Ísafold - 03.06.1916, Qupperneq 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verð árg.
5 kr., erlendis 772
kr. eða 2 dollarjborg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
ISAFOLD
tsafoldaiprentsmiðja._Ritstjórí: Dlafur Björnssan. Talsími nr. 455.

Uppsögn (skrifl.)
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandi skuld-
laus við blaðlð.
XLIII. árg.
Reykjavik, laugardaginn 3. júni 1916.
40. tölublað
Nokkur orð
um
þjóðmálastarfsemi
Skúla Tkoroddseus.
Ungur fór Sk. Th. að hugsa um
landsmál og láta sig skifta hag al-
mennings. Má að líkindum finna ræt-
ur þess hlýja hugar, er hann jafnan
bar til alþýðustéttarinnar, m. a. i
rækt föður hans, hins þjóðkunna
skálds, við »fólkið«, svo sem sagna-
lýsingar hans bera ljósan vottinn
um. En eðlilega fékk Skúli þá fyrst
tækifæri til verulegra afskifta um
þessi mál, er hann, að loknu há
skólanámi, hafði tekið hér embætti;
var þá margs að gæta og mörgu úr
að bæta, enda gerðist hann þegar
ör til úrræðanna.
Er hann var orðinn sýslumaður
i ísafjarðarsýslu, gerðist hann brátt
umsvifamikill í störfu.n sínum.
Kom hann reglu á embœttisrekstur
sýslunnar, er áður þótti all mikið
ávant. Tók og um sama leyti að
gaifa í umbótamálum og jramkvcemd-
um fyrir sýslubúa; átti mikinn þátt
í kaupjilagsskapar-störfum vestra og
stóð fyrir honum um langt skeið
eða fram um aldamót siðustn. Munu
þeir ísfirðingar kunna honum mak-
legar þakkir fyiir það starf hans, er
stórþýðingu hafði á þeim tima eigi
síður en nú á dögum og jafnvel
miklu fremur, til bætandi áhrifa á
verzlunarástandið.
Ekki vóru menn á eitt sáttir um
nýjmgar þær ýmsar, er hann vildi
beitast fyrir bæði sem embættis-
maður og einstaklingur — en við
það skirðist hann ekki, ef hann taldi
þær verða mundu til þrifa sýslubú-
um sínum. Yrði oflangt mál að telja
þær hér. En vert er að minnast, að
hann gerði ýtarlegar tilraunir ti)
þess að koma inn þeirri hugsun hjá
mönnum, að þeim bæri, hverjum f
sinu lagi og öllum saman, að sajna
í sjóði jí því er þeir mættu, svo að
til framkvæmda væri tækt, er nauð-
synlegar væru, en eigi yrðu gerðar
fyrir sakir fjárskorts. Gáfu menn þó
orðum hans minni gaum en vera
mátti.
Þektastur um landið varð Sk. Th.
þó af starfsemi sinui við alpjóðar-
mál, er hann fékst við sem blaða-
maður (ritstjóri »Þjóðviljans«, en
það starf hafði hann alla tíð á hendi,
auk prentsmiðju-reksturs) og alpinqis-
tnaður. (Máiaferli hans, »Skúlamálin«,
verða hér ekki talin, þótt ekki yrði
hann minna af þeim kunnuij. Hafa
það sagt menn, er þá vóru á þingi,
er hann kom þar fyrst (frá 1890),
og aðiir, er til þektu, að við miklu
var þá þegar búist af Skúla, og var
hann fasmikill og lét fljótt til sín
taka. Vóru menn lítt vanir þeim
byltingahug. Þingmensku hæfileika
hans var getið í ísafold, við andlát
hans. Mi með sanni segja, að á fá-
um bar meira allan þann tíma
— þann aldarfjórðung —, er hann
átti sæti á alþingi íslendinga.
