Ísafold - 24.06.1916, Blaðsíða 3

ISAFOLD
Messað á morgun í Fríkirkjunni í
Rvík kl. 12 á háflegi (sr. Ól. Ól.) og
kl. 5 síðd. (sr. Har. N.) .
Flora fór frá Bergen 21. júní.
Goðafoss fór héðan í nótt með mik-
inn fjölda farþega.
ísland kemur hingað í kvöld um
kl. 10—J2.
Eimskipafólagsfundurinn
í gær var haldinn fyiir fullu hiisi
og stóð fram á rauða nótt. Urðu
umræður miklar og fjörugar með
köflum. Laga-breytingin, sem getið
er í fundarskýrslunni að gerð hafi
verið, er birt annarstaðar i blaðinu.
— Aðrar tillögur félagsstjórnarinnar
er að finna í 44. tölublaði ísafoldar.
Ætlunarverk vort.
í hverju þvi þjóðfélagi, er útilok-
ar konur frá þáttöku í almennum
málum, hljóta þær hliðar þjóðfélags-
málanna, er þeim er annast um, að
verða réttlægri, en hinar, er karl-
menn láta sig varða. Frá alda öðli
hefir öll góðgerðastarfsemi sérstak-
lega verið verksmið kvenmanna. Þær
hafa, betur en karlmennirnir, séð
hvar skórinn kreppir, og æfinlega
haft hug á að hjálpa, þó að máttur-
inrt hafi oft verið veikari en viljinn.
Þess vegna sjáum vér þess dæmi, i
öllum löndum, að samfara auknu
frelsi kvenna, fer aukinn skilningur
á kjörum olnbogabarna þjóðfélag-
anna, og vnxandi viðleitni á að bæta
þau — og að þeirri viðleitni eiga
konur oft og einatt frumkvæðið.
Við íslendingar erum í mörgu næg-
fara og umbætur koma seint til okkar,
aðstaða vor er líka í flestu önnur,
en stórþjóðanna. En í einni mikils-
verðri réttarbót, höfum við borið
gæfu til, að vera í flokki þeirra, er
lengst eru á veg komnir. I örfáum
löndum geta konur ennþá glaðst af
þvi, að vera jafnréttháir borgarar
bræðrum sinum; eitt þessara fáu
landa er land vort. Vér islenzkar
konur höfum eigi lifað margar þær
stundir er hafi sameinað oss allar i
sameiginlegri gleði eða sameiginlegri
sorg, en þá er fregnin um að vér
á landinu við hvers árs byrjun, og
mikið var tekið út á árinu:
Innlög fyrir
hendi %:
1908 kr. 4.324.000
1909 — 5.441.000
1910 — 5.527.000
Tekið út
á árinu:
kr. 4.367.000
— 4.542.000
— 4 669.000
Auðvitað var öll árin lagt inn mikið
fé, en frá mai—september er að
jafnaði tekið miklu meira út en inn
lagt. Sá sparjsjóður, sem neitaði að
greiða innlögin þegar þeirra er kraf-
íst, yrði fljótt dauðadæmd stofnun.
Þess vegna seilast allir sparisjóðir
til þess að hafa viðskifti við banka,
sem getur hjálpað þeim um peninga
þann hluta ársins, sem mest er tekið
út. Að bankar vilji koma sparisjóð-
um fyrir kattarnef, hefi eg aldrei
heyrt né vitað. Það hlýtur að vera
prentvilla í bókinni norður á Akur-
eyri eða misminni hr. G. H. Að
þeir vilji sölsa sparisjóðina undir
sig getur ekki átt sér stað, nema
þar sem þeir setja upp útibú.
Áhættan fyrir innieigendur minkar
við það, ef bankinn á meira en
sparisjóðurinn.
