Ísafold - 21.06.1916, Side 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verð árg.
5 kr., erlendis T1/^
kr. eða 2 dollarjborg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
AFOLD
Uppsögn (skrifl.
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
bó kaupandl skuld-
laus við blaðið.
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjdri: Dlafur Björnsson.
Talsími nr. 455.
XLIII. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 21. júní 1916.
45. tölublað
Alþýöafél.bókaaafn Templaras. B kl. 7—0
Borgaratjóraskrifstofan opin virka daga 11—B
Bœjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4^7
Bæjargjaldkerinn Laufásv. 5 kl. 12—8 ©g 6—7
tslandsbanki opinn 10—4.
K.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8 árd.—10 síðd.
Alm. fundir fid. og sd. 81/* síbd.
Landakotskirkja. Guðsþj. 9 og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12.
ILandsbókasafn 12—8 og 6—8. Útlán 1—3
Landsbúnaðarfólagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsfóhirðir 10—2 og 5—6.
Landsskialasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Landssiminn opinn dagiangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
NAttúrugripasafnib opið lJ/a—2»/a á sunnud.
Pósthúsib opib virka d. 9—7, sunnud. 9—1.
Samábyrgb Islands 12—2 og 4—6
Stjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsími Reykjavikur Pósth.8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
▼ifilstabahæliö. fíeimsóknartimi 12—1
l»jóðmenjasafnib opib sd., þd. fmd. 12—2.
Vandaðaistar og ódýrastar
Líkkistur
seljum við undirritaðir.
Kistur fyTÍrliggjandi af ýmsri gerð.
Steingr. Guðmundss. Amtrn.stíg 4.
Tryggvi Arnason Njálsg. 9.
Steinoliufólagið.
Hinn gamli kunningi landsmanna,
Stoinolíufélagið, hefir nú farið á
kreik ennþá einu sinni og bygst nú
að sýna »viðskiftavinum« sínutn í
tvo heimana. A meðan Fiskifélag
Íslands hafði — fyrir aðstoð lands-
stjórnarinnar — steinolíu á boðstól-
um siðastl. ár og seldi við sann-
gjörnu verði, var alt með feldu hjá
Steinolíufélaginu. Eu nú, þegar öll
önnur steinolía en þess er til þurð-
ar gengin og litlar eða engar líkur
til að kleift verði að ná olíufarmi
npp til landsins aftur, nema fyrir
þess »milligöngu«, er ekki að sök-
um að spyrja. Nú á heldur en ekki
að láta einokunarhnapphelduna sverfa
að, og hefir félagið sent kaupmönn-
Dtn, vélbátaeigendum og öðrum, sem
keypt hafa steinolíu af því, samning
til undirskriftar, og ennfremur brijf
til útlistunar »samningnum«, til þess
að steinolíukaupendur verði viljugir
að undirskrifa.
Ekki vitum vér, hvort margir eða
fáir hafa þegar undirskrifað, en á
hinu furðar oss, að menn þessir,
er meðtekið hafa bréf félagsins, skuli
ekki peqar hafa látið birta pau fyrir
almenuingi, eða snúið sér til lands-
stjórnarinnar til þess að bera við að
leita hennar ásjár, ef í nauðir ræki
og hún gæíi eitthvað, þar sem kaup-
menn og útgerðarmenn virðast engin
. sjálfstæð samtök geta haft með sér
um þetta.
Dagblaðið »Vísir«, sem flutt hefir
um hrið undanfarið skorinorðar grein-
ar um þetta mál, birtir 14. þ. m.
»samning« þann og »bréf«, sem
getið var; ge'rum vér ráð fyrir, að
fleiri en lesendur þess blaðs fýsi að
sjá skjöl þessi og setjum þau því
hér.
Samningurinn hljóðar svo:
>Hór með staðfesti eg aS hafa keypt
af Hinu íslenzka steinolíufólagi (sem
hér eftir verSur táknaS meS bókstöf-
unum »H. í. s.«) alt það, sem egþarfn-
ast eSa nota handa sjálfum mór eSa
öSrum frá 1. júní 1916 að telja af
hreinsaSri steinolíu, þ. e. a. s. stein-
olíu, sem notuS verður til Ijósa eða
mótora, svo og af smurningsoiíu til
vóla og annars, fyrir þaS verS og með
þeim skilmálum, sem H. í. s. ákveður
fyrir viðskiftamenn sína aiment hór á
iandi, og að öðru ieyti samkvæmt hins-
vegar rituSum söluskilmálum.
