Ísafold - 03.05.1916, Blaðsíða 3

ISAFOLD
3
Þýzkalands á sjóoum. Og fái hann
einn að ráða, er eigi annað sýnna,
en svör Þjóðverja verði þau, að
Bandaríkin neyðist til þess að slíta
viðskiftasambandi landanna.
Sendiherra Þjóðverja i Washing-
ton, Bernstoiff greifi, reynir á alla
lund að miðla málum, en Mr. Ger-
ard, sendiherra Bandaríkjanna í Ber-
lín, hefir fengið skipun um það að
vera við því búinn að hverfa þaðan
með stundar fyrirvara.
Ófriðarótti í Hollandi.
Snemma í fyrra mánuði gengu
tröllasögur um það, að Hollendingar
byggjust við því þl og þegar að
sogast inn í styrjaldar-hringiðuna.
Og vist er um það, að nokkur ótti
Tiafði þá gripið Hollendinga. Kvöddu
þeir af skyndingu saman allan sinn
her, og tók stjórnin allai flutninga-
brautir landsins undir sína umsjá.
Tvennum sögunum fer um það,
hvað þessum ófriðarótta muni hafa
Valdið. Ætla sumir, að hann hafi
kviknað af þvi, að Þjóðveijar söktu
hollenzku fólksflutningaskipi, sem
Tubantia hét, og Hollendingar muni
eigi hafa þózt meiga þolx það orða-
laust. En hitt er talið sennilegra,
að Bretar hafi sett þeim einhverja
kosti svo harða, að þeir hafi eigi
getað gengið að þeim. En hvað
sem um það er, þá eru Holletidingar
víst sloppnir í þetta skiíti — hvað
sem síðar verður.
Orvistan hjá Verdnn.
í ofanverðum febrúar mánuði hófu
Þjóðverjar hina miklu sókn, sem
enn er eigi lokið, á frönsku vígja-
borgina Verdun, sem stendcr hjá
ánni Meuse. Er það ein hin ákaf-
asta, grimmilegasta og mannskæð-
asta sókn, sem sögur fara af. Þjöð-
verjar hafa haft ærinn liðskost og
mikið hafa þeir unnið á, en þó er
enn langt frá því að þeir hafi náð
Verdun. Frakkar hafa varizt af
hinni mestu hreysti, en við raman er
reip að draga, og hafa þeir þess
vegtia orðið að taka á þvi, sem þeir
áttu til. Hafa þeir því dregið sam-
an sem mest iið á þeim slóðum,
en Bretar hafa aftur fært út kvíarn-
ar og Iengt orustuvöil sinn að mun,
til þess að Frakkar ættu þeim mun
miljónum króna til að verj3 hlut-
leysi sitt. Eftir styrjöldina verður
ísland eitthvert rikasta land í Norð-
urálfu.
Efnin hafa aukist langt fram yfir
það, sem menn hafa gert sér í hug-
arlund. En hér skortir hugsjónir.
Það er ekki til neins að neita þvi,
að hugsjónirnar hafa ummyndað
þjóðirnar. Hver þjóð hefir sál, og
sálin hefir þarfir eins og likaminn.
Hugsjónalaus þjóð er — hreppur.
Þingið, sem hún lætur fulltrúa sína
sitja, verður — hreppaskilaþing til
að kjósa nýjan hreppstjóra. Það
lyfti áliti okkar, bæði í okkar eigin
augum og annara þjóða, ef við hefð-
um eitthvert mark og mið í andleg-
um efnum að stefna að. Það væri
öllum auðsætt, hve vel það færi á
afkomendum þeirra manna, sem skrif-
að hafa íslenzku sögurnar. Það findi
margur útlendingurinn, hve sjálfsagt
það væri fyrir þjóðina, sem átt hefir
Snorra Sturluson, að hafa andiegar
hugsjónir á dagskránni. Tekjur land-
sjóðs 1915 voru þvi sem næst 3
milj- kr., þar af voru innheimtar i
Reykjavík xioo þús. krónur. Við
ættnm að veita xoo þús. kr. á ári
til að styðja listir og byggingar yfir
þær. Það er V11 hluti af þvi, sem
Reykjavik borgar nú i landsjóð, Vso
af þvi, sem aðrir landshlutar greiða.
