Ísafold - 27.05.1916, Side 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verðárg.
5 kr., erlendis 7^2
kr. e5a 2 dollarjborg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.

XLIII. árg.
'
Reykjavík, laugardaginn 27. maí 1916.
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjóri: Dlafur Björnsson.
Talsími nr. 455.
Uppsögn (skrifl.)
buadin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. • og
só kaupandi skuld-
laus við blaðið.
39. tölublað
Aiþýðafél.bókasatn Templaras. 8 kl. 7—9
Borgarstjóraskrifstofan opin virkaðagall -8
Bœjaríógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og i 7
JÖæjargjaldkerinn Lanfásv. 6 kl. 12—8 og 7
íslandsbanki opinn 10—4.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8árd.—10 -iOd.
Alm. fundir fid. og sd. 81/* sibd.
Landakotskirkja. Gnbsþj. 9 og 6 á helgvim
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12.
JLandsbókasafn 12—3 og 5—8. Útlán 1—8
Landsbúnaöarfélagsskrifstofan ©pin frá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 5—6.
Xjand88kjála8afnið hvern virkan dag kl. 12—2
Ii&ndasfmmn opinn daglangt (8—9) virka duga
helga daga 10—12 og 4—7.
Káttúrngripasafnib opib l*/a—2*/s á sunnud.
Pósthúsib opib virka d. 9—7. snnnnd. 9—1.
Samábyrgb Islands 12—2 og 4—6
Stjórnarráhsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjavíknr Pósth.8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Vifilstabahælib. Heimsóknartimi 12—1
X>jóbmenjasafnib opib sd., þd. fmd. 12—2.
LttrrfTiXDmtiiit tTirrrr
Klæðaverzlun
H. Andersen & Sön.f
Aðalstr. 16
S
*
%
M
fá
m
Stofnsett 1888.
Sfmi 32.
þar ern fötin sanmuð flest
þar ern fataefnin bezt.
T’g t f i'mTPrfiivnfrrri'rf
Vandaðastar og ódýrastar
Líkkistur
seljum við undirritaðir.
Kistur fyíirliggjandi af ýmsri gerö.
Steingr. Guðmundss. Amtm.stíg 4.
Tryggvi Arnason Njálsg. 9?
Hæst verð
greiðir \ kjötverzlun E. Milners,
Laugavegi 20 B,
fyrir nautgripi, eldri og yogri,
einnig kálfa.
Borgað samstundis.
Ófriðurinn.
Yfirlit
Hernaður í Austurvegi.
Eystrasaltsfloti Rússa er álíka minni
floti Þjóðverja sem sá floti er
minni brezka flotanum. Var það því
hverjum tnanni auðsætt þegar í önd-
verðu, að ójafn leikur yrði það, ef
‘flotum Rússa og Þjóðverja lenti sam-
an í rúmsjó, enda hafa Rússar tqkið
hinn sama kost í Eystrasalti sem
Þjóðverjar hafa tekið i Norðursjó,
að liggja sem mest á höfnum inni
og láta vígvélar og tundurdufl hlífa
sér við árásum.
Þegar Þjóðverjar voru í fyrra sum-
ar komnir norður fyrir Mitau og
bjuggust til þess að taka Riga, var
þeim það ljóst, að þeim mundi það
eigi auðvelt nema borgin yrði sótt
bæði á sjó og landi. Sendu þeir
því þangað flotadeild og átti hún
fyrst i böggi við nokkurn hluta af
flota Rússa. En Rússar höfðu eigi
skipakost jafngóðan og hörfuðu því
inn í Rigaflóa. Hugðust Þjóðverjar
að kreppa þar að þeim, en svo fór,
að Rússar gátu varist með falibyss-
um í landi og tundurduflum og kaf-
sprengjum í flóanum. Mistu Þjóð-
verjar þar nokkur herskip og flest
smá, en urðu að hverfa aftur við
svo búið.
Eitt höfðu þeir þó unnið: Þeir
höfðu komið mestöllum flota Rússa
i sjálfheldu og gátu því öruggir
haldið uppi siglingum í Eystrasalti.