1906 kom jarðskjálftakippur í San
— 8 —
refðum fengið almenn borgaraleg
réttindi i landi voru, barst út um
land rann upp slík stund. Það var
því eigi að undra, þó að vér vild-
um tengja einhverja staifsviðleitni
við það augnablik, koma einhverju
því í framkvæmd, er gerði oss
og niðjum vorum minnisstæðan
þenna atþurð. Aðrar þjóðir, þær
ríku og voldugu, reisa háa minn-
isvarða er haldi á lofti minn-
ingum um sigurvinninga þeirra eða
afreksverk sona þeirra. Hér höfðu
islenzkar konúr unnið glæsilegan
sigur. Kosningarétturinn og kjör-
gengið var sá sigur er leiddi af
margra ára kyrlátri og stöðugri
menningar- og starfsviðleitni þeirra.
Og íslenzkir karlmenn höfðu, þá er
þeir veittu konum fult pólitískt jafn-
rétti, unnið afreksverk, eða rná ekki
telja hvert það verk, er stjórnast af
frjálslyndi og brýtur niður gamla
hleypidóma, afreksverk?
Hefðum vér nú að eins rétt út
hendina, til þess að taka á móti
réttindum þessum, án þess að láta
í ljósi þökk eða gleði, mátti með
sanni bera oss tómlæti á brýn, og
segja að vér værum eigi verðar rétt-
arbótanna. En' sem betur fór, var
svo eigi, um leið og konur í höfuð-
stað landsins héldu hátíðlega minn-
ingu atburðar þessa, lýstu þær yfir,
að þær hefðu ásett sér, að beita sér
fyrir að stofnaður yrði, sem fyrst,
innlendur Landsspítali á Islandi, og
hefðu þvi ásett sér að hefja sam-
skot í sjóð, er á einhvern hátt yrði
tengdur við Landsspítalann. Þó að
atvikin hafi nagað því þannig, að
framkvæmdirnar í þessu máli, væru
sérstaklega sprottnar frá Reykjavík,
er það eigi svo að skilja, að konur
um alt land, hafi eigi verið samhuga
um, að gaman væri að geta tengt gleði
sina yfir kosningarréttinum og kjör-
genginu við lengri tima en líðandi
stund.
Þessar konur eru nú að sýna vel-
vild sína til málsins í verki með
þvi að safna í sjóðinn. ^ætist þær
vonir, er enn þá er hægt að draga
af því, hvernig söfnunin hefir geng-
ið, má eflaust treysta því, að þessi
fyrstu almennu samtök vor kvenna
verði oss til sæmdar. Haldi konur
áfram að safna, bæði hjá konum og
körlutn, verður árangurinn ef til vill
miklu betri, en glæsilegustu vonirn-
ar þorðu að gera ráð fyrir.
Fransisco, sem feldi mikinn hluta
sfórbæjarins í grunn. Bærinn þurfti
að byggjast upp aftur, og þurfti of
fjár, og dróg það að sér um Banda-
ríkin. Fjörutíu tons af gulli voru
sótt til Bretlands, og komu af slað
peningakreppu um mestan hluta
Evrópu; hún kom hingað. 1 Banda-
ríkjunum höfðu bankarnir tekið til
»heimafengna baggans*, og um
haustið 1907 urðu flestir bankarnir
í ríkjunum að neita að borga út
peninga, og því lyktaði fyrst þegar
rikisstjórnin lánaði bönkunum 12
miljónir doílara og auðmenn ríkjanna
5 miljónm Bankarnir höfðu sett of
mikið af »heimafengna bagganum«
fast. (Gooch : History of our Time,
hls. 222).
VI.
Bankar qrceða á fleiru cn forvöxtum.
Hr. G. H. skilur ekki að banki
geti gefið 7—8°/0 af hlutabréfum
sínum, án þess að hann græði d
sauðsvörtum almúga eða skuldugum
almenningi. Maður sem skrifar svo,
veit ekki hvaða störf bankar hafa
með höndum. Auk þess sem þeir
lána út peninga, gera þeir viðskifta-
- 9 —
Stofnun landsspítala er orðið mál
kvenna, hefir verið það frá því er
því fyrst var hreyft í vor eð var.
