Ísafold - 06.09.1916, Síða 1

Komur út tvisvar
1 viku. Verð árg.
‘‘ kr., erlendis kr.
eða i yj dollar; borg-
ist fýTÍr miðjan júli
erlendis fyrirfram.
Lausasala 5 a. eint.

ísafoldarprentsmiðja Ritstjóri: Úlafur Björnsson. Talsími nr. 455

n
L
Uppsögn (skrifl
bundin við áramót,
er ógild nema kom-
in sé til útgefanda
fyrir 1. oktbr. og
sé kaupandi skuld-
laus við blaöið.
XLIII. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 6. september 1916,
66. tölublað.
Þegnskylduvinnan.
í 15.—16. tbl. ísafoldar þ. á. rit-
ar Guðmundur Magnússon á Geit-
hálsi grein um þegnskyldi^vinnuna.
Það fær mér gleði, að hann, gamli
heiðursmaðurinn, þótt aldurhniginn
sé, er enn starfandi í mannfélaginu
og lætur til sín heyra, þegar stór-
mál þjóðarinnar eru á dagskrá. En
með því að grein hans fer í bága
við mína skoðun, og hitt, að hann
gerir að umræðuefni greinar mína-,
er eg ritaði um þegnskylduvinnura
i 9.—10. tb'. ísafoldar frá 5. — 9.
febr. s.l., vil eg leyfa mér að fara
nokkrum orðum frekar um þetta
málefni. Eg hefi átt tal við marga
mæta og gáfaða menn, sem telja
óhæfu, að þjóðin greiði atkvæði um
þetta mál áður en komið er fram
frumvarp til laga um fyrirkomul.ig
þess. Greinarhöf. telur þetta út af
fyrir sig nægilegt til að fella málið
við næstu kosningar. Eg er þessu
ekki- alls kostar sammála. Fyrst er
þó að vita, hverja afstöðu þjóðin
tekur í þessu máli, og þvl er heppi-
legt, að um það sé ritað og rætt.
Þótt þing semdi lög um fyrirkomu-
lag þegnskylduv nnunnar áður en
atkv.greiðsla færi fram um, hvort
menn aðhyltust hana eður eigi, býst
eg ekki við, að málinu væri betur
borgið. Eg býst við, að skiftar yrðu
skoðanir manna um þau lög.
Eg sé ekki neitt í vegi með, r.ð
þing og landsstjórn semji lög um
vinr.una og ástæðulaus tortrygni rf
mönnum að efa, að þing og stjórn
mundi haga henni öðruvís'i en hún
áliti bezt henta. Eg tel víst, að farið
yrði að miklu leyti í samræmi við
till. H. J. á þingi frá 1903 um fyrir-
komulag hennar.
Aðal þungamiðja málsins er, hvort
þjóð vor hefir I sér fólgna þá sönnu
ættjarðarást, að hún vilji gefa atkv.
sitt þeirri skyldu, sem þegnskyldu-
vinnan hefir í sér fólgna og leggur
á herðar óbornum kynslóðum. Um
nytsemi hennar, ef rétt er að farið,
he!d eg að allir hugsandi menn hljóti
að verða að mestu sammála. Höf.
telur líklegt, að æskulýðurinn mundi
nauðugur inna þegnskylduvinnuna af
nendi, en eg er honum þar ekki
sammála. Mér finst honum og
mörgum fleirum hætta um of við,
að iita stutt fram í tímann, þegar
um mál þetta er að ræða. Við verð-
um að gæta þess, að þetta cr eða á
að verða fyrir ómældan tíma. Þótt
kynslóðir komi og hverfi heldur land
vort vonandi áfram að lifa og blómg-
ast eða á minsta kosti að gera þ.ið
og þarf þess. Gætum nú að. Vel
má vera, að fyrsta og ef til vill
önnur kynslóðin líti svo á mál þetta,
að sumir fari nauðugir á hólminn,
fyrir fósturjörðina, gegn náttúrunui,
þá er eg sannfærður um, að sá mót-
þrói hveríur tiltölulega fljótt. Ein
er opin leiðin til að eyða öllum mót-
þróa gegn þegnskylduvinnunni frá
þeirra hálíu, er hana eiga að inna
af hendi. Ekki annað en feðurnir
innræti börnum sínum ást og virð-
ingu fyrir henni, leiði þeim fyrir
sjónir kosti hennar beina og óbeina
fyrir land og lýð. Sannfæring æsku--
lýðsins er sannfæring þeirra full-
orðnu, uppeldið í raun téttri ekkert
annað en eftirhermur. S 1 b.irnanna
er eins og auð skifa, ef svo mætti
að orði kveða, sem hinir fullorðnu
eiga að skrifa á, — auðvitað það
sem gott er.
