Ísafold - 19.07.1916, Síða 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verðárg.
5 kr„ erlendis (T1/^
kr. eða 2 dollarjborg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
XLIII. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 19. júli 1916.
ísafoldarprentsmiðja.
Rítstjári: Dlafur Björnsson.
Talsími nr. 455.
Uppsögn (skrifl.
buHdin við áramót,
er ógild nema kom-
in bó til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandl skuld-
laus vlð blaðið.
53. tölublað
Gullsmiðir
Góðir og reglusamir gullsmiðir geta íengið at-
vinnu víð gullsmiði, um lengri tíma, ef um semur,
nu strax eða M 1. okt.
Semjið sem fyrst við
Jén Sigmundsson gullsmið,
Laugavegi 8, Reykjavík. Sími 383.
AJJ)ýöufél.bókaaaín Templaraa. S kl. 7—B
;Sorgaratjóraskrifstofan opin virka daga 11—3
Bwjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bœjargjaldkerinn Lanfásv. 5 kl. 12—8 og 5—7
íilandsbanki opinn 10—4.
SL.F.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd.—10 siÐd.
Alm. fundir fid. og sd. 81/* síbd.
Landakotskirkja. Quðsþj. 9 og 8 á helgom
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12.
Landsbókasafn 12—3 og 5—8. Útlán 1—8
Landsbúnaöarfólagsskrifatofttn opin frá 12—2
Landsfébirbir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnið bvern virkan dag kl. 12—2
Landssíminn opinn daglangt (8—0) virka dtigo
belga daga 10—12 og 4—7.
TListasafnió opió bvern dag kl. 12- 2
Náttúrngripasaínib opió 1 */»—21/! á sunnnd.
Fóstbúsió opiö virka d. 9—7, snnnnd. 9—1.
Samábyrgó Islands 12—2 og 4—6
.Stjórnarrábs8krif8tofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjaviknr Pósth 8 opinn 8—12.
VlíilstaðahœliÓ. Heimsóknartlmi 12—1
l»jóbmenjasafnió opib bvern dag 12—2.
Vamlaðastar og ódýrastar
Líkkistur
seljum við undirritaðir.
Xistur fyTirliggjandi af ýmsri gerO.
Steingr. Guðmundss. Amtm.stíg 4.
Tryggvi Arnason Njálsg. 9.
Hér með tilkynnist vinum og kunn-
ingjum að minn elskulegi eiginmaður,
Guðmundur Guðmundsson, skósmiður
frá Bjargarsteini á Akranesi andað-
ist á Vifiistöðum 16. þ. m. Eftir hans
beiðni verður líkið flutt til Akraness.
17. júlí 1916.
Björg Gisladóttir.
t
Jón Ólafsson.
20. marz 1850 — 11. júli 1916.
Með honum er i val hniginn
'Nestor islenzkra blaðamanna og sá
Íslendingur, er lengst allra hefir við
blaðastörf fengist, hóf þau þegar
hann var á 18. ári og|sinti þeimgað
heita mátti stöðugt um hálfan fimta
tug ára.
ísafold hefði m. a. af þessum
ástæðum gjarnan viljað flytja itarlega
æfiminningu hans, samda af ein-
hverjum nákunnugum hinum látna,
en þvi miður hefir þess eigi verið
kostur að þessu sinni. En væntan-
lega má eiga von á, að í timariti
því, er J. Ól. sjálfur var útgefandi
að, verði hans minst svo sem sæmir
hinum, sennilega mest ritandi íslend-
ing um síðustu 40—30 ár. Þar
hefir hann sjálfur byrjað að rita æfi-
sögu sina og þar sem hann nú er
fallinn frá, má gera ráð fyrir að
meðútgefendur hans sjái um, að
»æfiþættiræfintýramanns« verði sagðir
á æfi-enda.
»Það er nú ekki fátt, sem drifið
hefir á daga Jtans« — mátti oft
heyra um Jón Ólafsson sagt í lif-
anda lifi, er talið barst að honum.
Og það var orð og að sönnu. Tvis-
var sinnum landflótta á unga aldri
fyrir blaðamensku-vígaferli, landkönn-
uður um óbygðir Vesturheims, þing-
maður á íslandi bæði fyr og siðar,
konungkjörinn og þjóðkjörinn, dvaldi
langvistum i Ameríku hvað eftir ann-
annað og fekst við margskonar störf,
ritstjóri austan hafs og vestan margra
blaða og tímarita — og loks á æfi-
kvöldi sínu horfinn inn í kyrláta
iðju vísindamanusins við samning
margra ára verks, orðabókarbákns
yfir islerzka tungu, sem haun mun
hafa verið búinn að taka ástfóstri við,
en var kvaddur frá í miðjum klíð-
um.
Hér skal nú í stuttu .rnáli getið
helztu æfiatriða Jóns Olafssonar.