En þá gripu Bretar til þess ráðs,
sem Þjóðverjnr höfðu áður beitt í
Norðursjó. Þeir seDdu kafbáta inn
í Eystrasalt og komu þeir Þjóðverj-
um alveg að óvörum. Tóku þeir
þegar að gera usla á siglingaleiðum
þar og höfðu valdið Þjóðverjum miklu
tjóni i haust. En þá urðu þeir að
hætta, sökum þess, að is lokaði öll-
um höfnum Rússa.
Nú hefir ísa ieyst aftur og er svo
að sjá, sem hvorir tveggja búist til
stórræða. Bandamenn (Bretar og
Rússar) reyna að hefta alveg sigling-
ar milli Þýzkalands og Norðurlanda.
Hafa kafbátar þeirra sökt mörgum
kaupförum Þjóðverja og nýjustu
skeyti herma það, að siglingar þeirra
til Sviþjóðar og Noregs hafi alger-
lega stöðvast um hríð.
í annan stað hafa Þjóðverjar við-
búnað mikinn i Eystrasalti. Fara
fregnir af því, að þeir hafi þar stór-
kostlegar flotaæfingar, og sundin inn
í Eystrasalt hafa þeir girt með her-
skipum. Hafa þeir haft þar nú fyrir
skemstu eftirlit með siglingum frá
Gautaborg, og stöðvað sænsk skip,
sem voru á leið til Bretlands. Urðu
Sviar þessu sáigramir, og hafa blöð
þeirra, jafnvel þau, er Þjóðverjum
eru hollust, farið hörðum orðum um
þessar tiltektir.
Það er eigi talið ólíklegt, að Þjóð-
verjar hafi nú i hyggju að láta til
skarar skríða hjá Riga. Hefir Hinden-
burg hafið þar sókn, og þykir þá
mega búast við því, að flotinn eigi
að hjálpa til sem fyr. Sumum þykir
og líklegt, að flotinn muni eiga að
sækja að Rússum á Álandseyjum,
sem nú hafa verið víggirtar allram-
lega. En eitt er víst: Þjóðverjum
mun þykja sér bezt gegna, að gera
nú þegar hreint fyrir sínum dyrum
í Eystrasalti — hinu eina hafi, sem
þeim hefir verið opið til þessa.
TJppreistin í írlandi.
Hún hefir nú algerlega verið bæld
niður, með harðri hendi. - Uppreist-
armenn börðust fræknlega, en skorti
samheldni og góða stjórn, svo að
þeir hlutu að verða undir. Mann-
fall varð nokkurt af hvorum tveggja,
en »það er langt frá því«, segir
Asquith stjórnarformaður, »að svo
Sé sem sagt er, að uppreistin hafi
verið kæfð í blóðií.
Fjölda margir uppreistarmenn hafa
verið dæmdir af herrétti og hafa 15
eða 16 verið teknir af lífi. Voru
það helztu forsprakkarnir. 80 hafa
verið dæmdir til hegningar, en 1706
til útlegðar. Hér með eru þó eigi
taldir þrlr menn, sem voru skotnir
dómlaust I herskálunum í Dyflinni.
Það er þó eigi loku fyrir það skot-
ið, að fleiri muni verða dæmdir og
sumir til dauða, og sumum útlaganna
ef til vill gefið frelsi aftur.
Úr ýmsuin áttum.
Þá er Rússar höfðu tekið Erzerum
og Trebizond í Litlu-Asiu, tóku
Tyrkir sér varnarstöðvar hjá bæ þeim,
er Erzingen heitir og bjuggust þar
við ramlega. Var þeim eigi þaðan
að þoka. Sendu þeir nú þangað
nýtt lið og ný hergögn og hafa ný-
lega hafið grimmilega sókn á hendur
Rússum. Hafa Rússar hrokkið fyrir
á sumum stöðum, en svo varð mikið
mannfall i liði Tyrkja, að þeir ent-
ust eigi til þess að halda sókninni
áfram.