Gegn þessari skuldbinding áskil eg
að H. í. a. greiSi mór uppbót fyrir
hverja keypta og borgaða tunnu af
steinolíu og smurningsolíu, og fer upp-
hæS uppbótarinnar eftir því, hversu
margar tunnur eru keyptar og borg-
aðar á almanaksári, þannig:
Fyrir 1— 49 tunnur 35 au. pr. tn.
— 50—199 — 50 -----------
— yfir 200 — 75 —----------
Uppbót þessi skal greidd eftir lok
hvers almanaksárs, þegar hægt verSur
að sjá, hversu mikil hún á að verða.
Eg skuldbind mig til þess að fylgja
nákvæmlega því verði, sem H. í. s.
ákveður að skuli vera útsöluverð á
steinolíu og smurningsolíu þar sem
sala mín fer fram, og selja með því
verði í raun og, veru án þess að láta
viðskiftamönnum í tó nokkur þau
hlunnindi, hverju nafni sem nefn-
ist, sem beint eða óbeint verði til
þess að lækka útsöluverð mitt á
olíunni niður úr því verði, sem H. í.
s. hefir ákveðið.
Rjúfi eg samning þenna, eða hins
vegar ritaða söluskilmála, í nokkru
atriði, t. d. með því að kaupa ofan-
greindar vörur hjá öðrum en H. í. s.,
þá fellur niður róttur minn til framan-
nefndrar uppbótar. Ennfremur ber
mór að greiða H. í. s. í skaðabætur
kr....... fyrir hvert samningsrof.
Komi fyrir nokkurt samningsrof af
minni hendi, getur H. í. s. sagt samn-
ingi þessum upp fyrirvaralaust, en að
öðru leyti verður samningi þessum eigi
slitið nema frá 1. jan. árs hvers að
telja, með uppsögn af hendi annars-
hvors málsaðila, með minst 3ja mán-
aða fyrirvara. Þó get eg,............
.......eigi sagt samningnum upp
fyr en frá 1. jau. 1920 að telja.
Ef stjórnarvöld íslands eða félög,
eða einstakir menn, með beinum eða
óbeinum tilstyrk Erá stjórnarvöldun-
um fara að flytja til landsins vörnr
þær, sem rreðir um í samningi þess-
um, getur H. í. s. sagt samningnum
upp fyrirvaralaust,
Rfsi málsókn út af samningi þess-
um, skal báðum málsaðilum skylt
að svara til sakar fyrir gestarótti
Reykjavikur, með sama fyrirvara og
innanbæjarmenn.
Þegar samninguf þessi gengur í
gildi, falla niður allir fyrri samningar
málsaðila. um kaup á steinolíu og
smurningsolíu.«
Bréfið er á þessa leið:
»Þar eð komið hafa í ljós við
byrjun árs þessa mjög margir erfið-
leikar, bæði hvað snertir útvegun á
nægri steinolíu til íslands og sömu
leiðis á nauðsynlegu rúmi í skipun-
um, biðjum vór yður, ef þór fram-
vegis ætlið að kaupa olíu þá, sem þór
þarfnist, hjá oss, að skrifa undir hjá-
lagðan kaupgjörning og endursenda
os8 hann síðan með næstu póstferð.
Oss mun þá auðveldara að gera oss
einhverja hugmynd um, hve mikillar
steinolíu þarfnast. Sarnkvæmt þessu
munum vór frá 1. júní þ. á að telja,
að eins selja steinolíu ef vór höfum
Bakarasveinn.
Duglegnr bakari getur fengið atvinnu um lengri
tíma hjá Johan Sörensen hakarameistara í Vestmann-
eyjnm.
Sími V. E. 45.
slíkan kaupgjörning í höndum og mun-
um vór gera vort ítrasta til þess,
þrátt fyrir hina afarerfiðu aðstöðu
sem nú er, að útvega þessum við-
skiftamönnum vorum hina nauðsyn-
legu olíu.
Um leið notum vór tækifærið til
að minna yöur á, að samgöngum
milli Keykjavíkur og hinna ýmsu
hafna er mjög ábótavant í ár. Rúmið
í skipunum er því pimtað fyrirfram
fleiri mánuðum áður en þau fara,
og vór getum því ekki nógsamlega
brýnt fyrir yður að senda allar
pantanir með löngum fyrirvara«. — —
Þannig eru skrifin.
