Ísafold - 20.05.1916, Qupperneq 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verðárg.
5 kr., erlendis 7J/2
kr. eða 2 dollarjbosg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
XLIII. árg.
ísafoldarprentsmiðja. Ritstjóri: Úlafur Björnsson. Talsími nr. 455.
Reykjavík, laugardaginn 20. maí 1916.
Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
bó kaupandl skuld-
laus við blaðið.
37. tölublað
Alþýöufél.bókasafn Templaras. 8 kl. 7—8
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 11—8
Bœjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Lanfásv. 5 kl. 12—8 og 5—7
íslandsbanki opinn 10—4.
sK.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8 árd,—10 siöd.
Alm. fundir fid. og sd. 8^/a síöd.
jjandakotskirkja. Uuösþj.^9 og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12.
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Útlán 1—8
Landsbúnaöarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhiröir 10—2 og 6—6.
Landsskialaaafniö hvern virkan dag kl. 12—2
Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Náttúrugripasafniö opiö la/a—2^/a á snnnr d.
'Pósthúsiö opiö virka d. 9—7, snnnud. 9—1.
Samábyrgö Islands 12—2 og 4—8
Stjórnarráösskriffttofurnar opnar 10—4 dagl,
'Talsími Roykjttvikur Pósth, 8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Tifilstaöahælib. Heimsóknartimi 12—1
I»jóömenjasafnib opiö sd., þd. fmd. 12—2.

Klæðaverzlun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888.
Sími 32.
þar ern fötin saumnð flest
þar ern fataefnin bezt.
0 0 0 0 0 ....... • 00 00
Vandaðastar og ódýrastar
Líkkistur
seljum við undirritaðir.
Kistur fyíirliggjandi af ýmsri gerð.
Steingr. Guðmundss. Amtm.stíg 4.
Tryggvi Arnason Njálsg. 9.
Verkfalls-
foríRgjarnir.
Frá háseta-verkfallinu, á botnvörp-
ungunum, hefir áður verið skýrt í
ísafold og birt hin helztu gögn með
og móti. Og eins hefir þess verið
getið, að því lyktaði á þann hátt,
að Hásetafélagið varð, að lokum, að
láta undan síga og samþykkja að
ganga að þeim kjörum, er útgerðar-
menn buðu; voru þá hásetar teknir
að ganga úr félaginu, og útgerðar-
menn að ráða aðra á skip sin.
Eins og til þess var stofriað, hlaut
það líka að enda svo.
Að þessu sinni skal ekki rætt um
tjón það, sem landinu og bænum og
einstaklingum (útgerðarmönnum, há-
setum og öðrum fjölskyldum) hefir
verið bakað með verkfalli þessu. Það
skiftir vafalaust tugum púsunda á dag,
þann hálfs-mánaðartíma, sem verk-
fallið stóð.
Það var þegar í upphafi á vitorði
almennings, enda síðan upplýst orð-
ið, að það voru í raun réttri ekki ká-
setarnir, sjómennirnir, sem stofuuðu
til þessa verkfalls nú, heldur nokkrir
menn l landi, sem sumpart eru í
stjórn Hásetafélagsins — þó merki-
legt megi heita —, sumpart hafa
verið að leika hér »foringja lýðsins«
frá því á síðastliðnu hausti. Var og
gálauslega á stað farið, eins og þeim
líktist, og forsjálaust fram haldið.
Það þótti mörgum býsn, og ekki
að ástæðulausu, að hásetar fyrirtiara-
Trygging
kMBHaanBnn«aBHMHni
fyrir að fá vandaðar vörur fyrir lítið verð, er að verzla við
V. B. Ji.
Landsins mestu birgðir af:
Vefnaðarvörum
Pappír og ritföngum
Sólaleðri og skósmíðavörum
Pantanir afgreiddar um alt ísland.
Heildsala. Smásala.
Vandaðar vörur. Ódýrar vörur.
