Ísafold - 03.06.1916, Blaðsíða 3

ISAFOLD
3
Uppi á íslandi var hópur
manna, er sá livert stefndi, að
útlendingar smátt og smátt sett-
ust að og trygðu sér allskonar
heimildir, sem með tímanum
myndu gera þjóðina alháða þess-
um mönnum. Viðvörunarorð
hljómuðu og menn réðu þar af
að vekja athygli móðurlandsins á
hættunni, s^m bæði Islandi og
Danmörku stafaði af útlendinga-
straumnum til íslands.
Eitt var samt gott við þessa er-
lendu starfsemi »þar uppi«. Hún
opnaði augu margra þeirra, sem
tregir höfðu verið til að trúa á
framtíðarmöguleikann ónotaða á
Islandi og vakti framkvæmda-
löngun hjá öðrum sem kunnu að
sjá og læra.
Einn þeirra manna, erfremstir
hafa staðið í viðreisnarstarfinu
fyrir sögueyna er íslendingurinn
hr. framkvæmdarstj. (Páll) Torfa-
son. (Á dönsku: EnafdeMænd,
der har været forrest i Arbejdet
for Ophjælpningen af Sagaöen er
Islænderen Direktör Torfason).
Hr. Torfason, sem hefir tekið sér
bólfestu »hér niðri« um stundar-
sakir til þess að vinna fyrir þetta
mál — hefir, eins og kunnugt er,
oft áður notað færið hér í blað-
inu til þess að skýra hin dansk-
íslenzku risa-áform og vekja máls
á innilegri samvinnu milli Dan-
merkur og íslands.
Það sem hann hefir haft að
segja, liefir jafnan verið lesið með
hinni mestu athygli »hér niðri«
og vér gerumst svo djarfir að ætla,
að með þessu móti hafi tekist að
vekja samúð og velvild hjá mjög
mörgum fyrir óskum íslendinga
um samvinnu til að notfæra sér
auðs uppsprettur íslands«.
Eftir þenna inngang flytur blað-
ið svo viðtal er það hefir átt við
Pál Torfason:
»Hr. framkvæmdarstjóri Torfa-
son, sem er nú búinn að sjá fyrir
endann á fyrstu og mestu erfið-
leikunum, skýrir oss í gær frá
því, er hér fer á eftir, um niður-
stöðuna af erindisrekstri sínum
hér niðri (sin Mission hernede):
»Málunum er komið það nú,
að ef ekki kemur neitt óvænt
fyrir, verður bráðlega sent út
boðsbréf um að stofna stóii dansk-
íslenzkt hlutafélag, er fyrst um sinn
vinni að því að hagnyta Tcol- og
saltnámumar þar uppi.
Undirbúningsstarfið hefir tekið
talsverðan tíma, og við höfum
fengið heilan hóp mikilsmegandi
manna hér í Danmörku til þess
að sinna málinu og má því gera
sér beztu vonir um, að loksins
hepnist að hrinda í framkvæmd
hinni afar-mikilsverðu samvinnu,
sem vér íslendingar lengi höfum
þráð.
Eg hygg eg megi segja það
fyrir hönd samlanda minna, að
stjórnmáladeilurnar eru nú að
lúta algerlega í lægra haldi fyrir
vinsamlegri samvinnubeggjaland-
anna, er í. sér getur falið mikinn
hag báðum aðiljum«.
Þessu næst segir P. T. að byrj-
að verði á saltnámurekstrinum.
Smálestin muni eigi koma til að
kosta meira en 7—8 kr., i stað
90 kr. nú.
Um kolanámureksturinn segir
P.j^ T., að ennjt megi^ hann ekki
segja^(frá). einstökum , atriðum.
Kolanámurséu afarmiklar á Fróni,
bæði brúnkola ogJi[steinkola og
margar þeirra við ágætar hafnir,
þar sem skipin geti farið alla leið
að námunum til að eækju kolin.
Viðtal sitt endar P. T. á þessa
lund:
»ísland liefir stórlega vantað
menn eins og Tietgen og etazráð
H. N. Andersen. Ef vér.hefðum
átt slíkan mann værum við langt
komnir nú. Mín kynslóð verður
nú að ryðja braut framsóknar-
störfum íslands. Og þótt það verði
komandi kynslóðir, sem njóta á-
góðans, leggjum við ekki árar í
bát. Þrætunnar tímar verða að
hverfa. Það sem á ríður er, að
skapa samhuga þjóð, sem bæði
getur og vill sækja ráð og stuðn-
ing hingað til Danmerkur«.