Það einkennir öll pin°stðrj hans
og nejndarstörj, að hann var sí-
hugsandi um það, að ekki
yrði gengið á rétt oinstak-
linganna nó skert frelsi
þjjðarinnar. Gat sumum þá
fundist stundutn, að hann sæi þar
ofsjónir, en ávalt var hann sann-
færður um réttmæti síns málstaðar
og fylgdi honum öruggur — og
óhlífinn —, hver sem i hlut átti og
við hvern sem var að eiga. Vin-
sældúm átti hann þvi ekki ætíð að
fagna, var og hvergi nærri við allra
hæfi í umgengi og þótti einrænn,
ef því var að skifta. Af þeim sök-
um mun það og hafa verið mest-
megnis, að hann náði aldrei veru-
legutn foringjatökum á samflokks
(eða samflokka) mönnum sínum. —
Þarf ekki að telja dæmin, hefir og
áður í blaðinu verið vikið að þeim
störfum. Ötull þótti hann til allra
vinnubragða, meðan kraftarnir biluðu
ekki.
Hann er með réttu talinn einn
aðalfrömuður i umbótum á högum
verkamanna- og húsmanna stittarinnar,
og hefir átt drjúgan þátt i til-
lögum um þau mál og lagasetning-
um. Vildi hann að engin bönd
hvildu á þeim stéttum framar öðr-
um, og ekki vistarband á vinnujólki,
og varð til úr því »leysingin« al-
kunna, sem bændur hafa litt fagn-
að. Fyrir rittindamílum kvenna barð-
ist liann, unz fram komust, þá er
allflestir vóru orðnir á það sáttir.
Atvinnumálin hafa á þingi átt sér
engan betri meðmælandi; áhugi hans
fyrir þvt að hlynna að framkvæmd-
um fyrir kjördæmi sitt eigi sízt, var
alkunnur og talaði hann með fjálg-
leik fyrir styrkveitingum til þeirra
af hálfu landssjóðs. Taldi hann sem
var, að til einskis væri almannafé
betur varið, þótt með því væri hann
og, að veittur yrði »styrkui« til,
margs og margra, er meiri tvisýna
lék á um arð og réttmæti.
Þjóðjrelsismálin vóru honum þó
hin síðari árin fyrir öllu, einkum þó
frá árinu 1908, er haun átti sæti í
millilanda-nefndinni. Gat hann víst
ekki hugsað sér, að nokkurt hlé yrði
eða gæti orðið á umræðunum um
»sambandið við Dani«; var einnig
hinn einbeittasti þar, eins og kunn-
ugt er oiðið. En þess ber að geta,
að hann var sá af þingmönnum, er
fyrstur lagði til, að stjórnarskrár-
deila siðustu ára, um ríkisráðsatriðið,
yrði leyst með þeim hætti, sem síð-
ar hepnaðist, að konungur »réði«
því, að forminu til, hvar mál ís-
lands yrðu borin upp fyrir honum.
Þótt Sk. Th. hefði sína galla — en
það hafa allir —, er þó óhætt að
segja, að vandfylt verður skarð Skúla
á þjóðmálasviði voru, ef miðað er
v^.Þann tima, er hann var i fullu
fjört. Svo sérkennilegur var hann og
mikilhæfur, svo réttelskandi og áhuga-
samur um heill lands og þjóðar.
Slíkuni mönnum má missýnast oft,
til þess að þeim verði ekki fyrir-
gefið.
Ef Skúla Thoroddsen hefði enzt
lengur heilsa og aldur (farinn að
kröftum hin siðustu ár, og hálf-
sextugur nú, er hann lézt), hefði
hann sjálfsagt átt margt þarft verk
eftir að vinna. G.
" ---------I 4»-----------
111
muiaiuij
Klæðaverzlun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888.
Simi 32.
: þar ern fötin sanmnð flest
: þar ern fataefnin bezt.
iimiiimfJLiiiiuiiiii
V'andaðastar og ódýrastar
Líkkistur
seljum við undirritaðir.
Kistur fyTirliggjandi af ýmari gerð.
Steingr. Guðmundss. Amtm.stíg 4.
Tryggvi Arnason Njálsg. 9.
Hr. G. Sv.
og liæstaréltardómnrinn.
