Ísafold - 02.09.1916, Qupperneq 3

ISAFOLD
V
lendinga, Lloyd Geor%e ráðherra, var
líka, eins og Frakkarnir, málfærslu-
tnaður alt þangað til hann tók við
ráðherraembætti. Og þannig er um
fjölmarga fyr og síðar, setn allir
vita um, nema »Landið«. — Óþarft
að minna á, til viðbótar, að forsœtis-
ráðherrann danski, Zahle, var mál-
færslumaður fram undir þann tíma,
er hann varð fyrst ráðherra.
Svo að ekki eiga »fordæmin« að
hræða.
Kunnutrur.
--------
Hólmar í Reyðarfirði
voru 30. ágúst síðastl. veittir síra
Stefáni Björnssyni fríkirkjupresti.
Skipafregn.
Gullfoss erá Akureyri í dag og
fer þaðan á morgun; væntanlegur
hingað 6. eða 7. þ. m.
1 s 1 a n d fór í fyrradag frá Leith.
Væntanlegt hingað á mánudag.
F i r d a kom í fyrradag með kol til
»H.f. Kol & Salt«.
L a u r i t s, seglskip, kom með
cement í fyrradag til Hallgr. Bene-
dikssonar.
Dannebrog, seglskip, kom í
nótt með Timburfarm til Árna kaup-
manns Jónssonar.
Leiðrétting. í grein Á. Jóh. í síð-
asta blaði stóð: »óorðnar misfellur«,
en átti að vera: »áórðnar misfellur«.
Messað á morgun í dómkirkjunn
kl. 12 Bjarni Jónsson, ferming,
— 5 Jóh. Þorkelsson.
í fríkirkjunni í Reykjavík
kl. 5 síra Ólafur Ólafsson.
í fríkirkjunni í Hafnarfirði
kl. 12 síra Ólafur Ólafsson.
Ættarnafnið Ólafs hafa þau Hall-
dóra Ólafsdóttir, kaupkona í Rvík,
Runólfur Ólafsson skipstj. í Rvk, Guð-
mundur Ólafsson óðalsbóndi í Nýjabæ
og Björn Ólafsson skipstjóri í Mýrar-
húsum tekið sér og fengið Stjórnarráðs-
staðfestingu fyrir.
sé svo ýmislegt sem síðat kemur
»mas« og »smælki« og »vaðall«,
sem góðu kvæðin í bókinni drukna
i, eins og próíessorinn gefur í skyn,
þá efast eg stórum um, að honum
tækist »að gera manninn dýrðlegan«,
sem honum þykir mér hafa mistek-
ist, og ekki býst eg við, að Matthías
yrði síður talÍDn »tækifærisskáld«
fyrir það, þótt tekin væru í úrvalið
þau kvæði, sem prófessorinn nefnir
og öll eru tækifæriskvæði 1
Bágt á eg með að svara alvarlega
þeirri athugasemd, að eg hefði átt
að skíra upp kvæðið »Bragarbót«,
því að ef það héti »Tungan«, þá
mundi það skipa öndvegis sess meðal
Matth. dýrustu ljóða, en þarna drukni
það í vaðlinum.
»Vaðalinn« eru »Bragamál« og
»Söngtöfrar«. Og eins og kvæði
hækki í gildi við það að- skíra það
uppl
Þá eru prentvillurnar.
Prófessorinn hefir fundið tvær,
sem eg r er honum þakklátur fyrir.
Þær eru báðar á bls. 138: »Dese-
móna« fyrir Desdemóna og »1915«
fyrir 1905. Mér þykir altaf fyrir,
þegar prentvillur koma í bókum sem
eg sé um prentun á, en það er ekki
heiglum hent að komast alveg hjá
þeim, og sumar eru ekki prófarka-
lesurum að kenna, því að þeir leggja
Hr. Guðm. Kr. Guðmundsson kaup-
maður 'nefir selt verzlun sína, Nýböfn,
hór i bænum, hr. Emil Strand.
Hr. Bjarni Magnússon hefir keypt
kaffihúsið Nýja Land á Hótel ísland.
Enn um hailærisvarnir.
