Ísafold - 13.05.1916, Side 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verðárg.
5 kr., erlendis 71/,
kr. eða 2 dollarjborg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
ísafoldarprentsmiðja. Rítstjári: Úlafur BjörnsSDU. Talsími nr. 455.
XLIII. árg.
Reykjavík, laugardaginn 13. maí 1916.
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupatidi skuld.-
laus við blaðið.
35. tölublað
Alþýöufél.bókasafn Teœplaras. 8 kl. 7—9
Borgarstjóraskrifstofan opin virka dafra 11—8
Bœjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og ci—7
Bæjargjaldkfcrinn Lanfásv. 5 kl. 12—8 og £—7
íslandsbanki opinn 10—4.
K.F.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd,—10 siðd.
Alm. fnndir fid. og sd. 8*/a síbd.
Landakotskirkja. önösþj. 9 og 6 á helgam
JLandakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—3. Bankastj. 10—12.
Landsbókasafn 12—3 og 5—8. Útlán 1—S
Landsbúnabarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhiróir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka dagn
helga daga 10—12 og 4—7.
líAttúrngripasafnib opi?) VJa—2*/» á snnnnd.
Pósthúsih opið virka d. 9—7, snnnnd. 9—1.
Samábyrgð Islands 12—2 og 4—6
Stjómarráósskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjavíknr Pósth. 8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Vífilstaftahælib. Heimsóknartími 12—1
f»jóbmenjasafnið opið sd., þd. fmd. 12—2.
Hæst verð
greiðir kjötverzlun E. Milners,
Laugavegi 20 B,
fyrir nautgripi, eldri og yogri,
einnig kálfa.
Borgað samstundis.
hersum-menskan.
Orsakir klofningsins.
Þegar »þrímenningunum« tókst í
fyrra að bjarga stjórnarskránni úr
því strandi, sem hún var komin i,
í höndum Sig. Eggerz, þá kom það
brátt í ljós, að óheppilegt var fyrir
■friðsamlegt starf. í framtíðinni og
framgang þjóðnýtra mála, að Björn
Kr. var ekki einn þeirra manna, sem
kallaðir voru á konungs fund. Það
er nú einu sinni svo í þessu landi,
að ráðríkur og efnum búinn banka-
stjóri er maður, sem taka verður til-
lit til. Og þar eð svo fór, að fram
hjá honum var gengið, þótt öll
»sanngirni« mælti með því, að hann
fengi að vera með, gamall þing-
maður, þá varð það orsök til þess,
að upp úr sauð i óvildinni til þeirra
Einars Arnórssonar og Sv. Björns-
sonar, en þá skoðaði B. Kr. sem
sína verstu keppinauta á pólitiska
skeiðvellinum. Leiddi þessi slysni
til þess, að þeir B. Kr. og Sig.
Eggerz »fundu hvor annan«, þótt
þeir hefðu ekki verið neitt »skotnir«
hvor í öðrum á umliðnum tímum,
að minsta kosti ekki um þær mundir,
sem B. Kr. var dubbaður upp í
bankastjóra og Sig. Eggerz ráðherra.
Leiðir þessara tveggja manna lágu
nú fylhlega samaD, því báðir þóttust
þurfa að ná sér niðri á þeim, sem
leyfðu sér að bjarga stjórnarbótinni
úr ógöngunum, þessutn »burgeisutn«
að þakkarlausu. Þeim fanst þeir
þurfa að hefja sig upp úr því djúpi
gleymskunnar, sem þeir voru að
sökkva í, og tóku nú tneð ólátum
að klóra í bakkann.
Ástæður Sig. Eggerz.
Aðrar sýnilegar eða skynsamlegar
ástæður — -ef svo mætti að orði
komast — fyrir þversum-brölti Sig.
Eggerz, er ekki hægt að fiuna, en
þær, að hann var á nálum yfir því,
að menn mundu skoða það sem
klaufaskap hans að kenna, er stjórn-
arskrá og fáni strönduðu í ríkisráð-
inu, í höndum hans, en öðrum
manni tækist með lagni að bjarga
hvorutveggja á þeim grundvelli, sem
þingið hafði ætlast til. Þessi hræðsla
Sigurðar var að vísu ástæðulaus, því
að enginn mundi hafa farið að sak-
ast um orðinn hlut, og ekki er held-
ur hægt að sanna það, að sakir hafi
staðið svo, þegar -hann var í ríkis-
ráðinu, að hægt hafi verið að fá því
framgengt, sem Einari Arnórssyni
tókst síðar. En hafi það verið að
einhverju leyti óhöndulegri fram-
komu Sig. Eggerz að kenna, að
Danir settu sig þversum fyrir því,
að hann fengi málunum framgengt
á réttum grundvelli — samkvæmt
því er Alþingi ætlaðist til, þá bætir
framkoma hans síðar lítið úr skák.
