Ísafold - 26.04.1916, Blaðsíða 2

2
ISAFOLD
n
5Ö
i Tlrni Eiríksson \

□
TJusfurstræfi 6
D *XíQ)naðar~ &ijona~ og Saumavörur □
hvergi ódýrari né betri.
fovoiía~ og fJCroiníœtisvorur
beztar og ódýrastar.
JEeififöng og <3œfiifœrisgjafir
hentugt og fjölbreytt.
□s
□
□
s
greiða fyrir bagsmnnum og áhuga-
málum íslendinga í Danmörku, ef
svo bæri undir. Þótt þessum vin-
um vorum væri það fyllilega ljóst,
að slíkur félagsskapur þyrfti að vera
algerlega laus við alla pólitík, von-
uðu þeir, að hann gæti átt nokkurn
þátt í því að útrýma þeim deilum
og missætti milli þjóðanna, sem stafa
af misskilningi einum og ókunnug-
leik, og orðið til þess að bæta sam-
búðina.
I fyrstu voru þetta að sjálfsögðu
lauslegar ráðagerðir fáeinna manna.
En er þeir hreyfðu málinu við ýmsa
mikilsmetna menn í Danmörku, varð
sú raunin á, að það fekk hvarvetna
hinar beztu undirtektir, jafnvel miklu
betri en nokkurum hafði til hugar
komið. Fáþykkjan, sem sambands-
lagadeilan hafði komið af stað, var
bersýnilega i rénun. Einnig lögðu
þeir mál þetta undir álit ýmsra
manna hér í bæ og fékk það góðar
undirtektir allra, sem til var leitað.
Það varð þá að ráði að stofna fé-
lagið, algerleqa ópólitískt Jélag í því
augnamiði, sem þegar er tekið fram.
Var stofnun þess gerð heyrinkunn í
Danmörku í næstliðnum mánuði.
Var þá og samin áskorun til manna
um að ganga í félagið og til þess
ætlast, að hiin yrði samtímis birt á
Islandi þótt farist hafi það fyrir vegna
samgöngu erfiðleikanna. Stóð til að
áskorun þessi væri undirrituð af
fjölda merkra manna af öllum stétt-
um auk stjórnenda félagsins.
Áskorunin er á þessa leið:
»Nokkurir Danir og íslendingar,
sem búsettir eru í Danmörku hafa
stofnað félag, er nefnist »Dansk-is-
landsk Samfund« (dansk íslenzka fé-
lagið).
Tilgangur félagsins er að breiða
út þekkingu á íslandi hjá hinai
dönsku þjóð og þékkingu á Dan-
mörku hjá hinni íslenzku. Félagið
mun leita samvinnu við félög með
líku markmiði á íslandi og annar-
staðar á Norðurlöndum.
Verkefni félagsins er:
a) að auka fræðslu um ísland í
Danmörku og um Danmörk á Is-
landi, svo sem með blaðagreinum,
kenslu í skólum, útgáfu fræðandi
smárita og bóka, — með því að
stofna til kynnisleiðangra til íslands
frá Danmörku og ef til vill einnig
frá íslandi til Danmerkur, og með
því að gangast fyrir sendingu danskra
fyrirlestrarmanna til íslands og ís-
lenzkra til Danmerkur.
Félagið vill einnig vinna að þvi,
að þekking og lestur íslenzkrar tungu
aukist í Danmörku.
b) að stuðla að því, að íslending-
ar í Danmörku kynnist betur en
áður högum Dana, einkum í land-
búnaði, svo sem við lengri eða
skemii dvalir úti um sveitir þar, ef
til vill einnig með þvi, að reynt sé
að koma á námsskeiðum handa Is-
lendingum við lýðháskóla o. fl. þvi
um líku. Einnig með því að leið-
beina lslendingum, sem kynnu að
leita mentunar og atvinnu í Dan-
mörku, svo og Dönum á Islandi.
Vér undirritaðir skorum hér með
á menn, að þeir gangi í »Dansk-
islandsk Samfund*, til þess að styðja
starfsemi þess í þá átt að efla við-
kynning hinna dönsku og islenzku
þjóða.
Félagagjaldið er 2 krónur.
Þeir sem vilja ganga í félagið snúi
sér til undÍTskrifaðra.