Það sem konur hafa enn þá gert
fyrir það það mál, hafa þær gert í
kyrþey. Þær hafa ekki ritað mikið
utn það; þetta kemur líklega frem-
ur af því, hve óvanar konur cru að
rita i blöð, en af áhugaleysi; auk
þess sem að það blaðið, er málið
átti að eiga beztan stuðning í, Kvenna-
blaðið, eigi hefir séð sér fært að ljá
því eitt einasta liðsyrði. Við meg-
um með þakklæti minnast þess, að
nokkrir af læknutn landsins hafa
nýskeð ritað um nauðsyn landsspítala.
Þó flestum muni virðast, «em
Landsspítalamálið sé svo gott mál,
að eigi þurfi það% meðmæla, og að
konur hafi, með því að taka það upp,
valið það heppilegasta málefni, er
hægt var, veít eg að nokkrar konur
eru, eða voru upphaflega, þeirrar
skoðunar, að konum stæði nær að
safna til einhvers fyrirtækis, er kon-
ur einar nytu góðs af. Og satt er
það að vísu, að hér eru fáir styrktar-
sjóðir handa konum, en þörfin mörg.
Það kom líka svo vel í ljós, þá er
farið var að ræða um hvaða fyrir-
tæki skyldi styrkja, hve margt oss
vantar, af þeim nauðsynlegustu mann-
úðar eða menningarstofnunum. Og
af þeirri ástæðu varð Landsspítalinn
fyrir valinu, því hann felur í sér
fleira en eina af þeim stofnunum er til
umræðu komu. Timinn verður að
skera úr, hve heppilegt valið var,
eða hve vinsælt það verður. Hefðu
konur hallast á þá sveifina, að stofna
til samskota i þarfir sjálfra sin ein-
göngu, mundu þær hafa sýnt bæði
skammsýni og sérdrægni, er verð-
skuldað hefði harðan dóm síðari
ríma. En nú hafa þær sýnt, með
því að taka að sér slikt mál sem
þetta, er varðar alla þjóðina, að þær
setja hag hennar framar sínum eigin
hagnaði.
Því hefir líka verið fleygt fram,
að Landsspitalinn sé konunum ofur-
efli; þær muni aldrei geta reist slíka
byggingu. Þetta er alveg rétt, þær
geta það eigi af eigin rammleik, enda
ætla þær sér það ekki. Með sjóðn-
um vekja þær málið af margra ára
svefni, og um leið og þær safna i
hann vinna þær að því að löggjaf-
arnir taki málið að sér. Ef konur
og karlar leggja þar fram sameinaða
lífinu ýmsan greiða, borgunin fyrir
það er í reikningi Islandsbanka köll-
uð Provision, eða ómakslaun. Þessi
tekjuliður nam 1915 122,000 kr.,
það út af fyrir sig eru 4°/0 að öllu
hlutafénu. Vexrir sem bankinn hefir
af seðlum sem ekki ekki eru trygðir
með gulli, getur hæplega náð 60.000
kr. á ári, það er 2 °/0 af h’.utafénu,
mismunur á vöxtum af innieign á
hlaupareikningi og sparisjóðskjörum
sem bankinn borgar út og bankinn
fær hins vegar inn getur náð 2%,
vegna þess að hlaupareikningsvext-
irnir eru jafnan lágir. Þetta eru alls
7—8 °/o, og þá gert ráð fyrir að bein-
ir útlánsvextir af hlutafénu, og vext-
ir af viðlagasjóði bankans hrökkvi
ekki fyrir meiru • en kostnaði við
bankahaldið og fyrir tilfallandi halla
eða tapi á útlánum. Ef almenning-
ur er skuldugur við bankana, og
borgar 6 og 61/a%> þá er almenn-
ingur hér á landi ólikt betur settur,
en almenningur erlendis, sem ekki
hefir aðgang að neinum banka, en
verður að fara til veðlánamangara,
sem taka 12%—48% um árið.