Verzlunin. Björn Kristjánsson, Reykjavík.
laust (gagnstætt þvi, sem á sér stað
í siðuðum löndum) stöðvuðu botn-
vörpuútveg landsins og hófu verkfall:
1. ) Þegar laun þeirra og ágóði var
meiri en nokkru sinni áður,
jafnvel 400—600 kr. á mánuði
— óbreyttra verkamanna, sem
ekki hafa svo sem mikið i kostn-
að lagt »til náms« eða þviuml.,
en hafa þannig jafnt eða meira
hæstlaunuðu embættismönnum
landsins 1 Annarsstaðar þekkist
eðlilega ekki, að verkfall, allra
sízt svona viðurlitamikið, sé
Kafið, nema út úr neyð, eða af
því, að ekki þykir við vært
launakjörin o. s. frv.
2. ) Þegar sá timi var einmitt kom-
inn, mán.-mótin april—maí, sem
þeir áttu samkvæmt ráðningar-
samningum sínum, samþyktum
af útgerðarmönnum og stjórn
Hásetafélagsins, að fara að fá
það verð fyrir lifrina, er hún
seldist á (»gangverð«). Þessum
samningum gátu þeir (hásetar)
heimrað tryggilega. fullnægt, og
enginti hefir sannað, að ekki
hafi átt að gera það. En að
rjúýa pessa samninga um lifrina,
og brjóta lógin (að svo miklu
leyti sem sumir voru skýlaust
ráðnir á skipin lengur), með
þeim einum rökum, að heimt-
uð skyldi viðurkenning útgerð-
armanna á því, að eignarréttur-
inn á lifrinni væri hásetanna,
en ekki skipsins, og að fram-
vegis yrði lögskráð á skipin »ejtir
lögum Hásetajélagsins«, það gat,
frá sjónarmiði skynseminnar
skoðað, ekki náð nokkurri átt.
Að svo stöddu mátti hásetum
það vera fyrir mestu, að þeir
Jengju lifrina, eða verð hennar,
framvegis ekki síður en hingað
til; enda fleira, sem mælir með
því, ef út í það er farið, að
»eig;narrétturinn« sé í raun réttri
skipseiganda, þótt öll sanngirni
mæli með því, að hásetarnir
hljóti lifrina, og hafa hvorir-
tveggja séð það áður; hásetun-
um er borgað kaup þeirra að
nokkru leyti í þessu (»í fríðu*).
— Skipsmenn eru lögskráðir
samkvæmt landslögum, og kem-
ur því ekki til mála, að önnur
»lög« komi þar í staðinn eða
með, hvorki Hásetafélags né Út-
gerðarmannafélags, en ráðning-
arkjörin geta grundvallast á
samningum þessara aðilja, eins
og einnig átti sér stað nú, þótt
að litlu haldi kæmi l
3. ) Þegar komið var fram undir
lok, er gefið var, að fjöldi sjó-
manna mundi laus úr mörgum
verstöðvum, svo að tiltölulega
var auðvelt útgerðarmönnum að
ná í þá; þeir voru að engu
háðir Hásetafélaginu og þurftu
- því ekki að hlýða boði þess eða
banni (sem meðlimir þess töldu
sér skylt, meðan þeir voru í
% því). Reyndin varð og sam-
* kvæm þessu.
4. ) Og loks pegar hásetar mætavel
gátu, án verkfalls, notað tæki-
færið til þess að tryggja sér
• það með nýju samkomulagi við
útgerðarmenn, að Jast kaup þeitra
yiði hærra í framtíðinni, eða að
einhverju leyti miðað við ár-
ferðið, sem nú er. Lifrarverðið
er valt, þótt (óeðlilega) hátt sé
nú; er stríðinu linnir, getur það
lækkað eða fallið niður úr öllu
valdi. Ætli það væri pá ekki
affarasælla fyrir hásetana (sem
líklega verða ekki búnir að safna
sér of fjár), að hafa sitt fasta,
háa kaup, heldur en lifrar-pen-
ingana? Og ætli það hefði ekki
verið ögn hyggilegra, að sjá
fyrir góðum kjörum í framtíð-
tíðinni, en að ærslast út af lifr-
argróðanum, sem óvíst er, hversu
lengi menn fitna af?
