Ísafold - 28.06.1916, Síða 1

Kemur út tvisvar
í viku. YerSárg.
5 kr., erlendis E/2
kr. eSa 2 dollar;borg-
ist fyrir miSjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
SAFOLD
ísafoldarprentsmiðja.
Ritstjóri: Dlafur Björnsson.
Talsími nr. 455.
Uppsögn (skrifl.
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus vlð blaSið.
XLIII. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 28. júní 1916.
47. tölublað
Bakarasveinn.
Duglegur bakari getur fengið atvinnu um lengri
tíma hjá Johan Sörensen hakarameistara í Vestmann-
eyjum.
Sími V. E. 45.
Alþýðttfél.bókasafxi Templaras. 8 kl. 7—0
Sorgaratjóraskrifstofan opin virka daga 11—8
Sœjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laufásv. 5 kl. 12—8 og B—7
íslandsbanki opinn 10—4.
S.F.U.M. Lestrar-og skrifstofa 8 árd,—10 síhd.
Alm. fundir fid. ©g sd. 81/* síbd.
Landakotskirkja. Gnðsþj. 9 og 6 á helgnm
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—8. B&nkastj. 10—12.
Landsbókasafn 12—3 og 6—8. Útlán 1—8
Landsbúnabarfólagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsfóhirbir 10—2 og 6—6.
Landsskialasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Landssíminn opinn daglangt (8—9) virka d&ga
helga daga 10—12 og 4—7.
■Náttúrugripasafnib opið lJ/a—2‘/a á snnnud.
Pósthúsió opib virka d. 9—7, sunnud. 0—1.
Samábyrgó Islands 12—2 og 4—8
iStjórnarráðsskrifstofarnar opnar 10—4 dagl.
Talsími Reykjavikur Pósth.8 opinn daglangt
8—10 virka daga, helga daga 10—9.
Vifilstabahælið. Heimsóknartimi 12—1
Í»jóðmenjasafnið opið sd., þd. fmd. 12—2.
Fimti ágúst.
Hugleiðingar á víð og dreif.
Þann 3. ágúst verður sennilega
uppi fótur og fit i landinu, j>egar
Ikjósa á fyrsta sinui landskjörna »öld-
unga« inn á þing þjóðarinnar.
Það er nú að visu ekki neitt í þá
áttina, að þær kosningar ráði neinu
verulegu um skipun alþingis næsta
Irjörtimabil, þar sem að eins á þá
að velja tæpan J/7 hluta þe:s. En
svo munu margir líta á, að árangur
beirra megi teijast spegilmynd af
stjórnmála-ástandinu, þ. e. flokka-
skifting þjóðarinnar eftir stjórnmála-
skoðunum. Varlega mun þó þurfa
að fara í þeim ályktunum. Fyrst og
-fremst sökum þess, að við þessar
kosningar fá þeir einir að neyta
mannréttinda, sem eru hálffertugir
eða eldri. Framsóknarmesta hluta
kjósenda — frá 25—35 ára aldurs —
gætir alls eigi. Og í öðru lagi hefir
rás viðburðanna orðið sú, að mis
munandi stjórnmálaskoðanir hafa alls
eigi fengið svigrúm til að ráða list-
unum öllum, sem fram eru komnir,
heldur eru sumir þeirra fóstur ein-
hliða stéttarígs, sem eigi ætti að eiga
rétt á sér í stjórnmálum vorum.
Fyrir þessar sakir gæti svo farið,
að kosningarnar 5. ágúst yrðu kann-
ske klúðurslegar og gæfu ekki ábyggi-
legan grundvöll fyrir dómi um eig-
inlegar stjórnmálaskpðanir hinnar ís-
lenzku þjóðar.
Það er mikið mein, að eigi skuli
nein veruleg innanlands sérmál kom-
in á döfina — mál sem grípa um
hugi þjóðarinnar og hrista hana upp
úr lognmókinu, til þess að taka
greinilega afstöðu með eða móti.
Lítur helzt út fyrir, að slík mál ætli
ekki að fæðast fyr en ejtir kosning-
ar, og getnr þá vel farið svo, að
þeir sem saman haida við kosning-
arnar riðlist algerlega, og gersamlega
ný flokkaskipun verði upp úr því.
Þetta, að ekki eru nein innaniands-
stórmál enn komin fram, á sér auð-
vitað ýmsar ástæður, en ein þeirra
og hún eigi hin veigaminsta vafa-
laust hið fágæta ógæfuástand í heim-
inum út af heimsstyrjöldinni.
