Ísafold - 17.05.1916, Qupperneq 2
2
ISAFOLD
í TÍmiEiríksson |
Tfusfurstræfi 6
\
g 'JJojnaéar- cRrJona- og Saumavörur □
TA
hvergi ódýrari né betri.
þvotía- og SCrainíœíisvorur
beztar og ódýrastar.
JSaiRföng og %3’ceRifœrisgjafir
hentugt og fjölbreytt.
□
Asg. 6. Gunnlaugsson & Co.
Austarstræti 1, Reykjavík,
selja:
Vefnaðarvörur — Smávörur.
Karlmanna og unglinga ytri- og innrilatnaði.
Regnkápur — Sjóföt — Ferðaföt.
Prjónavörur.
Netjagarn — Línur — Öngla — Manilla.
Smurningsoliu.
Vandaðar vörnr. Sanngjarnt verð.
Pöntunum utan af landi svarað um hæl.
á sjá. Nú á bóndinu illa æfi: strit
og armæðu allan daginn og liklega
órólegan svefn margur maðurinn,
f>egar komið er i rúmið. Það er
ekki eingöngu eignatjónið, sem mönn-
um fellur þungt. Öllum, sem nokkra
tilfinningu hafa, hlýtur að vera það
kvalræði, að sjá skepnur sínar vesl-
ast smám saman upp af hungri og
harðrétti og vita jafnframt, að í raun
réttri er hér um sjáljskaparvíti að
tala. Að lokum kemur sumarið og
það er þá líka veturl Heyin eru
búin, maturinn eyddur, skepnurnar
hrynja niður úti um hagann, ef þeim
er þá ekki af miskunsemi styttur
aldor, alt sópast burtu, árs-erfiðið,
eignir og framtíðarvonir, ekkert er
eftir nema örbyrgðin, sknldirnar og
samvizkubitið.
Svona befir það gengið á hverju
alvarlegu harðindavori í flestum sveit-
um þessa lands, að minsta kosti hjá
þeim, sem djarfast hafa teflt. Sama
sorgarsjónin ár eftir ár, þrátt fyrir
allar áminningar og allar tilraunir
til þess að breyta þessu búskap-
arlagi.
Hversu sem úr þessu kann að
rætast í þetta sinn, þá er það víst,
að til einskis er að Jást utn orðinn
hlut, sem ekki verður aftur tekinn.
Þann skaða, sem menn kunna að
verða fyrir, verða þeir að bera eins
og menn, án þess að leggjast f víl
og volæði. Með atorku, sparsemi og
góðri útsjón réttir alt við aftur áður
langt um líður, þó nú kunni að
horfa illa hjá sumum.
En jafnframt legst alvarleg skylda
á hvers manns herðar: að læra af
skaðanum og brenna sig ekki aftur
á sama soðinu.
Þið Húnvetningar, Skagfirðingar
og aðrir góðir menn, sem það ólán
kann að henda, að verða heylausir
í þetta sinn. Það er hein skylda
ykkar, að láta petta verða síðasta
heyleysisvorið í héruðum
ykkar!
Það er skylda vegna ykkar sjálfra,
konu ykkar og barna. Ekkert teflir
öllum ykkar efnahag og framtiðar-
horfum í jafnmikla tvisýnu og áhættu-
búskapurinn.
Það er skylda vegna bændastétt-
arinnar, eini vegurinn til þess, að
hún haldi heiðri sínum í landinu. Þó
heyleysi og fellir hafi verið hér land-
læg mein frá landnámstíð og illur
vani hafi sætt marga við þau, þá
eru nú komnir aðrir tímar. Að fella
skepnur eða fara illa með þær, er
nú dæmt hart.
Það er skylda vegna skepnanna,
sem bæði er synd og skömm að láta
lífið kveljast úr, svelta þangað tíl
ekkeit er eftir nema skinin beinin
og krókna siðan berar í vorkuldunum.
Enginn skal láta sér detta í hug,
að þetta sé óframkvæmanlegt þrek-
virki, að þetta geti ekki breyzt.
Nokkra sjálfsafneitun kostar það, eins
og flestir góðir hlutir, en auðvelt
væri það, ef ekki væri einn þrándur
i götu: afgamall hugsunarháttur
fjölda manna.
