Ísafold - 16.08.1916, Side 1

Kemur út tvisvar
í viku. Verð árg.
5 kr., erlendis 7J/2
kr. eða 2 dollar;borg-
ist fyrir miðjan júlí
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.
XLIII. árg.
ísafoldarprentsmiðja. Ritstjóri: Ólafur Björnsson. Talsími nr. 455.
Reykjavík, miðvikudaginn ié. ágúst 1916.
Uppsögn (skrlfl.
bundin vlð áramót,
er ógild nema kom-
in só til útgefanda
fyrlr 1. oktbr. og
sé kaupandl skuld-
laus vlð blaðlð.
60. tölublað
Við geymum feðra okkar óð og sögur
sem orkugjafa’ í þjóðarlífsins stríð.
En sífelt opnast útsýn ný og fögur
um andans starfasvæði himinvíð.
Af vopnabarði
er ei vaxinn upp
orðstír íslendinga.
En frægð þeirra
er af fræðimönnum
III. RECITATIV.
Þannig byrjaði
hinn þjóðkunni
faðir þessa félags,
ungur, einförull
útlendingur,
og af skáldum sköpuð. ávarp til íslendinga.
Frá fornu hefur
við fræði alist
islenzk alþýða,
og niðjum víkinga
Norðurlanda
kent þeirra mæðra mál.
Þetta er heiður,
sem hefja skal
ísland I áliti heimsins.
Þetta er arfur,
sem ávaxta skal
og gæta, en aldrei glata.
fafnframt skal upplýsing
alþýðunnar
glæða með gagnlegum
ritum.
Finnur leiðir
sá, er fræði nam.
En »blindur er bóklaus
maður«.
Landsmönnum þótti,
er þeir litu á málið,
vel og af viti mælt.
— Með þökker nú geymt
þjóðar-ávarp
Rasks, frá Reynivöllum.
Aldrei fyrri
hafði okkar land
betri gestur gist.
All vildi hann skilja,
öllu kynnast,
hið beztaúrrústum reisa.
Leit hann á þjóðar
líf og sögu
glöggu gests auga,
mælti mál vort
og minningum kyntist
eins og innborinn væri.
IV. KÓR
Þvi mun þjöð vor
þennan mann
ætíð í heiðri hafa,
og í efstu röð
meðal íslands vina
rita nafnið: Rask.
Arni Helgason!
þér ber einnig lof
og.þjóðar þökk að færa.
Minst verður ekki
þessa mentafélags
án þess að nafn þitt sé
nefnt.
Glöggur, gætinn
og giftudrjúgur
og ötull í öllum ráðum
varst þú stoð
og stytta hins unga
félags þess fyrstu spor,
Lýst sé nú
yfir légstöðum ykkar
þjóðar lofi og þökkum,
beggja fyrstu
brautryðjenda
og forseta félags vors!
Lifi lærdómsins ment! Hverfur öld eftir öld
Það sé lýðunum kent: bak við tímanna tjöld,
hún sé lyftistöng menning og hag! en hún týnist ei samt fyrir því.
Fyrir fræðanna ljós Sólin öld eftir öld
hljóti frægðir og hrós hnigur kvöld eftir kvöld,
þeir sem félag vort minnist i dag! en hún kemur fram aftur sem ný.
Það er hróður
og höfuðstyrkur
máls vorrar þjóðar
og menningar,
og óslitnir þræðir
um örlaga vef
ná frá fornöld
til nútima.
Því að málið
frá morgni landsbygðar
er óbreytt að mestu
enn í dag, •
svo þjóðleg bókvisi
þúsund ára
liggur opin
fyrir lesendum.
Standa til minnis
sem steinvarðar
um félags vors starfsemi
á fyrsta skeiði:
Sagnaiit Sturlu
hins stórvitra
og Árbækur hins fróða
Espólíns.
Lengi mun og
með lofi verða
getið Björns verka
V. RECITATIV.
Gunnlaugssonar,
félagsins starfsmanns,
er fyrstur gerði
uppdrátt íslands
i einni heild.
Og hann, sem hjá Óðni
og á Ólymp nam
orðlist, -— Sveinbjarnar
Egilssonar,
er setti á Háva mál
Hómers ljóð,
og Völuspá
á Vergils tungu.
En fremur öðrum
skyldi forsetans
minst, er var allra
mestur i starfi,
leiðtogi lýðs *
i löngu stríði
og fremstur starfsmaður
félags vors.
Menjar um starf hans
það margar ber,
er aldrei vék
frá verki hálfu.
Seint mun orðstir
hjá íslendingum
VI. KÓR.
réna Jóns
frá Rafnseyri.
Lifi lof þeirra
er undir leiðum hvíla
og þökkum sé lýst
fyrir þeirra starf.
En minnumst og hin
að menn eru á lifi,
sem sæti hinna dánu
með sæmd skipa.
Þvi enn sem fyrri
á félag vort
andans áhuga
og ástsæld þjóðar,
og nýta starfsmenn
og nafnfræga,
sem eftirkomandi.
aldir minnast.
Siung rís
sól úr hafi,
alt til að upplýsa
og endurfæða.
