Ísafold - 17.05.1916, Page 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verðárg.
5 kr., erlendis F/%
kr. eða 2 dollarjborg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
iint. -
XLIII. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 17. maí 1916.
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðið.
3 6. tölublaö
Ali>ýöufél.bókasafn Templarns. 8 kl. 7—0
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 11—B
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Lanfásv. B kl. 12—3 og 5—7
íslandsbanki opinn 10—4.
K.F.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd,—10 siöd.
Alm. fundir fld. og sd. 81/* sibd.
Landakotskirkja. Guósþj. 9 og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—3. Bankaatj. 10—12.
Landsbékasafn 12—3 og 6—8. Útlán 1—3
Landsbúnaöarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 6—6.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Landssiminn opinn dagiangt (8—9) virka dago
helga daga 10—12 og 4—7.
Náttúrugripasafnib opib l1/*—2*/a á sunnud.
PóathÚ8Íb opib virka d. 9—7, sunnud. 9—1.
Bamábyrgb Islands 12—2 og 4—6
Stjórnarráósskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsími Reykjavikur Pósth.B opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Vifilstabahælib. Heimsóknartimi 12—1
l>jóómenjasafnib opió sd., þd. fmd. 12—2.
„Hver á að stjórna
Landsbankanum?“
Hr. Björn Kristjánsson hefir ritað,
eða látið einhvern leigumanna sinna
rita, grein í blað sitt með þessari
fyrirsögn. Þó að hvorttveggja sé,
að blaðið lesa sárfáir og hitt, að grein
þessi sé svo úr garði ger, að flestir
sjái, hversu óumræðilega skökk hún
er að efni öllu, þykir þó réttara að
benda á og reka helztu vitleysurnar
i henni.
Aðalniðurstaða hr. B. Kr. er þessi:
Stjórn Landsbankans er einvðld yfir
bankanum. Enginn geti því keypt
lóð undir bankann né ákveðið gerð
hans nema hún, enda beri nenni
fult einræði um það.
Þær undantekningar verður hr. B.
Kr. frá einveldi sínu þó að kannast
við,
að ráðherra skipi bókara og féhirði,
að ráðherra skipar bankastjóra og
víkur þeim frá, og
að ráðherra hafi heimild til að
krefja bankastjórnina skýrslna
um alt, er hag bankans varðar,
og að ráðherra getur látið rann-
saka allan hag bankans hvenær
sem hann telur þess þörf.
Loks verður hr. B. Kr. að kann-
ast við það, að bankastjórnin bað
siðastl. vor um heimild stjórnarráðs-
ins til að kaupa lóð undir bankann
og játaði pá, að.uppdráttur að banka-
húsinu fyrirhugaða skyldi að sjáljsöqðu
verða lagður undir sampykki stjórnar-
ráðsins. Reyndar reynir hr. B. Kr.
nú að »kjafta sig* frá þessu með
því, að bankastjórnin hafi að eins af
kurteisi við landsstjórnina lagt þessi
atriði undir hana. En segir þó óbein-
línis í öðru orðinu, að þar með hafi
bankastjórnin brotið lög, því að að
lögum hafi hún einveldi yfir þessu,
og geti ekki skotið af sér ábyrgð
sinni í þessu efni. Ef B. Kr. & Co.
ber þetta einveldi samkvæmt lög-
gjöfinni, þá hefir hann drýgt sýnt
lagabrot með því að heita því, að
uppdráttur bankahússins skuli lagður
undir samþykki stjórnarráðsins.
En hver trúir því, að B. Kr. hafi
sfðastl. vor farið að brjóta banka-
lögin af eintómri kurteisi? Nýlega
sýndi hann stjórnarráðinu þá kurí
eisi, að neita að taka við bréfi þess,
af því að bréfberi kom eftir »banka-
tímac, milli kl. 4 og 5 e. h., en
hitti þó B. Kr. sjálfan við banka-
dyrnar. Og nýlega sýndi sami B.
Kr. þeim þremur mönnum, sem
dómkvaddir voru til að meta, hvor
af tveimur ákveðDum lóðum væri
hentugra bankastæði, þá kurteisi, að
koma eigi, samkvæmt ósk þeirra, til
viðtals við þá.
Og svo ætlar þessi herra eftir alt
saman að telja mönnum trú um, að
hann hafi af eintómri kurteisi afsal-
að sér þvert ofan i lög — eins og
hann »skýrir« þau nú — embættis-
rétti sinum I!