Þegar alt er svo mjög á hverfanda
hveli eins og nú og enginn veit
hvað npp verður og hvað niður í
nánustn framtíð, er hugur manna
heldur tregur til að hugsa um og
ráðast út í úrslita-nýmæli i stjórn-
málum og þjóðarbúskap.
Liklega hefði því verið hollara fyr-
ir stjórnmálalif vort og þjóðarhag,
að fara að dæmi Dana um þessar
mundir og slá kosningum, og þeirri
baráttu sem óhjákvæmilega fylgir
þeim, á frest, unz eitthvað yrði sýnna
um styrjaldar-úrslitin.
En héðanaf er of seint að bollaleggja
nokkuð um það, heldur verður sjálf-
sagt að sitja við það sem komið er
og fela stjórnmálaframtíð landsins
næstu 6—12 árin þeim »háttvirtum
kjósendum*, er kjörborðin sækja 5.
ágúst og fyrsta vetrardag. Þessir
háttvirtu kjósendur verða óneitanlega
í nokkurum vanda staddir um val
sitt, þar sem þeim í rauninni ekki
er veitt sú aðstaða að úrskurða um
nein sérstök dagskrármálefni. Það
hlýtur því að verða fortíðar-reynsla
hvers einstaks kjósanda er mestu
ræður um atfylgi hans á kjördegi.
Það verða með öðrum orðum stjórn-
málaviðburðir síðustu ára, sem hljóta
að vera eins og nokkurskonar undir-
straumur við kösningarnar, eftir því
sem nú horfir við, ef þær eiga að
verða á heilbrigðum grundvelli reist-
ar en ekki hálfblindri eða alblindri
stéttarígsástríðu — landi og þjóð til
niðurdreps.
Og þegar svo kjósandinn fer að
gera upp reikningana milli hinna
ýmsu »lista«-manna, trúum vérnaum-
ast öðru, en að stjórnmálatíðindin
sem gerðust fyrir rúmu ári verði
þung á metunum. Svo atti það
minsta kosti að vera, að ef talið um
nauðsyn stjórnarskrár og óskin um
sérstakan fána fyrir ísland, hefir ekki
verið merglaust og meiningarlaust
slúður, þá kunna íslenzkir kjósendur
að meta þá menn, sem bezt beittu
sér i þvi efni og létu ekki ógnanir
og ill læti »þversum«-berserkjanna
aítra sér frá því að koma þeim mál-
um i höfn, enda þótt búast mætti
við því, sem síðar kom á daginn,
brigzlum um svik, hringlandaskap
kjötkatlagræðgi og annað, sem hald-
ið er, að gangi i þann hluta alþýðu
sem aldrei nennir að hugsa, en jafn-
an er reiðubúinn til að taka undir
með þeim, sem gala hæst og hafa
í munninum mest stóryrðin en minst
framkvæmdaþrek þegar á reynir.
Ef heilbrigð pólitisk hugsun og
vakandi tilfinning fyrir því, sem
gerst héfir í íslenzku stjórnmálalifi
fær að hafa yfirráðin í hugum hinna
hálffertugq þann 5. ágúst, þá hlýtur
fylkingin um E-listann að verða bæði
fjölskipuð og valdir menn i hverju
rúmi. Fyrsti maðurinn á þeim lista
Einar Arnórsson varð ráðherra í um-
boði þess hluta Sjálfstæðisflokksins
gamla, sem vann að því og bar gæfu
til þess að bjarga stjórnarskránni yfir
á land konungsstaðfestingar — ekki
með þeim afsláttar-skilyrðum, sem
Heimastjórnarmenn vildu láta sér
lynda, heldur fengu þeim skilyrðum
gerbreytt svo að fullkomlega voru
í reyndinni samsvarandi óskum og
vilja Sjálfstæðisflokksins.
Sá, sem þetta ritar, er býsna kunn-
j stæðisflokksins síðustu 6—8 árin.
Og hann getur ekki varist þeirri
hugsun, að í stjórnmálaviðburðunum,
sem gerðust fyrir rúmu ári vor á
meðal, hafi samskonar öfl mátt sín
mikils og víða annars staðar eru
kunn í stjórnmálaheiminum, þegar
líkt stendur á. Og af þeim er versta
aflið og máttugasta: »afbrýðissemin«.
