Ísafold - 27.05.1916, Blaðsíða 2

2
IS AFOLD

Ásg. 6. Gunnlaugsson & Co.
Ansturstræti 1, Reykjavík,
selja:
Vefnaðarvörur — Smávörur.
Karlmanna og unglinga ytri- og innrilatnaði.
Regnkápur — Sjóíöt — Ferðaföt.
Prjónavörur.
Netjagarn — Línur — Öngla — Manilla.
Smurningsoliu.
Vandaðar vörur. Sanngjarnt verð.
Pöntunum utan af lándi svarað um hæl.

3ÐDIQÍ
;□
TírniEiríksson
TTusfurstræfi 6
0 vÁ
□ *ffo)naðar- cRrjona- og Saumavörur □
□
hvergi ódýrari né betri.
þvotía- og <Xroinlœtisvorur
beztar og ódýrastar.
JÍQÍfiföng og cKœfiifœrisgjafir
hentugt og fjölbreytt.
□
□i
koma þar nokkru í samræmi, er
sýndi skáldlega efnismeðferð.
Það eru vjikindin og sýnir þær,
er hún sér í legunni, sem allar eru
skuggsjár að komandi æfiatriðum
hennar og aðstandenda. Það er alt
og sumt. Ekkert samband sálarinn-
ar við hið hulda handan við haf
dauðans, eða samband iiðins tíma
og nútíðar eða framtíðar. Ekki neisti
af skáldlegri speki eða mannlífslík-
ingum — finst ekki, þó leitað væri
með logandi ljósi — sem þó var
auðvelt að koma fyrir í sambandi
við veikindin og stjörnuspádóminn.
Hætti svo við þessa sögu. Þetta
nægir til að sýna, að hún er svo
mikið brot á móti listinni, bæði í
heild og einstökum atriðum, að það
hvorki á né má fyrirgefa. Kinnroða-
laust getur enginn hugsað til þess,
að þessi saga sé gefin út af Sigurði
Kristjánssvni, sem nefndur hefir'verið
Gyldendal ísl. bókmenta.
Dómurinn
í máli síra Arboe Rasmussens.
Próf. síra Jón Helgason hefir, eins
og vænta mátti, þotið upp til handa
og fóta og komið grein í síðustu
ísafold um mál síra Arboe Rasmus-
sens hins danska og dóm hæstarétt-
ar í því. Af því að beint er þar
nokkurum vingjarnlegum orðum til
min (í enda greinarinnar, þótt nafn-
ið sé eigi nefnt), fyrir þá sök sjálf-
sagt, að eg hefi ekki þagað um að-
farir nýtízku- o% andatrúar-quðjrœð-
inganna hér hjá oss — síðast í vet-
ur í stælu allmikilli í »Lögréttu«,
sem eg læt mér nægja að vísa mönn-
um til —, skal eg drepa á þetta
mál örfáum orðum.
Ekki skal umtalið lengt með því,
að fara út í >sögu málsins*, enda
þótt J. H. greini þar mjöq einhliða
frá, að ekki sé meira sagt. Hann
og vinir hans þykjast nú næsta glaðir
yfir dómi hæstaréttar, enda þótt þeir
væru áður að snupra menn fyrir það,
að vera að taka tillit til >danskra«
dóma! En yfir hverju gleðjast þeir?
Til þess að lesendur ísafoldar geti
séð dóm þenna óbrjálaðan, skal hann
settur hér orðréttur á frummálinu,
sem margir þeirra munu skilja:
»De i den indankede Dom om-
rr.eldte Udtalelser aí tiltalte er til
Dels uklare, og tiltalte har foi
Provsteretten sarnt i en for Hojeste-
ret fremlagt Skrivelse til Defensor
nærmere forklaret og suppleret
Udtalelserne paa væsentlige Punk-
ter. Der er derbos for Hojesteret
fremlagt en Række Erklæringer
íra Landets Biskopper samt fra
Professorer og Præster, hvorefter
Sporgsmaalet om, hvorvidt tiltalte
ved sine Udtalelser er kommet i afgö-
rende Srid med Folkekirkens Lære,
er Genstand for forskellig Bedom-
melse. Hojesteret finder det nu
ikke nodvendigt at træffe en Af-
görelse af dette Sporgsmaal, idet
nærværende Sag alene drejer sig
om, hvorvidt tiltalte er strafskyl-
dig. Da han nemlig efter det fore-
liggende maa antages at have væ-
ret i begrundet god Tro med Hen-
syn til sin Berettigelse til at frem-
komme med Udtalelserne, vil han
som Folge heraf være at frifinde,
hvorhos Aktionens Omkostninger
bliver at udrede af det offentlige.