Mér kom það sízt á óvart,
að hr. p. Sv. þættist eiga erindi
fram á iítvöllinn út af ummælum
mínum i næstsíðasta ísafoldarblaði
um hæstaréttardóminn í máli Arboe
Rasmussens prests, enda kemur hann
þar fram í allri sinni einkennilegu
og alþektu lögmanns dýrð. Því er
sem sé svo farið, að hér úti á ís-
latidi hefir enginn öllu meiri ástæðu
til að finna sig illa snortinn af téð-
um dómi en einmitt hr. G. Sv.,
eftir allan þembinginn- á móti okk-
ur hinum svoköfluðu nýguðfræðing-
um á næstliðnum árum. Það mun
fleirum hafa fundist en mér, að
þessi hæstaréttardómur væri blátt
áfram rothögg á alla hans lögmanns-
framkomu þar, Þvi er þá ekki
heldur nein furða, þótt hr. G. Sv.
sé það í bili hugleiknast allra hluta,
að draga sem allra mest úr merk-
ingu þessa hæstaréttardóms, og koma
þeirri skoðun inn hjá "almenningi,
að dómurinn sé einskis virði. Hann
flýtti sér þá lika, lögmaðurinn, að
kveða þann dóm upp um dóm
hæstaréttar, að þar væri »farið i
kringum það, sem allir töldu áður
vera kjarna málsins*, svo að menn
séu »algerlega jafnnær og áður um
þrætuatriðið eins og það vai i raun
og veru, þrátt fyrir þennan hæsta-
réttardóm«
Það kynni nú að vera, að æðsta
dómstóli rikisins væri ekki siður trú-
andi til þess en hr. G. Sv. að vita
nokkurn veginn og skilja, hver er
»kjarni« þeirra mála, sem hann hefir
til meðferðar. Og hæstiréttur tekur
það þá lika fram berum orðum í
forsendum dómsins, að kjarni máls-
ins (»det nærværende Sag alene drejer
s':g om«) sé, hvort ákærði sé hegn-
ingarverður (hvorvidt tiltalte er
stafskyldig).
Hvað annað var kjarni málsins?
Yfirrétturinn (þ. e. sýnódalréttur)
hafði gert Arboe Rasmussen hcgn-
ingu, embættismissi, íyrir að hafa
haldið fram frábrigðilegum skoðun-
um viðvíkjandi trú og kenniugu.
Og þessum afsetningardómi hafði
Tilkynning
Nýjar vörubirgðir eru nú komnar til
V. B. H.
af flestura nú fáanlegum
Vefnadarvörum,
í fjölbreyttu úrvali.
Vegna tfmanlegra innkaupa getur verzlunin boðið viðskiftamönnum sin-
um þau beztu kaup sem völ verður á í ár.
Ennfremur befir verzlunin:
Pappir og ritföng, Sólaleður og skósmíðavörur.
Vandaðar vörur. Odýrar yörur.
Verzlunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
verið áfrýjað til hæstaréttar, Úr
hverju var þá að skera fyrir hæsta-
rétt öðru en því, hvort sá afsetning-
ardómur væri réttur, hvort prestur-
inn hefði verðskuldað þá hegningu,
sem þessi dómur hafði gert honum ?
Um þetta sama snerist þá eðlilega
lika aflur málsflutningurinn fyrir
hæstarétti á undan dómnum.
Oll hin mika ræða sækjanda fyrir
léttinum var til þess gerð, að færa
sönnur á, að A. R. væri sekur af-
setningar fyrir villutrú og villukenn-
ingar og fyrir rof á prestaheiti sfnu.
Og sækjattdi krefst þess að lokum,
að hæstiréttur annaðhvort staðfesti
dóm yfirréttarins eða herði á hon-
um, — þennan dóm, sem gerði
ákærða þá refsingu, að hafa fyrirgert
embætti sinu (kjóli og kalli) og greiða
allan málskostnað. En hæstirétlur
svarar, að A. R. »skuli vera sýkn
af ákærum sækjanda í máli þessu«.
Ræðu verjanda fyrir hæstarétti var
nákvæmlega eins farið. Hún snýst
og öll um það sem kjarna tnálsins,
hvort A. R. sé hegningarverður.
