Ísafold - 13.05.1916, Blaðsíða 1

Kemur út tvisvar
í viku. VerSárg.
\ 5 kr., erlendis 7x/2
kr. eða 2 dollarjborg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
XLIII. árg.
ísafoldarprentsmiðja. Ritstjóri: Ólafur Björnssan. Talsími nr. 455.
Reykjavík, laugardaginn 13. mai 1916.
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandl skuld-
laus við blaðið.
34. tölublað
AlþýOnfél.bókasafn Templaras'. 8 kl. 7—!?
Borgarstjóraskrifstofan opin virka da«ía 11—8
BÉðjarfógetaskrifstofan opin v. ð. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Lauf&sv. 5 kl. 12—8 og 6—7
ísiandsbanki opinn 10—4.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8 árd.—iO
Alm. fundir fid. og sd. 81/8 siM.
Landakotskirkja. Qubsþj. 9 og 6 á helgiun
Landakot3spitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12.
Landsbókasafn 12—S og 6—8. Ctlán 1—8
Landsbúnabarfélagsskrifstofan opin frá • '4 ~ 2
Landsféhirbir 10—2 og 6—6.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Landssíminn opinn deglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Náttúrugripasafnib opib ■Vf*—2*/a á sunnnd.
Pósthúsib opib virka d. 9—7, sunnud. 9—1.
Samábyrgb Islands 12—2 og 4—6
Btjórnarráósskrifstofurnar opnar 10—4 d&gl,
Talsimi Reykjavíkur Pósth.8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Vifilstaðahælib. Heimsóknartími 12—1
£“jóðmenjasafnið opið sd., þd. fmd. 12—2.
Klæðaverzlun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Simi 32.
þar era fötin sanmnð flest
þar ern fataefnin bezt.
‘rrrrrrv irnrnwi wrrrr'
*
Vandaðastar og ódýrastar
Likkistur
seljum við undirritaðir.
Kistur fyTiriiggjandi af ýmsri gerð.
Steingr. Guðmundss. Amtm.stíg 4.
Tryggvi Arnason Njálsg. 9.
Eimskipafélagið
eftir
síra Magnús Bl. Jónsson Valknesi.
I. kafli. Frh.
Hlutasöfnunin nýja, alment yfir landið.
í nýfengnu bréfi frá Eimskipafél.,
dags. 17. febr,, er þess getið, að
hlutaféð sé þann dag orðið 180 þús.,
og að ávalt bætist við. Óskandi að
það yrði sem mest, þetta sem við
bætist. Satt að segja finst mér þetta
alt of lítið, sem komið er inn, eftir
nær 5 mán. söfnun, okt.—febr. Þó
verður ekki af þessu dæmt um hlut
tökuna ennþá, þar sem vel geta ver-
ið fengin loforð fyrir jafnmiklu eða
meira fé á söfnunarlistum, sem ým-
ist getur verið óinnheimt, ýmist
ósent til Reykjavíkur. Það þykir
máske gikksháttur, að líta smáum
augum á þessar 180 þtis,, þvi að
sumir álífa, að alt sé gott og mikið
frá oss íslendingum, þessum guðs-
voluðu vesalingum, sem eiginlega
geti ekki neitt og ekkert sé af
heimtandi.
Nú. Þeir, sem vilja heimfæra
sjálfa sig til slíks mannflokks, þeir
geta ekkert, þeir leggja ekkert fram
— þeir grundvalla ekki eða byggja
upp íslenzkan verzlunarflota. En eg
hélt, að þess kyns fólki færi óðum
fækkandi hér á landi, hélt, að þessi
gamli vesaldóms-hugsunarháttur, að
íslendingar séu sá eini mannflokkur
heimsins, sem aldrei geti neitt og
eigi aldrei að geta neitt, sem manns-
bragð er að — færi óðum þverrandi.
Eg hélt, að flestum væri orðið það
ljóst, að betra er að vér sjálfir eig-
um fleyturnar og ráðum yfir vöru-
flutningi vorum að og frá landinu,
i stað þess að vera háðir hentug-
leikum, jafnvel náð og miskun, ann-
ara, og sæta þá oft og tíðum afar-
kostum. Eg hélt, að íslendingar
væru farnir að fá nóg af þvi, að
þurfa jafnvel að knékrjúpa erlendum
gróðafélögum til þess að, létta eða
hirða reifið af íslenzku sauðunum.
— Eg hélt, að alt þetta heyrði til
liðna timauum og sögunni, en ekki
nútiðar þjóðlífi voru.
En ætlar nú hluttakan í Eimskipa-
félaginu — í stofnun verzlunarflota
íslands — að sanna þetta ?' Sumir
munu svara já við þessu, og þykja
gott það, sem komið er. Og því
er ekki að neita, að íslenzku skipin
tvö og hluttakan, sem komin er til
hins þriðja, er afarstór og ómetan-
leg framför i hugsunarhætti, áræði
og manngildi þjóðarinnar frá þvi,
sem var fyrir t. d. 20 árum. —
Þetta er eg manna fúsastur að við-
urkenna og þakka.