Þegar það varð ljóst, að E. A. gat
bjargað stjórnarskránni á grundvelli
Alþingisfyrirvarans, þá kastaði fyrst
tólfunum um framferði Sig. Eggerz.
Er menn athuga rækilega og óvil-
halt háttalag þeirra félaga, Sig. E.
og B. Kr., um og eftir staðfesting
stjórnarskrárinnarj og festa sér vel
í minni alla málavexti og kringum-
stæður, þá mun flestum fljúga í hug
orðið glópska og þykjast sjá á þeim
stimpilinn: »pó!itiskur fíflsháttur«.
Samverkamennirnir.
I fylgd með sér fengu svo þessir
félagar nokkra dygga þjóna banka-
stjórans og aðra tvo menn, sem
eru svo viti bornir, að þeir hafa
alt af fundið það á sér, að- pólitiskt
líf þeirra, eða tiiverumöguleiki á
pólitiska sjónarsviðinu er undir því
einu kominn, að alt logi hér í æs-
ingum og sifelt rifrildi haidist í land-
inu, og flokkar skiftist á hártogun-
um og stagli um þá . hluti, sem fara
að miklu leyti fyrir ofau garð og
neðan hjá öllum almenningi. Ann-
ars er ekki laust við, að margur
hafi kýmt að þessari innilegu sam-
úð grískudósentsins þjóðfræga og
bankastjórans, sem nú hafa svarist í
fóstbræðralag. Þeir sem kunnugir
eru, minnast þess, þegar gamli mað-
urinn hefír verið að stynja og and-
varpayfir »flokksómaganum frá Vogi«.
Það er ekki laust við, að sumum
detti í hug, að »nota flest í nauð-
um skal«.
Ágreinings-atriðiö.
Þegar þversumliðið var komið í
ráðaþrot, fann það upp á því snjall-
ræði, að halda þvi fram, og þykjast
gera það í alvöru, að Alþingi hefði
ætlast til, með stjórnarskrárbreyting-
unni og samþykt »fyrirvarans«, að
knýja skyldi fram viðurkenningu eða
yfirlýsing danska valdsins um það,
að Danir hefðu engan rétt til þess
að hafa gát á eða eftirlit með því,
hvort »sérmálalöggjöf« vorfæ:iekki
inn á það svið, er snertir samband
landanna, einkum út á við — sam-
málasviðið svokallaða —. Þeir vildu
fá Dani til að afneita, i heyranda
hljóði, að þeir þættust hafa nokkuð
»kontrol« yfir löggjöf vorri; þrátt
fyrir það þótt þeir hefðu gengið inn
á það, að konungurinn ákvæði, að
lög þau, er alþingi samþykkir, væru
borin upp í ríkisráðinu danska.
Þetta var og er »kjarna-atriðið« í
öllu stagli Sig. Eggerz um »meðferð
eða uppburð sérmálanna eftir regl-
unum um sérmál«; ef meun annars
reyna að finna nokkurt vit út úr
allri þeirri grautargerð.
Hygnari Sjálfstæðismenn hölluð-
ust að rökum núverandi stjórnar
cg sáu, að þetta var ekki til-
tilgangur þingsins, heldur hitt, að
fá nýja stjórnarskrá og fána, án þess
að kaupa það með neinum missi á
réttindum vorum. Allir, sem kuuna
að lesa og báru við að hugsa, vissu
það líka, að Sig. Eggerz hafði ekki,
þegar hann var í ríkisráðinu, farið
fram á neina yfiilýsingu um »rétt-
leysi« Dana til eftirlits, enda hafði
hann ekki fengið öeitt umboð til
þess.
En þegar nú bankastjórinn og
»lífvörðurinn« börðu í borðið, og
staðhæfðu alls konar fjarstæður (t. d.
að »opna bréfið« væri að eilífu i
gildi), þá skildust vegir. Gætnari
menn eður þeir, sem voru minni
ofstopamenn, i Sjálfstæðisflokknum,
sáu brátt að lítið vit var í þvi að
byggja nýja deilu um sambandsatriði
á samþykt stjórnarskrárinnar. Aðal-
atriðið var að ná henni og fánanum
úr strandinu, án þess að missa neins
í af rétti vorum, og það tókst.