Enginn neitar því, að Landsbank-
inn sé landsstojnun á sama hátt sem
t. d. Landsbókasafn, Háskólinn,
Mentaskólinn, sima- og póststöð o.
s. frv. Af því leiðir eftir eðli máls-
ins, að landsstjórnin hefir alveg sam-
svarandi vald yfir Landsbankanum
og yfir nefndum stofnunum. Eftir
hlutarins eðli hefir landsstjórnin yfir-
stjórn Landsbankans eins og hinna
stofnananna.
Til þess að sýna og sanna, að
þessi fullyrðing um vald landssljórn-
arinnar yfir Landsbankanum sam-
kvæmt hlutarins eðli byggist jafn-
framt beint á þvi, hverir sérstaklega
jjármunalegir hagsmunir landssjóðs
séu við bankann tengdir langt fram
yfir aðrar landsstofnanir, skal þessa
getið:
a. Landssjóður leggur bankanum
til xo þús. króna stofnfé 1' upphafi
(lög nr. 14, 18. sept. 1885, x. gr.).
b. Landssjóður gefur út 750 þús.
kr. í seðlum, er hann hefir lánað
bankanum sem starfsfé (lög 1885,
2. gr. og lög nr. 2, 12. jan. 1900,
1. og 2. gr.). Af þeirri upphæð á
bankinn að greiða rentu í landssjóð
r °/0, og 2 °/0 í varasjóð sinn.
c. Ef bankinn skyldi verða lagður
niður — en það stóð til á þingi
1901 meðal annars fyrir ötula fram-
göngu B. Kr. — þá á landssjóður
að fá allar eignir hans, sem afgangs
verða skuldum. En landssjóði ríður
mjög á, að þær eignir verði sem
mestar, því að sú skylda hvilir þá á
landssjóði, að innleysa alla þá seðla-
fúlgu, sem hann hefir samkvæmt áð-
ursögðu lánað bankanum (lög 1885,
32. gr.).
d. Landssjóður hefir lagt til 200
þús. kr. sem tryggingarfé 1. flokks
veðdeildarinnar (lög nr. 1, 12. jan.
1900, 2. gr.), og mundi því tapa
þar, ef veðdeildin tapaði meira en
svo, að hún gæti fullnægt skyldum
slnum.
e) Landssjóður stendur í ábyrgð
fyrir alt að 5 miljónum króna fyrir
4. flo'kk veðdeildar Landsbankans
(lög nr. 51, 10. nóv. 1913, 3. gr.).
f. Landssjóður leggur Landsbank-
anum til 100 þús. kr. á ári næstu
20 ár frá og með árinu 1914 að
telja, eða alls 2 miljónir króna. Fyrir
þessari upphæð á landssjóður að
vera innskotseigandi í bankanum,
eða einskonar félagi Landsbankans,
og fá vexti af upphæðinni, en þeir
fara vitanlega eftir því, hvernig bank-
anum er stjórnað (lög nr. 50, 10.
nóv. 1913, 1. gr.).
g. Landsbankinn á að greiða i
Byggingasjóð 7500 kr. á ári (lög nr.
29, 20. okt. 1905, 3. gr.).
h. Stjórn Landsbankans gaf út og
lét festa hér upp á götum um allan
bæ í byrjun stríðsins í ágúst 1914
auglýsingu þess efnis, að menn
mættu óhræddir leggja sparifé sitt í
Landsbankann hvernig sem færi, því
að landssjóður ábyrgðist það. Þetta
má til sanns vegar færa, fyrst og
fremst af því, að landssjóður verður
innskotseigandi að 2 milj. króna í
bankanum, í öðru lagi af því, að
landssjóður á að levsa inn seðlana,
ef bankinn hætti, en ef sparisjóðs-
eigendum þyrfti t. d. þá að borga
með varasjóði bankans, yrði ekkert
eftir handa landssjóði til að leysa
inn seðlana, eða minna en ella hefði
orðið. í þriðja lagi mundu margir
telja landssjóði siðferðislega skylt, að
halda sparendum, er trúað hefðu
bankanum fyrir fé sínu, skaðlausum.
Þar sem landssjóður er beinlínis
eigandi bankans og því fjárhagur
landssjóðs fasttengdari bankanum en
nokkurri annari landsstofnun, getur
hver heilvita maður séð, að það er
samkvæmt hlutarins eðli, að lands-
stjórmn hafi eigi siður vald yfir
bankanum en öðrum stofnunum
landsins.
Til þess að hagga þessari setningu,
þyrfti mjög eindregna lagaheimild og
tvimælalausa. Það þyrfti að vera
tvímælalaust tekið fram í lögum, að
bankastjórnin væri einráð um hann
að öllu leyti. Og skal nú athugað,
hvort svo sé.