En ekkert af þessu var athugað,
að því er séð verði. Sjálfir sjómenn-
irnit hefðu þó óefað komist að þess-
ari niðurstöðu, ef peir hefðu verið
látnir ráða eða fengið nokkurn dma
til umhugsunar. Það óheyrilega átti
sér sem sé stað, að verkfall þetta
var ákveðið og sampykt aj Jáurn mönn-
um, á Hásetafélags-fundi, áður en
allur þorri hásetanna kom af sjón-
um 1 Og þeim síðan tilkynt, jafn-
óðum og skipin komu inn, að þetta
væri nú »búið að samþykkja* og
bæri þeim að hlýða þvi orðalaust og
ganga úr skiprúmi. Hinum óskap-
legustu og ósvífnustu stóryrðum
rigndi yfir bæinn frá forgöngumcnn-
unum, öllum hótað hinu versta, er
ekki vildu þýðast þetta háttalag, svo
sem »viðskiftabanni« í hvívetna o.
s. frv., og þóttust þeir þar tala fyrir
hönd allrar alþýðu og félagsskapar
hennar, sem þó fljótt varð bert, að
í fullu heimildarleysi var gert.
Heimskulegri ósvífni en þá, sem
»forsprakkarnirc sýndu í öllu þessu
standi, hefir ekki þekst hér til þessa;
þeim tókst og að eyðileggja allar
hyggilegar samkomulags-tilraunir í
málinu. Er næsta líklegt, að almenn-
ingur gleymi því seint — og muni
þessa herra, er þeir næst vilja ráða
fyrir málum manna.
En kverir eru þessir menn, er
fyrir æsingunum stóðu, mun fólk
spyrja, og er það eðlilegt, því að
ekki hefir nafna þeirra allra verið við
getið, heldur málið kent við »háset-
anac yfirleitt, en það er mjög óverð-
skuldað, ef gera á upp reikningana
og fastskorða, hverir réttilega beri
ábyrgðina, þótt hins vegar sé ekki
yfir það breiðandij að sjómenn hafa
hér lájið leiða sig sem blindir væru
á afvegu. Eu til þess eru vítin að
varast þau.
Stjórn Hásetafélagsins er sögð
skipuð þessum mönnum : Jóni Bach,
Birni Blöndal, Jósep S. Húnfjörð,
Guðm. B. Kristjánssyni (sem mun
hafa verið erlendis), Guðleifi Hjör-
leijssyni, Jóni Einarssyni yngra (?) og
Ólafi Friðrikssyni.
Þessa menn þekkja margir Reyk-
víkingar — og líklegast fleiri. Einn
af aðalfrömuðunum var auðvitað Ól-
afur Friðriksson, sem nú er orðinn
ekki sízt kunnur hér. Hann óð
skiljanlega einna mest á bægslunum,
fyrir almenningssjónum. Einnig mun
Ottó N. Þorláksson hafa verið meðal
»þeirra helztuc.
En auk þeirra, er nú hafa verið
taldir, hafa tveir menn aðrir verið
bendlaðir við verkfallið, að þeir hafi
verið með í ráðum um það eða
hvatt háseta til þess; það eru *þeir
Jónas Jónsson Jrá Hrijlu, unglinga-
kennari, og Jörundur Brynjólfsson
barnakennari*).
Þeir Jónas og Jörundur hafa báðir
fundið sig knúða til þess að gefa
út yfirlýsingar um þetta (annar í
»Dagsbrúnc, hinn í »Vísi«), og eru
þær þannig lagaðar, að með þeim
þykir sannað, að ekki hafi þeir verið
þessu alveg »óviðkomandi«, Þeir
neita því, að þeir hafi hvatt ti
nokkurs, sem »vítavert« sél Hvað
telja þeir vítavert? Verkfallið eða
hvað? Og ekki hefir Jónas neitað
ýmsu, sem dagblað hér i bænum
(»Morgunblaðið«) tilgreindi til
styrktar þessu, svo sem að hann
hefði verið við Hásetafélagið riðinn,
hefði talað á fundi verkfallsmanna
og væri »meðlimur«(!) í félaginu,
og getur svo verið einnig um Jör-
und, þótt enginn viti. um sjómensku
þeirra. Komst einn háseti þannig
að orði um þá, að þeir hefðu lik-
lega aldrei á sjó komið eða á sjó
verið, snema kannské ælandi í koju á
farþegaskipic. Þykir það ekki sem
heppilegast, að þessir menn, sem
*) Enn er í almæli, að þeir lögfr.