ÞaS er eðlilegt að tekið só til máls
um þetta efni jafnmikið sem á því
veltur. Séistakt tilefni er og til þess
nú, þegar næsta alþingi á að taka
ákveðna stefnu í því. Er því næsta
áríðandi að lög sem það kann að setja
bændum þar að lútandi séu þannig úr
garði ger að þau reisi góðar skorður
við hallærishættunni, en verði eigi ein-
ungis til nýrra gjalda og þvingunar.
Nokkrir hafa þegar ritað greinar
í blöðin og komið fram með tillögur,
virðast þær vera sprottnar af áhuga
og góðum vilja, en það mun vera tíð-
ast að bændur sem rita í blöðin um
mál er bændastóttina varða eru efna-
menn og búa á góðum jörðum og
hættir þeim þá við að ganga út frá
sinni eigin getu, en gleyma að setja
sig inn í kjör og kringumstæður fá-
tæku einyrkjanna á erfiðum og gæða-
snauðum kotbýlum, en af því þeir eru
svo margir (einyrkjarnir) á landi voru
virðist ekki ósanngjarnt að taka nokk-
urt tillit til þeirra þegar um lögákveð-
in gjöld eða kvabir er að ræða. —
Grein bónda í 43. tbl. ísafoldar hefir
að geyma nýjar tillögur en jafnframt
nýjar álögur, sem mörgum munu geta
orðið tilfinnanlegar þó höf. geri lítið
úr þeim.
Bóndi leggur til að hver fjáreig-
andi reiði í forðabúr 1 heyhest fyrir
hverjar 10—20 kindur er hann telur
fram á vorhreppsskilum og telur hann
það engu muna þann sem fram á að
leggja. Þetta getur nú verið þar sem
heyjajarðir eru góðar og mannafli
nógur. — En nú skulum við athuga
hvernig ástatt er á tiltölulega mörg-
um býlum í hverri sveit.
Lítum fyrst á túnin þýfð og sein-
unnin og oft í slæmri rækt, þá eru
engjarnar reitingslegar og stundum
langt á þær, en hestarnir eru fáir og
bóndinn því nær einn við vinnuna,
gengur því alt seint og erfiðlega.
Mjög víða slær maðurinn ekki yfir 2
kapla á dag á þeim engjum sem völ er
á. Gerum nú ráð fyrir að bóndinn
ekki síðustu hönd á verkið í prent-
smiðjunni. Ef til vill væri rétt að
leggja líflátshegning við prentvillum
eins og kvað vera í Kína fyrir prent-
villur í riti einu, sem stjórnin gefur
út. En eg vil ekki láta hálshöggva
mig fyrir þær prentvillur, sem ekki
eru til nema í sál prófessors Ágústs
Bjarnason. 1 ritdómi sínum um
»Tólf sögur* eftir Guðm. Friðjóns-
son í Iðunni I. 2 sagði hann, að
prófarkalesarinn hefði gert höfundin-
um slæman grikk með því að gera
þúfurnar »óbyrjur« fyrir »óberjur«.
Eg var þessi próarkalesari, og gáði
eg undir eins að í handritinu. Þar
stóð »óbyrjur«. Eg var að hugsa
um að leiðrétta þetta, en nenti því
ekki. Svo tók Guðm. Friðjónsson
af mér ómakið, og af þessu varð
fróðleg blaðadeila. Nú hefir pró-
fessorinn gert samskonar uppgötvun.
Hann segir, að kvæðið Skagafjörður
aafi ekki mátt sleppa óskemt úr
höndum mér:
»Þar lítur skáldið
fjörðinn, vötnin, Hólmann, hlíðar,
en ætti að standa
fjörðinn, Vötnin, Hólminn, hlíðar«,
segir hann. Hvaðan veit hann nú
>etta ? í Östlunds útg. stendur þetta
eins og í úrvalinu. Og eg hefi
spurt skáldið sjálft, hvernig hann
tafi sett það og viljað láta það vera
telji fram 40—50 kindur og flytji í
forðabúr 4 kapla. Þá slær hann á
tveim dögum og jafnlangur tími fer
til að gera þeim að öðru leyti til góða
og flytja á forðabússtaðinn. Hér er
ekki farið með neina fjarstæðu og
mundu stórbændurnir á góðjörðunum
sannfærast um það, ef þeir legðu sig
eftir að kynnast því. En allir sjá, að
hér er ekki um smámuni að ræða fyr-
ir þá sem engan tíma eða engau hey-
bagga mega missa. En þá getur hann
líka fengið hey úr forðabúrinu, þegar
hann er orðinn heylaus, kunna ein-
hverjir að segja. Jú, það getur nú
verið. En er þá ekki ætlast til að
hann borgi það með heyji aftur.
