Ísafold - 26.07.1916, Side 1

3 Kemur út tvisvar
’ t í viku. Verðárg.
i 5 kr., erlendis 7l/2
' • kr. eða 2 dollarjborg-
-; ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
,1 Lausasala 5 a. eint.
XLIII. árg.
ísafoldarprentsmiðja. Ritstjári: Ólafur Björnsson. Talsími nr. 455.
Reykjavík, miðvikudaginn 26. júli 1916.
Uppsögn (skrlfl.
bimdln við áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
só kaupandi skuld-
laus við blaðlð.
55. tölublað
Bókhaldari.
Æíður bókhaldari getur íengið góða stöðu hér i bæn-
um á komandi hausti.
Tilboð með launakrötu merkt: »Æfður bókhaldari*
sendist sem fyrst á skrifstotu þessa blaðs.
AlþýöuféLbókaBafn Templaras. 8 kl. 7—9
iBorgaratjóraskrifstofan opin virka daga 11—8
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og i—17
Bsejargjaldkerinn Laufásv. 5 kl. 12—8 og í—7
íalandsbanki opinn 10—4.
ILF.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd,—10 slöd.
Alm. fundir fid. og sd. 8*/a sibd.
Landakotskirkja. Guósþj. 9 og 6 á heigum
Iiandakotsspitali f. sjákravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—3. Bankastj. 10—12.
Tiandsbókasafn 12—8 og 6—8. Útlán 1—8
Lar.dsbúnaðarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhirðir 10—2 og 5—6.
XiK&dsskjalasafnið hvern virkan dag kl. 12—2
Landssiminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
IListasafnið opið hvern dag kl. 12—2
Káttúrngripa8afnið opið 1 ^/a—2*/a á sunnnd.
Pósthúsið opið virka ,d. 9—7, snnnud. 9—1.
Samábyrgð Islands 12—2 og 4—8
Stjórnarráðsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjavlkur Pósth. 8 opinn 8—12.
Vifilstaðahælið. Heimsóknartimi 12—1
Þjóðmenjasafnið opið hvern dag 12—2.
Enn um brezka
verzlunarsamkomulagið
Blað B. Kr. »Landið« hefir full-
yrt, að samkomulagið við Breta kost-
aði ísland margar miljónir króna, af
því að vöruverðið væri svo lágt.
Samkomulagið girti fyrir markað við
Isforðurlönd o. s. frv.
Samkomulagið veldur engu þessu
tapi. Það girðir eigi fyrir frjálsan
markað við Norðurlönd. Ákvæði
Bandamanna um að stöðva vörur
héðan til allra þeirra landa, er gætu
aftur komið þeim til Þjóðverja, girðir
fyrir markaðinn. Vér ráðum alls
-eigi yfir þvi, þótt Bretar stöðvi skip
vor og taki farmana úr þeim. Það
Teit hvert mannsbarn á íslandi.
Og samkomulagið veldur því ekki
fieldur, að vérðið lækkar. Því valda
þegar allar þær skuldbindingar, sem
íslenzkir kaupmenn og framleiðendur
urðu að undirrita til þess að-fá vörur
frá Englandi og til þess að Englend-
ingar sleptu fram hjá sér ýmsum
-vörum, er vér kaupum annarsstaðar
að. Steinolíufélagið og aðrir, sem
olíu selja, hafa t. d. orðið að skuld-
binda sig gagnvart Bretum til þess
að selja engum olíu, nema hann
skuldbindi sig, að viðlögðum sektum,
að setja sínum kaupendum sams-
konar skilmála, að sá, er keypti olí-
una af félaginu undirgengist að láta
ukkert af þeim fiski, sem veiddur
væri á bát, er olíuna notaði, til
Norðurlanda. Sama er um kol, salt,
striga, veiðarfæri o. s. frv.
Markaðurinn var því lokaður bæði
vegna hafnbanns Breta og skuldbind-
inga kaupmanna. »Landið« hefir ef
til viU skákað í því hróksvaldi, að
íslenzkir kaupmenn mundu brjóta
allar þessar skuldbindingar.
En sú ástæða, þótt sönn væri,
sem ekki er, er þó jafnónýt og
aðrar ástæður »Landsins«, því að
Bretar gæta skipanna héðan og taka
farmana úr þeim, ef ætlunin er að
flytja þá til Norðurlanda.