— 10 —
krafta sina, verður spitalans varla
lengi að bíða. Nokkrar konur ótt-
ast, ef til vill, að sjóðurinn verði svo
lítill, að hann verði okkur til vansa.
Þeim er hægt að gefa eina ráðlegg-
ingu, en hún er þessi: »Herðið ykk-
ur að safna«. Eða er það frambæri-
leg mótbára, móti góðu málefni, að
erfitt sé að koma þvi í framkvæmd.
Erfiðleikarnir ættu að auka kappið,
en eigi draga úr því. Þá hafa ýms-
ar áhyggjur út af því, hvernig sjóðn
um skuli varið. Eru hræddar um
að hann verði eigi annað en dropi
i hafið, er hverfi án þess að halda
nógsamlega á lofti, þeim viðbuiði er
hann er tengdur við. Um tilhögun
sjóðsins er enn ekkert afráðið, og
ættu þær konur er hafa einhverjar
uppástungur að gera, í því efni, að
láta þær koma fram sem fyrst. Eg
ber svo gott traust til allra, er hér
eiga hlut að máli, að eigi verði það
að ágreiningsatriði; málið er of gott
til þess að smávegis skoðanamunur
megi setja blett á það.
Landsspitalamálið er náskylt Eirn-
skipafélagsmálinu að þvi, að þau
standa bæði langt fyrir ofan alla
hreppapólitík og stjórnmálakrit. Fyrir
fáum árum mundi sá eigi hafa þótt
spámannlega vaxinn, er spáð hefði,
að innan skamms eignuðumst vér
tvö myndarleg og vel útbúin gufu-
skip, er væru að öllu leyti innlendra
manna eign. Landsspítalinn er enn-
þá hugsjón, draumur, sem á eftir
að rætast, og mun rætast engu síður
en Eimskipafélagshugmyndin. Eim-
skipafélagið var hugsjón karlmann-
anna, er konur hafa styrkt eftir efn-
um og ástæðum; í orði þegar þær
hafa ekki getað í verki. Lands-
spítalínn er hugsjón kvennanna, sejii
karlmennirnir verða að hjálpa þeim
til að gera að veruleik. Af báðum
þessum fyrirtækjum á öll þjóðin að
njóta góðs. Þau eru henni allri til
sæmdar, eða vansæmdar, eftir því
hvernig þeim farnast Um þau geta
aliar stéttir og stjórnmálamenn verið
sammála. En samt sem áður er
landsspítalamálið sérstaklega áhuga-
mál okkar kvennanna, sökum þess
að vér urðum fyrstar til þess að
hreyfa því. Vakning þess er bundin
við réttarbætur þær, er vér öðluð-
umst með staðfestingu stjórnaiskrár-
innar; viðurkenning fyrir þvi, að
vér skiljum hina nýju köllun vora,
VII.
Hvers vegna vextirnir eru háir.
Eg hefi verið að hugsa um hugsa
um, hvað þessi fjármálaskrif hr. G.
H. eiginlega væru, og hvert ætti að
heimfæra þau. Þau minna helzt á
Búauðungana (Fysiokrata), en kenn-
ingar þeirra eru nú hraktar fyrir 150
árum. En svo hefir hr. G. H.
fundið upp aðra kenninguna til, og
það er að enginn ætti að taka lán.
Eg veit að hann talar og skrifar
mikið á móti erlendum lánum —
því vextirnir af þeim renni í önnur
lönd. — Én megum við ekki kaupa
kornvörur? — Borgunin rennur til
annara landa sem framleiða kornið.