Og þó er eg ekki ánægður með
þá hluttöku, sem orðin er. Og af
hverju ? Af því eg veit, að vér get-
um miklu betur. Og hví er þá
hluttakan ekki eftir getu eða sem
næst því? Til þess geta verið ýms-
ar orsakir.
Fyrsta og eðlilegasta orsökin mundi
virðast sú, að á almenningi stæði,
að hjá þjóðarfjöldanum séu enn eftir
einhverjar drefjar af gamla volæðis-
hugsunarhættinum. Eu fyrir mína
reynslu og þekkingu set eg þvert
nei við, að þetta sé orsökin. Eg
hefi hvergi þar komið," hvergi þar
hitt almenning að tr áli, að ekki hafi
verið vakandi áhugi á þessu málefni,
þegar er fólkið áttaði sig á því og
fekk að skilja það, og hluttaka á
reiðum höndum ; og hún oftast mjög
veruleg eftir efnum og högum. Auð-
vitað er reynsla min mest eða ná-
lega ö!l hér eystra. En eg ætla að
óreyndu að gera ráð fyrir, að fólk í
öðrum landshlutum og héruðum
standi á liku stigi, sem vér hér
eystra, að veruskap, þ*oska og menn-
ingu, ef það fær að njóta sín. Hlut-
takan í Eimskipafélaginu er og á áð
verða prófsteinn á þroska þjóðar-
innar. Og það er afdráttarlaust mín
sannfæring, að almenningurinn, þjóð-
arfjöldinn, standist prófsteininn. —
Honum er ekki um að kenna.
Þá er að leita að öðrum ástæðum.
Þvi er ekki að neita, að þegar eg
held því fram, að hluttakan geti ver-
ið miklu betri en þetta, sem enn er
sýnilegt, þá byggi eg talsvert á hlut-
töku bændafólksins í sóknum mín-
um1). Þar er efnahagurinn svo, að
1V2~ 2 lausafjárhundruð koma að
jafnaði á mann. Af þessu (9—12
ám2 * * *) á mann að jafnaði á heimili) á
J) Eg efast ekki um, að víða sé
eins góð hluttaka í einstökum sveit-
um landsins, máske sumstaðar tals-
vert betri, en þá er hún því lakari
á öðrum stöðum.
2) Þetta er þó oftalið; nóg að
gera 6— 9 ær, þar sem hestahundr.
eru arðlaus og kúahundruð miklu
arðminni, svo og geldfjár.
i
Hlutafél. ,Völundur‘
Trésmíðaverksmiðja — Timburverzlun
Reykjavik.
Hefir ávalt fyrirliggjandi miklar birgðir af sænsku timbri (unnu og óunnu),
vanalegar, strikaðar innihurðir af flestum stærðum og allskonar lista til
íúsbygginga.
Asg. 6. Gunnlaugsson & Co.
Ansturstræti 1, Reykjavík,
seija:
Vefnaðarvörur — Smávörur.
Karlmanna og unglinga ytri- og innritatnaði.
Regnkápur — Sjóíöt — Ferðaföt.
Prjónavörur.
Netjagarn — Linur — Öngla — Manilla.
Smurningsoliu.
Vandaðar vörnr. Sanngjarnt verð.
Pöntunum utan af landi svarað um hæl.
*•••«•'■■11 .....................
Trygging
fyrir að fá vandaðar vörur fyrir lítið verð, er að verzla við
v. b. n.
Landsins mestu birgðir af:
Vefnaðarvörum
Pappír og ritföngum
Sólaleðri og skósmíðavörum
Pantanir afgreiddar um alt ísland.
Heildsala. Smásala.
Vandaðar vörur. Ódýrar vörur.
Verzlunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
að taka allar nauðsynjar, opinber gjöld
og — hlutina tii Eimskipafélagsins.
En efnahagurinn er furðu jafn, flest
bjargálna fóik; enginn þar yfir og
fáir undir. Flestir geta tekið hluti,
en fáir eða engir stóra. Eg veit, að
þetta er ekki svo í bæjum, kauptún-
um og fiskiþorpum. Þar er margt
svo fátækt fólk, að það getur ekki
tekið hluti, þó fegið vildi. En þar
eru þá aftur fleiri eða færri menn á
hverjum stað, sem geta tekið allstóra
hiuti, sumir jafuvel móti hálfum eða
heilum sveitahreppum. Að minni
hyggju eru slíkir menn svo margir,
að fyllilega ættu að jafna upp öreig-
ana, og þó meira til, svo að kaup-
túna- og sjávarsveitir stæðu jafnfæt-
is eða öllu framar landsveitunum að
hlutatöku samanborið við fólksfjölda.