í stjórninni:
Aage Meyer Benedictsen,
ríthöfundur.
Frú Astrid Stampe-Feddersen.
Finnur fónsson, Arne Möller,
próíessor. sóknarprestur.
Alfred Poulsen, fón Sveinbjörnsson,
lýðháskólastj. kmjkr. cand. jur.
Túliníus,
ísl. kaupmaður.
Ekki ætti það að vera neitt áhorfs-
mál fyrir oss íslendinga að taka vel
I félagsstofnun, sem gerð er af jafn
góðum huga í vorn garð og þessi.
Eru það þvi vinsamleg tilmæli mín
til íslenzkra blaða að prenta ofanrit-
aða áskorun og vekja athygli lesenda
sinna á félaginu. Vér höfum verið
þakklátir Islandsvinafélaginu þýzka
fyrir góðgirni þess í vorn garð.
Ætti oss ekki að vera minni þökk
á fylgi góðra manna i Danmörku
og styrkur i því. Hvað sem annars
úr framkvæmdum félagsins verður,
þá er það vist, að meðan sambandið
helzt milli landanna, er báðum þjóð-
unum, Dönum og íslendingum, það
fyrir beztu, að það gangi svo vel
og ánægjulega sem kostur er á. En
skilyrðið fyrir því er, að samúð og
bróðurhugur sé rikjandi á báðar hlið-
ar. Félagið er áreiðanlega spor í
þessa átt. Ekki er það heldur ólík-
legt, að félagið, sem væntanlega yrði
kunnugt högum vorum og hugsun-
arhætti, gæti orðið til þess að eyða
ýmsum misskilningi, sem annars yrði
deiluefni. Að lokum mundi um-
komulitlum íslendingum, sem fara
til Danmerkur, mikill stuðningur að
leiðbeiningum félagsins, hvort sem
þeir leita þangað til náms eða í öðr-
um erindum. —
Þeir, sem kynnu að vilja gerast
félagar, geta snúið sér til undirritaðs.
Jón Helgason.
----- a»iga...............
Asg. 6. Gunnlaugsson & Co.
Austurstræti 1, Reykjavk ,
selja:
Vefnaðarvörur — Smávörur.
Karlmanna og unglinga ytri- og innritatnaði.
Regnkápur — Sjóíöt — Ferðaföt.
Prjónavörur.
Netjagarn — Línur — Öngla — Manilla.
Smurningsoliu.
Vandaðar vörur. Sanngjarnt verð.
Pöntunum utan af landi svarað um hæl.
^ ■ Á
Ritdómur
um „Gest eineygða“.
Þegar þriðja bók Gunnars Gunn-
arssonar um Borgarættina, »Gestur
eineygði*, kom út fyrsta sinn á
dönsku, árið 1913, var mikið um
hana ritað í döosk blöð og her.ni
tekð frábærlega vel.
Sama ár var byrjað að geta um
hana í Noregi. í desemberhefti
norska timaritsins »For kirke og
kultur« skrifaði annar ritstjóranna
ágætan ritdóm um hana. Hann rit-
aði um hana í sambandi við sex
aðrar merkar bækur og nefndi rit-
gerðina: Bækur um áhugamál mann-
kynsins (Böker om brændende spörgs-
maal).
Mér finst synd og skömm, að ís-
lenzk alþýða hér heima skuli ekki
oftar eiga kost á því en hún í raun
og veru á, að sjá hið helzta, sem
sagt er um íslenzka rithöfunda af
ritdómurum annarra þjóða. Hún
gæti lært nokkuð af því að sjá, hvers
virði góðar bækur eru taldar með
mestu mentaþjóðum heimsins.
Eg leyfi mér því að þýða ritdóm-
inn, sem Eivind Berggrav-Jensen
skrifaði í fyrneínt tímarit og bið ísa-
fold fyrir hann:
»Það má vel vera, að það sé
rangt, að byrja á því bezta, en bók
Gunnars Gunnarssonar:
Gestur eineygði á heimting á því, að
henni sé skipað á hinn æðra bekk.