Stjórnmála-illdeilurnar hefðu senni-
lega orðið minni síðastliðið ár, ef
þeir menn, sem fengu staðfestingar-
skilyrðunum frá 30. nóv. 1914 breytt
yfir í skilyrðin frá 19. júní 1915 —
hefðu heitið t. d. Björn Kristjánsson,
Sig. Eggerz og — Bjarni Jónsson.
Vitaskuld mun þessari staðhæfingu
andmælt af heilagri bræði af hinum
»afbrýðissömu« — svo. sem jáfnan
er venja slíkra manna í lífinu. En
þau andmæli rýra að engu sannleiks-
gildi hennar, sem sögunnar dómur
mun staðfesta á sínum tírna.
Þess er að vænta, að gamlir sjálf-
stæðismenn hafi þrek í sér til að
dæma sjáifstætt um stjórnmálavið-
burðina í fyrra. Þá munu þeir fljót-
lega komast á snoðir um hverir bet-
ur sé komnir að »sjálfstæðis«-nafn-
inu og fylgi þeirra: »þversum«-
mennirnir, sem vildu láta bæði stjórn-
arskrá og fána stranda — eða E-
lista-mennirnir — þeir mennirnir,
sem burqu tveimur mestu sjálfstaðis-
málum landsins í 'órugqa h'ófn í fyrra
og nú halda áfram að halda sjálf-
stæðismálum landsins á loíti á borði,
en vilja eigi láta sér nægja að gala
óskaplega hátt í orði og — detta
svo dúnalogns-máttlausir þegar á
herðir.
Þeir menn, sem vilja framkvamdir
í sjálfstæðisáttina — þeir fylkja sér
um E-listann.
Þeir, sem sjálfstæðisstóryrðin fram-
kvæmdalausu fullnægja, þeir kjósa
ekki þann lista — heldur B-þversum
listann!
Er vandi að velja milli?
Nei!
Og E-listinn stórsigrar, ef fylgis-
menn hans um laudið hvetja sjálfa
sig og aðra til að sakja kjórfund.
Samkomulag
um viðskifti Islands við Breta.
Eins og kunnugt er hafa Bretar
stöðugt hert á böndunum um sigl-
ingar vorar og viðskifti frá ófriðar-
byrjun. I vetur harðnaði enn meir.
Var þess þá meðal annars krafist af
kaupmönnum, sem fengu kola- og
saltfarma frá Bretlandi eða í skipum,
sem urðu að koma við í Bretlandi
á leið sinni til íslands, að þeir slfuld-
bindi sig til þess að flytja ekki vör-
ur þessar eða aðrar vörur, sem kol-
in og saltið var notað til að fram-
leiða, til þjóða þeirra, er í ófiiði
eiga við Bretland, Norðurlanda eða
Hollands. Ennfremur höfðu borist
fregnir um, að það væri ætlun Breta
að hindra það, að islenzkar afurðir
yrðu fluttar austur fyrir hafnbanns-
linu þeirra, þ. e. til Norðurlanda, af
Þýzkalands. Auk þess sóttist erfið-
lega að fá útflutningsleyfi frá Bret-
landi á ýmsum nauðsynjavörum vor-
um, auk kola og salts, t. d. á veið-
arfærum.
Landsstjórnin taldi sér skylt að
reyna að tryggja á einhvern hátt
viðskifti landsmanna betur en út-
lit var fyrir, og reyna að fá sam-
komulag um eitthvert það skipulag
á verzlun vorri og viðskiftum, sem
létti af þeirri óvissu, sem sýndist vera
framundan, umverzlun íslands og
viðskifði við aðrar þjóðir.
Var Sveini alþingismanni Björns-
syni, sem þá var staddur erlendis,
falið að fara til Lundúna og eiga
tal við brezku stjórnina um þessi
efni.
Brezka stjórnin hafði látið uppi
að það væri ákveðinn ásetningur
sinn, að stöðva eftir því sem hún
gæti, allan flutning á flestum is-
lenzkum afurðum austur á bóginn.
En fyrir þessa milligöngu herra
Sveins Björnssonar og málaleitun
hans við brezku stjórnina, hafa feng-
ist ýms vilyrði af hennar hendi, gegn
því að skipað yrði svo fyrir, að skip
sem flyttu farm héðan til úllanda
yrðu eigi afgreidd héðan, nema þau
áður skuldbindi sig til að koma við
á brezkri höfn (þó undantekningar
með skip sem fara til Ameríku, enda
sé brezki ræðismaðurinn hér því
samþykkur), og eru helztu vilyrðin
þessi.
