Ísafold - 03.05.1916, Qupperneq 1

Kemur út tviavar
1 viku, Veiðárg.
5 kr., erlendia T1/^
kr. e5a 2 dollarjborg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
SAFOLD
ísafol darprentsm iðja.
Ritstjóri: Ólafur Björnsson.
Talsími nr. 455.
XLIII. árg.
Reykjtvík, n iðvikudaginn 3. maí 1916.
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðið.
32. tölnblað
Aiþýðufól.bókasafn Templaras. 3 kl. 7—9
Sorgarstjóraskrifstofan opin virka daga 11—8
Sæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
B*jargjftldkerinn Laufásv. 5 kl. 12—8 og ð—7
fsiandsbanki opinn 10—4.
JH.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8 árd,—10 sibO.
Aim. fundir fid. og sd. 81/* sibd.
Landakotskirkja. Gubsþj. 9 og 8 A helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—3. Ðankastj. 10—12.
Landsbókasafn 12—3 og 5—8. ttlán 1—8
Landsbúnabarfélagsskrifstofan opin frá 12 - 2
Landsféhirbir 10—2 og 5—6.
Landsskialasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
&andssíminn opinn daglangt (8—9) virka dcgo
helga daga 10—12 og 4—7.
fíáttúrugripasafnib opib 1*/*—21/* á sunnud.
Pósthúsió opið virka d. 9—7, sunnud. 9—1.
Samábyrgb Islands 12—2 og 4—6
Stjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 dagJ.
Talsimi Reykjavíkur Pósth.8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Vifilstaóahœlió. Ileimsóknartimi 12—1
sf'jóbmonjásafnið opib sd., þd. fmd. 12—2.
Heitrofa-blaðið
og stjórnmáiin.
ii.
(Síðari hluti).
Alþingi 1913 lýsti því yfir, að
fyrirvára Aiþingis 1914, er það sam-
pykti í þingsályktunatformi um leið
og það afgreiddi stjórnarskrárfrum-
varpið, hefði verið fullnægt með stað-
festingarskilmálum stjórnatskrárinnar
19. júní 1915. í neðri dei'd kom
samþykt þessi fram í dagskrárformi.
Er dagskráin svolátandi:
>Sökum þess, að deildin telur staðfest-
ingarskilmála stjórnarskrár 19. júni 1915
i fullu samræmi við fyrirvara Alþingis 1914,
þá lýsir hún ánægju yfir staðfestingu stjðrn-
arskrárinnar og tekur fyrir næsta mál á
dagskrá«.
Með dagsktá þessari greiddu 14
atkvæði, en 10 móti. Forseti (Ól.
Briem) og ráðherra greiddu ekki at-
kvæði. En um forseta er kunnugt,
að hann mundi óhtkað haft greitt
dagskránni atkvæði sitt, efhinn hefði
greitt atkvæði, en það hata- forsetar
aldrei gert eftir gömiu þingsköpun-
um.
I efri deild Alþingis 1915 var
samþykt svolátandi þingsályktunar-
tillaga:
»Efri deild Alþingis ályktar að lýsa þvf
yfir, að hún telur staðfestingarskilmála
stjórnarskrár 19. júni 1915 I fullu samræmi
við fyrirvara Alþingis 1914, og lýsir deildin
ánægju sinni yfir staðfestingu stjórnar-
skrárinnar*.
Með ályktuninni greiddu 8 at-
kvæði. Forseti (St. St. skólameist-
ari) mundi og hafa greitt henni at-
kvæði, ef hann hefði átt atkvæðis-
rétt. Auk þess lýsti Karl Einarsson
því yfir, að hann teldi staðfesting-
arskilmálana í fullu samræmi við fyr-
irvarann. Það má þvi óhikað segja,
að 10 í efri og 16 í neðri deild hafi
verið fullkomlega sammála um þetta,
eða 26 menn af 40. Auk þessara
26 þingmanna — eða nærfelt a/3
þingsins — voru ýmsir, sem eigi
töldu fyrirvaranum að vísu fyllilega
fullnægt bókstaflega, en þó engin
réttarspjóll að orðin, svo sem Karl
Finnbogason, Jósef Björnsson o. fl.
Þar sem nú löggjafarþing þjóðar-
innar hefir svo greinilega sem unt
er lýst því yfir, að fyrirvaranum 1914
hafi verið fullnægi: með staðfesting-
arskilmálum stjórnarskr. 1915, prætti
ætla, að það mál væri á enda kljáð.