Þessi gamli hugsunarháttur er sá,
að vilja setja illa á, vilja hafa fleiri
skepnur en hey er fyrir, í von um
góðan vetur. Vegna hans er mörg-
um meinilla við alla forðagæzlu, öll
horfellislög yfirleitt, allar ráðstafanir
til þess, að forða mönnum frá hey-
leysi og felli.
Þeir vilja blátt áfram hafa Jult
leyfi til að drepa úr hor!
Og eitt dregur menn til þessarar
fásinnu og annað ekki: qróðavonin.
Ef öllum væri það ljóst, að það
hlyti að verða tilfinnanlegur skaði
að setja djarft á, þá myndi engum
detta það í hug. Ef menn væru
jafn sannfærðir um þetta hvað fé og
hross snertir, eins og þeir eru það
um kýr — þá væri alt heyleysi úr
sögunni.
Það er því vert að athuga, hvort
horbúskapurinn sé gróðavegur.
Það sannar litið, þó græða megi
á djarfri ásetningu ár og ár í bili
— ef veturinn er þá góður. Flestir
búa fleiri ár en eitt, og ef hér er
um nokkra hagnaðarvon að ræða,
verður gróðinn i góðu árunum að
vega miklu meira en alt tjónið, er
út af ber, lambadauði, ullarmissir, af-
notarýrnun margskonar og svo að
lokum kolfellir i heilum héruðum
stöku harðindaár — því hann er
óumjlýjanlequr, ef allir eða flestir
setja djarft á.
Torfi heitinn í Ólafsdal reyndi að
meta tjónið, sem bændur hefðu orð-
ið fyrir af illri ásetningu á árunum
1881—1908. Honum telst svo til,
að á ári hverju að meðaltali hafi það
verið 378.000 kr.!
Þetta nemur miklu meira en vöxt-
um af hálfum ársheyskap allra lands-
manna, jafnvel þó reikn. T. B. væri
helzt til hár.
En eg skal taka einfaldara dæmi.
Ef hver bóndi ætti fyrningar, sem
svöruðu hálfum ársheyskap í meðal-
ári og héldi þeim við, en setti ann-
ars á líkt og gerist (gerði ráð fyrir
góðum meðalvetri), þá væri hann
byrgur, hvernig sem veturinn yrði,
en gæti haft engu færra fé en með
djörfu ásetningunni. Felliráhættan
væri horfin.
En hvað kostar það bóndann, að
hafa slíkar fyrningar og láta þær
venjulega ónotaðar?
Meðalheyskapur á fsl. jörð eru
einir 300 hestar af töðu og útheyi
til samans.
Helmingur ársforðans eru þá 150
hestar.
í hverju meðalári ætti heyhestur-
inn tæpast að kosta bóndann meira
en 4 kr. 150 hestar kostuðu þá 600
kr. Vextir af þessari upphæð (6°/0)
yrðu einar 36 kr.
Þetta er þá árlega vátryggingar-
gjaldið, sem bóndinn þyrfti að borga
— 36 krónur1). —
Fyrir það fær hann í aðra hönd:
1) Hann missir engin lömb á
vorin fyrir fóðurskort og heyleysi.
2) Ull og önnur afnot af skepn-
um rýrast ekki vegna illrar meðferð-
ar. Skepnurnar verða vænni að haust-
inu, ef vel er með þær farið.
3) Hann kemst hjá öllum felli á
fé sínu, sem slys eða sjúkdómar
valda ekki, kemst hjá því, að legfja
aleiqu sína i tvísýnu og standa alls-
laus uppi með konu og börn, ej út
aj ber.
4) Hann sleppur hjá öllum peim
áhyggjum og samvizkubiti, sem hey-
leysinu eru ætíð samjara, allri peirri
vanvirðu, sem Jellisbúskapnum Jylgir,
vcrður virtur maður og vel metinn i
sinni sveit.
Þorir nokkur að halda því fram,
að alt þetta (og fleira mátti þó telja)
sé ekki fyllilega 36 kr. virði, jafnvel
þó bætt væri við verðrýrnun heys
við fyrningu, að fyrningabúskapurinn
sé ekki gróðavænlegri, er til lengdar
lætur, en djarfa ásetningin??