Þannig heyhjálp hefir þráfalt orðið til
þess beínllnis að binda menn á hey-
Ieysisklafann fyrir fult og alt. En þó
heyþiggjandi af forðabúi fengi að borga
það á annan hátt er það afardýrt og
óvíst að það væri betra fyrir hann að
fá hjálpina heldur en ef hann hefði
fengið að eiga sína heyhesta sjálfur
og nota tímaun óskertan.
Aftur á móti finst mór heppilegt að
bændur verði sér úti um lýsi til fóður-
bætis í félagi jafnvel hvenær sem er,
án þess að það væri þó brýn nauðsyn.
Það getur mikið hjálpað surnum til að
forðast heyleysi og öðrum til að koma
fyrir sig fyrningum.
Þessi aðferð »Bónda«, sem hann legg-
ur til að notuð verði við að safna
heyi í forðabúr, getur líka ýtt undir
framteljendur, að svíkja framtal sitt,
en nóg er gert að því af ríkum og
snauðum, án þess lögin stuðli að því,
þó óbeinlínis væri.
Annars er vandséð, hverja leið fara
skal, þegar um hallærisvarnir er að
ræða. Lög um horfellir og forðagæzlu
öll — svonefndar skoðanir — hafa
hingað til verið þýðingarlaust kák.
Hefir ekki verið laust við, að manni
þætti broslegt, er »skoðunarmennirnir«
voru að ferðast um upp á kaup og
fæði, litu á heyin, gripu á nokkrum
skepnum og nú síðast spurðu eftir
matnum, sem til væri. En hvað gerðu
þeir svo, ef hey og mat vantaði ? Ekki
neitt. Þeir gátu ekkert gert og reyndu
það heldur ekki, og þó menn feldu úr
hor, var því ekkert hreyft, sem líka
hefði verið þýðingarlaust og ósann-
gjarnt, Fæstir gera það að gamni
sínu, að drepa skepnur úr hor. Flest-
um svíður það sárara en frá verði sagt,
óf svo tekst til, sem altaf verður fá-
tíðara, jafnvel þó menn verði heylausir,
og fékk eg það svar, að hann hefði
skrifað það og hugsað eins og það
er prentað í útg. Hann telur sér
heimilt að segja »Hólmann«, og
hann átti ekki að eins við Héraðs-
vötnin, því fleiri vötn blasa móti
Mælihnúk en þau. Að hugsun skálds-
ins hefir verið þessi sézt og á frum-
útgáfu kvæðisins, sem var talsvert
frábrugðin. Þar stendur
»fjörð og vötn og hólm og hlíðart.
Ef prófessornum þóknast að skrifa
oftar um rit, sem eg sé um prentun
á, þá væri mér kært, að hann vildi
halda sínum imynduðu prentvillum
hjá sjálfum sér. Hinar er mér þökk
á að getið sé um.
Loks er röðin á kvæðunum. Á
engu hefir mig furðað meira í þess-
um einkennilega ritdómi heldur en
því, hvernig prófessorinn litur á þetta
atriði. Hann virðist halda, að eg
hafi gert kvæði Matthíasar blátt áfram
ólesandi með röðuninni á þeim, þvi
að það er röðin og aftur röðin, sem
hann bölsótast yfir. Sjálfur vill hann
raðakvæðunum eftirþeim einkunnum,
sem hann gefur þeim — líkt og
börnum á skólabekk — setja beztu
kvæðin fremst, en hvert kvæði þvi
aftar, sem hann telur það minna
virði. Honum finst það ófyrirgefan-
legt, hve aftarlega eg hafi sett þau
kvæðin, sem hann telur bezt, og
horfellis- og forðagæzlulögum að þakk-
arlauBU.