Svo mörg eru þau heilögu orð
og ekki vanþörf á við tækifæri
að athuga þau dálítið. En að
þessu sinni skal bent á, að alt
þetta »Ophjælpnings*-hjal bæði í
munni íslendinga og Dana — er
hreinasta bull. Það er ekki af
neinni fórnfýsi, sem fé er lagt í
þessi eða önnur fyrirtæki, heldur
af því, að menn búast við að
hafa hag af því.
Það er að ala upp rangar hug-
myndir hjá Dönum, þegar Islend-
ingar eru að hjala á þessa lund.
Um »viðreisnarstarfsemi« P. T.
fyrir »sögu-eyna«, sem blaðið tal-
ar um af svo miklum fjálgleik —
er minna kunnugt á íslandi —
hingað til. En ef P. T. getur nú
komið eiqhverju hollu fyrirtæki
á stað, sem ekki hrynur í fæð-
ingunni, þá hafi hann maklega
viðurkenning fyrir það. En ekk-
ert er eins hættulegt sóma lands
vors og við8kifta-orði landsmanna,
eins og ef menn hrópa hátt um
og gera í blöðum mikið veður úr
fyrirhuguðum fyrirtækjum, sem
siðan verður ekkert úr, eða verra
en ekkert — þ. e. prettir gagn-
vart ókunnugum útlendingum.
,Ofvitar.‘
„Undarlegt er æðimargt“.
Nú er öld vizkunnar. Eða fá-
vizkunnar, segja sumir. Allir ung-
lingar eru vitringar og skáld —
fæddir og af guðs náð; eða þá fá-
vitar af guðs ónáð. Allir skólar
fullir af ungmennum, sem ekkert
þurfa að læra, af því að þeir vita
svo mikið, þ. e. a. s. þykjast vita.
Hjá nokkrum er þetta í svo rik-
um mæli, að o/vit verður úr; Svo
er höfuð þeirra þrungið, að út sprett-
ur hárið sítt á einni nóttu, þótt af
sé rakað að kvöldi. Þeir ganga því
með hár á bak niður. Og ekkert
höfuðfat helst við á höfðum þeirra,
svo magnaður er útstraumur »vits-
ins«. Þeir ganga því berhöfðaðir
alla daga, jafnt vetur sem sumar.—
Þeir eru »ofvitar«, reyndar hvergi
nema í eigin ímyndun. Eða þá
samkvæmt því, sem rótgróin hug-
mynd almennings visar til: Að »of-
viti« er sama sem fáviti eðzjábjáni!
Verður þá shiljanleqra, hvernig á
öllu látæði þessara unglinga stendur
— hvort sem það gerist nú hér
niðri á jörðunni með berhausaskap
og öðrum tiktúrum, eða uppi í tungl-
inu með tilheyrandi brjálsemis-ein-
kennum.
En eitt verður fullorðnum mönn-
um að spurn, er þeir verða að horfa
upp á þessar hrygðarmyndir: Hvi
láta aðstandendur drengja þessara þá
leika hér lausum halaf Enginn veit
hvenær þeir »fara sér að voða«. Og
er það ekki ábyrgðarhluti að sleppa
hendinni alveg af þeim, hér innrn
um margmenni bæjarins?
Hrafn.
Nýtt Ijóðasafn.
Urval úr frumsömd-
um og þýddum kvæð-
um Bjarna Jónsson-
ar frá Vogi. Reykja-
vík 1916. Kostnað-
armaður Gunnar Sig-
urðsson frá Selalæk,
(með mynd höf.) 160
blaðsíður.
I.
Ljóðin eru nokkurskonar skugg-
sjá, er hægt er að líta í sál skálds-
ins og sést þá glögglega, hvað
skáldinu er kærast, hverja lífs-
skoðun hann hefir. Sum okkar
íslenzku skálda yrkja helzt um
ástir, aðrir t. d. um hestagaman
og önnur lítilfjörleg atvik í líf-
inu, er flestum má standa á sama
um. Þetta er lægsta stig skáld-
þroskans að hugsa og yrkja ein-
göngu um eigin hagsmuni; jarð-
skækill er óðal þessara manna í
andlegum skilningi. Aðrir meta
heill og hag fó3turjarðarinnar
meira en eigin hagsmuni; óðal
þeirra er öll fósturjörðin. En
ofar standa þeir vitanlega, er
andlegir alheimsborgarar eru og
kappkosta að miðla föðurlandi
sínu af alheimsmenningunni. Segja
má um flest góðskáld vor Islend-
inga, að þeir hafi náð þessu stigi,
þó að misjafn sje skáldskapurinn
hjá þeim.
II.
Bjarni frá Vogi hefir nú safn-
að saman mörgum beztu kvæð-
um sínum, er flest hafa birzt í
blöðum, tímaritum og ritlingum,
ljóðmælasöfnunum: »Baldursbrá«,
»Tækifæri og tíningur«, »Blið-
vindi«, »Misvindi« o. fl.