Það er tilkomumikil bók um hrif-
andi efni, og hún sýnir um leið
fullkomna list hins fullþroska
manns. Menn verða að fara lengra
en í jólabækurnar til þess að finna
eitthvað til þess að jafna henni við,
Fyrst hún hefir enn ekki verið
nefnd í neinu norsku blaði (svo eg
viti), þótt hún kæmi út snemma í
haust, skal eg í fám orðum skýra
frá aðalefni hennar. íslenzkur prest--
ur hefir í frammi glæpsamlegt at-
hæfi við föður sinn og eiginkonu
sina, svo að faðir hans deyr út
af þvi og konan verður geðveik
alla æfi upp frá því. Þetta er um-
liðið, er bókin byrjar (frá undan-
fara atburðanna f þessari bók er
sagt í tveim bókum »úr sögu Borg-
arættarinnar*, áður útkomnum). —
Menn halda, að presturinn hafi drekt
sér, en hann hefir flúið til útlanda
og er kominn aftur til íslands án
þess að þekkjast, og hefir nú sjálfui
valið það, að fara um landið sem
beiningamaður. Alt líf hans er frá-
þeirri stundu helgað þeirri hugsun
einni, að friðþægja fyrir brot sitr
með því að lifa kærleikslífi sjálfsfórn-
arinnar.
Hvar sem hann kemur, er honum
kr. á hvern mann. Bókari Lands-
bankans hefir gefið mér upplýsingar
um spariféð í Landsbankanum og út-
búum hans.
Það dylst ekki, hve mjög þessum
peningastofnunum hlýtur að hafa
vaxið fiskur um hrygg við þessi stór-
kostlegu innlög. Einu sinni voru
það föðurlandssvik, að nefna 10 milj-
ónir króna, nú eigum við sjálfir að
likindum 18 miljónir í sparisjóðum.
Sumir álíta, að það hljóti að vera
ófyrirgefaDleg eigingirni þeirra manna,
sem mæla með járnbraut austur yfir
fjall, nú leggjum við upp árið 1915
það, sem sú járnbraut kostar. Eins
og nú er komið, ætti landið ekki að
þurfa að taka lán hjá öðrum þjóðum.
I sparisjóðunum er nóg fé til þess
alls. Landsmenn eru hættir að vera
fátækir. Þeir eru að verða ríkir
menn. Og þegar styrjöldinni linnir,
þá verðum við einhver bezt megandi
þjóðin i Norðurálfu, því meðan ó-
friðarþjóðirnar verða að greiða 60
kr. árlega á hvert mannsbarn í vexti
og afborganir af ríkisskuldunum frá
stríðinu, ef það stendur i 24 mán-
uði, þá höfum við lagt upp 60 kr.
á hvert mannsbarn í landinu og fá-
um frá 3Va% til 50 % af því ár-
lega, eftir því til hvers fyrirtækis
því er varið.
III. Innlent eða útlent fé.
Þegar var verið að berjast fyrir
að koma íslandsbanka á fót, var ein
mótbáran, að hér væri útlent auð-
vald að smeygja sér inn. Það mundi
kaupa upp allar jarðirnar, gera ís-
lendinga að þrælum undir útlendu
auðvalds oki. Kosturinn við að fá
bankann var einmitt, að við þurftum
ekki að taka stofnféð frá sjálfum
okkur, og þurftum ekki að , reita
okkur sjálfa til þess. Starfsfé bank-
ans var 31. des. 1915:
Hlulabréf og innlög 9.633 þús.kr.
þar af áttu landsmenn
öll innl. 6.633 þús.kr.
ogaf hl.-
bréfum
bankans 750 — —
íslenzk eign alls . .7.383 — —
Útlend eign . . . 2.250 þús.kr.
Islendingar eiga nú því sem næst
af því fé, sem bankinn hefir til
meðferðar, 3/4 hluta, útlendingar eiga
Vé- Landsmenn hafa meiri hluta i
bankaráðinu og meiri hluta stjórnar
bankans, og allir starfsmenn nema
einn einasti maður eru íslendingar.
Varasjóður bankans, sem hér hefir
verið látinn liggja milli hluta, er
allur 1' íslenzkum verðbréfum. Hann
er nú 464 þús. krónur. Eg skil
ekki, hvernig á að kalla íslandsbanka
útlendan nú orðið.