Eins er hætt við að forðabúrin ásamt
þaraðlútandi væntanlegum lögum komi
aldrei að tilætluðum notum nema að-
eins lítilsháttar og þætti mór ekki und-
arlegt þó margir og örðugir annmark-
ar á þeim kæmi í Ijós þegar tii fram-
kvæmda kemur.
Og hvað ásetningu á haustin við-
kemur þá er því þannig varið að menn
geta ekki skert bústofn sinn stórkost-
lega jafnvel þó þeir sjái sig fóðuitæpa.
Það er vanalega haft svo mikið fyrir
að koma upp nauðsynlegum bústofni
að þörfin fyrir að skerða hann ekki
um of og vonin um að djörf ásetning
hepnist verður sterkari en óttinn við
heyleysisvandræðin.
Þessar og þvílíkar ástæður, er vert
að þeir athugi sem mæla með þving-
unarlögum er skerða eignarótt og at-
vinnufrelsi manna.
Það er síður en svo að eg álíti ónauð-
synlegt að ráðgast um hvað gera skuli
til að fyrirbyggja fellir og fóðurskort.
Þvert á móti er það þakkarvert að
nokkrir menn hafa athugað málið og
blöðin hafa flutt hugyekjur út um
landið til lesenda sinna, en eins og eg
hefi tekið fram get eg ekki felt mig
við aðaltillögurnar sem fram hafa komið
þ. e. forðabúrin og eftirlit með ásetn-
ingu. Það mun sannast að forðabúrin
reynast ófullnægjandi og ófmiklum
kostnaði og erfiðleikum háð, og hvað
eftirlitinu með fóðurbirgðum og ásetn-
ingu viðvíkur þá er það víst að sum-
staðar verður það meiningarlaust kák,
en sumstaðar verður því framfylgt út
í ystu æsar og þá oftast til bölvunar.
Eg álít þannig að hvorki forðabúr
eða eftirlit eða nokkurskonar þvingun-
arlög komi að tilætluðum notum, en
aftur á móti virðist mór að aukin gras-
framleiðsla só eina örugga leiðin til að
gera heyleysi og fónaðarfellir rækan af
landi brott og að það sem þing og
stjórn geti gert fyrir hallærisvarnir só
að gera bændum, smærri sem stærri,
kleift að auka svo grasframleiðsluna að
jörðin fullnægi fóðurþörfum ábúandans.
Grasframleiðslan verður aukin ámarg-
an hátt svo sem með girðingum, áveit-
um og sléttum og útgræðslu túna. Af
verður svo sárreiður af þvi, að hann
fleygir bókinni. Eg held að hér sé
á seyði spánný uppgötvun í fajgur-
fræðinni. Hingað til hefir reglan
verið sú að raða nautnunum þannig
að stigandi heldist: gott — betra —
bezt, enda segir máltækið: »Stígandi
lukka er bezt«. Menn byrja og
ekki veizluna á kampavíninu, heldur
drekka það þegar óæðri vínin eru
gengin um garð. En nú kemur
prófessorinn og snýr lögmálinu við:
Minkandi nautn er beztl Trúi þeir
sem trúa vilja. Eg held mér við
gömlu regluna, og ef eg hefði
imyndað mér, að almenningur læsi
kvæðabækur í strikiotu frá upphafi
til enda, þá hefði eg talið mér skylt
að fylgja henni eftir mætti. En eg
hygg, að fáir séu svo óhagsýnir, að
lesa kvæðabækur þannig, því að með
því mundu þeir fyrirgera mikíu af
þeirri nautn, er þeir gætu haft af
lestrinum. Kvæði koma oftast sitt
með hvert efnið, formið, blæinn, og
fáir eru svo liðugir í snúningum, að
þeir geti með fullri nautn skift svo
oft um gang heila bók í gegnum.
Eg held það væri góð regla að lesa
aldrei nema eitt eða tvö kvæði í
senn.