Samt sem áður stagast >Landið<
Björns Kiistjánssonar stöðugt á þvi,
að svo hafi ekki verið. Það vill
haír orð og yfirlýsingar þingsins að
engu, og þykir nú ekkert jafn nauð-
synlegt — auðvitað að þvi undan
teknu að svívirða ráðherra og nokkra
menn aðra — en að reyna að sanna
það, að Lmdið sé réttlaust, hafi mist:
réttindi sín fyrir aðgerðir ráðherra í
vor, er stjórnarskráin var staðfest.
Að fyrirvaranum hafi verið full-
nægt, skal enn sýnt og sannað i
sem fæstum orðum.
20. okt. 1913 lýsti konungur því
yfir á ríkisráðsfundi, að hann mundi
staðfestastjórnarskrárfrumvarpið, enda
yiði þá gefinn út konungsúrskurður
um, að »sérmálin« svonefndu yrði
eftirleiðis borin upp fyrir konungi í
ríkisráði. Þetta iétu menn hér sér
lynda J.nfnvel sr. Kristinn Daníels-
son segir i þingræðu 1914 svo:
„Þingið mun ekki ásaka ráðherra fyrir
það, þó svo færi um uppburð sérmálanna,
að hann yrði I ríkisráðinu, þvi það bjóst
við að svo færi“ (Alþt. 1914, B. II. 93).
Það er og beint atlast til pess i
sjáljum Jyrirvaranum, að úrskurður
verði %efinn út um pað, að málin
verði jramveqis borin upp í ríkisráði
(sjá Alþt. 1914, A., þingskjal 300).
Það er þvi fyllilega í samræmi
við fyrirvarann, að slíkur úrskurður
var feldur jafnframt staðfestingu
stjórnarskrárinnar 19. júní 1915.
En jafnfr.imt þvi, að konungur
lýsti yfir því 20. okt. 1913, að hann
mundi staðfesta stj.skr.frv., sagði
hann, að það mundi verða með þess-
um kostum :
Að gefið yrði út jofuframt stað-
festingu stj.skr. konungleg auglýsing
meðundirrituð af forsætisráðherra
Dana og birt í Danmörku og að í
því skyldi dcnskú þjóðinni það til
kynna gefið, að engin breyting gæti
orðið á úrskarði um uppburð sér-
mála vorra, þeim er áður segir, nema
konungur staðfesti lög um ríkisrétt-
arsamband landanna.
Þetta tvent: 1) skilyrðið um nejnda
laqasetninqu og 2) danska auglýsingin,
þóttu gallarnir á staðfestingarskilmál
um stj.skr. Fyrirvarinn viil fyrir-
girða það, að þessi skilyrði verði sett.
Sr. Kr. Dan. segir líka, alveg I
samræmi við það, sem hér er sagt:
»Þessu tvennu parf að hrinda aj
höndum sér: Að engin breyting verði
á pessu (þ. e. uppburði sérmálanna)
gjðrð, nema með ihlutun rikispingsins,
og að nokknr slík ráðstöjun verði aug-
lýst jyrir Dönum1) (Alþt. 1914, B.
II. 93).
Þetta vill sr. Kr. Dan. láta fyrir-
býggja-
1) Dönsku auglýsinguna, og
2) skilyrðið um, að úrskurði kon-
ungs yrði ekki breytt án íhlutunar
ríkisþings Dana.
Um 1) Lesi menn staðfestingar-
skilmála stj.skr. 19. júní 1915 (Lög-
birtingabl. 8. ár, tbl. 26.), þá sjá þeir
það, að danska auglýsingin með
meðundirskrift forsætisráðherra Dana
og með því irmihaldi, að eigi verði
breyting ú tíkisráðsúrskurðinum án
.lagasetningar um samband landanna,
íslands og Danmerkur, er horfin úr
}) Leturbr. gerð hér.
sögunni. Rikisráðsgjörðirnar 19. júní
1915 eru birtar bæði hér (í Lögbirt-
ingabl.) og í Danmörku (í Satstid-
ende) — það var gert í sumar -— sem
hver önnur jundarskýrsla, algerlega
þýðingarlaus frá réttarsjónarmiði.
Um 2) Konungur innir eigi að
því í staðfestingarskilmálunum 19.
júní 1915, að íhlutunar ríkisþings-
ins þurfi eða verði af sinni hálfu
heimtuð til breytinga á úrskúrðinum.
Hann segir að eins, að A'þingi megi
ekki vænta þess, að hann breyti hon-
um í sinni stjórnartið, nema önnur
jafn trygg skipun þeirri sem nú er,
verði á ger. Og er það alt annað
en að binda það við íhlutun þriðja
aðilja, eins og konungur gerði 20.
okt. 1913, og Alþingi 1914 vildi
fyrirbyggja (sbr. tilv. orð s'. Kr. D.).