Lof sé þér, drottins
Ijósgjafi
og yngjandi aflgjafi,
eilífa sól!
Aldarafmæli
Bókmenfafólagsins
í gær voru liðin hundrað ár frá
eiginlegum stofndegi hins islenzka
Bókmentafélags og var þess atburð-
ar minst með sérstakri viðhöfn i
neðrideildar sal alþingis stundu eftir
hádegi.
Aður — um morguninn — hafði
stjórn Bókmentafélagsins farið suð-
ur að Görðum á Alftanesi og minst
hins fyrsta forseta Reykjavíkurdeildar-
innar Arna biskups Helgasonar með
því að leggja á leiði hans fagran
blómsveig og jafnframt beðið Þor-
vald prófessor Thoroddsen í Kaup-
mannahöfn að sjá um, að sama yrði
.gert til minningar um frumstofn-
anda félagsins málfræðinginn Rasmus
Kristján Rask á leiði hans i Kaup-
mannahöfn.
Minningarhátíðin hófst með því
að sunginn var fyrsti kafli af kvæða-
flokki Þorsteins Gíslasonar, sem
prentaður er hér í blaðinu. Því
næst fór Jón sagnfræðingur Jónsson
með tvo næstu kafla; þá var sung-
inn 4. kaflinn og síðan fór Jón
sagnfræðingur með 5. kaflann og að
því loknu sté forseti Bókmenta-
félagsins Bjorn M. Ólsen prófessor í
ræðustólinn og flutti ítarlegt erindi
um sögu félagsins. Stendur til að
það birtist í heild sinni í aldar-
aftnælisminningarritinu og fyrir því
er hér birt að eins örstutt ágrip.
Forseti fór fyrst með hið fagra
erindi Steingríms Thorsteinssonar frá
fimtiu ára afmæli félagsins. Nú hefði
félagið náð 100 ára aldri og ætti
vel við að renna huganum yfir liðið
æfiskeið þess við þann merkistein.
Árið 1813 hefði Rask komið til
Islands — fullur ástar á tungu vorri
og um fram alt hugað um að kynn-
ast hinu lifandi máli, en brugðið
heldur en ekki í brún við að kynn-
ast meðferð íslenzkunnar í höfuð-
staðnum og ritað út úr því vini
sínum Bjarna, síðar amtmanni Þor-
steinssyni hið merka bréf um hnign-
un íslenzkunnar, þar sem hann segir
m. a., að beztu menn í Reykjavík
tali annaðhvort orð danskt og að
rammar skorður verði að reisa við,
ef islenzkan eigi ekki að týnast niður
á stuttum tíma. betta bréf taldi
ræðumaður vísirinn til stofnunar fé-
lagsins. En fullráðið hafi þáð verið,
er Rask heimsótti vin sinn Árna
Helgason á Reynivöllum næsta vetur
og sendi frá þeim hið nafnkunna
Reynivalla-ávarp.
Þrátt fyrir mikla erfiðleika bæði.
vegna ríkjandi styrjaldar, afarerfiðra
samgangna o. s. frv. hefði þeim
tekist að koma félagsáforminu á veg,
einnig -með stuðningi Geirs biskups.
Svo hefðu undirtektir verið góðar,
að fyrsta árið voru goldnir til fé-
lagsins 1550 ríkisdalir frá íslandi og
850 ríkisdalir frá útlöndum og það
án þess nokkuð kæmi i aðra hönd,
því félagsmenn urðu fram til 1845
að kaupa allar félagsbækur fullu verði.
Lengi frameftir hafði Hafnardeild-
in veríð aðaldeildin í rauninni, enda
þótt stofnandi félagsins, Rask,
hefði — danskur maðurinn — gert
svo ráð fyrir, að lleykjavikurdeildin
skyldi vera það.
Þetta hefði þó eigi verið óeðli-
legt sökum þess, hvernig ástæður
hefðu verið, miklum mun hægra um
vik bæði um prentun og útsending
bóka út um landið frá Khöfn.
Ræðumaður bað fundarmenn minn-
ast þeirra Rasks og Arna Helgason-
ar með því að standa upp og var
það gert.
Sögu félagsins skifti forseti i þrjú
tlmabil, hið fyrsta frá stofnun þess
og til 1831, er Jón Sigurðsson tók
við forsetadæmi í Hafnardeildinni,
hið annað 1851—1879, Jóns Sig-
urðssonar öldina, og hið þriðja frá
í879—vorra daga, er hann nefndi
heimflutnings-baráttuthnabilið, er end-
aði með sameiningu beggja deilda hér
í höfuðstaðnum 1911.
Lýsti hann nákvæmlega einkenn-
um hvers tímabils og einkum því,
hve eðlilega þungamiðja íélagsins
fluttist heim siðustu áratugi. Skýrði
og frá merkari vísinda- og bókmenta-
starfsemi félagsins á hverju tímabili,
m. a. stuðningi þess við uppmæling-
ar Björns Gunnlaugssonar á íslandi
árin 1830—1845, útgáfu merkis-
sagnarita fyrir ísland á dögum Jóns
Sigurðssonar og handritasöfnun þess
á sama tima, er jókst frá 37 hand-
ritum í byrjun forsetatiðar J. S. upp
i 1217 handrit árið 1885, sem nú
eru öll varðveitt í Landsbókasafninu.
