Ísafold - 03.06.1916, Blaðsíða 1

.i' Kemur út tvisvar
! í viku. Verðárg.
; 5 kr., erlendis 7*/2
!1 kr. eða 2 dollarjborg-
< ist fyrir miðjan júlí
J erlendis fyrirfram.
? Lausasala 5 a. eint.
XLIII. árg.
ísafoldarprentsmiðja. Ritstjón: Ólafur Djörnsson. Talsími nr. 455.
Reykjavík, laugardaginn 3. júní 1916.
Uppsögn (skrifl.
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðið.
........ ■ —
41. tölublað
Albýöufél.bókasafn Templaras. B kl. 7—9
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 11—B
Bœjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4^7
Biejargjaldkerinn Laufásv. 5 kl. 12—8 og £—7
Ísiand8banki opinn 10—4.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8 árd,—10 aiöd.
Alm. fundir fid. og sd. 81/* siód.
,Ijandakotskirkja. Guðsþj. 9 og 8 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12.
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Útlán 1—8
Landsbúna&arfélagsskrifstofan opin frá 2
Landsfóhirbir 10—2 og 5—6.
Landaskjalasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka aagn
helga daga 10—12 og 4—7.
Náttúrugripasafnió opió l*/a—2^/a á sunnud.
Pósthúsib opið virka d. 0—7, sunnud. 9—1.
Samábyrgó Islands 12—2 og 4—6
Btjórnarráósskrifstofurnar opnar 10—4 d&gl.
Talsimi Reykjavíkur Pósth.8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Vifílstabah»li5. Heimsóknartimi 12—1
t»jóbmenjasafnib opib sd., þd. fmd. 12—2.
Hæst verð
ígreiðir kjötverzlun E. Milners,
Laugavegi 20 B,
sfyrir nautgripl, eldri og yDgri,
einnig kálta.
Borgað samstundis.
EimskipafélagiB.
Flutnlngsgjöldin.
Eimskipafélag Islands er nú við-
mrkent af öllum Islendingum að vera
fþjóðþarfa-fyrirtæki. Fjöldi manna
sýndi það þegar í verki, að þeir
kunnu að meta tilgang þess, og
veittu því stoð sina, hver eftir því,
sem tök vóru á. Reyndar mætti
.sjáifsagt segja, að svo eða svo margir
hefðu fctað gert betur, eu dæma ber
-eftir árangrinum yfirleitt, og hann
varð sá, að ve°na hinna góðu, o# í
rauninni eindœma, undirtekta komst
■jélagið á stofn.
Nokkurir vóru þvi að vísu and-
-yígir frá upphafi, sumpart af þeim
gamla v'ana (eða óvana) að vera á
móti flestum eða öllum þjóðlegum
framkvæmdum, er vér ráðumst í
sjálfir — en þeim mönnum fer nú
óðum fækkandi —, sumpart af því,
að þessir menn »þóttust sjá«, að
þetta mundi ekkert gróðaíyrirtæki
verða (er í námunda kæmist við
fiskiútgerð eða þessh.), sem þó hefir,
sem betur fer, i alt annan veg orð-
ið. Slíkir menn láta nú ekkí lengur
til sín heyra, sem jafngott er. Eng-
ar hrakspár hafa á félaginu hrinið
«nnþá. »Kappsigling« þess hefir
ekki orðið »kafsigling«. — Leyfilegt
er einnig að nefna á nafn, að fyrir
nokkurum vonbrigðum varð félagið
af löndum vestan hafs, og hefir þess
áður verið getið í blöðum; bjuggust
menn sizt við slíku eftii »prédikanir«
fulltrúa þeirra, er þeir sendu hingað,
á stofnfundi félagsins. Ókunnugt er
mér, hvernig úr þessu hefir ræzt,
enda ekki nærri öllum vestmönnum
til að dreifa um vanskil þessi.