Thi kendes for Ret:
Sogneprest Niels Peter Arboe
Rasmussen bor for Aktors Tiltale
i denne Sag fri at* være. Aktio-
nens Omkostninger, derunder i
Salarium til Sagforeine Knud Pe-
tersen og Boie Petersen joo Kr.
til hver, til Overretssagforerne
Dahl og Johnsen 700 Kr. til hver
og til Hojesteretssagforerne As-
mussen og Liebe for Hojesteret
1500 Kr. til hver samt Godtgorelse
for Udlæg til Hojesteretssagforer
Asmussen 167 Kr., udredes at det
offentlige*.
Eins og sjá má af dómi þessum,
þá er svo lanqt frá, að hann »merki«
það, eða með honum sé viðurkent
það, sem J. H. leyfir sér að fullyrða,
að einmitt hið gagnstaða á sér stað.
Því að, eins og eg get úrr í Lög-
réttu siðast (24. þ. m.), þá er með
honum ekkert útkljáð um það, sem
um var þrætt, sem sé: hvort A. R.
hafi gert sig sekan í villutrú eða
villukenningum (miðað við ev. lút.
lærdóm), eða hvort hann hafi rofið
prestaheit sitt, eða hvort hann vegna
skoðana sinna og kenninga geti ver-
ið prestur i þjóðkirkjunni. Heldur
ekki er nein ákvörðun um 3. gr.
grundv.lag. (= 45. gr. i stj.skr. okk-
ar), sem þó var búist við. Hæsti-
réttur hefir komið sér hjá þessu
öllu, en að eins hallað sér að því, að
ekki sé hægt að refsa síra A. R.,
af þvi að álíta verði — þrátt fyrir
hin »óskýru« ummæli hans (eða vegna
þeirra?) —, að hann hefði flutt kerin-
ingu sína í grundvallaðri »góðri trú«,
þ. e. haft nokkura ástaðu til a ðœtla, að
hann bryti ekki bág við lærdóma
þjóðkirkjunnar, og er þar óefað m. a.
átt við það, sem áður hefir verið
getið um (i Lögr.), að A. R. hafði
orð biskups Poulsens Jyrir því, að
hann stæði á »grundvelli þjóðkirkj-
unnar«, þótt biskupinn kæmist síðar
á aðra skoðun.
Menn eru því algerlega jafn nær
og áður um þrætuatriðið, eins og það
var í raun og veru, þrátt fyrir þenna
hæstaréttardóm. Að eins vita menn
það, að bæstiréttur gat ekki rejsað
A. R., af pví að það skilyrði þótti
skorta, að sakborningurinn hefði þurft
að ætla sig vera að fiytja villukenn-
ÍDgar 1 Óneitanlega vel farið í kring
um það, sem allir töldu áður vera
kjarna málsins. —
Því um síður er nokkuð með
dómi þessum sagt um andatrúna,
sem nýtízku-guðfræðingarnir hér
blanda saman við trúarlærdóma þjóð-
kirkjunnar. Síra A. R. hefir ekkert
verið við hana riðinn, og því ekki
fyrir neitt slikt sóttur fyrir dómi.
Og engum mun heldur dyljast (og
líklegast jafnvel ekki próf. J. H.), að
sú samblöndun á andatrúnni við
kenningar kirkjunnar, sem bækistöð
sína hefir hér í Reykjavík (hjá próf.
síra Har. Níelssyni), er algert fyrir
utan hin evangelisk-lútersku þjóð -
kirkjutakmörk.
Þegar litið er til alls þessa, væri
ekki að furða, þótt menn ræki upp
stór augu, er menn lesa sleggju-
ályktanir J. H. í ísafold. Jafn-ósvifn-
ar fullyrðingar og umhverfingar á
réttu og röngu, út úr berum skjal-
legum orðum dómsins, minnist eg
ekki að hafa séð áður settar fram af
guðfræðingi, í málefni, er hann telur
varða trú manna og samvizku, og
hafa menn þó stundum átt ýmsu að
venjast úr þeirri átt. Hann verður
ekki öðru vísi skilinn en að hann
ætli, í alvöru(f), að nú sé leyft og
leyfilegt að kenna alt, sem nöfnum
tjáir að nefna, innan vébanda þjóð-
kirkjunnar — og hann vill telja
mönnum trú um, að p«íisé»merk-
ing« hins áminsta dóms, sem, eins
og greint hefir verið, aðeins sýkn-
ar sakborninginn af persónulegum
(»subjektivum«) ástæðum! Getur
óskamfeilnin komist lengra? Getur
æstur hugur leitt menn meir afvega?