Hann var fæddur á Kolfreyj,ustað
í Fáskrúðsfirði þ. 20 maiz 1850 og
voru foreldrar hans Ölafur prestur
og sálmnskdld Indriðason (d. 1S61)
og síðari kona hans Þorbjörg Jóns-
dóttir, (d. 1911, silfursmiðs i Döl-
um Guðmundssonar). Var Jón eins
og kunnugt er hálfbróðir Páls skálds
Ólafssonar (d. 1903). Annað hálf-
systkini Jóns var Anna kona Sigur-
geirs prests Pálssonar, móðir Stefan-
íu konu Sæmundar í Hraungerði.
Var Jón þann veg ömmubróðir Geirs
vígslubiskups á Akureyri og þeirra
bræðra.
Um æskuár sín hefir Jón ritað it-
arlega i æfiminningum þeim, sem ú:
eru komnar í Iðanni og vísum vér
til þeirra i því atriði.
Árið 1863 gekk Jón í latinuskól-
ann og var þar sambekkja m. a. þeim
Birni heitnum Jónssyni, Birni M.
Ólsen prófessor, og Valdimari Briem
vigsiubiskupi. Hann lauk sarnt eigi
burtfararprófi, því að »blek-brandur-
inn« var búinn að gera hann að
blaðamanni, áður en tími entilst til
þess. Blnðið »Baldnr« — fyrsta, en
ekki síðasta blað Jóns Ólafssonar,
hóf göngu sina þ. 8. jan. 186Ö og
hélt hann því úti frá 1868—1870.
Sást hann ekki fyrir i blaðamensk-
unni þá heldur en oft ella. Á tví-
tugsafmæli sinu þ. 20. marz 1870
birti hann í Baldri byltingarbrag sinn
hinti nafnkunca ilslendingabrag* og
átti þá ekki meiri hófstiilingamönnum
að mæta í valdasessi hér en svo, að
hann var lögsóttur fyrir »crimen
laesæ majestatis* — móðgun við
sjálfan kónginn, og dæmdur í und-
irrétti. Vegna þessa dóms fór hann
landflótta fyrsta sinni -— og hélt til
Noregs, áður en dómur félli við efri
dómstói. í þeirri utanför kyntist
hann m. a. Björnstjerne Björnson og
Kristóter Janson. Síðar þýddi hann
af snild sumar smásögur Björnsons,
svo sem Kátan pilt og Sigrúnu á
Sunuuhvoli, sem hvottteggja eru orð-
in dýrtmetin alþýðueign í hinum
ágæta íslenzkubúningi J. Ó.
Um »hátignar-móðgunina« fór
svo í yfirrétti, að J. Ól. var sýkn-
aður og hvarf hann þá heim aftur
og byrjaði enn á blaðamensku 1872.
Hét það blað »Göngu-Hrólfur< og
kom út frá jólum 1872 til miðs
júlímánaðar 1873, en ritstjórinn hafði
A því tímabili’ átt svo sökótt við
stiftamtmann, sem þá var Hilmar
Finsen, að hann var dæmdur i fjár-
sektir og fangelsi og útkoma blaðs-
ins bönnuð með öllu. Út ifr þess-
um blað-ryskingum varð J. Ól. Iand-
flótta öðru sinni og fór nú til Vest-
urheims og dvaldist þar nær 2 ár,
ferðaðist þá um Alaska og reit bók
um þá för.
Á ið 1875 kom hann út enn,
dvaldist um hríð í Reykjavík, en
hélt næsta ár til Khafnar og hafði
þar vetrarvist. Vorið 1877 stofnaði
hann prentsmiðju á Eskifirði og
blaðið »Skuld«, sem hann gaf út á
Eskifirði frá 187)7—1880, i Kaup-
mannahöfn 3 fyrstu mánuðina 1881
og í Reykjavík frá ársbyrjun 1882
þangsð til í febrúar 1883, en þá frá
áramótum hafði hann tekið við blað-
inu »Þjóðólfi« og var ritstjóri þess
til ársloka 1885.
Árin 1886—1890 dvaldist hann í
Reykjavík, við ritstörí, kensiu, bók-
sölu og prentsmiðjustjórn.
Þingmaður var hann kosinn í Suð-
ur-Múlasýslu 1881 og hélt því sæti
þangað til hann árið 1890 sagði
henni af sér, með þvi að hann þá
fluttist til Vesturheims.
Um Vesturheimsför sína 1890
segir J. ÓI. sjálfur í samsætisræðu í
skilnaðarveizlu, sem honum þá var
haldin, að hann færi »eftir sjálfs sin
kjöri« gagnstætt því sem orðið hafi
1870 og 1873, en fari þó nauðugur,
»en eg hefi kosið mér þenna kost, mest
vegna barnanna minna, sem mig
langar ekki til, að þurfi að iifa mina
æfi upp aftur*.