Er vert að líta á, hvaða yrkis-
efni Bjarni hefir valið í bók
þessa.
Hann yrkir flest kvæðin til ís-
lands (6), um frelsi íslands og
framfarir, um fánann, um tung-
una, utn óbornar hugsjónir þjóð-
arinnar:
Sjá muntu eld, er aldreigi slökknar,
inst í hug þinna drenglyndu sona.
Alt skal lúta eldinum þeim.
í safni þessu er togdrápan til
Björnstjerne Björnson og kveðjan
til Noregsbáskóla. Bjarni yrkir
um afreksmenn þjóðarinnar, um
Jón Sigurðsson, Jónas, Steingrím,
Þorst. Erl., Ben. Gröndal, Jón
rektor Þorkelsson. Þá eru ýms
kvæði um hinn líðandi tíma,
Kvöldkyrð (lag eftir Sigfús Einars-
son), Gleðilegt sumar (lag eftir
Arna Thorsteinson),. Áramót og
Aldamótakvæði. örfá stjórnmála-
kvæði, þingvísur og gamanvís-
urnar um nátttröllið danska og
kálfinn íslenzka, ádeilukvæði um
haladingl kálfsins og stóra bróð-
urinn danska. Yms önnur smá-
kvæði og loks fjöldi af ágætum
útlendum kvæðum í þýðingu, eft-
ir Goethe (Tileinkunin að »Paust«
og Gréta við rokkinn), Runeberg,
H. C. Andersen (Zombien), Ósk-
ar II. Svíakonung, Anders Hovden,
Schiller, Vinje, Petöfi, Ernst v.
d. Recke, Uhland, Heine, von
Dyherrn og Garborg.
III.
Bjarni frá Vogi er íslenzkari í
lund en mörg önnur skáld okk-
ar; ber mjög á þessu í skáldskap
hans. Þótt hann sé mjög kunn-
ugur skáldskap nágrannaþjóðanna,
einkum Þjóðverja og Norðmanna
— hefir hann þýtt ágætis rit
Gustavs Freytag og Árna Garborgs
á íslenzku — blæs norrænn andi
í mörgum kvæðum Bjarna. Hann
er í lund víkingur löngu liðinna
alda; þess vegna ber mjög á
siglingamyndum í skáldskap hans,
þess vegna líkir hann fram-
sóknarbaráttu þjóðarinnar íAlda-
mótakvæði sínu við fley á sigl-
ingu, hann sér í hylling handar
öllu »hefjast láð úr dimmu gráði«,
starfaþyrstir menn | »falla á árar,
fara að stýri, | festa gæta og siglu-
brestac [ og Bjarní hvetur þá til
að láta Gamminn rása og geisa,
þvi að grónar grundir og græn tún
taki við. Þessi Völuspár-bjart-
sýni Bjarna kemur víða í ljós t.
d. í kvæðinu »Stríðið«:
»Sól mun á sali
sunnan skíua björt og hlý,
grær grund og bali
grænum lauki á ný«.
Og þegar sumar kemur, hvetur
Bjarni Frónbúa að vinda seglin
stöfuð að húnum
»og þó að sjáum vér lítt til landa,
skal Ijóma sól á vor drekahöfuð«.
Vopnaviðureign eralgengí skáld-
skap hans og finst honum, að ef
söngur fylli fjöll og dali, glymji
fornra kappa stál (»Fáninn« 1913).
I fjölda kvæða sinna minnir hann
því á hreina og djarfa víkings-
lund. Það er trú hans og von,
að landið skuli standa í ljóma
meðal helztu landa heimsins, haf-
ið ytír þrautir sínar. En nor-
rænn andi eingöngu getur leitt
heiðar aldir yfir landið (kveðja
til Noregsháskóla). Þá skal hug-
ur hvessa sýn, fornar víkings-
dygðir endurljfgaðar, sigurfáni á
lofti og »íslaud frjálst sem hug-
ur manns«, en Óðinn gali oss ís-
lendingum Bjarkamál undir rand-
ir (»Fáninn 1913«). Sumum kann
að þykja að Bjarni sé of forn
í skáldskap sínum. Víst er um
það, að mestum áhrifum hefir
hann orðið fyrir af Eddukvæðum;
hugsanir, orðalag og líkingar úr
Hávamálum, Völuspá og öðrum
fornum kvæðum eru tíðir gestir
í kvæðum sögum hans. Einna
mest áhrif mun þó Jónas Hall-
grímsson hafa haft á hann. »ís-
landsvísur* Bjarna:
»sólargull um fell og fjöll
fögur nótt og heiður dagur«
— eru fallegar, en stælt er þar
kvæði Jónasar: »Fifilbrekka! gró-
in grund«, bragarháttur sami,
enda kvæðið ort undir lagi Árna
Thorsteinssonar. Áhrifa annara
skálda gætir altaf mest, ef lag
eða ljóðakliður er sami. Bjarni
yrkir t. d. kvæði á aldarafmæli
Jónasar og byrjar:
»Hulda, hví gripur höndin þín
hin ljósa
um hendui' mér, og lauga tárin
brá?«
en í Hulduljóðum Jónasar stendur:
»Hulda, hví grípa hendur þínar
ljósu
um hendur mér, og hví svo viknar
þú?«
Jónasi gremst að leirburðarstagl
og holtaþokuvæl fylli breiða bygð
með aumlegt þvaður, en Bjarni
getur réttilega sagt um Jónas:
»öfundarhugur horfinn er úr landi,
hefir nú sigur vegið skáldsins andi«.