Aldrei hefðu þeir tímar getað
komið, er væru betur lagaðir en
þessir, til þess að geta fært óllum
heim sanninn um nauðsyn þessa
félagsskapar. Hún liggur nú í aug-
um uppi, ekki sízt þeim, er nærri
koma einhverjum viðskiftum. Af
þessum sökum varð líka hluttaka
talsverð hinum siðari samskotum. —
Eimskipafélagsstjórnin hefir, sam-
kvæmt þvi, sem hún og aðrir hafa
álitið frá öndverðu vera tilætlun, ef
ekki fyrirheit félagsins, haldið flutn-
ingsgjöldum skipanna mjög lágum,
prátt jyrir það, að þau hafa hækkað
alveg gífurlega um heim sllan vegna
viðskiftaþrengsla og skipaeklu, er af
heimsstyrjöldinni hefir leitt. Þetta
er í rauninni lofsvert, og það er og
verður sjálfsagt og nauðsynlegt, að
félagið beiti sér fyrir það að láta
þau ekki hækka um hóf fram. Það
verður öllum affærasælast.
Þeir menn, er um Eimskipafélag-
ið hafa ritað upp á síðkastið (svo
sem Guðm. læknir Hannesson og
síra Magnús Bl. Jónsson), hafa og
hælt stjórninni fyrir þetta, og má
gera ráð fyrir, að margir séu þeim
sammála. En — þó getur þetta at-
riði orkað nokkuð tvímælis, eins og
nú standa sakir. Mér fyrir mitt leyti
virðist það vera vafasamt, hvort ekki
heíði einmitt verið, eða væri, hyggi-
legra, þegar á alt er litið, að haga
sér í þessu eíni nokkuð meir eftir
»umheiminum« en gert hefir verið.
Og eg get ímynd.rð roér, að ein-
hverir kunni við nánari ihugun að
komast á sömu skoðun. Um suma
veit eg, að þeir eru það þegar eða
hafa verið.
Þótt markmið félagsins sé, að
spara landsmönnum óhæfilega hækk-
un á flutningsgjöldum nð og frá
landinu, þá er það þó ekki siður það
— og öllu fremur á þessum tímum
—, að sjá um, að samgöngurnar hald-
ist við, að menn geti Jengið vórur
sínar hingað eða jiuttar héðan. Það
er fyrir mestu, að m. k. i bráð, hitt
er auðvitað gott með, ef tiltækilegt
þykir.
Eimskipafélög annara landa hafa,
síðan er ófriðurinn hófst, og þó
einkum síðastliðið ár, grætt of fjár,
miklu miklu meira en nokkurn hafði
nokkurn tlma dreymt um. Alveg
ótrúlegar upphæðir. Rakað saman
míljónum. Auk þess sem skipaeign-
irnar hafa margfaldast í verði. Hin
vesælustu hafa þannig getað komið
undir sig fótunum og auðgast og
vaxið að bolmagni; greitt hluthöfum
feikiháa vexti og safnað ógrynnum í
varasjóði — til seinni tímanna!
En á meðan þessu vindur fram
umhverfis oss, berst Eimskipafélag
Islands í bökkum, að því er kalla
má. Er þessi aðferð rétt?
Eg held ekki.
Þessa dagana hefir félagið nú aug-
lýst, að niður falli hér eftir »afslátt-
ur« sá á flutningsgjöldum, er það
hefir gefið milli Kaupmannahafnar
og íslands, og er það ekki vonum
fyr. Satt að segja tel eg það firn,
að það skuli, með hinum lágu flutn-
ingsgjöldum, Uka hafa gefið afslátt.
Þetta segi eg ekki af því, að
flutningsgjöldin, eins og þau eru,
séu í sjálju sér svo afarlág, ef alt
væri með feldu, eða að afsláttur sé
í sjálju sér ósanngjarn; öðru nær.
En eins og m. a. öll útgjöld félags-
ins hafa óhjákvæmilega orðið að
hækka ,að miklnm mun, þá er nú
öðru máli að gegna.
Þótt nokkuð dragi um afslátt
þenna, er hann þó ekki aðalatriðið
í þessu efni. Það er hin ákvarðaða
hæð flutningsgjaldanna alment, sem
um er að ræða.