Enn skal þess geta, að ráðherra
íslands mótmælti skoðun forsætis-
ráðherra Dana, þar sem hann vtsaði
til íslenzku skoðunarinnar, sem hann
Iýsti i fyrri ræðu sinni.
í orðum konungs er ekki eitt ein-
asta orð, sem eigi sé í fullu sam-
ræmi við fyrirvara Alþingis 1914.
Og þó að svo hefði verið, gat það
eigi skift máli, þvi að ráðherra sagð-
ist halda sér við íslenzku skoðunina,
og því óskuldbindandi fyrir landið,
hvaða skoðun sem konungur hefði
uppi látið.
Þetta, sem síðast var sagt, er og
í fullu samræmi við orð Bjarna Jóns-
sonar frá Vogi (Alþt. 1914, B. II.
12ié), þar sem hann segir svo:
»Ef konungur nú þrátt fyrir mót-
mæli staðfestir stjórnarskrána, þá
hefir hann þar með tekið aftur sitt
o(pna) b(réf) 20. okt. 1913« (þ. e.
opna bréfið um nýjar kosningar til
Alþingis, þar sem hann segir íslend-
ingum, að engin breyting verði gerð
á ríkisráðsúrskurði sínum án nefndra
laga um samband landanna)1).
Og rétt á eftir í sama dálki Alþt.
B. II. 1914 segir B. J. enn:
„En ef hann (þ. e. konungur) staðfesti
frv. með öðrum skilningi, en Íslendíngar
leggja í það, þá væri hans skilningur mark-
leysa. Enginn lögfræðingur gæti litið öðru-
visi á það og enginn dómstóll dæmt öðru-
visi11.1)
Á þessu sést það, að hr. B. J. frá
Vogi hefir ekki krafist viðurkenning-
ar konungs berum orðum gefna á fyr-
irvaranum. Hann kefst ekki einu
sinni pegjandi viðurkenuingar kon-
ungs. Hann fer það langt, að hann
telur alvæg hættulaust, pótt konungur
staðjesti stjórnarskrána með yfirlýst-
um skilnitigi, er vari gagnstæð-
ur skilningi Islendinga á ríkisráðsat-
riðinu.
Og víst er um það, að hvernig
sem B. J. skýíir nú þessi ummæli
sín, þá eru þau nægilega skýr hverj-
um heilvita manni.
Hr. B. J. lítur auðsjáanlega þá á
málið á þessa leið: Alþingi lýsir
yfir sínum skilningi á ríkisráðs-at-
riðinu. Enginu ráðherra og eigi
heldur konungur getur buudið landið
framar en Alþingi vill. Þess vegna
er alveg hættulaust að samþykkja
stjórnarskrána og taka við staðfest-
ingu hennar, hvaða skilningi sem
konungur lýsir yfir.
J) Leturbr. gerð hér.
Eftir þvi þurfti i raun rét'ri enga
»fullnægingu« fyrirvarans. Það eitt
var nóg, að hann var samþyktur af
Alþingi.
En nú hefir konungur lýst því
einu yfir, sem samrímist fyrirvarun-
um í einu og öllu, og ráðherra ís-
lands haldið sér berum orðum að
íslenzku skaðuninni.
Opna bréfið til Islendinga 20.
okt. 1913 á enn að vera í gildi eftir
skoðun þeirra B. Kr.
1 opna bréfinu stendur, sem fyrr
segir, að breyting á væntanlegum
úrskurði um uppburð mála vorra í
ríkisráði verði eigi, nema konungur
staðjesti lög um samband landanna,
er aðra skipun geri á rnáli.
En engin auglýsing til Danmerk-
ur var útgefin, eins og til stóð. Og
konungur segir, að alþingi megi
eigi vænta breytingar á úrskurðium
uppburð tnálanna í sinni stjðrnartið.
Með öðrum orðum: Konungur
bindur breytingar á úrskurðinum ekki
við sambandslög á neinn hátt, og
gefur að eins í skyn, að honum
muni eigi sýnast að breyta honum.
Ummæli opna bréjsins eru pví að
engu gjörð með orðum konungs, af
pvi að pau eru ósamrímanleg við orð
pess.
Kröfu þeirra félaga um afnám
opna bréfsins með skýlausri yfirlýs-
ingu koungs er því einnig fullnægt.
Ef ummæli núverandi ráðherra,
sem blað B. Kr. vitnar til, hefðu
gengið lengra en vilji þingsins 1914,
þá átti vilji þingsins, sem sýndur
hefir verið með orðum tveggja þeirra
manna (hr. B. J. og hr. Kr D.),
sem jafnan hafa lengst farið, þá er
auðvitað, að vilji þingsins átti þar
að ráða.