, •
Hann kvaddi í þessu samsæti Is-
land með hinni kunnu vísu sinni:
»Eg kveð þig ísland, verði þér alt
að veg
og veiti guð þér stóra framtíð enn
og marga sonu, er elska þig sem eg,
en eru meiri hófstillingarmennc.
Jón Ólafsson hafði starfað mikið
að opinberum málum áratuginn 1880
—1890. Hann var einhver mesti
starfsmaður á þingbekkjunum, hlað-
inn nefndarstörfum og framsögum í
ótal málum og átti sjálfur frumkvæði
að mörgum og yrði það oflangt upp
að telja. Við bæjar- og íélagsmál
var J. Ól. og mikið riðinn þessi
árin. Hann átti t. d. mikinn þátt í
stofnun og framsókn Goodtemplar-
reglunnar fyrstu ár hennar, enda
héldu Goodtemplarar honum skiln-
aðarsamsæti fjölment á fertugsafmæli
hans, skömmu áður en hann fór
▼estur um haf.
Vestra dvaldist Jón næstu 7 árin
og hafði með höndum ritstjórn bæði
»Lögbergs« (ásamt Einari H. Kvar-
an) og »Heimskringlu«, var síðan
riðinn við blöð Skandinava í Chicago
og hafði einnig starf við bókasöfn,
fyrst Field Columbian Museum og
síðar Newberry-bókasafnið.
En hugurinti stefndi jafnan heim
til Fróns og til Reykjavíkur kom
Jón 1897 og dvaldist siðan í höf-
uðstaðnum til æfiloka. ‘Hann gaf
útblaðið »NýjuÖldina« 1897—1899
og héit þar fram miðlunarstefnunni
frá 1899, sem hann hafði verið aðal-
forkólfur fyrir á sinni tíð1).
J) Um þá stefnu »Nýju-Aldarinn-
ar« orti Þorst. heit. Erlingsson:
Jón minn lengi liggur á
leiðast mundi kríu —
að vera að unga út eggjum frá
89.
Frá 1899—1903 hafði Jón ýms
störf fyrir Landsbókasafnið, stofnaði
einnig prentsmiðju, er hann síðar
seldi D. Östlund og hafði bóka- og
pappírssölu. En 1903 gerðist hann
ritstjóri blaðsins »Reykjavik« og var
það til ársloka 1907 og aftur um
tíma árið 1910 og reit eftir það
flestar stjórnmálagreinar í blaðið —
unz hann eftir þing 1913 slepti öll-
um stjórnmála-afskiftum — og tók
að gefa sig allan við samning ís-
lenzku orðbókarinnar, sem við dauða
hans mun hafa verið fullgerð fram í
stafinn D.
Enn er ógetið, að Jón Ólafsson
var þingmaður konungkjörinn 1905,
en sagði þeirri þingmensku af sér í
þinglok. En svo var hann kjörinn
þingmaður Sunnmýlinga 1908 og
sat á þingi 1909, 1911, 1912 og
1913 í þeirra umboði, en bauð sig
eigi frara 1914.
Kona J. Ól., sem lifir hann, er
Helga Eiríksdóttir frá Karlsskála í
Reyðarfirði og eru 4 börn þeirra á
lífi: Ólafur, tannlæknir í Chicago,
Sigríður, gift Agústi prófessor Bjama-
son, Gisli símstjóri í Reykjavík og
Páll stúdent, við t«nnlæknisnám í
Chicago.
Af þessum æfiatriða-molum Jóns
Ólafssonar má ráða hve tilbreytinga-
rik saga er af honum, og mun þó
margt ótint til, þar sem þann er
þetta ritar brestur bæði kunnugleik
eg heimildir.
Mörg ritstörf liggja eftir Jón utan
biaðamenskunnar. T. d. þýddi hann
fyrir mörgum árum bók Stuarts
Mill: »Um frelsið*, ritað Viðskifta-
fræði, sem notuð er til keDslu við
Vezlunarskólaun, Móðurmálsbókina,
hina stærri og hina minni, sem margir
telja — einkum hina minni —
hentugustu keDslubók í íslenzkri
málfræði fyrir skólana. .. Ritgerðum
hefir hann og stráð um sig í tíma-
ritum, einkum í Andvára, fyr og
síðar og þá helzt um auðfræþi-efni
og þjóðskipunar, og raunar lika um
stjórnmáladeilur dagsins, þegar svo
hefir borið undir.
Loks er ógetið kvæðasafna hans,
sem út hafa komið í 2 eða 3 útgáf-
um og eru í þeim mörg þjóðkunn
kvæði.
Það er mikið rúm, sem J. ÓI.
hefir skipað um nær hálfa öld í bók-