Magnús Arnbjarnarson og Magnús
Sigurðsson hafi verið lögráðunautar
verkfallsmanna, en ólíklegt er það;
hafa þeir ekki getað ráðið til þess,
að rjúfa samniuga eða brjóta lög,
enda annar þeirra að m. k. talinn
málfl.maður útgerðm. (Duus).
eru kennarar æskulýðsins, standi
framarla í slíkum æsingum sem
ieim, er verkfallinu ollu. Víst er
um það, að úr hófi stórorðir vóru
þeir í nefndum yfirlýsingum sinum,
svo að ef ráða á af þeim, hvernig
þeir hafi »talað fyrir hásetum* (eða
tali fyrir verkamönnum), þá er ekki
við góðu að búast. Sama gegnir,
ef þeir viðhafa slíkt orðbragð fyrir
nemendum sínum, sem þó varla
þarf að gera ráð fyrir 1
Um Jörund, sem er formaður
verkmannafél. Dagsbrúnar, er sögð
sú kýmisaga, að yfir honum hafi verið
settur og haldinn pversum-réttur
(því að við það heygarðshornið telst
hann enn vera i pólitík), og hafi
jafnvel yfirvaldið úr Borgarnesi orðið
að bregða sér hingað, verkfallsdag-
ana, til þess að stýra réttarhaldinu.
Hafi Jörundi verið boðið strengilega
að »hreinsi sigc af öllu óguðlegu
verkfalls-athæfi, og varð þannig yfir-
lýsing hans til. —
Eins og kunnugt er, eru kosning-
ar (til alþingis) i aðsigi, á þessu
sumri og að hausti komanda. Má
á slíkum _tímum sjá jmörg pólitisk
Jyrirbrigði. Með þessum verkfalls-
tiltektum ætluðu »foringjar« þessir
sér að gera sig heldut en ekki að
mönnum, í augum alþýðu, og búa
í haginn fyrir sig til landskosninga
og í Reykjavikurkjördæmi; eru sumir
þeirra væntanlegir frambjóðendur, aö
því er menn hyggja. En þessi
»uppsláttur« fór allur út um þúfur.
Þeir sitja nú eftir með sárt ennið,
stimplaðir sem gersamlega óhæfir
til þess að gæta hagsmuna háset-
anna (eða verkamanna) og að stýra
málefnum almennings, sem þeir
hafa leitast við að hrifsa undir sig
með æsingum og ofstopa, og fagur-
gala og flámælum um »jafnaðar-
menskuc og »réttlæti«.
Við þessum mönnum og þeirra
líkum verður alþýða manna fram-
vegis að gjalda varhug, og fela
gætuari mönnum og hygnari að
fara með mál sín, ef skirrast á vand-
ræðin. Því að það er sýnt, að ef
einhverir eru þeir af verkfalls-for-
sprökkunum, sem ekki eru þegar
búnir að gera sig ómögulega til
sliks umboðs eða sem leiðtogar, þá
eiga þeir það eftir, haldi þeir áfram
sömu braut, sem þeir nú hafa verið á.
Sá vegur getur aldrti leitt til þjóð-
þrifa.
L.
,Gjaldið‘.
í »Landinu« B. Kr. frá í gær er
dálítil ádrepa um »leigu« áblöðum;
þykir þeim »landsmönnum« hún fara
í vöxt og mun þar hver sínum hnút-
um kunnugastur. Endar greinarstúf-
urinn á þessari reynslusetningu: »En
nú á tímum kvað flest fást fyrir
gjaldið*.
Mikið var, að B. Kr. kannaðist
við það.