Eg ætlast til, að 25.000 kr. gangi
hægra með að verja Verdun. Þykir
mikið undir því komið, að Þjóðverj-
ar nái ekki borginni og vígjunum
þar. Gauga nú og fregnir um það,
að tússneskir hermenn séu komnir
til Frakklands, og má á því sjá, að
mikið þykir bxndamönnum í húfi,
er þeir seilast svo langt til lið?.
Mun þetta rússneska herlið vera
komið frá höfnunum hjá íshafinu,
annaðhvort Archangel eða Alexmd-
rovsk.
Her Þjóðverja, sem sækir á hjá
Verdun, stýrir Vilhjálmur keisaraefni
þeirra. Er hann talinn ofurkapps-
fullur og metnaðargjarn fram úr
hófi, og sepja bandamenn að þess
gæti nteira í herstjórn hans, heldur
en forsjár.
Sókn Rússa.
Um miðjan marzmátíuð hófu
Rússar sókn á austurvígstöðvunum.
Þykir sýnt, að þeir muni hafa gert
það til þess, ef verða mætti, að þá
slotaði nokkuð sókn Þjóðverja í
í Frakklandi, því að eigi var tíminn
til þess heppilega valinn. Stóð sú
sókn líka að eins skamma hrið, því
að þá komu votleysingarnar og
bönnuðu allar herraðarframkvæmdir.
Unnu Rússar ekkert á, en létu
margt manna, 140 þúsundir, að því
er Þjóðverjar segja.
Betur gengur Rússum suður i Litlu-
Asiu. Hafa þeir nú nýlega tekið
þar af Tytkjum þá borg, er Trebi-
zond heitir. Er það hafnarborg við
Svartahafið. í Persíu sækja Rússar
einnig fram, en þar eru vegleysur
einar og sækist þeim því seint.
Átásir á Englanð.
Þjóðverjar hafa í þessum mánuði
gert hverja loftfaraárásina á eftir
attnari á England. Hafa þeir kastað
niður sprengikúlum á ýmsar borgir,
en hveit tjón hefir af því hlotist,
er mönnum ókunnugt. Þá hafa
þeir og sent þangað flotadeild, sem
skaut á borgina Lowestoft, sem er
nokkuð fyrir sunnan Járnamóðu.
Brezk landvarnarskip tóku á móti
Þjóðvetjum og eftir tvær slundir
héldu þeir svo undan og heim.
Munu þessar árásir aðallega gerðar
til þess að halda við hugrekki þýzku
þjóðarinnar, því að eigi munu þær
hafa svo mjög mikla hernaðarlega
þýðingu. Þó eru nú Bretar teknir
að ókyrrast all-mjög, og þykir þeim
hart að búa undir þessum árásum.
Er það nú ofarlega á baugi þar, að
stofnað verði nýtt ráðuneyti — loft-
flotaráðuneyti, eins og áður er til
hermála- og flotamála-ráðuneyti.
Telja margir að með því móti einu
verði hægt að xbægja flugmönnum
Þjóðverja frá landinu, og ef til vill
gjalda Þjóðverjum lcftárásirnar í sömu
mynt með rentum og renturentum.
Jafnframt eru Bretar nú að auka
her sinn og er svo að sjá sem her-
skyldulögin, er áður náðu að eins
til ókvæntra manna, muni nú látin
ná jafnt til allra vopnfærra manna
í landinu.
Suður á Balkan.