Suður á „ iandamærum Persiu
og Mesopotamia sækja Rússar fram
og stefna í áttina til Mosul. Þegar
síðast fréttist, höfðu þeir von með
að komast bráðlega til borgarinnar.
Mosul stendur við ána Tigris,
og um hana liggur járnbrautin til
Baghdad, og eru Rússar þvi komnir
þarna að baki Tyrkja.
í Egyptalandi eiga Bretar í stöð-
ugum brösum við Tyrki og Araba.
Eru Atabar þeim illvígastir og hefir
nú alveg nýlega Arabaforingi einn í
Sudan farið með her manns á hend-
ur þeim. Eru það hraustir menn og
herskáir, sem hann hefir, en hálfviltir
og kunna eflaust lítt til hernaðar,
eins og hann er nú.
Islenzknr nútíðar-skáldskapur.
Höfuðskáld fjárlagannna.
Eftir Arna Jakobsson.
Þá er sagan:
Hakkandi stjarna.
Mér er óskiljanlegt það erindi, sem
þessi saga getur átt til heimkynna
bókmentanna.
Hún er af konn — Kristínu dótt-
ur Bjarnar Jórsalafara — sem liggur
í rúminu þroskaár æfinnar og er að
því kömin að deyja, en ris þá alt i
einu á legg og giftist i sömu and-
ránni. Svo líða tólf ár. Á þeim
tíma mæta henni raunir og mótlætj.
Þá er hún gift öðru sinni, og er þá
glæsilegasta konuefnið á öllu íslandi.
— Vill vera drotning!
Veikindi þessarar konu eru í sam-
bandi við stjörnuspádóm, sem faðir
hennar kom með sunnan úr löndum.
Þó stafa veikindin ekki af trú henn-
ar eða annara á spádóminn, þvl hún
er orðin veik, þegar faðir hennar
kom heim, bls. 110. Svo liggur
Kristín i rúminu í mörg ár, og að
síðustu álitur konan, sem vakir yfir
henhi, að hún muni ef til vill vera
dáin, bls. 142. En á næsta augna-
bliki er hún alheilbrigð og þeim um-
skiftum lýst á þessa leið:
». . . Það var sem blóðið brytist
í stórum bylgjum um allar æðar
hinnar sjúku stúlku. Hörund henn-
ar roðnaði og augun fengu nýjan
Ijóma. Höndin, sem Halldóra hélt
um, var ekki lengur hönd á liki,
heldur líktist hún hönd á nýfæddu
barni, sem dregið hefir að sér lífs-
loftið í fyrsta sinn*. Sbr. bls. 144.
Og daginn eftir hleypur hún um
bæinn sem alheilbrigð, eftir rúmlegu
í mörg ár !$
Hvernig á að skilja þetta ? Og
hvað er þessi sjúkdómur? Ekki er
það móðursýki, því sú veiki byrjar
ekki með tíu ára aldri.
Athugum lýsingu veikinnar. Byrj-
ar á bls. 110. Þar er þetta:
». . . Hún varð máttvana, fekk
við og við taugateygjur og þjáðist af
svefnleysi. Lengi var svo, að af
henni bráði, svo að hún gat verið á
ferli, en brátt lagðist hún algerlega
í rúmið*.
*
Svo heldur lýsingin áfram og á
næstu blaðsiðu er þetta:
». . . Hún vildi lifa og var ein-
ráðin í því, að berjast gegn dauðan-
um af öllum mætti, þar til hún yrði
yfirunnin.
Og allur hennar líkami tók sinn
þátt í þessari baráttu. Hún óx og
þroskaðist liggjandi í rúminu og var
holdug og sælleg og kendi sér einsk-
is meinsc, bls. m.
Lýsingin heldur áfram og á næstu
síðu er þetta:
». . . — þessi hálfi svefn, annað
eðli hennar, eða ef til vill aðalsjúk-
dómurinn. Þess vegna var hún mátt-
laus, blóðlaus og lystarlaus . . .« og
». . . Þess vegna iá hún iðulega í
köldu svitabaði og fann til ósegjan-
legrar þreytu, hvað litið sem hún
hreyfði sig í rúminu*.
