Ísafold - 26.04.1916, Blaðsíða 3

ISAFOLD
því fagnað með hátíð hjartnanna.
Hann lægir deilurnar á heimilunum,
hann lýsir upp sorgarmyrkrið, hann
leiðréttir rangsnúið hugarfar manna,
hann hættir lífi og limum til að
frelsa aumingjana. Hann er sólin í
dimmu hreysunum.
En í Hofsfjörð þorir hann ekki
að koma. Því að þar hafði hann
verið prestur; þar á konan hans
heima, bróðir hans og sonur.
20 ár ferðast Gestur. þá legst
það í hann, að hann muni eiga
skamt eftir ólifað, og vér hittum
hann, þar sem hann er á leiðinni
yfir fjallið, ofan i Hofsfjörðinn.
Kaleik þjáninganna vill hann drekka
í botn, hann vill heyra samsveitunga
sína formæla Katli presti. Vér verð-
um honum samferða bæ frá bæ,
enginn þekkir hann, en allir hafa
heyrt talað um Gest og þrá að hann
komi. »011 sveitin vissi, að Gestur
eineygði var kominn. Þeir útheltu
blessunaróskum sínum yfir hann.
Þeir luktu um hann með kærleik
sínum«.
En hann lætur alstaðar talið ber-
ast að Katli presti — hvort þeir
muni enn eftir honum? Og ástúðin
í augum fólksins verður jafnskjótt
að brennandi hatri og stjórnlausri
gremju. »Þarna sat hanr og laug-
aði sig í kvala- og örvæntingar-baði
formælinga þeirra«.
Svona líður dagurinn. Og á næt-
urnar stíga bænarandvörp hans upp
til guðs úr hlöðunni, þar sem hann
hvilist, — kvöl hins fullorðna og von
barnsins, barátta mannsins um náð-
ina.
Það er sem hann við alt þetta
styrkist í mildi sinni og festu gagn-
vart mönnunum. Augu hans reka
ilskuna á flótta, hið ástúðlega og
hreina hugarfar hans knýr tárin fram
í augun á hinum rangsnúnu. Þegar
hann kveður á morgnana, biður
fólkið hann að segja einhver orð að
skilnaði, »þau orð, er það þarfnist
fyrir.« Og hann segir við ekkjuna,
sem er full af gremju: »Láttu hjarta
þitt vera opið fyrir öllum kærleik,
en lokað fyrir hatri, og sjáðu um,
að muunur þinn sé auðugur að
blessunaróskum, en að út úr hon-
um komi aldrei formæling.*
Og við mikillátan og rogginn
bóndann, sem nú stendur eins og
barn frammi fyrir dómara sínum,
segir Gestur þetta, um leið og hann
leggur af stað: »Lyftu dálítið oftar
á þig beiningapokanum.*
Svona fer hann um, sár og leit-
andi, unz hann kemur að bæ bróð-
ur síns, heim til konu sinnar og
sonar síns. Og þarna mitt í svarta-
myrkri örvæntingarinnar, í dauðan-
um, finnur hann ljósið og fær fyr-
irgefninguna úr höndum kærleiks-
ríkra manna og úr föðurörmum guðs.
Þessi lýsandi imynd kærleikans,
svo skýr og lifandi, ætti að halda
innreið sina í hjörtu allra.
Síðan beztu daga Björnsons hefir
eigi verið sköpuð göfugri persóna í
list Norðurlanda. Eg þekki engan
annan, er Gesti verði jafnað til,
en biskup »Bien Venu* í bók Victors
Hugo: Aumingjarnir. Því er líkt
farið um Gest og þá bók: hann geta
þeir jafnt lesið, sem þykir mest vert
um æsandi sögur og elska æfintýr-
ið, og hinir, sem í kyrþey vilja lifa
sig innilega inn í auðugt lundarlag
og göfugan hugsunarhátt eða vilja
njóta afburða-listar. Gestur mun
marka spor í hug þeirra allra, sem
eigi þurkast hráðlega út aftur.