Hún miðar öll að þvi, að ónýta
dómsástæður sýnódalréttar og sanna,
að maður með skoðunum A. R eigi
heimilisfang innan þjóðkirkjunnar og
geti verið prestur þar. Hann skor-
ar því að lokum á dómendur, að
ónýta hinn áfrýjaða dóm og sýkna
ákærða. Hvorttveggja þetta gerir
hæstiréttur eins eftirminnilega og
freknst verður ákosið, með því að
úrskurða, að A. R. »skuli vera sýkn
af ákærum sækjanda í máli þessu«,
og allur málskostnaður greiðast af
opinberu fé.
Hæstiréttur vissi betur en hr. G.
Sv. hver var kjarni málsins. Því
varð dómurinn eins og hann varð.
Þá segir hr. G. Sv., að hæstirétt-
ur hafi ekkert útkljáð urn það með
dómnum, hvort A. R. hafi gert sig
sekan í villutrú, eða hvort hann
hafi rofið prestaheit sitt eða hvort
'hann vegna skoðana sinna og kenn-
inga geti verið þrestur í þjóðkirkj-
unni«. Hvað gengur að lögmann-
inum ? Er ekki þetta nokkurnveginn
greinilega útkljáð með sýknunar-
dóminum ?
Litum á siðasta atiiðið, það, *hvort
R. geti vegna skoðana sinna og
kenninga verið prestur í þjóðkirkj-
unni«. Yfirrétturinn hafði lagt þann
úrskurð á, að A. R. geti ekki verið
prestur i þjóðkirkjunni, vegna skoð-
ana sinna og kenninga, svo sem
ósamrímanlegra kenningu og trú þjóð-
kirkjunnar, og þess hvernig hann hafi
haldið þeim frám. Hvað gerir þá
hæstiréttur með því að sýkna A. R.
af ákærum sækjanda annað en að
leggja þann úrskurð á, að A. R.
geti vegna skoðana sinna og kenn-
inga verið prestur í þjóðkirkunni ?
Furðulegt tel eg að hr. G. Sv.
skuli í alvöru(?) vilja neita jafnauð-
sæum hlnt.
Hvað hin atriðin snertir, hvort A.
R. hafi gert sig sekan í villutrú eða
hvoit hunn hafi rofið prestaheit sitt, þá
má segja, að hæstiréttur hafi leitt
þau hjá sér (að öðru leyti en þvi,
sem þeim er svarað f og með sýkn-
uninni) er hann drepur ekki á þau
í forsendum dómsins. Hæstiréttur
vill ekki vera villumannadómstólU
Þessi tvö atriði séu algerlega and-
legs eðlis, guðfræðileg deilu-atriði
eins og framlagðar yfirlýsingar
biskupa, prófessora og presta nóg-
samlega sýni. Fyrir því heldur
hann sér að þvf svo sem kjarna
málsins, hvort maður með skoðun-
um A. R. geti verið áfram þjóð*
kirkjuprestur. Eg efast ekki um, að
ef svarið hefði orðið neitandi, þá
hefði hr. G. Sv. ekki talið hæstarétt
hafa »farið kringum það, sem allir
töldu áður vera kjarna málsins*.
En um leið og dómurinn leggur
úrskurð á þetta, sem hæstiréttur telur
kjarna málsins, en hr. G. Sv. neitar
að sé kjarni þess, hefir hann um
leið lagt þann úrskurð á, að þjóð-.
kirkjan sé það sem Grundtvigsmenn
í Danmörku hafa kallað »rúmgóð
stofnun og umburðarlynd* (en rum-
melig og taalsom Institution). Hvort
hr. G. Sv. hefir skilist þetta, veit eg
ekki, en hafi honum skilist það, er
*) Þetta orð hefir hr. G. Sv. auð-
sjáanlega ekki skilið, og má það
merkilegt heita. Hann fræðir les-
endurna á að í dönskunni muni hafa
staðið »Kætterdomstol=trúvilludóm-
ur«. Nema hvað? Verður það ekki
sama tóbakið? »Villumaður« er sá
sem fer með villu í trúarefnum
(=hæreticus, Kætter, sbr. Fritzners
Orðabók III. bls. 947, »Úvinurinn
Ccrinthus villumaður«. Það er eins
og orðin »villimaður« og »vill»mað-
ur« hafi ruglast saman f höfði hr.
G. Sv.