Það hefði líka ekki lýst litlum
hyggindum, eða hitt þó heldur, að
hefja slíka deilu eða halda henni
áfram, eins og þversummenn ætluð-
ust til, og það þótt hún hefði verið
á meira viti reist, en raun var á,
eins og tímarnir hafa verið viðsjár-
verðir og allur þjóðarbúskapur okkar
í mikilli hættu nú nærfelt tvö síð-
ustu áriu, þegar enginn getur reikn-
að út, hvað yfir getur dunið, meðan
æðið geisar í allri Norðurálfunni og
á miklum hluta hnattarins.
Samkvæmni þversum-
liðsins.
Þversummenn þóttust í fyrstu
ætla að sigla háan sjó og stýra beint
að markinu. Þeir þóttust ætla að
»gera upp« við Dani. En brátt
kom i ljós, hvílíkur hugur fylgdi
máli. Ef nokkurt vit eða sam-
kvæmni hefði átt að vera t framferði
þeirra, ef nokkurt hlutfall eða jafn-
vægi hefði átt að vera milli orða-
skvaldurs þeirra og gjörða eða fram-
kvæmda, þá hlutu þeir að ætla sér
að setja mál sitt fram við Dani á
þessa leið: Ef þið gangið ekki inn
á skýringar okkar og ■ kröfur þegar
í stað þá eigum við enga samleið
lengur; ef þið viljið ekki lýsa yfir
því skýrt og skorinort, að þið hafið
haft á röngu að standa og hafið
engan rétt til þess að vera að hnýs-
ast í löggjöf vora, þá skiljum vér
við ykkur »upp á stundina«.
En heldur þú, lesari £Óður, að
nokkur »þversummaður« hafi þorað
að ympra á skilnaðarhugmyndinni ?
Nei, eg held nú siður. Það vai
þvert á móti, eins og komið væri
við hjartað í foringjunum, ef það
orð var nefnt á nafn við þá, þegar
mestur var á þeim völluiinn. Ja,
hverju var líka við að búast? Haja
pessir öýugsnáðar nokkru sinni unnið
nokkuð Jyrir pá steýnu? Hvernig
ætti B. Kr. að berjast fyrir skilnaði ?
Það væri einkennileg sjón. Hjart-
veikir menn geta ekki beitt sér fyrir
slík mál. Hvernig er hægt að hugsa
sér, að þræl-afturhaldssamir menn
leggi út í slíka baráttu ? Og hvern-
ig hefir »pólitík«t B. Kr. verið í þeim
atriðum, þar sem hann hefir mátt
ráða ? Og ekki var þess heldur að
vænta, að Sig. Eggerz þyrði að taka
afleiðingunum af þversum-gaspri sinu.
Hvernig ætti hann líka alt í einu að
gerast skilnaðarfrömuður? »Stjórn-
mála«-fortið hans gerir það ekki lik-
legt. Fyrst bauð hann sig fram til
þingsetu á móti ákveðnum skilnað-
armanni, og eftir að hann komst á
þing, var hann með hangandi hendi
; Sjálfstæðis-flokknum. Hann var
dauðhræddur við stefnuskrá þeirra,
er þann flokk fyltu. — Eftir að hann
var orðinn ráðherra flokksins, gerði
hann ekki annað en að draga úr
því, við hvert tækifæri, að skilnað-
ur væri nefndur, og fékst ekki til
að stiga neitt spor með flokknum,
sem miðaði í þá átt. Viðkvæðið var
alt af hjá honum: Við verðum að
fara varlega, það er bezt að fara
gætilega að Dönum, og um fram
alt að spilla ekki samvinnunni, með
því að láta þá skilja á okkur, að við
viljum skilnað við þá!
Nei, það er sannarlega ekki að
vænta oeinnar ákveðinnar stefnu eða
samkvæmni úr þversum-áttinni. Ein-
tómt gaspur og fálm út í loftið,
hræsnisraus og æsingar; að kreppa
hnefana í buxnavösuuum, senda
mönnum tóninn, og æíla andstæð-
ingum sfnum hinar verstu hvatir,
að standa þversum fyrir öllum þörf-
um framkvæmdum, og vera öfugir
við öll hyggindi, það er, í fæstum
orðum sagt, aðalstefna bankastjóra-
liðsins.