Og þó tekur dómurinn pað einmitt
qreinileqa Jram, að hann leiði pað
hjá sér, að ótkljá þá spurningu, »að
hve miklu leyti sakborni hafi brotið
algert bág við kenningar þjóðkirkj-
unnar með ummælum sínum«. Að
því alveg sleptu, að nú telur J. H.
orð verzlegs dómstóls (ef eitthvað
væri á þeim að græða) æðsta mæli-
kvarðann í trúarefnum! — —
Prófessorinn tilfæfir í grein sinni
álit tveggja blaða danskra (»Poli-
tiken«‘) og »Nyköbing Dagblad«) um
dóm hæstaréttar, þótt ekki verði séð,
hvaða þýðingu þau geta haft í þessu
atriði fyrir oss hér.á Islandi, blaða,
sem engan veginn dæma óvilhalt,
þar sem pau hafa einmitt borið uppi
og hlaðið undir síra A. R., síðan
er þrefið byrjaði þar í lahdi um
kenningar hans, og hefir þeim þó
víst ekki, né neinum þar, komið til
hugar önnur eins »útlegging« á
dómnum og próf. J. H. Býst eg
við, að eins hyggilegt sé að láta
þau alveg liggja milli hluta, því að
ekki er síður bægðarleikur að safna
andstæðum ummælum úr öðrum
blöðum dönsku'm, sem nógur forði
er af, þótt J. H. geti þeirra ekkí,
enda er öðru nær en að sénar séu
nú afleiðingar þessara málalykta í
Daninörku. — Eg skal þó að eins
taka fram, úr því að próf. gefur til-
efni til þess, að einkennilegt þykir
mér, ef það er rétt, sem hann segir,
að annað af blöðum þeim, er hann
nefnir, hafi verið að hrósa hæsta-
rétti fyrir það, að hann »skorast
undan því að gerast villumanna-
dómstóll*. Er virkilega farið hér
rétt með? Án þess að eg hafi átt
}) Þar fékk guðfræðisprófessorinn
líka bandamann — »guðleysingja-
blaðið« danska!!
kost á að sjá þetta blað, vildi eg
gera mér í hugarlund, að þar stæði
»Kætterdomstol« = trúvilludómur.
Ef svo væri, þá er það óneitan-
lega dálítið annað, þótt það ef til
vill komi ekki að sömú notum í
penna próf. J. H.!
G. Sv.
---------♦>•:•<«--------
Viðurnefni m. ra.
í haust, löngu áður en eg vissi
nokkuð um nafnanefndina og störf
hennar, flutti eg í íslenzku stúdenta-
félagi hér í Höfn lítinn ræðustúf um
íslenzk viðurnefni. Eg rakti málið
frá því á 14. öld — likt og nefndin
gerir í áliti sínu, og þarf eg ekki nð
endurtaka það hér. Eg benti á hvi-
líkur aragrúi af auknefnum var til á
íslandi alt í frá fornöld; þessi auk-
nefni auðkendu og einkendu eignar-
mann þeirra — oftastnær, að ein-
hverju l^yti. Þess konar einkenning
gat verið þörf og heppileg. Auk-
nefnin gátu gengið i ættir, en þá
sem aðalnöfn, ekki sem auknefni.
Fjöldi dæma. En ættanöfn í vorum
skilningi voru ekki til. Þau eru
ekki eldri á Islandi en frá 17. öld
og eiginlega ekki eldri en frá því
um 1800; þá koma upp -sen-nöfnin
og nokkur önnur. Nú eru menn
farnir að ;aka sér ættarnöfn, á mis-
munandi hátt (Kamban, Péturss, Hal-
dórs, Kolbeins o. s frv.), og nú
litur út fyrir, að þetta ætli að áger-
ast, nú eftir að alþingi hefir samið
jg sett lög um málið.
Málið hefir vakið allmikla hreif-
ingu í Reykjavík; ræður og rit hafa
birst um það, og fara þær helzt allar
á móti þessari hreifingu, telja hana
óþarfa, óþjóðlega, að eg ekki nefni
gys það, sem gert hefir verið að
sumum skrípanafnatilbúningi nefndar-
innar.