í Saloniki situr enn her banda-
manna og hefst ekki að. Þangað
til að borga leikendum og annan
kostnað við rekstur leikhússins, 25.-
000 kr. gangi til að styrkja aðra
listamenn. En 50.000 kr. á ári
gangi fyrst um sinn til að byggja
leikhús og listahöll. 100 þús. krón-
ur til andlegra samgöngumála á ári
er einn sjöundi eða áttundi hluti
þess, sem greitt er til samgöngumála
á sjó og landi árlega.
hafa og verið fluttar leifar serbneska
hersins, en Grikkjum er einhver
ímugustur á þvi og eru nú sagðar
væringar með þeim og Bandamönn-
um. Grikkir eru í hinni mestu fjár-
þröng og hafa reynt að fá lán er-
lendis. Bandamenn vilja eigi lána
þeim nema þeir gangi þegar inn i
ófriðinn með sér. Miðríkin voru
fús að lána þeim fé, en settu svo
harða kosti, að þeir þóttu óaðgengi
legir. Varð þá fjármálaráðherra
Grikkja að segja af sér, en Rallis
dómsmálaráðherra bætti við sig em-
bætti hans. Er hann skörungur
mikill, en þó eru taldar til þess
miklar líkur að Skuludis-ráðuneytið
muni verða að hröklast frá völdum.
Er þá Venizelos talinn líklegastur
til þess að taka við stjórnartaumun-
um enn einu sinni og mun þá enn
til tíðinda draga þar.
Rúmenar sitja enn hlutlausir hjá,
en þó munu þeir nú vinveittari
Miðríkjunum en nokkru sinni áður.
Er það til marks um það, að Austur-
ríkismenn hafa tekið burtu lið það
er þeir höfðu á landamærum Rúmen-
iu og sent það á hendur ítölum, en
Rússar hara mikitin herbúnað við
Duná, þar sem hún skilur^lönd þeirra
Rúmena. Þá er og sagt að Þjóð-
verjar og Rúmenar hafi geit með
rér samning um það í þessum mán-
uði, að þeir skuli skiftast á öllum
þeim vörum, sem hvorir meiga án
vera. Þjóðverjar hafa þegar leyft
að flytja mikið til Rúmeníu af efnt-
vöru, og enn ftemur hafa þeir nú
afhent margar eimreiðir, sem Rúmen-
ar höfðu pantað hjá þeim áður en
ófriðurinn hófst, og þeir höfðu eigi
viljað sleppa fyr.
----------0 -------- 1 1 ..
Verkfall. Húsetar á botnvörpu-
skipunum hafa gert verkfall. Sam-
komulag hefir ekki komist á enn.
Goðafoss kom hingaS sunnudag 30.
apríl. Meðal farþega voru: Pótur J.
Thorsteinsson kaupm., Th. Krabbe
verkfræðingur, Pótur Ólafsson kaupm.
frá Patreksfirði.
x>£nginn getur gizkað á« heitir
afar skemtilegur sjónleikur í 4 þáttum,
eftir Bernh. Schaw, sem Leikfólag
Reykjavíkur ætlar að sýna bæjarbúum
næstkomandi sunnudag.
Jacob Havsteen, stórkaupm., hafði
útvegað gaskol þau í Bretlandi, er e.s.
Hekla kom með 1. þ. m. — Skipið
hafði lítinn póst meðferðis:
Ráðherra hefir látið dómkveðja
þrjá menn til þess að meta hvor lóð-
in, Hafnarstrætis- eða Hótelsrústa-lóðin,
muni vera betri fyrir Landsbankann.
Hefir bæjarfógetinn kvatt til þessa:
Ásgeir Sigurðsson kaupm., Einar Er-
lendsson byggingameistara og Jón Þor-
láksson landsverkfræðing.
Hjálpar-beitiskip, brezkt, kom hing-
að í gærdag, beint frá Englandi, með
brezka ræðismanninn, E. G. Cable, er
dvalið hefir þar um tírna.
Bókafregn.