Blaðið bendir á, að ummæli félags-
íns í bréfi þess séu annað tveggja
fyrirsláttur einn eða út í hött töluð,
og mun það sönnu nær. Samning-
urinn sýnir sig sjálfur og fer ekki
leynt með, hvert stefnt er.
Út af þessum aðförum steinolíu-
félagsins hafa menn minst þess, að
til eru lög frá síðasta sumri (1. nr.
7, 21. ágúst 1915), »um heimildir
Jyrir landstjórnina til ýmsra ráðstaý-
ana út aý Norðurálfuóýriðnmn.
Auk þess, sem þar er heimilað
landsstj. að kaupa frá útlöndum, ef
þörf krefur og ef hún með nokkru
móti getur náð í, m. a. steinolíu o.
s. frv., þá er líka ein málsgrein í
lögunum svohljóðandi:
»Ennfremur má landsstjórnin, ef
almenningsþörf i einhverju bygðar-
lagi eða í landinu í heild sinni kref-
ur, taka eignarnámi matvæli og elds-
neyti hjá kaupmönnum, framleiðend-
um eða öðrum, gegn fullu endur-
gjaldi*.
Þykir mönnum sem ihugunarvert
væri fyrir landsstjórnina, hvort ekki
sé eða að hve miklu leyti sé ger-
legt að beita lögum þessum gagn-
vart félaginu, heldur en að láta það
binda landslýðinn á klafa með óhæfi-
legu verði á steinoliunni, — með
öðrum orðum leggja hald á olíu-
birgðir þær, sem það á eða eignast,
greiða því fult verð fyrir (sem yrði
sannqjarnt verð) og selja síðan neyt-
endum. Gerum vér ráð fyrir, að
landsstjórnin taki þetta til alvarlegrar
athugunar, svo að séð verði, hvað
fært er í þessu máli, ekki sizt ef
svo er nú komið, sem greint dag-
blað skýrir frá, að félag þetta hafi
einnig sent umgetin plögg til opin
berra stofnana! — »Samningurinn«
er og að sumu leyti beint »stílaður«
til landsstjórnarinnar. —
Allir vita, að félag þetta er útlent
gróðafélag (danskt, vesturheimskt)
Hví er það að flagga með íslenzku
nafni? Og hvers vegna eru íslend-
in%ar að lána því nöfn sín eða láta
telja sig forystumenn þess hér?
Um fátt var meira talað veturinn
1914 og fram eftir sumrinu heldur
en hina fyrirhuguðu suðurför Sir
Ernest Shackletons suðurskautsfara.
3jó hann sig þá af kappi til farar-
innar; fór t. d. til Noregs seinni
íluta vetrar til þess að reyna þar
ýms farartæki, svo sem seglsleða og
bifsleða. Var ákveðið, að förin
skyldi hefjast í öndverðum ágúst-
mánuði það sumar, og höfðu nokkrir
auðkýfingar lagt fram fé til hennar.
T. d. gaf Sir James Caird 24.000
jund Sterling og Mr. Dudley Doe-
rer 10.000 pund Sterling til skipa*
caupa og útbúnaðar. En í þann
mund, þá er Shackleton var að
eggja af stað, brauzt ófriðurinn
mikli út. Shackleton og nokkrir af
félögum hans voru liðsforingjar í
sjóliði Breta, og bauðst hann þegar
til þess að hætta við förina, ef menn
héldu, að þess þyrfti. En stjórnin
taldi þess enga þörf, og fór Shackle-
ton frá Englandi þ. 1. ágúst áleiðis
til Buenos Ayres og þaðan beint til
suðurskautsins.
Tvö skip hafði hann til suður-
ferðarinnar. Hét annað »Aurora«
en hitt »Endurance«. Var Shackle-
ton sjálfur á hinu síðar nefnda skipi.
»Aurora« sigldi fyrst til Tasmania
og þaðan til Rossflóa. Áttu hún
þar að annast mælingar á landi og í
sjó og lofti. En Shackleton hugði
að sigla til Weddell-flóa, sem er
andspænis Róss-flóa, hinum megin
við suðurskautið, stíga þar á land og
ganga þvert yfir til Ross-flóa, en þar
átti skipshöfnin af s>Aurora« að taka
móti honum og félögum hans.
Gerði hann ráð fyrir, að hann mundi
verða þrjá mánuði á leiðinni, en
ætlaði þo að hafa með sér nesti til
5 mánaða, ef ill veður skyldi tefja
gönguna. Var það nesti tekið frá
þegar í upphafi og skift niðnr í
dagsverði handa hverjum manni.
