótt það
illa farið, að þessar frændþjóðir, sem
iafa svo margt saman að sælda,
skyldu ekki geta lifað í sátt og sam-
úð sem slíkum frændþjóðum sæmir,
og hafa þeir litið svo á, að þessi
staðreynd ætti rót sína að rekja til
>ess, hve þekking Dana á íslending-
um, íslenzkum högum og hugsunar-
íætti væri af skornum skamti. Þetta
íefir þvi leitt til þess, að farið var
að hugsa um að koma á fót félagi
í því augnamiði að auka þekkingu
Dana á landi voru og þjóð og jafn-
framt þekkingu íslendinga á Dan-
mörku og dönskum þjóðarhögum,
um liðum .... 6.633 þús. kr.
í Landsb. og. útibúum 7.284 — —
í Söfnunarsjóði Islands 614 — —
14.531
Af þessum 14% miljónum króna
stóðu á hlaupareikningi í íslands-
banka með útbúum . 2.213 þús.kr,
og í Landsbanka með
útbúum.................670 — —
Alls 2.883 þús. kr.
Fé á hlaupareikningi er auðtekið
út, og ekki álitið að vera til fram-
búðar fyrir bankana, en þegar sömu
upphæðirnar stöðugt halda sér svona
hér um bil, og einar tíu þúsundirn-
ar koma meðan aðrar fara, þá er
upphæðin ekki nærri þvi eins óá-
byggileg í íeyndinni, eins og banka-
menn oftast álíta að hún sé.
Við árslokin stóðu þessar 14.531
þúsund krónur þannig inni:
A Seyðisfirði . . . 591 þús. kr.
- Akureyri . . . 1.645--------
- ísafirði .... 845 — —
í Reykjavík . . .11.450--------
Þar sem fiskveiðarnar eru mestar,
þar er uppgangur manna mestur.
Fyrir utan alt þetta fé má búast við,
að 3—4 miljónir standi inni í 26—
27 sparisjóðum, sem til eru annar-
staðar á landinu, og jafnvel án þess
hefði spariféð verið álitleg upphæð
að eign, þegar allir landsbúar eru
88000 manns, það eru 166—210