Eg verð þess var I áðurnefndri
grein Guðm. á Geithálsi, að honutn
finst formælendur þessa máls trúi
um of á uppeldishugsjónir þessa
vinnu-námsskeiðs. Hannsegir: »Mér
finst sem nú eigi með þegnskyldu-
vinnunni að gera okkur fremur en
nú er hægt — að meiri og betri
mönnum, efla hjá okkur ást á ætt-
jörð, ást á sannleika*. Ja, hvar eru
nú takmörkin fyrir þvi, hvað hægt
er að gera einstaklingana að mikl-
um og nýtum mönnum, ef rétt er
að farið? Eg þekki þau ekki.
Hér er ekki tími né rúm til að
gera samanburð á menningarstigum
þjóðarinnar frá þvi I fornöld og alt
til vorra daga. En ekki mundi þurfa
djúpt að grafa til að finna manngild-
ismun á nútiðar alþýðufólki og al
þýðu manna hér á landi fyrir t. d.
3—4 hundtuð árum. En hverju eig-
um við að þakka þá auknu menn-
ingu nemn mentastofnununurr, skól-
unum. En eins og eg hefi áður
tekið fram, eru mentastofnanir vorar
ófullnægjandi meðan hinar verklegu
vanta. Mundi ættjirðarást vor ekki
verða sannari og betri, ef kynslóð-
unum væri gert að skyldu, að fórna
sér nokkurn tima æfinnar fyrir ætt-
jörð sína? Mundi það ekki auka
virðingu einstaklinganna fyrir sér og
sinu föðuilandi ? Höfttndur snýr út
úr fyrir mér, er hann segist sjá, að
eg telji unglingana koma of gamla
í skólana til þess að þeim verði til
fulls kent að ganga veg dygðanna,
og hyggur að eg meini, að þegn-
rskylduvinnan komi i stað barnaskól-
anna. Þetta er með öllu óþarft hjá
höfundi. Eg tala um i grein minni,
að uppeldi barnanna byrji þegar i
vöggunni og foreldrar verði sjálfir
að leggja grundvöllinn undir upp-
eldi barnanna, ef vel eigi að fara.
Ennfremur tildi eg, að tækifæri væri
fyrir foreidra, kennara og verkstjóra
þegnskylduvinnunnar, að taka hönd-
um saman með uppeldi vaxandi kyn-
slóðar. Höfundur hneykslast ef til
vill á því, að eg tek svo til orða,
að foreldrum sé létt hjálparhönd og
þeim boðið að kenna börnum þeirra
á fullkomDari hátt en þeir geti sjálfir
margar þær dygðir, sem einn mann
má prýða. Finst honum ef til vill
eg gera með þessu oflítið úr alþýðu-
fólki, en því er ekki svo varið. Með
allri sannri virðingu fyrir þeim, sem
starfa að því þýðingarmikla hlutvetki
þjóðarinnar, barna-uppeldinu, vil eg
geta þess, að miklum fjölda foreldra
er ábótavant í þessu efni. Þeir geta
eigi að síður verið nýtustu og beztu
manneskjur í þjóðfélaginu og rækt
verk sinnar köllunar eftir beztu sam-
vizku, þótt skorti þekkingu á upp-
eldi barna sinna.
Eg skal ekki ýmsra ástæðna vegna
fara hér frekar út í skoðanamun okk-
ar að þessu sinni. En get þó ekki
stilt mig um, að hreyfa þeim ómet-
anlega mun, sem er á okkur og
öðrutn menningarþjóðum í því, sem
við köilutn ættjarðarást. Æskulýður
annara þjóða verður að fórtta 2—3
árunt af æfi sinni til að gera sig
færa um að verja land sitt fyrir út-
lendunt óvinum, sem inn á það vilja
ráðast og láta að lokum lífið fyrir
frehi ættlands sins, en okkur hrýs
hugitr við, að taka fiar vikur af æfi
æskulýðsins og beita honum á vig-
velli mót náttúrunni.