Tilgangur fararinnar var eigi ein-
ungis sá að komast á suðurskautið.
Það höfðu tveir menn gert áður,
Amundsen og Scott. Hitt var aðal-
lega ætlanin að rannsaka loftslag,
strauma, gera landmælingar með
ströndum fram á suðurskaptslandi
og komast að því, hvort fjallahryggur
gengi þvert yfir það, og hvort hann
mundi þá vera framhald Andesfjall-
anna í Ameriku. Sérstaklega átti þó
að rannsaka strauma og hafísrek í
Weddell-flóa, því að það hefir fyr
vitnast, að veðrátta í Suður-Ameríku,
og þó einkum Argentina, er mjög
háð hafísrekinu á þeim slóðum. Sé
ísinn mikili, er rigningatíð í Argen-
tina, en sé ísinn lítill, ganga þar
þurkar. Átti nú að athuga það,
hvort tiltækilegt mundi að gera þar
lofskeytastöð, sem án efa gæti orðið
landbúnaði Argentínu að miklu liði
með því að segja nokkurn veginn
fyrir með veðráttu.
Skipin lögðu nú bæði á stað á
tilteknum tíma og komst »Aurora«
þá um veturinn — eða sumarið, því
að sumar er þar syðra, þegar vetur
er hér — á ákvörðunarstað. Frétt-
ist nú ekkert af leiðangursmönnum
fyr en í vor. Þá komu þau slæmu
tíðindi, að »Aurora« hefði slitið upp
í Ross-flóa og rekið til hafs, en skip-
stjóri og nokkrir menn orðið eftir í
landi. »Aurora« komst við illan ieik
til Ástraliu, en þá hafði enn ekkert
frézt af Shackleton. Áttu menn þó
von á honum til Ross flóa þá á
hverri stundu. Þeir félagar, sem
eftir urðu hjá Ross-flóa, höfðu tals-
verðar matbirgðir, svo ekki hafa
menn örvænt um þá, enda geta þeir
og veitt sér til matar. Kom þó til
orða, að senda skip þangað suður
þeim til hjálpar, en líklegt að það
geti eigi komist svo langt fyr en i
janúarmánuði í vetur, vegna hafíss.
En nú um mánaðamótin síðustu
kemur fregn af Shackleton sjálfum.
Er hann þá kominn til South-Georgia,
sem er eyja sunnan við Suður-Ame-
ríku. Segir hann sínar farir ekki
sléttar. Er frásaga hans birt fyrst I
brezka blaðinu »Daily Chronicle« þ.
2. þessa mán. og ef þetta efni
hennar:
Shachleton bjóst við sumartíð i
febrúarmánuði 1915 og hugði þá að
taka land hjá Weddell-flóa. En hon-
um brást sú von. Voru sífeld frost
allan mánuðinn og keyrði þó úr
hófi undir mánaðalokin. Þá var oft
40 stiga frost. Hafís yar svo mik-
ill, að skipið komst hvergi nærri á
ákvörðunarstað, en hraktist í isnum
þangað til það fraus fast. Höfðust
þeir Shackleton nú við þarna i ísn-
um í hálft ár og komust hvergi. En
verst var það, hvað ísinn lagðist fast
að skipinu og fór svo fram í þrjá
mánuði (júni, júlí og ágúst) að þeir
bjuggust við því, að skipið mundi
þá og þegar brotna í spón. í sept-
embermánuði varð hafísspennan enn
harðari og beyglaðist þá súð skips-
ins töluvert, en bitar bognuðu. En
seint í þeim mánuði greiddist isinn
þþ svo sundur, að skipið losnaði um
hrið.
Um miðjan októbermánuð fraus
það aftur fast í isnum og lagðist á
hliðina. Varð þá ísspennan svo hörð,
að það tók að gliðna, og 27. okt.
brotnaði það talsvert, en inn féll sjór
kolblár. Sloknaði þá eldurinn undir
kötlunum og sáu skipverjar þann
kost vænstan, að yfirgefa það og búa
um sig á ísnum.
Horfurnar Voru nú eigi glæsilegar.
350 milur voru til lands, þar sem
skemst var, en þó afréðu þeir að
reyna að komast þangað. Urðu þeir
þó brátt að hverfa aftur vegna ófærð-
ar og höfðust nú við hjá skipinu
þangað til það sökk. Það var 20.
nóvember.
ísinn rak hægt til norðurs og
bráðnaði hann smám saman, þvi að