1. Af því að bankinn er lands-
stofnun, skipar ráðherra bankastjóra
og víkur peim jrá (lög nr. 12, 9. júli
1909, 1. gr.).
2. Ráðherra skipar féhirði og bók-
ara og víkur peim frá (1. 1909, 4.
gr.) og ákveður veð pað, er jéhirðir
d að setja (s. 1. s- gr.).
3. Ráðherra setur bankanum reglu-
gerð, og kveður þar á um samband
bankastjóra sín á milli, og um sam-
band þeirra við gæzlustjóra (lög 1885,
8. og 22. gr., 1. 1909, 3. gr.). Svo
liggja allar reglugerðir veðdeildanna
og útibúanna undir samþykki stjórn-
arráðsins.
4. Sampykki ráðherra parj til að
stofna útibú, eða ajgreiðslustoju erlendis
(lög 1885, 9. gr. og 1. nr. 28, 22.
okt. 1912).
5. Ráðherra skipar annan endur-
skoðenda bankans, og úrskurðar og
kvittar reikninga bankans (1. nr. 2,
12. jan. 1900, 3. gr.).
6. Bankastjórninni er skylt að veita
ráðherra alla pá vitneskju um hag
bankans, er hann óskar, og hann get-
ur látið rannsaka allan hag bankans,
hvenær sem honum- pykir pttrja (I.
1909, 6. gr.).
7. Ráðherra undirritar, með banka-
stjórn, öll veðdeildarbréf (bankavaxta-
bréj) bankans.
8. Stjórnarráðið geymir lögum sam•
kvæmt tryggingarfé sumra veðdeildar-
jiokkanna, enda pótt bankinn leggi pað
sjáljur til (1. nr. 27, 20. okt. 1905,
3. gr., 1. nr. 13, 9, júli 1909, 3. gr.).
9. Utgája og innlausn bankaskulda-
bréfa samkv. lögum nr. 82, 22. nóv.
1907 liggur undir ejtirlit landsstjórn-
arinnar (1. 1907, 5. gr.).
’ 10. Sampykki stjórnarráðs parj til
ákvörðunar um vaxtahæð aj innláns-
jé með sparisjóðskjörum (reglugj. bank-
ans 18. okt. 1911, 32. gr.).
Það ákvæðið, sem tekur af öll tvi-
mæli, er þetta:
Bankastjórar annast öll dagleg
störf bankans og stýra peim með að-
stoð gæzlustjóra (l. 1909, 3. gr.).
Dæmi þau (1—10), sem áður voru
nefnd, eru dæmi upp á störf, sem
eigi geta talist »daglcg störft bank-
ans, og það er því i fylsta samræmi
við 3. gr. laga 1909, að bankastjórn-
in getur eigi ráðið þeim til lykta
ein saman.
Til daglegra starfa heyra t. d.:
lánveitingar, uppgerð reikninga, við-
taka innlánsfjár, innheimta, útborg-
anir innlánsfjár og aðrar greiðslur,
sem samfara eru venjulegri banka-
starfsemi.
Þá er og í fullu samræmi hér við,
að bankastjórar skuli undirskrifa, svo
að skuldbindi bankann, ef gefa skal
út eða framselja víxla, er hann gef-
ur út eða á, önnur verðbréf eða aðr-
ar skriflegar skuldbindingar (l. 1909,
4. gr.). Þess konar, t. d. kaup og
sala víxla eða verðbréfa, heyrir undir
dagleg bankastörf.
Svo er það í fylsta samræmi hér
við, að féhirðir megi eigi greiða
neina fjárhæð úr bankanum, sem sam-
pykki bankastjórnar parj til, nema
með samþykki beggja bankastjóranna
(1. 1909, 4. gr.). Þó gildir þetta
ekki, ef ágreiningur er meðal þeirra
eða annar er forfallaður. Þá er nóg
samþykki annars bankastjórans og
annars gæzlustjórans.
Bæði hlutarins eðli og lög bankans
eru pví í jylsta samræmi. Sljórn
Landsbankans er ekki einvaldari yfir
honum en forstjórar hverrar annarar
landsstofnunar. Þeir annast Hka dag-
leg störf þeirra stofnana, sem þeir
eru fyrir settir, en hafa jafnt ein-
veldi eða réttara sagt jafn lítið ein-
veldi og framkvæmdarstjórar Lands-
bankans.
Vald forstjóra Landsbankans er
hið sama í öllu verulegu og t.
d. framkvæmdarstjóra íslandsbanka.
