Ísafold - 24.05.1916, Blaðsíða 3

ISAFOLD
1
Arboe Rasitiussen (í miðja) og kona bans, á leið til
hæstaréttar.
saka málið og koma fram með til-
lögur þar að lútandi. Biskupinn,
Poulsen i Viborg, stefndi presti fyrir
sig, yfirheyrði hann vandlega, fékk
til yfirlestrar prédikanir hans og
spurðist nákvæmlega fyrirmeðal sókn-
arbarna hans um kenningu hans.
Og niðurstaðan, sem biskup komst
að við allar þessar rannsóknir, svo
og við itrekaðan lestur allra prent-
aðra ritgerða prestsins fram til þess
dags, og nú tilkynti kirkjustjórnar-
ráðinu, var sú, að prestur stæði
fyllilega á grundvelli þjóðkirkjunnar.
Var þá ekki gert meira í máli þessu
og það látið niður.falla í bili. En
talsverður urgur var í heimatrúboðs-
liðinu og með ýmsum líkt hugsandi
mönnum.
En árið 191^ gerðist það, sem
hleypti öllu í bál. Arboe Rasmus-
sen sótti um prestakall á Falstri, er
Vaalse beitir. Safnaðarráðið lagði
það til, með mikinn meiri hluta
safnaðarmanna að baki sér, að Arboe
Rasmussen væri veitt embættið.
Biskup Lálands og Falsturs, Wegener
að nafni, mætur maður annars, en
ærið íhaldssamur i guðfræðisskoðun-
um, gerði alt sem hann gat til að
afstýra þessu, og bar það meðal
annars fyrfr, að hann gæti ekki gefið
presti með skoðunum Arboe Ras-
mussens köllunarbréf (collats). En
safnaðarráðið sat við sinn keip. Til-
laga safnaðarráðs kom nú fyrir
kirkjumálaráðherra og var hann stað-
ráðinn í að veita A. R. embættið
samkvæmt þessari tillögu. Veiting-
arbréfið var skrifað og vantaði nú
• að eins undirskrift konungs. Var
hanu staddur yfir á Jótlandi og ætl-
aði ráðherra Keyser-Nielsen næsta
dag sjálfur til Jótlands til þess að
fá undirskrift konungs.
En þegar hér var komið sögunni
höfðu andstæðingar prestsins fyrir
nokkru gengist fyrir stofnun allsher-
jar félagsskapar (Landsforbundet), til
þess að verja kirkjuna og kirkjutrúna
eins og hún er kend í lögfestum
játningarritum þjóðkirkjunnar.
Formaður félagsins varð lic.
theol. Henry Ussing, prestur í Valby.
Félag þetta fékk óvenju góðan byr
um land alt. A skömmum tima
höfðu gengið alt að 30 þús. manns
i félagið. Og upp frá þessu er félag
þetta aðalsækjandi í málinu gegn A.
R. Mótmælti félagið þvi harðlega,
að presti yrði veitt Vaalse prestakall,
skoraði á biskupa að taka einarðlega
i taumana og hótaði sprengingu
þjóðkirkjunnar dönsku, ef stjórnin
veitti A. R. embættið. Nú þóttust
biskupar hafa fengið það bakhjarl,
þar sem félag þetta var, að óhætt
væri að hefjast handa. Kveldið áður
en ráðherra hafði áformað að leggja
af stað til Jótlands til að leggja
veitingarbréfið fyrir konung til und-
irskriftar, héldu biskupar allir til
Víborgar og áttu þar fund með sér
um hvað gera skyldi til að afstýra
veitingunni. Varð niðurstaðan sú,
að Víborgarbiskup, sá hinn sami er
áður hafði lýst yfir því, að A. R.
stæði á grundvelli þjóðkirkjunnar,
var fenginn til þess að heimta máls-
sókn á hendur prestinum, og með þvi
tókst þeim að afstýra veitingunni í
bili.
Nú var mál prests tekið til rann-
sóknar. Sumarið 1914 kom það
fyrir prófastsrétt og lauk svo, að
prestur var sýknaður. Margir vildu
nú, að mál þetta væri látið falla
niður, svo mjög sem augu manna
höfðu opnast fyrir því hve ósæmi-
leg slík málshöfðun væri og sú er
hér var um að ræða. En enginn var
því mótfallnari en sakborningur sjálf-
ur. Varð það þvi úr, að málinu var
áfrýjað. Gekk það nú til sýnódal-
réttar. Þar áttu þeir að dæma í
málinu stiftamtmaðurinn í Viborg
og biskupinn, sá hinn sami sem
eftir að hnfa lýst yfir því, að Arboe
Rasmussen stæði á þjóðkirkjunnar
grundvelli, lét þrýsta sér til að
heimta málssókn á hendur honum
ári siðar. Kom þvi sízt flatt upp á
menn er sýnódalréttur kvað upp
þann dóm í málinu, að prestur
skyldi hafa fyrirgert embætti sínu
og rétti til að vera prestur i dönsku
þjóðkirkjunni. Auk þess var presti
dæmdur allur málskostnaður.