Ef Eimskipafélagið 'hefði hækkað
flutningsgjöld sln á líkum timum og
gert hefir verið annarstaðar og eitt-
hvað í líkingu við eða jafnvel að eins
eitthvað i áttina til þeirrar hækkunar,
þá má — með réttu — segja, og
það svar verður víst fljótt gefið, að
afleiðingin hefði orðið:
iyrst sú, að »Sameinaða« hefðireynt
að hækka líka (en því hefir verið með
þessu haldið í skefjum) og
par ncest, að almenningur hefði
orðið að kaupa vörur slnar að ein-
hverju leyti enn dýrara verði en þó
hefir verið, þrátt fyrir »dýrtíðina«.
Það er vitaskuld hart að þuría að
láta keppinautinn, hið útlenda félae,
rýja landsfólkið, en af því hefði
engin hætta stafað fyrir Eimskipa-
félagið, i þeirri veru, að hitt hefði
staðið eða myndi standa yfir höfuð-
svörðum þess, í samkepninni. Eim-
skipafélaginu, og báðum félögunum,
hefir boðist meir en nógur flutning-
ur, meira en pau með nokkuru móti
haja séð sér fcert að taka. Og þeir,
ssm þurft hafa flutningsins, hefðu
viljað mikið tjj vinna, að geta átt
þess nokkurn kost að fá vörurnar
fluttar. Má líklega rærri því svo að
orði komast, að stundum hafi svo
ástatt verið, að menn hefðu viljað
rétt alt til vinna, ef ekki hefði úr
öllu hófi keyrt. Enn er svo, að
allmikið af vörum muu ekki hafa
fengist flutt, eða ekki á þeim tima,
sem óskað var. Menn kvarta og
kvarta, að fyrir löngu sé búið að
»fylla allar ferðir«, svo að ekkert sé
nú annað að hafa en bláberar neit-
amr hjá félögunum. Það má vitan-
lega segja, að rými skipanna hefði
ekki aukist við það, þótt flutnings-
gjaldið hefði hækkað, og er það satt.
En á þetta er bent til þess að sýna,
að ekki hejði staðið á jlutningnum,
enda betri tök ef til vill, með hærra
flutningsgjaldi, á að útvega flutninga-
skip til viðbótar.
: Þá er hitt atriðið: Hærra flutn-
ingsgjald, hærra verð á vörunum,
sem aftur getur verið sama sem, að
almenningur verði að gefa meira
fyrir aðfluttar lífsnauðsynjar sínar.
Því að ráð er fyrir þvi gert, að sú
hækkun yrði lögð á vörurnar, eins
og annar kostnaður. En mundi
þetta hafa numið miklu, eða nema
tniklu, í allri hinni gífurlegu verð-
hækkun, sem þegar er orðin? Nei,
hér gæti að eins verið að, tala um
»einn kepp í sláturtíðinni«, örlitmn
mun, alls ekki tilfinnanlegan, pegar
húið vceri að jafna honum niður á
vörurnar. Menn yrðu hans varla
varir, yfileitt, þótt talsverð væri
hækkunin.
» Dýrtiðin « hefir ennpá, þrátt fyrir alt,
hvergi nærri saumað svo að mönnum,
sem nokkrir bárukviðboðafyrir. Veld-
ur því það, að veltiár hefir verið til
landsog sjávar,peningastraumur inn i
landið og almenn kauphækkun, eink-
um hjá öllum almenningsmönnum.
En þótt þessu sé þannig farið um
fiytjendur og neytendur, að nokkur
eða lítil hækkun á flutningsgjöldum
fram úr því sem er, hefði orðið og
verði peitn sérlega létt að bera (ef
ekki með öllu hverfandi), þá mundi
þetta samanlagt muna Eim-
skipafélagið miklu, og verða
»hreinn gróði«. Og á því hefði
það að sjálfsögðu fulla þörf. Ekki
vegna hluthafanna, til þess 'að geta
borgað þeim hærri arð, eins og
önnur félög gera; hluthafar Eim-
skipafélags íslands eru vel sæmdir
með bankavöxtum af fé sínu, eða
þeim, sem þeir fá nú. Heldur vegna
hins, að félagið þarf að safna í
sarpinn, og nota til þess, eins
og aðrar hlutusar þjóðir gera, þetta
»árferði«, sem jafnframt þrengingun-
um veitir til þeirra áður óþektu
fjármagni. Þótt vart sé hægt að
hugsa sér, að þessir voðatímar úti
um heiminn geti versnað, hvað
hörmungarnar miklu snertir, geta
ókomin ár þó eðlilega orðið erfið-
ari á ýmsa lund, og sérstaklega má
búast við fjárkreppum og öðru við-
skiftaböli. Hví þá ekki að færa sér
í nyt eftir mætti, það sem nú er
fáanlegt? Hver er þó sjálfum sér
næstur. Og óhætt að fullyrða, að
allir hlita því boðorði sem stendur.