Hluthafafundur svarar þar til Alþingis
gagnvart Landsbankanum og banka-
ráðið til stjórnarráðsins gagnvart
Landsbankanum. —
Ekki er að furða, þótt B. Kr. mis-
skilji stöðu sina sem bankastjóri, úr
því að hann misskilur þannig lög
bankans, að hann heldur, að pau
veiti honum cinvcldi yfir bankanum,
fult einræði um stjórn hans.
Liklega veit B. Kr., að hann get-
ur ekki sett upp útibúsholu frá bank-
anum, eða ákveðið sparikjóðsvexti,
nema með samþykki stjórnarráðsins.
En þó finst honum hann eiga lög-
varið einræði yfir þvi, hvar og hvern-
ig aðalstöð bankans er sett.
Næst er B. Kr. tekur að skýra
lög bankans, ætti hann að bera sig
saman við einhvern lagamann, eða
betri lagamann en hann hefir haft í
ráðum nú um hríð, ef nokkur hefir
verið.
Og óneitanlega er það hart, að
þörf skuli gerast til þess, að eyða
tíma til þess og hafa fyrirhöfn fyrir
því, að kenna bankastjóra Lands-
bankans allra einföldustu grundvall-
aratriðin um stöðu hans. F.
Siðasta
heyieysisvorið.
Eftir Guðm. Hannesson.
I.
í þau 10—20 ár, sem eg var
læknir á Norðurlandi, hefi eg séð
heyleysi og felli vofa yfir höfði al-
mennings, eins og geigvænlegt
Damoklesarsverð, séð það hanga á
mjóum þræði, sem hrokkið gat sund-
ur, er minst vonum varði.
Hingað til hefir þó almenningur
sloppið hjá voðanum. Stórfeld harð-
indi og hafísar hafa eigi skollið yfir.
En eftir fréttum þeim að dæma, sem
daglega hafa boiist í vor að norðan
og viðleitni ýmsra Norðlendinga til
þess að flytja héðan hey með afar-
kjörum norður, má telja það vist,
að heyleysi hafi verið óvenjulega
mikið og fellir vofað yfir heilum
sveitum, hversu sem úr kann að hafa
ræzt. Vonandi er, að allur þorri
manna hafi sloppið hjá reglulegum
felli, en viðbúið, að skepnuhöld verði
slæm og að þeir verði fyrir stór-
tjóni, sem lakast voru staddir.
En þó alt kunni að hafa slarkast
af, án þess að almennur fellir yrði,
hlýtur tjón héraðanna að vera geysi-
mikið og ekki hefði mátt miklu muna
til þess, að það yrði afskaplegt.
Hvernig hejði farið, ef veturinn hefði
gengið snemma i garð 1 Hvernig, ej
hajís hejði lokað öllum samgöngum
og legið jram á sumar ? Hvernig, ej
gagngerður bati dregst að mun úr
pessu ?
Alt þetta gat komið fyrir. Þess
vegna eru þetta alvarlegar spurningar.
Mér er sem eg sjái alla þá sorg-
legu sjón — vorharðindin, þar sem
verst er statt. Síðustu árin hafa
fyrningar eyðst og síðasta sumarið
var óvenjulegt grasleysi. Menn hllfð-
ust við að skerða bústofninn, svo
að stórskaði hlytist af, förguðu ekki
fleiru en svo, að heyforði væri að
eins sæmilegur fyrir meðalvetur eða
rfflega það. Kýrnar voru byrgar, féð
svo að sæmilegt mátti heita, en svo
var aragrúa hrossa bætt ofan á og
þeim ’nafa fæstir ætlað hey að nokkru
ráði. Veturinn byrjar vel og allir
gera sér beztu vonir. Svo breytist
eftir nýárið, og það svo, að tekur
fyrir alla jörð. Tugum saman komn
hrossin á gjöf á bverjum bæ. Menn
ugga ekki að sér eftir góðu tfðina
Nú eyðast heyin afskaplega með
hverri viku og hverjum mánuði.
Öllum verður það ljóst, að haldist
þetta fram á sumar, lendi alt I voða
og enginn veit hvenær batinn kem-
ur. Það fer að leggjast áhyggju- og
kvíðamartröð á allan fjölda bænda,
fyrst á þá, sem djarfast hafa teflt
en siðan á þá, sem betur voru á
vegi staddir. Daglegu vonirnar um
bráðan bata bregðast aftur og aftur.
Sömu harðindin haldast látlaust. Nú
er reynt með öllu móti að fara svo
drýgilega með sem kostur er á, reyrr
að kaupa mat til fóðurdrýginda, ei
alt eyðist og skepnurnar taka að látc