Mín reynsla er að vísu sú, að það
séu venjulega verstu búskussarnir,
sem verða árlega heylausir, menn,
sem aldrei efnast, en gerum eigi að
síður ráð fyrir, að hor- og heyleysis-
búskapurinn gæfi nokkurn hagnað í
aðra hönd, jafnvel töluverðan. Verð-
ur þá ekki þessi hagnaður of dýr-
keyptur? Er það tilvinnandi fyrir
þennan tvísýna gróða, að hafa bæði
illa samvizku og sárar áhyggjur á
hverju vori, eiga jafnvel á hættu,
að missa mestallar eigur sínar, ef út
af ber, og standa öreiga uppi með
konu og börn?
Það má líka kaupa peninga of
dýrt I Enginn góður drengur vill
selja sóma sinn eða sannfæring fyrir
fé. Þó Júdas vildi alt til fjárins
vinna, þá hefir það aldrei verið tal-
in fyrirmynd.
En selja ekki þeir menn sóma
sinn fyrir fé, sem seilast af ásettu
ráði eftir horfellishagnaðinum og er
ekki slíkur gróði, þegar hann gefst,
sannkallaðir blóðpeningar?
Er það yfirleitt leyfilegt, að tefla
ekki að eins eigum sínum í slíka
tvísýnu, heldur heiðri og áliti íslenzku
bændastéttarinnar ? Er það leyfilegt,
að kvelja lífið úr skepnum, sem finna
til og vita sinu viti, að eins til þess
að ná i óvissan gróða?
Horfellir hefir ekki þótt nein höf-
uðsök, en þetta er að breytast.
Eg mintist nýlega á harðindin við
einn af helztu mönnum hér. Eg
man orðin, eins og hann talaði þau.
»Það, sem þarf að gera er, að ausa
skömmum yfir bcendur, sem ekki
skammast sín fyrir að fella úr hor.
Hvað er pjófnaður og hvað er jajn-
vel manndráp hjá slíku œruleysi, sem
með engu öðru á að hegna en tugt■
húsvist«.
Eg nefni þetta sem dæmi þess,
hve harða dóma heyleysið fær nú
hjá mörgum. Sanngjarn er ekki
þessi dómur allskostar. Þetta skað-
ræðis-búskaparlag er sprottið af æfa-
gömlum, rótgrónum hugsunarhætti,
sem margir eru aldir upp við og
ekki getur útrýmst í einni svipan.
En með hveiju ári og eftir því sem
menning eykst í landinu, er fótum
kipt undan honum.
Þessi gamli Skrælingjabúskapur er
dauðadæmdur og allur sá hugsunar-
háttur, sem hann er sprottinn af.
x) Hér hefi eg ekki tekið tillit til
verðrýrnunar á heyi við fyrninguna,
sem erfitt er að meta; fer mjög eftir
heyinu og verkun þess.
Því ekki koma honum nú þegar fyrir
kattarnef? Hann hefir fyrir löngu
komið nógu illu til leiðar.
Og í stað gamla hugsunarháttarins
þarf almenningsálitið að verða þann-
ig, að hver sá maður, sem kunnur er
að pví, að setja heimskulega á, sé tal-
inn óalandi og ójerjandi skaðrœðismað-
ur, sem nágrðnnum standi voði af, sem
sé stétt sinni til skammar, en landinu
til niðurdreps — j-ifnvel þó hann
græði í góðu árunum I
Mislingarnir.
Avarp til aiþýðu manna.
MUIingarnir 1882, 1904, 1907—8.
Þegar mislingarnir komu hingað
1882, höfðu þeir ekki gengið um
land alt síðan 1846. Árið 1882 fór
sóttin því nær um alt landið og telst
svo til, að hátt á annað þúsund
manns hafi dáið af völdum misling-
anna.
Mislingar hafa margsinnis borist
hingað síðan um aldamótin, en lang-
oftast tekist að stöðva þá.
Árið 1904 gengu þeir um Vestfirði
og tókst þó að stöðva þá svo, að
þeir fóru ekki víðar um land. Þeir
komu þá líka upp í Reykjavík, en
urðu stöðvaðir.
En árið 1907 urðu mislingarnir
ekki stöðvaðir; hlaust það af því, að
einn farþegi á skipinu, sem veikin
kom með, fullyrti — eftir beztu vit-
und — að hann hefði haft mislinga
og var slept ásamt öllum öðrum,
þeim sem lögðu undir þegnskap sinn,
að þeir hefðu fengið mislinga áður.