Forseti þakkaði öllum fyrirrennur-
um sínum og öðrum embættismönn-
um félagsins vel unnið starf. Taldi
víst, að stofnendur félagsins, er lagt
hefðu mesta áherzluna á, að »við-
halda<s. íslenzkri tungu, mundu nú
ánægðir með, hve vel reifabarn þeirra
hefði dafnað þessi 100 ár og unnið
íslenzkum bókmentum mikið gagn.
Þá lýsti forseti kjöri heiðursfélaga,
er voru 12 alls á þessu aldarafmæl-
isári og meðal þeirra hinir dönsku
prófessorar Vilhelm Thomsen og
Axel Olrik, Norðmennirnir J. E. Sars
og Hjalmar Falck, Axel Koch pró-
fessor í Lundi, W. Craigie prófessor
í Oxford, Pauí Hermann hinn þýzki,
Jón prófastur Jónsson á Stafafelli,
dr. Jón Þorkelsson o. fl.
Þá las forseti upp heillaóskaskeyti
til félagsins, fyrst og fremst forkunn-
ar fagurlegt ávarp frá Fræðafélaginu
í Khöfn. Slðar hefir því borist
skeyti frá konungi, verndara þess.
Að lokum skýrði forseti frá 1000
kr. gjöý, er hann sjálfur hefði gefið
Bókmentafélaginu á aldarafmæli þess
og ávaxta skal næstu 50 ár, en verja
þá öllum vöxtum og vaxtavöxtum
til verðlauna — svo sem nánar er
ákveðið í skipulagsskránni, er vér
væntum að geta birt síðar. Fundar-
menn. guldu forseta þökk fyrir gjöf-
ina — með því að standa upp.
Því næst var sunginn síðasti hluti
kvæðaflokksins, og eftir nokkur nið-
urlagsorð forseta — var minningar-
hátíðinni lokið.
Guð! Hið liðna þakkar þér
þessi minnisdagur
félags vors. — Þér falin er
framtíð þess og hagur.
Leng þú, drottinn, lif þess enn
lands til heilla’ og þarfa;
gef því ætið góða menn
gagnleg verk að starfa.
Foldin kæra, fylgi þér
frægra drengja saga!
Framtíð nýja færi þér
farsæld alla daga,
auð úr sæ og auð úr mold,
afl til starfa’ úr fljóti!
Horfðu örugg áa-fold
æsku nýrri móti! Þ. G.
Jivæðaflohkur
á aídarafmæíi Bóhmenfaféfagsins.
Frá upphafi vega
um aldanna svið
ýmsir strengir óma
með eilífum nið.
Ýmsir strengir óma
enn hið sama lag,
sem leikið var frá fyrstu
við lífsins stóra brag.
Sem leikið var frá fyrstu
við lífsins gleði’ og strið
og aldrei mun breytast
um eilífa tið.
Aldrei munu breytast
alvizkunnar ráð,
né lögmálsorð lifsins
í lýða hjörtu skráð.
I. KÓR.
Lögmálsorð lífsins
þótt leyfi enga töf,
þau verða sem þau voru,
hjá vöggu og gröf.
Vöggugjöf lífsins
er ljósheima þrá.
En vængir hugans skamt
yfir víddirnar ná.
Þeir verða sem þeirvoru, Aðsækjalengraoglengra
um veröld fjær og nær ei látið verður af,
hljómar þeirrar hörpu, því óskin bendir útyfir
semhöpdindrottinsslær. eilifðar haf.
Hljómar þeirrar hörpu, Ljá oss, drottinn, Ijós þitt
sem hjarta hvert á, í leitina þá,
er straumbylgjur eilifðar sannleikans leitina,
strengina slá. sálnanna þrá!
______ Sú, er þrá í sál
eftir sannleika ól,
Ijái hún oss ljós sitt,
lífgjafans sól!
II. SÓLÓ.
Það orðtak stenst í raun, að ment er máttur,
og menning frelsi, þekking æðri’ en völd.
Oss reyndist félag þetta sterkur þáttur
í þjóðar vorrar framsókn liðna öld.
Sé þökk og heiður þeim, sem reistu merkið!
þeir þáðu aldrei fyrir störf sín gjöld,
en unnu’ af því, þeir vissu þarflegt verkið.
Því verður þökkin líka hundraðföld.
Að sækja þrek i sögu lands og þjóðar
til sóknar nýrri menning fram á leið,
og trúaryl i gneista þeirrar glóðar,
sem guði vígð á þjóðar arni beið;
að leggja veg úr fortíð yfir í framtíð,
í feðra reit að hlynna' að gömlum meið,
en leíta’ að hæsta sjónarhóli’ í samtíð:
að sjá hið farna’ og marka’ hið nýja skeið.
Þeir vildu þetta; settu markið svona,
er sögu helgað minna skyldi lýð
á forna dáð, en lika vigt til vona
á viðreisn þjóðar, nýja mentatíð.
%