Jónas yrkir í endurminningunni
um Eggert Ólafsson, en Bjarni
endurminningunni um Jónas.
Annars er andinn sami, sál Bjarna
vaggast á sömu bárum í þessu
kvæði og audi Jónasar í Huldu-
ljóðum, þó að þessi kvæði verði
annars ekki samanborin. Svipað
er, er Bjanii yrkir eftir Þorstein
Erlingsson; allir heyra þytinn l
vængjablaki Þorsteins, er Bjarni
kveður:
»Torfylt er fyrir skildi skarð,
sköpum má engi halla,
sár til ólífis siðast varð
söngvarinn góði að falla.
Kveður nú svaninn brúðurin
blárra fjalla«.
IV.
Má af þessu sjá, að Bjai’na
veitist hægt að íxá. fullum skiln-
ingi á kvæðum annara og kem-
ur þetta glögglega i ljós i þýð-
ingum hans. Hefir hann þýtt
fjölda af erlendum kvæðum og
unnið það afreksverk að snúa
jóðabálkum Garborgs »Huliðs-
heimum« og »í Helheimum« á
íslenzku. Eg vel þýzku kvæðin
úr safni þessu og ber þýðiugarn-
ar saman við frummálið. Er
þeim kvæðum öllum vel snúið,
einkum spákonukvæði Schillers
»Kassandra«. Þýðingin er mjög
nákvæm, engin hugsun eða sam-
líking úr feld og bragarháttur
8ami. önnur islenzk skáld hafa
oft leyft sér að breyta um brag-
arhátt i þýðingum, eins og t. d.
Jónas Hallgrímsson í Heine-þýð-
ingum eða »Dagrúnai’harmi«
Schillers. Fer raunar vel á því
stundum, en flestir munu kjósa
sama bragarhátt, enda er kliðui’-
inn vöggusöngur sálarinnar, en
hugsanirnar fæðast fyrst,er sti’engj-
unum er stilt. Bjarni þýðir ætíð
undir sama bragarhætti og skeik-
ar nær aldrei. Er þó erfitt að
snúa stuttum ljóðlínum með t. d.
tveggja atkvæða áherzlu og enda-
rími, eins og þegar Gréta í »Faust«
situr við rokkinn og segir:
Alveg hvíldarlaus
er hugurinn;
og hugró týnda
eg aldrei finn.
Á þýzku:
Meine Ruh’ ist hin,
mein Herz ist schwer,
ich finde sie nimmer
und nimmermehr.
Þá er tileinkunin að »Faust« vel
þýdd og hafa að minsta kosti 3
aðrir Islendingar spreytt sig á
sama viðfangsefni. Smákvæði
Heines »Wenn ich in deine Aug-
enseh’« hefir Bjarni þýtt; önnur
þýðingu á sama kvæði er til eftir
Jónas Guðlaugsson (i >Dagsbrún«),
en nákvæmari er þýðing Bjarna.
Fæst hann nú við að þýða »Faust«
á íslenzku og hefir lokið við for-
leikana og brot af fyrri hluta,
Viðfangsefnið er afai’örðugt og er
engum betur ti’eystandi að gera
íslenzka þjóð aðnjótandi þessai’ar
gersemi, mesta afreksverks heims-
bókmentanna í fortíð og nútið.
Er óskandi að ástæður og aldur
tálmi ekki Bjarna og mun hann
þá öðlast það lof, er hann helzt
mundi kjósa: að vel hafi hann
þjóð sinni unnið »uns þrotinn var
máttur og skeiðið var runnið*.
Alexander Jóhannesson.
Nýtt ættarnafn. Stjórnarráðið hefir
leyft, að börn prófessors Haralds Nlels-
sonar: Sigurður, Soffía Emilía