Sú lifsskoðun, sem ber uppi ann-
an eins mann og Gest, þarfnast þess
eigi, að hún sé útskýrð með orðum.
En hinn fslenzki rithöfundur hefir
og getað fundið orð, sem voru nógu
látlaus og innileg, til þess að þau
sómdu sér i munni Gests. Þegar
hann liggur á banabeðnum, innilyk-
ur hann ósk lífs sins í þessi orð:
»Ó, ef það væru margir, sem skildu
það, að mesta afreksverkið er að af-
neita sjálfum sér og flytja frið á
jörðu*.
Svona lízt nú þessum Norðmanni
á »Gest eineygða*. Og hann held-
ur víst að það sé miðaldra maður
að minsta kosti, er hafi skrifað þessa
merkilegu bók, og maður, sem »setið
hafi við listalindir« árum saman og
notið allra eæða mentunarinnar, eins
og hinir rithöfundarnir, er hann
skrifar um. Hvað myndi honum
finnast, ef hann vissi, að þetta væri
bláfátækur bóndason, og þekti æfi-
kjör Gunnars Gunnarssonar.
»Gestur eineygði* er nú þegar
kominn út á fjórum tungumálum
og verið að þýða hann á tvö önn-
ur (ensku og hollenzku). Von er á
honum á íslenzku með haustinu.
Svo að íslenzkan verður þó hin sjö-
unda í röðinni. En viða hefir Gest-
ur komið áður en hann kemur til
íslands.
Þúsundum saman munu menn lesa
þessa fallegu bók á erlendum tungu-
málum, þeir er varla vita, að ísland
er til. Efasamt, hvort þeir vita, að
höýundurinn er Islendingur. Danir
munu lika sjálfsagt fúsir að tileinka
sér hann. En hinu fá lesendurnir
varla gleymt, af því að bókin öll
festir það í minni þeirra, að »Gestur
einey%öi« er íslendingur.
í honum hefir ísland eignast full-
trúa erlendis — eignast hann fyrir
ekki neitt, alveg ókeypis. Og eftir
nokkurn tima stærir þjóðin sig af
honum.
Þó tala margir enn sem væri það
einhver óþarfa-eyðsla á krafti þjóð-
arinnar, að leggja nokkuð til bók-
mentanna, og of marga vantar skiln-
ing á því, hvers virði og hver sómi
það er þjóðar-krílinu Islendingum að
eiga ágæta rithöfunda og listamenn.
Sumir þeirra, þar á meðal Gunnar
Gunnarsson, hafa neyðst til þess að
flýja land.
En meðan aðrar eins bækur og
»Gestur eineygði«, »Fjalla-Eyvindur«
og »Galdra-Loftur« afla íslandi frægð-
ar erlendis, kveða jafnvel mætustu
menn upp úr með það hér heima,
að ekki megi veita þeim mönnum
skáldstyrk af íslenzku fé, sem riti á
erlendum tungum. Þó sjd peir um,
að ba'mrnar komi jaýnýramt svo fljótt
út á íslenzku sem nokkur bóksali htr
heima ýast til að geýa par út.
»Og engan skálda-styrk til danskra
skáldaU Mig tekur sárt til þess, að
sú setning skyldi standa í »Nýju
kirkjublaði*.
Eg þekki svo vel ritstjóra þess
blaðs, að eg veit það, að þegar hann
hugsar sig vel um, kýs hann ekki
annan fulltrúa fremur frá oss íslend-
ingum inn á heimili stórþjóðanna,
bæði hin fátæku og riku, en »Gest
eineygða«.
Har. Nielsson.
Verð á steinoliu hefir nú verið
hækkað um 15 kr. á tunnu, og kost-
ir því hver líter rúma 30 aura fram-
vegÍB. Heppilegt fyrir almenning að
daginn er farið að lengja.