Seinna, þegar almenn »lækkun«
verður, á félagið lika fyrir þetta að
verða fœrara að fylgjast með öðrum
í því.
Væri það ekki álitlegt, að Eim-
skipafélagið gæti keypt sér nýtt skip
fyrit þennan gróða einan?
Og væri pessi aðferð ekki einmitt
sú allra hentugasta Jjársðfnunar-að-
Jerðin, sem tiltæk er með þjóðinni
um þessar mundir? Af frjálsum
vilja og fúsum hafajnenn þegar lagt
fé fram — eg skil ekki, að menn í
alvöru amist við þessu áframhaldi.
Aldrei mundi slik hækkun á
»gjöldum« geta verið svo þörf og
þjóðnýt sem þessi yrði.
Þess vegna spyr eg: Er pað
verjandi að neyta ekki pessa ráðs ?
Með einum eða öðrum hætti, þótt
dregist hafi fram að þessu að taka
það upp (því miður, liggur mér við
að segja!). —
Orðum mínum beini eg auðvitað
einkanlega til stjórnar Eimskipafé-
lagsins, sem eg í flestum greinum
er harðánægður með. Og ísafold
bið eg að flytja þau áleiðis.
G. Sv.
Erí. símfregnir
íií ísafotdar.
Stokkhólmi 30. mai 1916.
Grikkir mótmæla aðíörum
Búlgara í Makedóníu.
Enginn kennaraíundur í
Kristjaníu.
Karlskrona, 2. júní.
Þjóðverjar tilkynna að
stærsta sjóorusta, sem orðið
haíi i ótriðnum, hafi^staðið
siðastliðinn miðvikudag í nánd
við Hornrií. Þjóðverjar segjast
baía sigrað. I>eir segjast hafa
sökt orustuskipunum War-
spite, Queen Mary, Indefatig-
able, tveim bryndrekum og
mörgum tundurbátaspillum.
Sjálfir segjast Þjóðverjar hafa
mist skipin Wiesbaden og
Pommern.
Austurrikismenn sækja fram
gegn ítölum.
Erl. símfregnir.
(frá fréttarifara ísaf. og Morgunbl.)
Kaupmannahöfn, 27. mai.
Gallieni, fyrverandi her-
málaráðherra Frakka, er
látinn.
Kaupmannahöfn 28. mai.
Ákafar orustur standa
hjá Verdun.
I»jóðverjar haia tekið
Cumieres.
Georg Bretakonungur
hefir auglýst almenna her-
þjónustuskyldu fyrir alla
menn frá 18—41 árs aldurs.
Austurríkismenn hafa
handtekið 24 þus. ítali.
Kristján Danakonungur
albata.
Búlgarar ráðast inn
I Grikkland.
Kaupmannahöfn, 30. maí.
ALusturríkísmenn hafa
náð tveimur vígjum hjá
Arserio.
Búlgarar hafa farið yflr
iandamæri Grikklands. —
Setuliðið í Rubel-víginu
heflr tekið Demir-Hissar
og sækja Búigarar fram
til Kavalla.
Grikkir mótmæla.
Kaupmannahöfn 31. maí.
bjóverjar hafa tekið her-
línu Frakka milli Mort
Homme og Cumieres.
Þjóðverjar eru að undir-
búa fimta herlán sitt og
á það að nema 12 miljórð-
um marka.
Herlið Grikkja heflr horf-
ið hurt úr Strumadalmim.
Búlgarar hafa tekið Seres.
Alþýða manna í Grikk-
landi er mjog æst.
Struma (áður Strymon) er á, sem
kemur upp í Búlgaríu, skamt fyrir