Heilbrigð skynsemi getur sagt upp
á hár, hvenær einstakur maður ætti
að taka lán hafi hann ekki peninga
hjá sjálfum sér. Geti hann fengið
meiri vexti af fyrirtækinu, sem hann
setur peningana í,% en hann svarar
af láninu, þá er hagur að því að
taka lánið. Geti land, bær eða þjóð
fengið lán fyrir lægri vexti erlendis,
en fyrirtækin heima fyrir gefa, sem
á að verja láninu til, þá er hagur
við að taka lánið. Lán sem er tek-
ið erlendis festit ekki heimafengna
— xi —
Ljábrýnin beztu
— ekta demantsbrýni —
fást ennþá hjá Stefáni Runölfssyni.
Þingholtsstræti 16.
Askrifendur Isafoldar
eru beðnir að láta afgreiðslu hlaðsins
vita ef villur skyldu hafa slæðst inn
í utanáskriftirnar á sendingum blaðs-
ins. Talan framan við heimilisfangið
merkir að viðkomandi hafi greitt and-
virði blaðsins fyrir það ár, er talan
segir.
Kaupendur Isafoldar
hér í bænum, og eins þeir sem lengra
eru í burtu, eru vinsamlega beðnir
að tilkynna afgreiðslunni ef þeir hafa
skift um bústað.
og vilum, að auknum réttindum
fylgja auknar skýldur og aukin störf.
Nú ríður oss að sýna i verkinu, að
oss sé þetta alvörumál, og verum
duglegar og ósérplægnar að leggja
af mörkum til sjóðsins, og fáum
karlmenniua, sem hafa margfalt meiri
peningaráð til þess að leggja sinn
skerf. Munum, að því fé, er inn
kemur, er eigi á glæ kastað. Það
mun, á sínum tíma, koma að not-
um á einhverjum þeim stað, er
knýjandi þörf krefur'. Og beitum
líka öllum þeim áhrifum, er í okkar
valdi eru, þessu máli til stuðnings,
Vekjum áhuga fyrir því, skilning á
nauðsyn þess, hjá þeim er mest geta
fyrir það gert, en það er löggjafar-
og fjárveitingarvald landsins. Þá
getur eigi liðið á löngu áður en á>
einhverjum fögrum stað ris upp veg-
leg bygging, sem er allri þjóðinni
til sæmdar. Hún verður stærsta og.
fullkomnasta mannúðarstofnun þessa
lands, hæli handa sjúkum mönnum
hvarvetna af landinu. Og þessi höll
verður, þó eigi sé hún reisí aí kon-
unum einum, kvennahöll, minnis-
varði, er markar þau tímamót i þjóð-
lífi voru, er konurnar fengu borgara-
rétt i föðurlandi sínu.
Hrejna.
baggann, og verður þess vegna ekki
að stundar óláni eða langvarándi
óláni fyrir lántökulandið. &— Eg á
við föst lán sem eiga að endurborg-
ast á vissu tímabili, én ekki verður.
að svara þegar þeirra er krafist.
Hr. G. H. talar um að vextirnir
séu háir í báðum bönkunum, eg er
á sömu skoðun. En sá er munur-
inn á okkur, honum og mér, að
hann veit ekki vegna hvers það er,
en eg veit það. Bankarnir eru alt
of litlir fyrir okkur. Þeir geta ekki
lánað helminginn af því sem þeir
þyrftu að geta lánað. Hvenær hækka
vinnulaunin? — sagði Cobden —
»þegar tveir vinnuveitendur bjóða i
kapp í sama verkamanninn«. — Hve-
nær hækka vextirnir ? Þegar tveir, þrír
eða fjórir menns ækja allir um sömu
þúsun d krónurnar til láns. » Vinnulaun-
in lækka«, sagði Cobden — »þegar
tveir verkamenn bjóðast hverjum
vinnuveitanda sem ekki þarf nema
einn«. Alveg sama er með vöxt-
una. Þeir lækka þegar hverjum
manni, sem þarf einar þúsund krón-
ur til láns bjóðast 2000 kr. Erlend
lán miða til að lækka vextina i land-
inu, sem tekur lánið.
— 12 —