Hvernig í ósköpunum á að skilja
þetta? Það er eins og J. Tr. sé
hér 10 ára barn að skrifa fyrsta stíl-
inn sinn.
Ekki kemst höf. hjá því í þessari
sögu, að lesandinn fái ekki að skilja,
að hann er með annari persónunni,
en móti hinni. Kristín er hans, Þor-
leifur ekki. Þetta er á bls. 135 og
138. Þar segir höf.:
». . . Hann stóð um stund sem
steini lostinn, og það lá við, að
hann færi að biðja guð í huganum,
að skifta þessari jarðnesku hamingju
ofurlitið jafnar milli þeirra systkin-
anna«.
En á næsta augnabliki lætur höf.
Þorleif segja við systur slna, sem
hann álitur vera í andarslitrunum:
»Trúirðu því enn, elsku systir
mín, að þú munir lifa mig?«
Sami blærinn. Sama aðferðin sem
fyr. — Þetta á sjálfsagt að réttlætast
með því, að illu uppeldi Þorl. sé um
að kenna. En þau áhrif sjást ekki
frá Þorl. sjálfum, heldur koma þau
þarna á eftir i frásögn móðurinnar,
og gefa þá alls enga skýringu um,
að þetta ósamræmi hans sé réttlæt-
anlegt frá höf. hendi.
í seinni þættinum sézt aðalþungi
sögunnar — ef hann er nokkur —
í samtali Kristlnar og Halldóru brúð-
kaupsdaginn i Viðey.
Sú skýring er þar gerð á lífsum-
skiftum Kristinar, að auk þess yfir-
náttúrlega, hafi henni aukist þróttur
við þann ásetning, að bæta föðurn-
um upp sonarmissinn. En þá verða
hugsanir Kristínar viðvikjandi gift-
ingunni nokkuð hjáleitar og skritnar
í meðferð höfundarins. Þann mann,
sem hún ætlar að eiga, hefir hún
vart þekt nokkuð fyr, eftir sögunni
að dæma. En hún elskar hann af
því að hún hlakkar til að eiga börn
með honum! — væntanleg stór-
menni — bls. 189, og endar þau'
ummæli sín á þessa leið:
». . . Er eg ekki sæl, Halldóra
min, að vera nú að ganga að eiga
mann, sem eg hefi jafnmikla ást á?«
Alt samtal kvennanna — Halldóru
og Kristinar — þennan dag, er lík-
ast þvi, að höf. væri að kaldhamra
efni á steðja, en vantaði baeði eldinn
og eldsneytið til að kveikja á arn-
inum og móta gullið. Er þetta því
grátlegra, þar sem það hefir einkent
íslenzkt kveneðli fyr og siðar, að
eiga í sér fólgna djúpa og hreim-
mikla strengi ástalífsins með öllum
einkennum þroskaðra tilfinninga.
Eitt sýnir þó þessi saga, sem bæk-
ur J. Tr. hafa ekki áður sýnt, og á
hún þó pað erindi til lesenda verka
hans, en það er, hvernig honum
tekst að beita skáldgáfu sinni við
yrkisefni um samband sálarinnar við
óþekt öfl handan við haf dauðans,
eða leiðirnar »milli himins og jarðarc.
Næstum á öllum tímum hefir það
veigamesta og fegursta, sem heim-
urinn hefir eignast af skáldlegri speki,
verið fléttað i sambönd þessa við-
fangsefnis. Mörg beztu æfintýra-
skáldin eiga sínar dýrustu perlur í
skauti þessa efnis. Þetta hefir verið
— og er — skáldskaparins helgasta
mál. Og oft eru örlagaþræðir sálar-
lífsins raktir til enda i sambandi við
þetta viðfangsefni. Get nefnt ótal
dæmi, en læc mér nægja að benda
á hin látlausu en þó snildarlegu skáld-
tök Einars Hjörl. i leikritinu »Syndir
annarac,
Nú tók J. Tr. þetta yrkisefni til
meðferðar, og get eg vart hugsað
mér jafn átakanlega nppgjöf við að
>