Það er þvi siður en svo, að tjón
hafi verið unnið með samkomulag-
inu.
Hvernig hefði farið, ef ekkert hefði
verið gert af hálfu islenzku stjórn-
arinnar?
Þannig:
i. Að landsmenn hefðu alls eigi
getað komið vörum sínum út
úr landinu, því að enginn kaup-
andi hefði verið til.
2. Að vét hefðum engar nauðsynjar
fengið frá Bretlandi, svo sem
kol og salt, veiðatfæri, tunnur
o. s. frv., hvorttveggja sam-
kvæmt skýlausum yfirlýsmgum
Breta.
Og hver hefði svo afleiðingin
orðið af þessu?
Sú, að atvinnuvegir vorir hefðu
um tima lagst í auðn. Botnvörpunga-
eigendur hefðu annaðhvort orðið að
selja flota sinn eða leggja honupa
upp. Vér hefðum farið á mis við
alla þá atvinnu, sem hann hefir
veitt. Sama hefði orðið um mótor-
bátaútveginn.
í stað þess gerir samkomulagið
það að verkum, að atvinnuvegir
þessir geta haldið áfram. Einn
stærsti útgerðarmaðurinn sagði t. d.
nýlega, að aldrei hefði hann verið
eins viss með að fá ágóða af sild-
veiðum sinna skipa sem í sumar.
Að vísu væri síldarverðið eigi jafn-
hátt og það sem það hefði verið
hæst í fyrra, en það væri víst og
áhættan því engin.
Og verkin sýna merkin. Eng
um hefir dottið í hug að hætta eða
minka útveginn, heldur þvert á
móti.
Hvernig sem »Landið« ærist og
vill gera stjórnina og alla aðra, sem
að samkomulagi þessu hafa unnið,
svívirðilega og tortryggilega, mun
það koma í Ijós, að þeir eiga alt
annað skilið. Og þótt blaðið kunni
í svip að vinna í fylgi með ósann-
indum sínum og rangfærslum i
þessu máli, munu þeir timar koma,
að augu manna opnist, og þeir
munu sjá, hversu góður leiðtogi
blaðið hefir verið.
Þorqnjr.
Bændur svara.
Veltiár. — Dýrtíð.
Eftir sira Magnús Bl. Jónsson i Yallanesi.
•Yarðar mest til allra orOa,
aö undirstaða rétt sé fundin.«
(Nl.).
Tilgangur minn var að bera sam-
an afkomu áranna 1914 og 1913
fyrir landbú. Og þessi tvö dæmi
ættu að geta skýrt það, að afkoman
májj heita hin sama. Verðhækkun
innlendu vörunnar jafnar upp verð-
hækkun hinnar útlendu. En heldur
ekki meira, eða sama sem ekkí. En
dæmin sýna meira. Þau sýna það,
að hvert það bú, sem i meðalári að
eins hefir tekjur fyrir árlegum nauð-
synjum, og ekkert um fram, það
stendur hér um bil nákvæmlega eins
að vigi 1915. Hefir heldur engan
afgang þá. Og þetta jafnt, hvort
sem búið er stærra eða smærra. Að
eins þau bú, sem í meðalárferði hafa
afgang af tekjum, frá árlegum nauð-
synjum — gróðabú — hafa hag af
verðbreytingunni 19x5. Hver lógun-
ar kind,_ sem afgangs er b'úþörfum,
er verð meiri 1915. Og sá verð-
munur er gróði, stafandi af heims-
styrjöldinni. Það eru þessi bú, og
einhleypt, fjáreigandi fólk, sem um
gróða er að tala hjá.
Alt þetta gum af stórgróða bænda
alment, er því hrein vanþekking og
athugaleysi. Það mátti tala um
gróðurvöxt á þeim búum, sem undan-
farið Jiafa grætt. En hve mörg eru
þau? Að eins sáralítiil minni hluti,
því miður. Hins vegar eru til ein-
stöku bú, sem hafa stórgrætt þetta
ár — á mælikvarða íslenzks bú-
skapar —. Er það einkum, þar sem
lítil eða'engin ómegð er og tiltölu-
lega fáir, fullvinnandi menn vinna
fyrir stórum sauðbúum. Og eg býst
við, að það séu fregnir af einhverj-
um fáeinum slíkum gróðabúum, sem
hleypt hafa af stað öllum þessum
gróðavindi.