Fögnuður var nú mikiil í herbúð-
um andstæðinga Arboe Rasmussens,
*og\jafnvel hér úti á íslandi var þess-
um úrslitum fagnað af forvörðum
óírjálslyndisins í trúarefnum. Litu
þeir svo á, að nú mundi fara að
sverfa að nýguðfræðingum hér á
landi, og töluðu borginmannlega
um hlutina. Sýnódalréttardómurinn
var hátiðlega birtur í blaði einu hér
í bæ rétt eins og þar væri talað
síðasta orðið i þessu máli. En síð-
asta orðið var enn ótalað.
Málið hélt áfram sinn lögskipaða
gang til hæstaréttar og þar hefir nú
loks 9. maí verið kveðinn upp dóm-
ur í þvi eftir að málaflutningurinn
hafði staðið í hálfan mánuð, sem
mun vera óvenju langur tími. Mála-
flutningsmenn höfðu skipaðir verið
þeir hæstaréttarmálaflutningsmennirn-
ir Asmussen sækjandi og Liebe
verjandi. Hafa dönsk blöð hingað
komin skýrt mjög ýtarlega frá öll-
um gangi málsins fyrir hæstarétti
og flutt ræður þeirra málaflutnings-
mannanna fyrir réttinum svo og
ýmsar mjög eftirtektaverðar yfiriýs-
ingar ýmsra lærðra manna, guðfraeði-
kennara (bæði danskra, norskra og
sænskra) og presta, sem flestar hafa
farið í þá átt býsna ákveðið að telja
það óhæfu og óhapp ef rr.aður eins
og Arboe Rasmussen verði dæmd-
ur. Ræða verjanda fyrir réttinum
er afar eftirtektaverð og ánægjuleg
og flestum, sem hana lesa, mun
finnast nokkurn veginn liggja f aug-
um uppi, að eftir slíka vörn' bljóti
sakborningur að verða sýknaður eins
og lika kom fram.
Hér fer nú á eftir
Dómurinn:
Ummæli ákærða í hinum áfrýj-
aða dómi*) eru að sumu leyti
óljós, og ákærði hefir fyrir próf-
astsróttinum, svo og í bréfi til
verjanda, sem lagt hefir verið
fyrir hæstarétt, gefið nákvæmari
skýringu á ummælunum í veru-
legum atriðum og aukið við þau.
*) þ. e. dómi sýnóðalréttar, sem
dæmdi ákærða sekan afsetningar.
Ennfremur hafa verið lagðar fyrir
hæsta rétt nokkurar yfirlýsingar
frá biskupum landsins, svo og
frá prófessorum og prestum.
Samkvæmt þeim yfirlýsingum, er
ólíkum augum á það litið, að hve
miklu leyti ákærði hafi með um
mælum sínum riðið verulega bág
við kenningu þjóðkirkjunnar.
Hæsti réttur telur það nú ekki
nauðsynlegt að kveða upp úrskurð
um þetta atriði, þar sem þetta
mál er einvörðungu um það háð,
að hve miklu leyti ákærði sé
refsingarverður.
Með því að hér verður, eftir
því sem málið liggur fyrir, að
líta svo á sem ákærði hafi ætlað
og haft ástæðu til að ætla, að
hann hefði rétt til að koma fram
með ummæli sín (at have været
i begrundet god Tro með Hensyn
til sin Berettigelse til at frem-
komme med sine Udtalelser), þá
leiðir þar af, að ákærða ber að
sýkna og málskostnað að greiða
af opinberu fé.
Því dœmist rétt vera:
SóJcnarprestur Niels Peter Arhoe
Rasmussen sTcal vera sýkn af dkœr-
um sœkjanda í máli þessu. Máls-
kostnaður, þar á meðal borgun til
málsflutningsmanna Knuds Peter-
sens og Boye Petersens 500 kr. til
hvors, til yflrréttarmdlaflutnings-
manna Dahls og Johnsens 700 kr.
til hvors og til hœstaréttarmála-
flutningsmanna Asmussens og Lie-
bes fyrir hœstarétti 1500 kr. til
hvors, svo og endurgreiðsla á út-
lögðu fé til hœstaréttarmálaflutn-
ingsmanns Asmussens 167 kr.,
greiðist af hinu opinbera.
Dómnum vel tekið.