Á ummálum hr. Sig. Eggerz um
fyrirvarann á Alþingi 1914 er ekk-
ert að græða annað en það, að hon-
um sýnist alls eigi hafa verið ljóst
málið. Alt er, eftir ummælum hans
að dæma, I þoku fyrir honum.
Hann sýnist ekki hafa gert sér neina
grein fyrir neinu.
Og þess vegna var það ef til vill
varlegast fyrir hann að setja málið í
strand í ríkisráðinu, sem frægt er
orðið.
Loks skal þess getið, að emn þeirra
manna, er lengst töldust fara að
Athugasemdir
um fjármál, með hliðsjón af
reikningi isiandsbanka 1915.
Eftir Indr. Einarsson.
Framh.
Leiðrétting við VI. grein hér að
framan. Þar er sagt, að íslands-
banki hafi greitt 6 °/0 til hluthafa
nema eitt einasta ár. Þetta er rangt.
Bankinn hefir greitt hluthöfum:
1911 6 °/o
1912 .... sVi%
1913 . . . . s 7o
1914 . . . .5 7o
og mun greiða
1915 • • • • 6 7o
sumu leyti (hr. Jón Jónsson á Hvanná)
fór þó það skemra en aðrir í því
atriði, að hann taldi dönsku auglýs-
inguna hættulausa íslandi. Hann
segir svo (Alþt. 1914 B. IÍI).
„Þó að eitthvað sé auglýst i Danmörku
um þótta efni (þ. e. úrskurðinn), þá getur
iað ekki sakað oss á neinn hátt.ui)
Af þessu má öllum óhlutdrægum
og skynugum mönnum vera ljóst,
að það er svo fjarri þvi, að vilja
úngsins 1914, eins og hann birtist
fyrirvaranum og í ummælum sjáljra
pyersummanna á pinginu, hafi verið
fyrir borð borinn. með staðfestingar-
skilmálum stjskr. 19. júni 1915, að
:rullnægt er — og að sumu leyti
meira en það — í öllu því, sem
þingið vildi vera láta.
Og hefði hr. Sig. Eggerz fengið
sömu kosti, þá mondu allir þeir, sem
studdu hann, hafa tekið þvi fegins
hendi og þakkað honum fyrir.
En af þvi að hr. S. E, gat ekki
lomið málinu fram á viðunandi hátt,
íeldur aðrir, þá þótti þeim félögum
einsætt að rísa á móti, hvernig sem
kostirnir hefðu verið, að eins tii
þess að geta haldið uppi ófriði i
landinu.
Sjálfir höfðu þeir engin ráð á tak-
teinum um það, hvernig snúast
skyldi, ef alt strandaði. S. E. hafði
þau engin í fyrra vetur né þeir félagar.
Dagur.
J) Leturbr. gerð hér.
(slenzku kolin.
Guðm. E. Guðmundsson bryggju-
smiður kom heim úr utanför sinni
með Botníu síðast. Fór hann til
Danmerkur og þaðan til Sviþjóðar
og lét rannsaka þar sýnishorn af
IX. >Trúin á skuldirnar«. — >Helga skrina*.
Guðmundur prófessor Hannessor,
gamall góðkunningi minn, skrifaði
einu sinni blaðagrein — eg held á
móti mér. Hún hét: »Trúin á
skuldirnar*, og fyrirsögnin segir alt
inntakið. Hann sagði, að trúin á
skuldirnar væti lands og lýða töpun.
En milli linanna las eg, að við ætt-
um að trúa því, að Helga skrína væri
ímynd hinnar íslenzku þjóðar. Bænd-
ur fyrir norðan borguðu honum rit-
launiu og kusu hann á þing fyrir
greinina.
Mér er fullkunnugt, að hr. G. H.
er gáfumaður, en um sum málefni
get eg ekki talað við hann. Ef eg
á að tala við hann um læknisfræði,
þá hefir hann alt vitið og alla þekk-
inguna, en eg hvorugt. Ef eg á að
tala við hann um fjármál, þá hefi eg
alt vitið og alla þekkinguna, en hann
hvorugt.
Eg játa það þegar, að eg trúi á
skuldirnar og hefi gert það lengi.
Eftir síðustu aldamót tókum við 3
—6 milj. kr. til láns erlendis, þegar
við seldum veðdeildabréfin, og höf-
um bygt húsakynni síðan fyrir 15 —
20 miljónir og aukið svo fasteignir
landsmanna. 1904 lánnðum við 3
milj. króna erlendis (íslandsbanka
hlutabréfin), síðan höfum við komið
upp gufuskipaflota, sem hlýtur a)
vera 4 miljóna virði. Við höfum