Barst veikin út frá þeim eina manni,
sem skakt hafði sagt til, og það svo
víða, að. ekki varð við ráðið. Hófst
sóttin snemma sumars i^oyoggekk
til jafnlengdar 1908. Sóttvörnum var
hætt þegar útséð var um að girt yrði
fyrir almenna útbreiðslu veikinnar.
En fjöldamörg heimili og mjög marg-
ar sveitir víðsvegar um land vörðust
veikinni engu að síður. Þess vegna
er nú margt fólk á lífi, sem fætt er
á árunum 1883— 1907 og hefir aldrei
haft mislinga. 1907—8 dóu um 3 5°
manns af mislingum.
Hvernig mislingarnir bárust hingað
núna í vor (1916).
í þetta skifti bárust mislingarnir
til landsins ðllnm á óvart. 18.
apríl rákust læknarnir á Isafirði á
mislingaveikan mann. En sá maður
(ungur íslendingur) var nýkominn
þangað á »FIóruc frá Noregi. Það
vitnaðist nú, að Flóra hafði farið frá
Noregi um mánaðamótin marz og
apríl; en enskt herskip tók hana hér
skamt frá Islandi og hafði með sér til
Englands. Kom Flóra ekki til Vest-
mannaeyja fyr en 12. apríl, til Rvikur
13, apríl, fór þaðan 15. apríl (seint),.
kom á Patreksfjörð, ísafjörð og
Hólmavík, og var á leið til Siglu-
fjarðar, þegar mislingasjúklingurinn
fanst á ísafirði. Þá varð uppvist, að
hann hafði tekið mislingakvefið, með-
an skipið stóð við í Rvík, en ekki
kent sér meins og farið víða um bæ-
inn. Héðan fóru líka margir með
skipinu, vestur og norður um land.
Mátti þvi búast við að mjög margir
hefðu smitast af þessum eina manni
og væru komnir víðs vegar út um
land, og mjög litlar líkur til að veik-
in yrði stöðvuð, en þó sjálfsagt að
gera ítrustu tilraun til þess. Var nú
reynt af fremsta megni að rekja feril
ísfirðingsins hér, og öllum héraðs-
læknum gert aðvarr, þar sem skipið
hafði komið, það rannsakað á Siglu-
firði og boðið. að hafa uppsóttvarnar-
veifu, þar sem það kæmi úr því
norðan lands og austan.
Það hefir farið sem við mátti bú-
ast: Mislingarnir hafa fest rætur i
Rvíkurhéraði, Patreksfjarðarhéraði,
Isafjarðarhéraði, Hólmavíkurhéraði og
Siglufjarðarhéraði (margir verkamenn
komu þangað og höfðu smitast á
leiðinni til Isafjarðar). En úr því
skipið fór frá Siglufirði var höfð
full gát á því, og hefir hvergi orðið
vart við mislinga fyrir austan Siglu-
fjörð nema á einum bæ í Reýkdæla-
héraði. Þangað hafði komið maður
úr skipinu, og enginn grunnr á hon-
um, en fékk mislinga, smitaður af
ísfirðingnum, eins og svo margir
aðrir.
í Rvík hafa allir læknarnir lagst á
eitt, að stöðva sóttina, þó vonlitið
virtist, enda er nú úti öll von um
það, að hún verði stöðvuð hér.
En Rvík er orðinn svo fólksmarg-
ur bær, að það getur ekki framar
komið til greina að sóttkvía allan
bæinn, nema um einhverja stórháska-
lega farsótt væri að ræða. Veit eg
að aðrir læknar hér eru mér sam-
dóma um Þa®- Þ*1, lögskipuðu, kostn-
aðarsömu sóttvarnir geta ekki komið
hér að haldi. — Útséð um það.
Þess vegna verður nú að hætta
lögvörnum gegn mislingunum aro
land alt, eins og 1907.
AOkomuskip og erlendar sóttir.
»Aðkomuskipc (samkv. sóttvarn-
arlögunum 1902) eru öll skip, sem
koma hingað frá útlöndum, eða hafa
úti á sjó tekið við mönnum eða far-
angri úr skipi, sem kom frá útlönd-
um. »Erlendar sóttir« (eftir sóttvarn-
arlögunum) eru svartidauði, kólera,
bólusótt, blóðkreppusótt, dllaveiki
(útbrotataugaveiki), gul hitasótt, misl-
ingar og skarlatssótt. (Skarlatssóttin
er nú orðin landlæg).