IV. Skuldir við útlðnd og innieign erlendis.
1907 og 1908 voru skuldir beggja
bankanna við danska banka og fleiri
stofnanir............4.700 þús. kr.
Alt það var uppsegj-
anlegt með símskeyti.
Menn sögðu hér, að
það mætti loka báðum
bönkunum með tveim-
ursímskeytum. íslenzk
skuldabréf höfðu verið
seld þá erlendis fyrir
hér um bil . . . . 4.000 — —
Skuldir bankanna voru
alls.................8.700 þús. kr.
Skuldabréfunum gátu menn ekki sagt
upp, og þau voru hættulaus skuld
fyrir banka og land. Þá skall á pen-
ingakreppa í Danmörku. íslands-
banki borgaði alla sina lausu skuld,
2.7 milj., á fjórum mánuðum. Lands-
bankinn lét selja skuldabréf og greiddi
lausa skuld sína, 2 milj., á tveimur
árum. Skuldin, sem stafar frá skulda-,
bréfum bankanna, sem er hættulaus
fyrir þá, og góð eign fyrir handhaf-
ana erlendis, er nú 4—5 miljónir,
en hinum hlutanum, lausu skuldun-
um, hefir nú alveg verið snúið á
hina fornu skuldunauta.
Eftir reikningi íslandsbanka 31.
des. 1915 átti hann hjá útlendum
bönkum o. fl. . . . 4-779 þús. kr.
en erlendir bankar o.
fl. áttu aftur hjá honum 1.018 — —
Hrein innieign 31. des.
1915.................3-761 þús. kr.
Hvað gerir bankinn við alla þessa
innieign f Henni er varið til þess,
að borga með henni gullfoiða, þeg-
ar bankinn þarf að auka hann. Henni
er varið til að greiða peninga í öðr-
um löndum, bankinn kaupir ávísanir
fyrir mikið fé, og henni er varið til
þess að borga vörur, sem keyptar
eru erlendis, — borga þær þar á
staðnum, en taka aftur við andvirð-
inu hér. Ef bankinn hefði ekki átt
mikið fé inni erlendis, þegar styrj-
öldin byrjaði, þá hefði iandsjóður
ekki getað fengið 700.000 kr. til
láns, og látið borga þær inn í Ame-
riku til þess síðar að fá vörur það-
an fyrir þær.
Seðlar eru lítt nothæfir nú erlend-
is, nema til smákaupa. Hingað sendir
enginn vörur, án vissu um greiðslu,
þess vegna er aðferðin sú, að fá
peninga hjá bankanum til að greiða
vörurnar með erlendis, en að borga
peningana aftur inn í bankann hér
á staðnum.
Seðlamir alt í kringum okkur eru
óinnleysanlegir eins og okkar eigin
seðlar eru hér. Útflutningur á gulli er
bannaður í löndunum í kringum oss.
Inneignin í erlendum bönkum, kem-
ur í stað gulls til að borga með er-
lendar vörur. Aðflutningar vorir
vaxa alt af í verði, þess vegnaverð-
ur inneignin að vera mikil.
í innieigninni erlendis eru 100
þús. pd. sterl., sem liggja i Bret--
landi til þess að geta fengið vörur
þaðan. Við getum ekki verið án
þess að fá kol og salt. Gangverð á
ensku gulli er svo Iangt nú, að bank-
inn tapaði næstum 200,000 kr. á að
selja þessi 100,000 pund sterling
fyrir gangverðið. Hann keypti það* 1 *
vegna þarfar landsmanna af rækt við
landið, og vonandi verður skaðinn-
miklu minni en það sem nú var
nefut.
Hagur bankans var í þessu atriði
1908 svo að hann stóð í 2.700 þús. kr,
skuld erlendis, en átti
inni B1-/i2- 15 • • • 3 760 — —
Hagurinn hefir (að þessu leyti) batn-
að um 5—6 milj. króna. Lands-
bankinn var í skuld erlendis 1908
um 2 milj. kr., átti inni erlendis 31,
des. 1915 3.561 þús. kr. Hans hag-
ur hefir að þessu leyti batnað um
aðrar 5—6 miljónir kr. Allar skulda-
bréfaskuldir landsins eru nú c. 7*/s
milj. kr. Allar erlendar skuldir =
1 miljón kr. nú í raun og veru.