TJppskeran.
Framtíðin mun sýna það, hvort
þversum-görpunum tekst að blekkja
þjóðina og villa heimildir á sér. Von-
Skrifstofustjórinn
og
fjármálaþekkingin.
Altaf gleður það mannsins hjarta
að lesa það sem kunningi minn
Indriði Einarsson skrifstofustjóri rit-
ar. Ætíð er það hispurslaust, gaman-
samt en græzkulaust, ekki sjaldan
öllu heldur skáldskapur en rökfastur
útreikningur. Er þetta ekki að undra
er skáld á í hlut.
Seinustu greinar hans um íslands-
banka eru af sama tægi.
Það kemur þar upp úr kafinu að
fjármálaþekkingin er öll hjá skrif-
stofustjóranum.
Sumir hafa haldið að hún flytti
út úr landinu með Páli Torfasýní,
en sem betur fer, hefir hún orðið
eftir þarna á 3. skrifstofu hjá Iudriða
Einarssyni.
Það væri reyndar margt að segja
um þessa fjármálaþt'kkingu, ef út i
það væri farið. Til dæmis er upp-
runi hennar dularfult fyrirbrigði.
andi er hún svo þroskuð, að hún
kunni að meta þá rétt og greini
eyrun, sem gægjast undan húðinni.
Það verður fróðlegt að sjá það, á
sínum tíma, hvernig þversum-skút-
unni reiðir af. Ekki er snekkjan illa
útbúin, þar sem bankastjórinn legg-
ur til kjölfestuna og heldur um
stýrið, uppgjafa-viðskiftaráðunautur-
inn og bókavörðurinn nýi eru f
andþófi og frelsishetjan úr Bprgar-
nesi »situr í austri«. Engum mundi
það á óvart koma, þótt að gæti
borið, að skútunni hlektist eitthvað
á, og sípt mundi þeim að líkindum
bregða við sjálfum, þótt þá ræki »í
strand« enn einu sinni og þeir yrðu
að leggja »landið« undir fót. Þeir
munu í einfeldni sinni þykjast 'geta
tórt, eins fyrir þvi, á allskonar fyr-
irvörum og eftirvörum, varnöglum
og varaskeifum.
Einn af mörqum.
------------------
t
MeinnThoíðfensen
bóndi á Móeiðarhvoli varð bráð-
kvaddur að heimili sinu 29. f. m.
Ekki bar þó andlát hans að með
öllu fyrirvaralaust, því nokkurs sjúk-
leika hafði hann kent um skeið og
var hann hér i Reykjavík til lækn-
inga síðastliðið haust og fekk við
það heilsubót nokkra í bráð. En
jafnan hafði hann ferlivist og var vel
hress, og er því fráfall hans svip-
legt nokkuð.
Þorsteinn var fæddur á Móeiðar-
hvoli 2. september 1833 og var
hann elztur þeirra barna Skúla læknis
Thorarensens og Ragnheiðar siðari
konu hans og heitinn eftir móður-
föður sínum, síra Þorsteini Helga-
Satt er það að skrifstofustjórinn
lærði fyrir löngu síðan þjóðmegunar-
fræði, en það vita þeir sem ein-
hverjar fræðigreinar hafa numið, að
sá lærdómur er dálftil undirstaða,
sem fljótt fyrnist og annað ekki.
Nú er það því miður svo, að hér
í bænum er og sérstaklega hefir
verið svo mikill hörgull á nýjum
nýtilegum bókum og tímaritum um
fjármál og þjóðhagsfræði, að í þau
geitarhús,- sem hafa verið miklu verri
en Akureyri, var ekki mikla ull að
sækja.
Þegar eg kom hingað var ekki
annað í þeím fræðum á Landsbóka-
safniriu en hrafl af gömlum skrudd-
um, flestum úreltum.
Og ekki man eg eftir að mikið
sé í fórum skrifstofustjórans.
En einhvernveginn hefir þó fjár-
málaþekkingin dottið þarna niður
í skrifstofuna, liklega af himnum
ofan, hafi hún þá ekki verið tekin
á hlaupareikning í íslándsbanka.
Svona goðborinni þekkingu er skylt
að halda á lofti og það þess heldur
sem hún er auðlærð. Hún er inni-
falin í 3 atriðum:
Hið fyrsta er að pjóðinni beri að