Kvenfél. Hringurinn. j»Hringferð«
hans heppnaðist ágætlega, allir að-
göugumiðarnir (1500 talslns) seldust,
og altaf ös í veitingasalnum í Good-
templarahúsinu. Skemtanirnar voru
hinar ánægjulegustu.
Leikfólag Reykjavíkur sýnir Kinn-
arhvolssystur annaðkvöld kl. 8.
Hr. Jón J. Straumfjðrð skósmið-
ur hér í bænum hefir verið skipað-
ur pósthússvörður frá 15. des. 1915
að telja, en gegnir þó ekki embættinu
fyr en frá 14. maí næstk.
Olga, eitt af Lauritzsens skipunum,
kom hingað í gær frá Bretlandi hlaðið
kolum. Skipið hafði og mikinn póst-
flutning meðferðis, um 90 poka alls.
Var ekkert af því frá Danmörku. Botn-
íupósturinn er því ókominn enn.
Gulifoss liggur ennþá í Lerwick í
Englandi.
Gunnar Gunnarsson rithófundur,
sem hór er staddur þessa dagana, en
ætlar aftur til útlanda með >Botníu«,
les upp nokkra kafla úr »Gesti ein-
eygða« í Bárubúð í kvöld, kl. 9.
Sjálfsagt fýsir marga að heyra hann
og sjá. Bækur hans eru farnar að bera
nafn íslands út um heiminn. En eng-
in þeirra stendur eins framarlega í því
að afla þjóð vorri virðingar erlendis
sem »Gestur eineygði«.
Hugmyndir B. Kr. um
þingræði.
Hér á árunum hélt Björn banka
stjóri Kristjánsson fyrirlestur, eftir
beiðni sinni, í Stúdentafélaginu um
þingræði. Enginn botnaði þá neitt í
því, sem hann sagði, og sjálfur
hann vitanlega allra sízt.
En nú siðast i blaði sínu lýsir
hann eða lætur lýsa hugmynd sinni
um þingræði.
í blaði hans stendur þessi klausa:
»Einar Arnórsson tekur við ráð-
herraembætti i þrássi við hinn þjóð-
kjöma meiri hluta, með tilstyrk
minni hlutans, Heimastjórnarmanna,
og ber stjórnarskrána fram upp á
opna bréfið 1913, en fellur frá fyrir-
vara alþingis, þingskilyrðunum.*
Enginn efi er á því, að B. Kr.
veit, hvað gerðist hér í fyrravor og
hvað á siðasta þingi gerðist í stjórnar-
skrármálinu.
Alt, sem Einar Arnórsson gerði í
stjórnarskrármálinu, þótti meiri hluta
beggja deilda Alþingis gott. Eftir-
varinn sæli var feldur með rök-
studdri dagskrá i neðri deild, þar
sem þvi var lýst yfir, að staðýest-
ingarskilmdlar stjórnarskrárinnar ýull-
nagðu ýyrirvara Alpingis 1914 og að
deildin lýsti yfir ánagju sinni yfir
staðýestingu stjórnarskárinnar.
Undir þessa dagskrá gátu skilyrðis-
laust skrifað 16 af 26 þingmönn-
um deildarinnar. í efri deild var
sama ályktun gerð með 8 atkv.
gegn 5. En af þessum 5 var einn
þingmaður (Karl Einarsson), sem
þegar frá byrjun taldi það hina örg-
ustu fjarstæðu, að fyrirvara Alþingis
1914 væri eigi fullnægt. Karl Finn-
bogason, sem að visu var meðal
þessara 5, taldi engum réttindum
glatað, en fyrirvaranum ekki bók-
staflega fullnægt. Likrar skoðunar
var )ósef Björnsson.
Af þingmönnum neðri deildar voru
þessir eindregnir með þversum-
skapnum:
Sig. Eggerz.
Björn Kristjánsson.
Vog-Bjarni.
Benedikt Sveinsson.