Fiá því málið kom fyrir hæstarétt
er svo að sjá, sem lítið hafi verið
utn annað hugsað eða talað í Kaup-
mannahöfn, en það. Blöðin fluttu
á hverjum degi hinar nákvæmustu
fréttir af þvi, sem fram fór hvern
dag i réttinum. Og ábeyrendastúk-
ur og hliðarherbergi voru dag hvern
troðfull af fólki, sem hlustaði með
áfergju á hvert orð, sem talað var.
Daginn, sem dómur skyldi upp
kveðinn, beið fjöidi manna timum
saman fyrir utan dyrnar, til þess að
komast inn, er þeim væri upplokið.
Mikill og almennur var fögnuður-
inn'meðal áheyrenda, er háyfirdóm-
ari hafði lokið upplestri sinum og
eins er fregnin barst með fregn-
miðum blaðanna út um borgina og
landið. Þó hafa liklega hvorki biskup-
arnir né leiðtogar »Landsfélagsins«
svo nefnda orðið beint glaðir við
fregnina. Er ekki óhugsandi, að þeir
hafí sumir hverjir hugsað með sjálfum
sér: Betur að við hefðum aldrei
arið af staðl En svo leitt sem
mörgum góðum manni var það í
upphafi, að lagt var út í þessi mála-
ferli út af trúar- og guðfræði-skoð-
unum manns, sem ailir vissu, að
ekki hafði sér annað til óhelgi unn-
ið, en að segja það opinberlega, sem
hann áleit satt og rétt fyrir guði og
samvizku sinni, — þá er eðlilegt, að
mörgum þeirra hafi nú legið við að
þakka biskupunum fyrir aðgerðir
þeirra í málinu, slíkar afleiðingar
sem dómur þessi hlýtur að fá á ó-
komnum tíma, því að
hvaö merkir dómur þessi?
Hæstaréttardómurinn í máli Arboe
Rasmussens merkir það fyrst og
fremst, að með honum er fengið og
viðurkenl fullkomið kenningarjrelsi
andlegrar stéttar tnanna. Dómurinn
slær því föstu, að þjóðkirkjan sé
rúmgóð, umburðarlynd og frjálslynd
stofnun, þar sem hann leggur þann
úrskurð á, að presti sem eftir beztu
sannfæringu álitur þann hinn frjáls-
lynda, »dogmu«-lausa kristindóm,
sem Arboe Rasmussen fyigir fram,
réttan vera, og gerir skoðanir sínar
hispurslaust og einarðlega heyrin-
kunnar, hann geti eftir sem áður
verið þjónandi prestur i þjóðkirkj-
unni.
Dómur þessi merkir þvi næst það,
að með hónum er viðurkent jullkom-
ið hugsunarjrelsi að pví er trúmdl
snertir, ekki síður prestum pjóðkirkj-
unnar til handa en oðrum, og ótak-
markað rannsóknarfrelsi og óbundið
af sérhverju tiliiti til rannsóknarúr-
slita eldri tima.
Dómur þessi merkir enn fremur,
að hin nýja, jrjálslynda trúmálastejna
er nú viðurkend að vera jyllilega
jafn rétthá hinni eldri stefnu innan
kirkjuunar, eða að frjáislyndinu í
trúarefnum er veittur þar óskoraður
borgararéttur.
Dómur þessi merkír enn fremur,
að játninga-haftið er tekið af prestun-
utn, svo að þeir þurfa ekki að fara
í felur með skoðanir sínar, þótt þær
enda í mikilvægum atriðum ríði í
bág við það, sem kent er í játning-
arritum kirkjunnar, sé kenning þeirra
að öðru leyti í anda vorrar evan-
gelisk-lútersku kirkju.
Dómur þessi merkir einnig það, að
með honum er hver sá kennimaður,
sem veit sig að byggja á gruntl-
velli heilagrar ritningar
eins og skynsemi hans gerir grein
jyrir vitnisburði hennar og eins og
pessi vitnisburður nœr tokum á sam
vizkn hans, viðurkendur að eiga
heimilisfang innan evangelisk-lúterskrar
pjóðkirkju, vilji hann sjálfur láta telja
sig þar til heimilis.
Dómur þessi merkir loks það, að
með honum er loku jyrir pað skotið,
að sakamál út aj jrjálslyndum trúar-
skoðunum presta geti komið jyrir eftir
petta innan dönsku kirkjunnar,— og þá
ekki heldur innan hinnar íslenzku.
Því að geta má nærri, að þessi sam-
eiginiegi dómstóll Dana og íslend-
inga muni ekki dæma öðru visi í
samskonar máli islenzku en hann
hefir dæmt hér, ef einhver færi að
brjóta upp á málshöfðun út af frá-
brigðilegum trúarskoðunum, sem
naumast er hætt við, sizt kér eftir.