Brezka stjórnin mun ekki hindra
á neinn hátt vöruflutninga héðan til
Bretlands, sambandslands Breta í
ófriðnum og hlutlausra landa, nema
þeirra er liggja að Norðursjónum og
Eystrasalti. Þó verður eigi hindrað
að fluttar verði til Danmerkur þær
íslenzkar afurðir sem notaðar verði
þar í landi eftir neyzluþörfinni þar.
Ef eigi fæst markaður fyrir allar
afurðir landsins í framantöldnm
ófriðarlöndum og hlutlausum lönd-
um, lofar brezka stjórnin að
kaupa afurðirnar af framleiðend-
um og kaupmönnum hér, verði,
sem ákveðið er fyrst í stað til árs-
loka þ. á. Verðið er.ákveðið í krón-
um og varan tekin hér á staðnum,
frítt um borð (fob).
Brezka stjórnin sér um að hing-
að fáist flutt frá Bretlandi það, sem þarf
af kolum, salti, veiðarfærum, síldar-
tunnum, steinolíu, kornvöru, sykxi,
kaffi,lyfjum og öðrum nauðsynjavörum
sem annaðhvort eru ófáanlegar annars
staðar eða hagfeldast þykir að fá frá
Bretlandi.
Brezka stjórnin vill greiða sem
bezt fyrir skjótri afgreiðslu skipa
vorra í brezkutn höfnum framvegis.
Samkomulag þetta hefir verið gert
með vitorði Kaupmannaráðs íslands
og hefir það skiifstofu opua hér í
Reykjavík eftirleiðis. Geta menn
snúið sér þangað til að fá vitneskju
um framangreint vöruverð og að
öðru leyti um vafaatriði, sem risa
kunna út af samkomulagi þessu. Það
hefir og umboðsmann í Lundúnum,
Björn Sigurðsson bankastjóra.
Ennfremur hefir nefnt vöruverð
verið tilkynt öllum lögreglustjórum
landsins.
Bráðabirgðalög
um heimitd handa landsstjórninni til
ráðstafana til tryggingar aðflutningum
til landsinns.
Vér Christian hinn Tiundi o. s. frv.
Gjörum kunnugt: Stjórnarráð Vort
fyrir ísland hefir þegnsamlegast
tjáð Oss, að nauðsynlegt sé nú þeg-
ar að gera ýmsar ráðstafanir til þess
að innflutningur varnings til íslands
frá Bretlandi heftist eigi með öllu,
og verðum Vér að telja brýna nauð-
syn til þess að gefa út bráðabirgða-
lög samkvæmt ir. gr. stjórnarskrár-
innar, um heimild handa landsstjórn-
inni til ráðstafana til tryggingar að-
flutningum landsins.
Því bjóðum Vér svo og skipum:
1. gr. Ráðherra íslands veitist
heimild til að setja með reglugerð
eða reglugerðum þau ákvæði um
verzlun og siglingar til og frá land-
inu, er nauðsynleg þykja til þess að
tryggja aðflutninga til þess. í reglu-
gerð má ákveða sektir fyrir brot á
henni og meðferð mála út af brotum
gegn henni.
2. gr. Lög þessi öðlast þegar
gildi.
Eftir þessu eiga allir hlutaðeigend-
ur að hegða sér.
Reglugjörð
tim ráðstafanir til að tryggja verzlun
landsins.
Samkvæmt heimild í 1. gr. bráða-
birgðalaga 24. mai þ. á., um heimild
handa landsstjórninni til ráðstafana
til tryggingar aðflutningum til lands-
ins, eru hér með sett eftirfarandi
fyrirmæli.
1. gr. Bannað er að flytja út frá
íslandi hverskonar farm eða farm-
hluta, í öðrum skipum en þeim, er
í ferð sinni til ákvörðunarstaðarins
koma við í brezkri höfn. Þetta gild-
ir þó eigi um skip, er héðan fara
beint til Ameriku með farm eða
farmhluta, ef ræðismaður Breta hér
veitir samþykki sitt til þess.
2. gr. Aður en skipa megi farmi
þeim eða farmhluta, er í 1. gr. segir,
út i skip héðan til útlanda, skal
skipstjóri undirrita og afhenda lög-
re^lustíóra eða titnboðsinitnni hms
skuldbindingu um viðkomu í brezkr