Nýir vegir. Tillögur um fjárhags-
mál landsins. Eftir Böðvar Jónsson
yfirdómslögmann á Akureyri er ný-
kominn út. Verður nánara minst síðar.
Tímarit isl. samvinnufólaga, X. ár,
1. hefti er nýútkomið. Efni: Framtíð
samvinnufólaganna, Samvinnustarf
Dana. Dýrtíð og vöruverðlag, Sam-
tíningur.
Borgið ekki 2 peninga
fyrir einn.
Hér er dálitið sýnishorn til sannindamerkis um það hvar kaupiii
gerast bezt.
»Optimus€ Primusar á kr. 8.60.
Blikkfötur galv. n þm. á kr. 1.55, 12 þm. á 1.75, 13 þm. á 1.90
14 þm. á kr. 2 00 fatan.
Galv. Blikkbalar með gjörð 22 þm. áv. á kr. 3.50, 24 þm. á kr. 3.85,
Galv. Blikkbalar gjarðarlausir 24 þm. á kr. 3.50.
Verzl. B H. Bjarnason.
Islenzknr nútíðar-ská ldskapur.
Höfuöskáld fjárlagannna.
Eftir Arna Jakobsson.
Fiest stórskáld eru einnig hug-
sjónamenn og kennimeistarar, og
þegar þau láta verk sin flytja hug-
sjónir og kenningar, þarf skáldið að
hafa svo mikið vald yfir listnni, að
þetta komi einungis fram I hugsxna
ferli og lífsbreytni þeirra persóna,
sem skáldin skapa, án finnanlegs út-
reiknings eða örlagadóma, sniðna af
höf sjálfum til þess að koma fram
sögulega ákveðnu efni.
Hvers vegna hefir bókin »A guðs
vegum* orðið eitt af mestu lista-
verkum bókmentasögunnar? Sjálf-
sagt er það fleira en eitt, en einkum
mun það stafa af þvi, að þar er hin
háleitasta kenning flutt af ótakmörk-
uðu valdi skáldsnildarinnar, með
sálarlegum skilningi og röksemdum
frá einkalífi persónanna, sem skáldið
skapar, og það svo snildarlega, að
við fyrsta lestur er það vart finnan-
legt, að hér sé skáldið að flytja
djúpsetta kenningu og eina af feg-
urstu hugsjónum mannsandans.
í áður útkomnum bókum J. Tr.
virðist Iitið bera á hugsjónum eða
kenningum, sem verkin sérstaklega
eiga að flytja, og "gátu sögur hans
verið sæmileg skáldverk fyrir þvi.
Þetta má heita fyrsta bókin, sem
höf. færist í fang að beita skáldgáf-
unni, gagnvart þessu viðfangsefni,
er þá næst að athuga, hvernig það
tekst.
Við lesturinn finst svo qreinilegur
og ópreijanlegur útreikningur höf.
á efni sögunnar og allri meðferð
kenningarinnar, alveg utanveltu við
þær röksemdir,' sem hugsjónin þurfti
að fá frá sálarlífi persónanna sjálfra,
og meðferð söguefnisins með svo
tilfinnanlegum öfgum, að fyrir þetta
getur þessi kafli bókarinnar aldrei
haft tilætluð áhrif á lesandann, og
stafar það af því, að hér vantar hið
nákvæma samtæmi, sem skáldlistin
heimtar af þeim, sem með hana fara,
og ekki síst þegar skáldin fara með
þessi efni.
Til að sýna þetta með fyistu rök-
um þyrfti langt mál og margarupp-
tekningar úr bókinni, en til þess að
eyða ekki of miklu rúmi læt eg mér
nægja að benda á tvent.
I fyrsta lagi eru frásagnir og lýs-
ingar höf. á óförnm Páls lögmanns
í baráttu hans við systirina, svo aug-
ljóslega öfgafullar og fjarri eðlilegum
hætti, að þær missa gersamlega mátt
sinn í huga lesandans. Það minsta
sem krefjast verður af þeim, sem
segir sögur af liðnum tima, er það,
að það verði óútmáanlegt úr vitund
lesandans, að þannig hafi pað verið
eða þannig hafi það getað verið. En
það vantar mikið á, að þetta sé hér.