Það má líta á málið frá ýmsum
hliðum. Málfræðishliðin, sem sumir
hafa lagt svo mikla áherzlu á, er
hér einskis virði eða lítils. Það eru
ékki þaðan, sem mótbárurnar geta
komið með nokkurn afli. Vera má
að ekkert afl geti stöðvað þessa
hreifingu. Eg er alveg á sama máli
um hana yfirhöfuð sem þeir Arni
Pálsson og Maqnús Helgason. Eg lít
á málið aðallega frá spurningunni
um pörf eða vanpörj slíkra nafna.
Að þau séu allsendis ópjóðleg, þar
um þarf engin orð að hafa. Það er
enginn, sem í alvöru lætur sér detta
í hug að verja þau frá þvi sjónar-
miði.
En það er svo margt þjóðlegt
sem fellur einmitt nú á dögum,
þegar alt er að breytast, og af ýms-
um ástæðum, bæði á íslandi og all-
staðar annarstaðar.
Orsökin til breytinga ætti helzt
að vera pörj, þörfin á því að lostia
við hið gamla og (stundum) úrelta,
og fá annað í staðin.
Er nú nokkur pórj á þessum nöfn-
um, ættanöfnum ?
Ekki frá innlendu íslenzku sjónar-
miði, eftir því sem eg fæ best séð.
Ættarsamband hefir verið tekið fram
—- mundi það styrkjast við ætta-
nöfnin, segja sumir. En þessu hefir
verið svarað skarpt og rétt. Aldrei
hefir það verið fundið ísiendingum
til foráttu, að þeir vanræktu ætt
sína eða vissu ekki deili á benni,
Annarhver maður, ef til vill fleiri, á
sfna ættartölu, og minni íslendinga
er þar ótrúlega staðgott og stætt.
Það er vist áreiðanlegt, að sú ástæð-
an, skortur af ættartilfinning eða
ættarþekking, er harla léttvæg, ef
ekki með öllu þýðingarlaus. Mín
reynsla er sú — og er eg enginn
ættfræðingur —, að nöfnin sjálf séu
alloftast bezta leiðbeiningin. Ekki
aðalnafnið eitt, ekki föðurnafnið eitt,
heldur bæði saman. Það er ótrúlegt,
hvað áreiðanlegt slíkt nafnasamband
hefiifcverið til að sýna ættina. En.
nú er líklega komið los á þetta sem
annað — einkum eftir að sá ósiður
er kominn á, að fólk lætur börn
sín heita út i loftið og velur þeim
oft hin verstu ónefni. Eg játa þaðr
að Jónar Jónssynir eiga bágt, og að
þar getur orðið villisamt. Eg kem
að því síðar.
Nú er heldur ekki hætt við —
eins og oft áður — að heimildir
um nöfn manna og ætterni þeirra
glundraðist eða týnist. Alt er bókað
vandlega 9g rækilega; bækurnar kom-
ast í skjalasafnið og geymast þar um
aldur og æfi (vonandi). Það er ekki
hætt við því, að framtíðargrúskarar
verði í neinum vandræðum með
okkur, sem nú lifum og ættfærsla
okkar. Frá því sjónarmiði er alls
engin þörf á ættanöfnum.
Inn á við má segja — mótmæla-
laust — að þörf á þeim sé alls engin.
Sú ástæða, að vér íslendingar eig-
um að vera sem aðrar þjóðir, er
ekki svaraverð. Ef hún ætti að
gilda, drægi hún dilk á eftir sér.
Hvar skyldi þá staðar numið?, ef
henni væri fylgt út í æsar.
En svo er sagt, að út á við sé 6-
hjákvæmilegt að hafa ættanöfn eða
nota föðurnafn svo. Það er satt,,
að i útlöndum er þetta svo. Það
er eðlilegt, að t. d. hér í Danmörk
sé Jónsson, Gíslason o. s, frv. skoð-
að sem ættarnafn, og er það skað-
laust, eins þótt um kvenmann sé að
ræða. »Helga Gíslason* er hér eðii-
legt og sjálfsagt, en hvers vegna
þessi sama Helga getur ekki kallað
sig Gisladóttir heima á íslandi fyrir
og eftir dvöl sína hér, það er óskilj-
andi. Eg ætla, að hún fengi bréf
héðan frá vinkonu sinni eða vin>
með áskrift »Gíslason« með skilum
eins fyrir þvi.