En það væri jafn réttlátt að leggja
skatt á bændur yfirleitt með hlið-
sjón af slikum búum, eins og ef
skattleggja ætti sjávarútveginn með
hliðsjón af gróða fárra botnvörp-
unga.
Sögur hafa og gengið um það,
að einstaka stórbændur hafi selt fé
siðastliðið haust fyrir stórfé, sem
hér er kallað. Og eg þekki dæmi
þess. En aðgætandi er, að þar mun
víðast vera meira í en ársarður bú-
anna. Meira eða minna selt af stofn-
inum, bæði af ám og einkum sauð-
ir — víða seldir allir. Sum staðar
auk þess sVO mikið af lömbum, að
ekki er sett á viðhald fyrir ærstofn-
inn. Til þessa freistar hið háa verð.
En hversu holt það er fyrir land-
búnaðinn, er annað mál. Því minni
verður arðurinn af peningaverði fjár-
ins, jafnvel þessu háa verði, i fram-
tíðinni, en af fénu sjálfu, þó miðað
sé að eins við meðalárferði.
En að skattleggja slíka höfuðstóls-
sölu, og þó einkum að láta hana
verða hvöt til skattlagingar á land-
búnaðinn yfirleitt, er varhugavert.
Það væri, að því er mér skilst sama
ssm að láta útgerðarfélögin eigi að
eins greiða útflutningsgjald af afla
sinum á botnvörpungana, heldur lika
af skipunum sjálfum, sem; þau kynnu
að freistast til að selja út, vegna
hins háa skipaverðs, sem nú er.
Með þessu, sem eg hef sagt hér
að framan, er eg alls ekki að berja
mér fyrir hönd landbúnaðarmanna.
Siður en svo. Árið 1914 var eitt
hið bezta verzlunarár fyrir þá, sem
sem eg hef þekt. Og árið 1915 er
ekki verra, að jafnaði, máske heldur
betra. — En velti-ár er það ekki,
fremur en árin 1913 —14, nema þá
fyrir fáeina menn búandi, og bú-
lausa fjáreigendur. Hins vegar er
mér það ljóst, að erfitt er árferðið
þeim, sem fyrir peninga eiga að lifa,
og ekki framleiða neitt. Hjá þeim er
auðvitað dýrtíð. Það er að segja, að
svo ,ankll*leyti, sem verkalaun hafa
ekki hækkað i hlutfalli við annað.
Og þó einkennilegt sé, þá lítur út
fyrir, að þau hafi einna minst hækk-
að í höfuðstaðnum. Og þar «ru þó
margir, sem stórgræða, eigi siður en
bændurnir, og ættu því að geta borg-
að verkafólki sínu svo, að það gæti
hjarað. Hér eystra hafa verkalaun
stigið mikið, enda verður ekki vart
við dýrðtiðarsón úr kauptúnunum,
enn sem komið er.
En hvað sem þvi líður, þá er af-
koma bænda sjálfsagt mikið betri en
þessa fólkS, árið 1915. Enda hefir
ekki orðið vart við verulega óánægju
með þetta útflutningsgjald, sem á
komst, meðal bænda. Sjálfsagt, af
þvi þeir telja afkomu sina betri en
hinna, jafnvel þó um engan gróða
sé að tala hjá flestum þeirra.
Við hinu hafa margir hleypt brún-
um, að heimta tífalt hærra gjald. Og
það talið bara örlítill hluti af stór-
gróða bænda, sem þeir ættu mögl-
unarlaust að miðla þurfandi sam-
þegnum. Það er þessi tröllasaga um
stórgróðann, sem allir risu öndverð-
n á móti. Tröllasagan um gróð-
ann, sem ekki var til, nema með
sárfáum undantekningum. Hann
þurfti og þarf að hrekja. En — bezt
hefði verið að hún hefði aldrei ver-
ið til.
Mundi nú ekki vera eitthvað
svipað við sjávarsíðuna ? Egefastum,
að afkoma sjómanna hér á Austur-
landi hafi verið nokkru betri 1915
en 1914. Liklega öllu fremur verri,
alment yfir. Ætli gróðahugmyndin
þar eigi ekki að talsvert miklu leyti,
rót sína í góðri afkomu tiltölulegra
fárra stórra útgerðarmanna eða fé-
laga (botnvörpunga, sildarútgerða og
nokkurra stærri mótor-útgerða) ?