Guðm. Eggerz (gamall Heima-
stjórnarmaður, en auðvitað nú dygg-
ur fylgifiskur Sig. Eggerz bróður síns).
Hjörtur Snorrason (sem altafhefir
verið dygt hjú B. Kr.) og
Skúli Thóroddsen (sem sá ill-
gjarnlegar og ráðleysislegar atfarir
æirra og sleit því öllu löguneyti
við þá síðar á þinginu).
Um Jón á Hvanná, Þorleif fóns-
son og Þórarinn Benediktsson er
það að segja, að þeir töldu einhvern
eftirvara réttari, en töldu þó eigi
ráðherra hafa meira aðgjört en svo,
að alls ófáanlegir voru þeir til þess
að greiða atkvæði með vantrausts-
yfirlýsingu.
í neðri deild voru því — segi og
skrifa sjö menn — sem vildu greiða
atkvæði með vantraustsyfirlýsingu.
í efri deild höfðu þeir síra Kr. Dan.
og sjálfsagt Hákon, er vafalaust hefðu
þóknast þeim og greitt atkvæði með
vantraustsyfirlýsingu. Reyndar lýsti
Hákon því yfir á flokksfundi, að
hann vildi alls eigi greiða atkvæði
með vantraustsyfirlýsingu. En eftir
þeirri reynslu, sem menn hafa, má
þó óhikað gerá ráð fyrir að hann
hefði brigðað þau orð sln. Jósef
Björnsson lýsti því yfir í þingræðu,
að hann mundi eigi greiða atkvæði
með vantraustsyfirlýsingu.
Þeir, sem ráðherra vildu feigan
og töldu hafa afbrotið, svo að hon-
um ætti ekki að vera vært i
embætti, voru því 8 menu eða
9, ef Hákon er talinn með þeim,
af 40 í þinginu, eða einn þriðji
hluti stuðningsmanna Sig. Eggerz
1914.
í fullu trássi við þessa 8 menn
tók ráðherra við og hélt embætti.
Það var alt þingræðisbrotið, sem
hann framdi.
En eftir skoðun B. Kr., og flokks-
bræðra hans, áttu þessir 8 speking-
ar að ráða lögum og lofum í þing-
inu.
Þeir áttu að fá að ráða þvi, hvort
landið fengi stjórnarskrá sína stað-
festa, eða ekki.
Þeir áttu að ráða þvi, hvort leggja
skyldi út í óþarfa, og þó vonlausa
baráttu við konungsvaldið.
Eða hvað hugsuðu þeir?
Líklegast að eins að hanga við
vöid og leggja niður skottið gagn-
vart konungsvaldinu.
Það mun aðallega hafa vakað fyrir
þeim.
Um fullnægingu fyrirvarans verð-
ur síðar talað stuttlega, þótt varla
sé þess þörf, þar sem síðasta alþingi
hefir berum orðum lýst honum
fullnægt og lýst ánægju sinni yfir
staðfestingu stjórnarskrárinnar.
En »þingræðisgarparnir« B. Kr.
og aðrir honum jafnsnjallir telja það
eitt auðsjáaniega þingræði, að þcir
fái að ráða, enda þótt þeir séu að
eius 8 *) eða úo hluti þingsins.
D.
*) í þessu sambandi þarf ekki að
telja Hákon með, því að hann hefir
engu »ráðið« hingað til, og allra
sizt atkvæði sínu.
Yörnr teknar nr Gullfossi.
Eimskipafélaginu barst símskeyti
frá Lerwick á laugardagskvöldið, þar
sem Emil Nielsen framkvæmda-
stjóri, sem er einn farþega á Gull-
fossi, segir að Bretar hafi lagt hald
á um 200 smálestir af óverkuðum
saltfiski, sem skipið hafði meðferðis
héðan. Mun skipatökuréttur Breta
verða látinn skera úr því hvort vör-
urnar skuli upptækar eða að þeim
skuli slept.