Hvað sagt er um dóminn.
Enn hafa ekki önnur blöð borist
hingað, er skýra frá dómi þessum
en eitt blað af »Politiken« (frá 10.
maí), sem dómurinn er hér tekinn
eftir. Sem geta má nærri verður
blaðinu skrafdrjúgt um dóminn. Út
af orðunum í forsendum dómsins
»hafi ætlað og haft ástæðu til að
ætla« (i begrundet god Tro) tekur
blaðið fram í ritstjórnargrein, að svip-
að sé komist að orði i eldri hæsta-
réttardómi, þar sem Ifversen prestur
var sýknaður i hæstarétti í málinu
út af þvi, er hann neitaði að gifta
múrarann. En sá sé munurinn, að
jafnframt og tekið hafi verið fram
í þeim dómi, að prestur hafi
breytt »í góðri trúc, hafi og verið
tekið fram, að framkoma prestsins
hafi verið óréttmæt, svo að þótt
prestur hefði verið sýknaður í það
skifti, þá hefði í liku tilfelli síðar
ekki getað verið um sýknunardóm
að ræða. Oðru máli sé að gegna
með Arboe Rasmussen. Hann sé
ekki að eins sýknáður vegna þess,
að hann hafi breitt út frábrigðilegar
skoðanir sínar »í góðri trú«, heldur
sé tekið fram með viðbótinni begrun-
det, að til þeirrar »góðu trúarc hafi
verið full ástæða. En því næst hafi
hæstiréttur ails ekki með einu orði
dæmt framkomu A. R. óréttmæta,
svo að nú getí hann haldið áfram
að berjast fyrir hinum frjálslyndu
skoðunum sinum á sama hátt og
hingað til, án þess að verða á ný
dreginn fyrir dómstólana.
Blaðið hefir átt tal við hinn nýja
danska kirkjumálaráðherra Poulsen.
í því viðtali heldur ráðherra fram
hinu sama og blaðið um þýðingu
þess, að dómurinn láti þess hvergi
getið, að Arboe Rasro. hafi haft á
röngu að standa, er hann »í góðri
trú«, sem ekki var ástæðulaus, hafi
barist fyrir skoðunum sínum hinum
nýju, svo að hann geti óáreittur
haldið áfram að berjast fyrir þeim í
sinu nýja embætti (Vaalse) sem hon-
um verði nú veitt. Ráðherrann gleðst
yfir, að með dómi þessum sé þjóð-
kirkjan viðurkend að vera umburðar-
lynd stofnun og rúmgóð þ. e. stofn-
un þar sem rými sé nóg fyrir ólíkar
stefnur og skoðanir á trúmálum.
Eftir Nyköbing Dagblad, sem fólka-
þingsmaður Johannes Fog Petersen
gefur út, tilfærir blaðið:
»Hæstaréttardómurinn er skýr.
Hann varð fullkominn sýknunar-
dómur, og það er oss hið mesta
gleðiefni. Með réttmætri röggsemd
hefir rétturinn skorast undan því að
gerast villumannadómstóll og taka
sér úrskurðarvald í trúarefnum.
Með dómi þessutn hefir Arboe
Rasmussen hlotið fulla rétting mála.
En ósigurinn sem biskuparnir 6 og
kirkjulega landsfélagið hafa beðið er
óskaplegur. Dómurinn »slær því
föstuc, svo að ekkert fær þvi haggað,
að í Danmörku er rúmgóð þjóðkirkja
Andlegt frelsi innan þjóðkirkjunnar
er trygt dönsku þjóðinni með dómi
þessum og er það mikil blessun
fyrir hið trúarlega líf. Vonandi er
að óvinir hinnar umburðarlyndu og
rúmgóðu þjóðkirkju reyni beyskju-
litið að sætta sig við staðreyndina.
Málið gegn Arboe Rasmussen verður
síðasta trúvillumálið hér í landic.
En hvað segja þeir nú forverðir
gömlu stefnunnar hér heima, sem
digurbarklegast hafa talað gegn ný-
guðfræðingunum íslenzku — prest-
urinn í Vigur, Bjatmamenn og, síð-
ast en ekki sizt, lögmaðurinn vandlæt-
ingarsami, sem verið hefir að leika
hæstarétt hér heima upp á siðkastið?
Og hvað verður um 7. gr. í »ís-
lenzka kirkjuréttinumc nýja? —
mundi hún ekki þurfa að umritast?
/. H.

Gullfoss kom hingað á hádegi á
sunnnudag síðastliöinn. Farþegar frá
útlöndum um 30, þar á meðal Svelnn