Það væri æskilegt að sjá, frá sjó-
mönnum og útgerðarmönnum, sam-
anburð á árinu 1915 við undanfarin
ár, i líkingu við samanburð minn á
landbúnnum.
Þá kemur spurningin: Var það
stéttar-hagsmunapólitík, sem réð
framkomu þingbændanna 1915?
Samanburður minn kveður nei við
þeirri spurningu. Framkoma þeirra
stafaði af betri þekkingu á hag og
gjaldþoli framleiðenda. Ög hið svo-
nefnda »bændavald« varð til þess að
bjarga við máli, sem í óefni var
stefnt.
En þetta leiðir til annarar spurn-
ingar: Var með þessu máli, á þingi,
hafin stéttabarátta í landinu? Eða
þurfti það eða þarf að verða til þess
að mynda stéttarig milli framleið-
enda og ekki framleiðenda ? Þetta
var alt undir meðferð málsins
komið.
Frumvarp bjargráðanefndar var
ekki bendlað við stéttahagsmuni, i
umdæmi manna, og heldur ekki
meðferð þingmanna í neðri deild á
því. Þetta hvorugt hafði þar valdið
stéttaríg, enda hvorugt, að minu áliti
og margra fleiri, bygt á stétta-
hagsmuna-hvötum. Öðru máli er
að gegna um ummæli ýmsra blaða
um málið. Þau telja framkomu þing-
bænda bygða á þessum hvötum, og
liggja þeim mjög á hálsi fyrir. Þau
gera málið að stétta-ágreiningsmáli,
og vilja, i tíma, taka fyrir kverk-
ar á þessum nýja vágesti, sem
kominn er inn í þingið — stétta-
rígnnm. En þau vinna hið gagn-
stæða fví, sem þau ætla sér. Þau,
einmitt þau, byrja á þvi, að vekja
upp stéttaríg, sem eg hygg, að ekki
hafi verið til áður, hvorki innan
þings, né utan. Eg er þess fullviss,
að ummæli þeirra eru þó ekki í
þessu skyni framkomin, heldur þvert
á móti, til þess að fyrirbyggja stétta-
rfgshættuna — í góðu skyni gerð.
Blaðadómar þessir hafa að vísu ekki
skapað neinn kala til annara stétta,
eða löngun til ágengni við þær, en
þeir hafa vakið þá hugsun hjá fjölda
framleiðenda, að þeír þyrftu að
vera á verði gegn hagsmunapólitík
annars staðar frá.
Þetta er því það, sem blaðadóm-
arnir hafa áunnið — sjálfsagt þvert
á móti tilætlun — ekki máske al-
varlegur stéttarígur, en þá vaknandi
stétta-tortrygni. Hún hefir á ýmsan
hátt stungið upp höfðinu í vetur,
þar á meðal við undirbúning þing-
kosninga.
Þetta sýnir, hversu afar-varkár
blöðin þurfa að vera í dómum sín-
um um svona löguð mál. Hversn
nauðsyniegt er að byggja á réttri
undirstöðu. Þau geta haft góð og
heillavænleg áhrif á málefnin, ef þau
vanda vel til. En þau geta lika haft
óholl áhrif.
Eg veit, að blaðamenska er vanda-
samt og ábyrgðarmikið starf. Það á
líka svo að vera. En því nauðsyn-
legra er, að málin séu krufin til
mergjar, áður en lagður er dómur á
stefnur manna í þeim.
Ákúrur þær, sem þingbændur fá
út af þessu máli, eru óverðskuldað-
ar. En þær, með öllu þvi, sem sagt
er i sambandi við þær, eru mæta-
vel lagaðar, til þess að vekja á aðra
hlið öfundarkala og á hina gremju
yfir tilefnislausri árás. — Þannig
líta margir á það. En slíkur kali er
mjög er athugaverður, og getur vart
til neins góðs leitt.
Eg er fyllilega sammála ísafold
um það, að stéttarigur eða stétta-
barátta hér á landi sé hættuleg og
ástæðulaus, og þá eins barátta eða
rígur á milli kauptúna og sveita.
En þegar kalinn er einu sinni vakn-
aður, þá er að eins eitt ráð til, til
að kæfa hann niður aftur, eða draga
úr honum. Og þetta ráð er, að sýna
frarn á það með rökum, að orsökin
til hans hafi í rauninni aldrei verið