Eg hefi þvi ekki raðað kvæðunum
með það fyrir augum, að þau yrðu
öll lesin hvert á eftir öðru í einni
andrá. En eg hugsaði allmikið um
það, hvaða röð eg ætti að hafa á
þeim. Mér var það ljóst, að öll
flokkaskipun kvæða verður að miklu
leyti handahóf, og sum skáld hafa
vitandi vits raðað kvæðum sínum
öllum búnaðarframkvæmdum er aukiu
og bætt ræktun og slóttun túna hin
arðsamasta og notadrýgsta og ætti
bændastótt vor að stefna að því að
geta haft nægt fóður handa öllum skepn-
um af slóttum og vel ræktuðum tún-
um innan vandaðra girðinga. Þá fyrst
er landbúnaðurinn kominn á sinn rétta
rekspöl. En til þess sem annars vant-
ar peningana. Peningarnir eru afl
þeirra hluta er gera skal, en þeir fást
ekki, síst nema með óaðgengilegum
kjörum. Það er því hlutverk þings og
stjórnar að ráða fram úr þessu vand-
kvæði: Það verður áreiðatilega heppi-
legasta hallærisvörnin að bændur geti
fengið peninga með góðum kjörum til
jarðabóta; jafnframt þyrfti að búa svo
um hnútana að jarðabótaframkvæmdir
efnalítilla bænda væri trygging fyrir
láninu ef þeir hefðu ekki annað að setja
að veði fyrir því. Æíti þettaaðgilda
jafnt hvort sem bóndinn býr á sjálfs
sín eign eða annara.
Væri gott ef heppilegar leiðir yrðu
fundnar í þessu efni og vil eg mælast
til að mór færari menn taki til máls
og ræði hugmyndina.
Mór dylst auðvitað eigi, að þetta
verður komið f framkvæmd á stuttum
tíma. Þangað til hlýtur gamla aðferð-
in að rfkja, að setja á vonina þegar
annars er enginn kostur. En látum
það vera sem styzt því það er neyðar-
úrræði. Við getum auðvitað margt
hjálparlaust. Við getum oft orðið
okkur úti um fóðurbæti og sparað hey
í tíma og eitt getum við áreiðanlega
varast, sem mörgum hefir kollsteypt,
það er að taka skepnur af öðrum til
fóðrunar. Það er sú mesta heimska
sem bóndinn gerir, jafnvel þó hann
hafi nóg hey.
En vilji hið opinbera hjálpa til hall-
ærisvarna, þá hlýtur það að verða
bezti styrkurinn að efla möguleikana
til aukinnar grasframleiðslu.
ls/7 1916.
Valdimar Benediktsson
frá Syðri-Ey.
flokkunarlaust eftir því sem verkast
vildi, og má finna þess ýms dæmi
um merkar kvæðabækur innlendar
og erlendar. Sumir raða eftir aldri,
og aðrir skifta í einhverja flokka eftir
efni kvæðanna, tildrögum, blæ eða
öðru, en drýgstur verður oftast flokk-
urinn: ýmisleg kvæði. 1
Þeir sem blaða úrvalsljóðunum
með athygli, munu sjá, að fremst
eru íslandsljóð, þá tímamóla eða há-
tíðakvæði, þá kvæði um sérstaka.
staði eða héruð á íslandi, þá kvæði
er flest snerta önnur lönd, þá trúar-
ljóð, þá ýmisleg kvæði, þá kvæði
úr Skuggasveini og Grettisljóðum,
þá kvæði til einstakra manna, þá
kvæði um sögulegar persónur, og
loks erfiljóð. — Þessa flokkaskipun
ættu þeir sem þykir það nokkru
skifta að bera saman við þá sem er
á fyrri útgáfum af kvæðum Matth.
og öðrum islenzkum ljóðabókum.
Eg vona þá, að menn sjái, hvort
hún stendur þeim mjög að baki. —
Sjálfur tel eg hana engan veginn
algjörva, enda hefi eg engar flokks-
fyrirsagnir haft.
Eg hefi vandað þetta úrval eftír
því, sem eg hafði vit til og vona,
að það geti orðið mörgum að gagni.
Takist prófessor Ágúst Bjarnason
eða öðrum að gera ljóð vors ágæta
þjóðskálds betur úr garði, þá mun
eg fagna því eins og hverju öðru,
er skáldinu má til sóma verða.
Reykjavík, 27. ágúst 1916.
Guðm. Finnbogason,