Öfgarnar óþolandi til hrakningar þvi
sem höf. er að hnekkja, og lika til
stuðnings því sem hann er að reisa.
Þetta er i öllnm 5. þættinum og hvað
mest í kaflanum »Eftirleitir«. Tit
þess að benda á nokkuð nefni eg
örfá atriði:
Lögm. sækir að Önnu við 12.
mann um nótt. Sumir þeirra elta
Stein á Fit út í mýrar og fen og
sumir út á sanda og eru að bisa
við að draga hesta sina upp ýr dýj-
um og fenjam alla nóttina 1 bls. 99.
Lögm. skipar mönnum við allar dyr
á Stóruborg. Einn af þeim, sem
brjóta á upp aðaldyrnar, fellur f rot
og er óvlgnr 1 Fáir virðast því eftir
til að fara í bæinn. Þessir fáu hrekja
íólkið nakið og skjálfandi af hræðslu.
upp úr rúmunum, og yfirheyrslan
byrjar, bls. 100. En i allri htæðsl-
uttni fer fólkið með slægustu undan-
brögð og flækjnr og það með vaðll
og háreysti, og það þó Anna sé
hvergi nærri! Svo fer Páll til Onnu,
og þar lætur höf. hann brjóta upp
kistuna með ódæma öfgalýsingu.
Þjóðsagan getur þó um, að hann
hafi hlíft kistunni, og þar hafi þá
Hjalti verið. J. Tr. hikar ekki við
að yrkja öfugt við þjóðsöguheimild-
ina, og gerir Pál lögm. þar með að
minni og verri manni, en þær heim-
ildir gera, sem hann byggir efnið á.
Þessi öfgameðferð helzt bókina á
enda, og við síðustu niðurstöðu
verður hugsanasamhengið laust og
utanveltu við útleiðslu efnisins á
þann hátt, að höf. slengir saman
sjálfs sín ákvörðnnum og hugsana-
sambandi persónanna, og við þetta.
skapast mótsögu, og er það á bls.
204 og 208. Sverðið lögm. lætur
höf. falla sjálfkrafa i fljótið, það
hafði lögm. látið vera laust, svo gripið
yrði fljótt til þess, bls. 202. Þetta
er máli Önnu til sigurs. Og þetta.
atvik virðist höf. láta Pál skynja rétt
á evrinni eftir björgunina, bls. 204.
En heima á Stóruborg skynjar Páll
svo, að hann hefði hlotið að drukna
m. a. vegna þúnga sverðsins, þó áð-
ur væri hann búinn að skynja hiö
rétta. Stafar þessi mótsögn af því,
að höf. er þar í ógöngum með að
finna efninu stað eins og sagan
heimtar, og verður hér ráðþrota að
skapa eðlilegt samræmi í hugsanalíf
persónanna, sem þurft hefði til að
gefa hugsjónaútleiðslunni líf og hita
en gripur í ofboði til örlagadóma
niðurstöðunn-r i vandræðunum, bls.
206.
í öðru lagi er það frásögn æfin-
týrisins, sem höf. lætur Önnu segja
Hjalta. Það er mynd, sem hún dregur
upp fyrir honum til réttrar lifsbreytni,.
og um leið er það aðalatriðin í sam-
lífi þeirra. En þelta æfintýri er svo
samstýlað niðurstöðunni, að líkast er,
að höf. hafi sett þar fram einfalt
reikningsdæmi, sem sýni reiknings-
aðferð og útkomuna með. Eða lík-
ast þvi, að Anna hafi verið búin að
heyra endir sinnar eigin sögu, löngu
áður en hún skeði.
Það er vandi að semja forspil að
niðurstöðu í skáldverkum, og má