Samkvæmt upplýsingum sem vér
höfum aflað oss, voru það 4 firma,
sem þessar vörur áttu að fá. Eru
móttakendur allir menn búsettir í
Danmörku. Mun Bretum þykja lík-
legt að vörurnar hafi átt að send-
ast frá Kaupmannahöfn til Þýzka-
lands, og þess vegna lagt hald á
vörurnar.
Eftirtektavert er það, að Bretar
tóku fyrst póstinn úr Gullfossi og
munu áreiðanlega hafa rannsakað
hann grandgæfilega. Að því loknu
ákveða þeir að leggja hald á fiskinn.
Litur helzt út fyrir, að þeir hafi
fundið í póstinum einhver sönnunar-
gögn þess, að fiskurinn hafi átt að
fara til Þjóðverja. Að öðrum kosti
mundu þeir áreiðanlega hafa látið
skipið halda áfram til Kaupmanna-
hafnar óhindrað. (Úr Morgunbl.)
+
Jónas Guðlaugsson
skáld.
Lát hans var simað ísafold 18. þ.
m. frá Kaupmannahöfn. Hafði hann
nýlega verið kominn til Þýzkalands
á heilsuhæli, vegna taugaveiklunar,
er hann þjáðist af.
Jónas var einn af þeim ungu
mönnum vorum, sem fámennisins
vegna, og þess er því fylgir, varð
að flýja landið sitt og setjast að
utanlands. Kennir þess víða í ritum
hans, að honum féll það þungt að
mörgu leyti. Hann gaf út síðari
árin 3 ljóðasöfn og 3 skáldsögur á
dönsku, er lokið var lofsorði á.
Jónas var gáfumaður mikill, áræð-
inn og drengur góður, og er því
hinn mesti skaði að fráfalli hans.
Hann var að eins þrítugur að
aldri.
Svar.
Herra Aki, eg trúði þvf eigi í fyrstu
að þú værir höf. greinarinnar í 28 tbl.
ísafoldar. En ekki þarftu að segja
mór það eftar en tvisvar, og trúi eg
því nú að höf. greinnarinnar »heiti
nú einu sinni Aki.«
Þess vegna bið eg nú alla landsins
Gísla velvirðingar á því, ef mór hefir
komið til hugar að nokkur þeirra hafi
sett saman þetta óþokkabull þitt, Aki
sæll.
Mala^u svo áfram í Aka nafni.
25/4 1916.
Bjarni ýónsson
frá Vogi.
Aths.
Höf. er beðinn »velvirðingar« á því,
að í síðasta »svari« hans fóll framan
af inngangurinn, er eigi var síður
mergjaður en inuihaldið, en hann var
svo : »S. T. herraAki íísafold.«
Sjá menn væntanlega, að greinin verð-
ur ekki lítið sélegri þannig á sig kom-
in, því að annars kemur hún eins og
skrattinn úr sauðarlegnum.
Þar sem vangá þessi var ekki Aka
að kenna, væntir hann þess, að Bjarni
reikni honum það ekki til miska á
dómsdegi.
Út af því, sem Bjarni skrifar hór
að framan, verður Aki að láta í ljósi
undrun síua á því, að Bjarni skyldi
ekki trúa því, að hann (Aki) væri
höf. greinarinnar, þar sem nafn hans
stóð þó fullum stöfum undir. Sjón
hefði átt að vera sögu ríkari. Vill nú
Aki mælast til þess, að eigi verði
öðrum hér eftir (og jafnvel ekki nein-
um »GÍ8lum«) blandað inn í þetta
merkilega mál.
Og ef hann á að verða við þeim
óskum Bjarna, að halda áfram að
»mala«, leyfir hann sór að æskja þess
á móti, að uppgjafaviðskiftaráðunaut-
urinn hætti að g a 1 a. Eða ef hann á
þess ekki kost að sjálfráðu — það eru
sumir hanar með því marki brendir,.