Liggur þá ein orsökin til linlegra
framlaga hér fólgin? Draga efna-
og kraftamennirnir sig í hlé, svo að
enginn jafni upp vanmátt fátækling-
anna ? Þetta er ekki trúlegt. Eða
skyldi maður geta sér til, að gamli
hugsunarhátturinn loði lengst við
efnafólkið, sem óneitanlega ætti að
ganga í.broddi fylkingar? Eg fyrir
mitt leyti geri það ekki. — Og hvað
skal þó segja? Þess er getið i blöð-
unum sem nýlnndu, ef einhver tek-
ur myndarlegan hlut. — Og það er
rétt að geta þess, því þeir menn
verðskulda þökk og virðingu lands
síns og þjóðar. — En þetta sést svo
sjaldan.
En hvernig sem þetta er, þá er
eitt víst, og það er þetta: Vér get-
um ekki komið á slíku fyrirtæki sem
Eimskipafélagið er með fullri rausn
og sóma, nema allir vinni saman
hlutfallslega eftir efnahag — jyrst og
fremst efna- og kraftamennirnir, því
um þá munar mest á hvora sveifina
sem þeir leggjast. En til þessara
manna tel eg efnaðri bændur, stærri
útgerðarmenn, embættismenn og síð-
ast en ekki sízt verzlunarstéttina.
Það getur aldrei gengið, að efnalitla
fólkið beri slikt fyrirtæki á herðum
sér. Það á að styðja að því vel og
drengilega, en hinir eiga að vera
máttarstoðin.
Þá getur ein orsökin verið sú, að
hlutasafnendur ræki ekki söfnunina
með þeirri alúð og áhuga sem þarf.
Það dugir .ekki að safna að eins á
mannamótum eða við tækifæri hjá
manni og manni. Hefði eg notað
þá aðferð, hefði eg ekki fengið */3
hlutafjárins, er eg fekk. Og ekki einn
hlut hefir auglýsingarspjaldið á stofu-
veggnum dregið að sér á 3 árum.
Eina gagnlega aðferðin er að fara
heim á hvert einasta heimili og leita
hluta hjá hverju mannsbarni, sem
komið er nokkuð til vits og ára,
ungum og gömlum, konum og körl-
um. Þetta er talsverð fyrirhöfn; en
það er ekki unt að safna til neinnár
hlítar fyrirhafnarlaust. Og öll söfn-
un, sem ekki er þannig framkvæmd,
er hálfverk og kák. •
Hver safnari ætti og að hafa það
hugfast, að hann, með því að ganga
slælega að söfnuninni, vinnur tvö-
falt óhappaverk: Fyrst og fremst
situr hann af nauðsynja-fyrirtæki
þann stuðning, sem það gæti fengið.
í öðru lagi setur hann óverðskuld-
í
aðan ómenskublett á sveitunga sína.
Enginn hlutasafnari ætti að gefa til-
efni til, að segja mætti um hann
með sönnu, að ómyndarleg hluttaka
sé honum að kenna — þá heldur
neita að taka að sér þetta starf trún-
aðar og trausts.
Eimskipafélagið er lang myndarleg-
asta, þarfasta og þjóðþrifa-ríkasta fyr-
irtæki, sem nokkru sinni hefir verið
hafið á íslandi i hlutafélags sniði.
Og landið og þjóðin, framtíðarvel-
ferð þess og sómi krefst þess af
hverjum góðum borgara, að hann
leggi fram sinn hlut, stórau eða smá-
an eftir föngum og getu.
Og svo væri æskilegt, að sjá með
köflum í blöðunum, hvað söfnuninni
líður. Að stjórnin færi þess á leit
við safnendur, að þeir sendi skýrsl-
ur um hluttöku i einstökum hrepp-
um með samanburði við mannfjölda
og efnahag. Er eg viss um, að allir,
sem unna fyrirtækinu, læsu þær
skýrslur með ábuga og gleði, ef vel
gengur. Sérstaklega þætti okkur hér
úti á landshornunum fróðlegt að sjá,
hve hár höfuðstaðurinn okkar verður
að hlutafé samanborið við fólkstölu.
Niðurl.
Frá Vestur-lslendingum.
Herrar F. H. Berg og Kristján
Björnsson frá Wynyard eru væntan-
legir heim til íslands í sumar. Þeir
lögðu á stað frá New York 22. april,
segir Lögberg.
Látinn er (14. marz síðastl.) Egg-
ert Magnússon Vatnsdal, einn af
fyrstu og fremstu landnámsmönnum
vestra. Hann var fæddur i Skáleyj-
um í Eyjahreppi í Barðastrandarsýslu
9. marz 1831. Heimskr.
júli 191S-
Herra ritstjóri ísafoldar I
Eftirfylgjandi linur viljum við biðja
yður að setja i biað yðar, ísafold:
Er þörf á barnaheimili á íslandi ?
Er nokkur félagsskapur, sem stend-
ur fyrir því, að koma slíku heimili
upp þar? Gaman væri að fá fræðslu
um þetta.
Svo er mál með vexti, að hér er
maður á ferð, nýkominn frá íslandi,
í þeim erindagerðum, að safna fé til
slíks fyrirtækis. Þykir mönnum það
verk vera nokkuð á huldu. Hann