Pélur Jakobsson
Varmá, Mosfellssveit.
Bítirmæli.
Hinn 19. febr. síðastl. andaðist að
Galtalæk í Biskupstungum hjá bróður
sínum eftir langvint heilsuleysi Guð-
mundur bóndi Egilason. Hann var
fæddur að Hörgslandskoti á Síðu í
Vestur-Skaftafellssýslu 29. júní 1861,
og ólst þar upp hjá foreldrum sínum.
Hann bjó fyrst að Þverá og síðan að
Hörgslandskoti, en síðast að Borgar-
holti í Biskupstungum.
Neðanskráð erindi eru ort af systur
hins látna, Guðlaugu Egilsdóttur, sem
nú býr í Kálfhaga í Sandvíkurtreppi.
Sólarlag.
Er nú kyrt og einnig hljótt;
eg guð lofa’ og segi:
Löng og dimm er liðin nótt,
iýsir af björtum degi.
Sá lengi þoldi langvint strið,
hiusu nú hrepti góður.
Gefin er nú frelsun fríð
friðum elsku bróður.
Sambúð hans að sviftast hór
sáran eykur trega.
í fullsælunni fæ eg séð
hans fögnuð eilíflega.
Unun blíð og indæli,
alt við brosir honum.
Uudan fríðum farandi
fajnar ástvinonum.
Eftir liðið andstreymi
eigum sæld í vonum.
Um síðir þangað söfnumst vér
samfagnandi honum.
Æ, hans sambúð elskuleg
oss var kær nð vonum.
Fyrir alt gott fagrar hér
flyt eg þakkir honum.
Þó sértu horfinn Bjónum mór,
sízt skal um það kvarta.
Minning þín er merkileg,
mór við gróin hjarta.
Þú hefir mikið þolað nú,
þú vanst sigur heyja.
Þú barst örugt traust og trú
og til guðs náðir þreyja.
Og þín frelsuð öndin klökk
frá öllu leyst er strxði.
Drotni syngja þvf munt þökk
þú hugljúfinn blíði.
Alla vora elskaða
á burt förnu vinina,
fáum við að finna
í friðarstaðnum indæla.
Okkar móður elskaða
eg bið drottinu himnanna
leiða’ og styðja Ijnfasta,
unz leysist öndin sármædda..
Þeim heíxni miðla meðaumkvun
og mýkja vilja trega,
þessunx launi góður guð
góðvild eilíflega.
Eitt kann roj'kja angurs þrá
og allar sorgir skeiða,
frelstra skara fá að sjá
fögur sjón mun verða.
Þúsundfalt lof þiíeinum
þessir munu færa.
Lifandi drotni líknsömum
lof sé, dýrð og æra.
M.
Hinn 31. desember síðastl. andaðist
á Hvammstanga eftir þunga legu hús-
freyja Ingibjörg Björnsdóttir á Ytri-
Reykjum í Miðfirði.
Hún var fædd á Litluborg 31. októ-
ber 1870. Gift eftiriifandi manni sín-
um, Guðmundi hreppsnefndaroddv. Jón-
assyni, 18. jan. 1896. Eignuðust þau
6 börn. Tveir drengir dóu í æsku,
bótu báðir Björn, en 4 lifa, 3drengir:
Wilhelm, Marinó og Kristinn, og ein
stúlka: Hólmfríður. — Jarðsett var
Ingibjörg sát. að Mel í Miðfirði 18.
jan. s.l. að viðstöddu miklu fjölmenni.
Þetta eru hinir örfáu annáladrættir,
sem mór eru kunnir úr lífi hennar.
Eg geri ráð fyrir því að margir álíti,
að vel hefði átt við, að eg hefði skrif-
að langt og fagurt mál um hennar
möigu góðu hæfileika og miklu mann-
kosti, en fyrir nána viðkynningu frá
síðari árum virði eg minningu hennar
meira en svo, að eg vilji misbjóða
henni með því að hella yfir hana i
gröfinni þessu venjulega, andlausa orða
gjálfursskrumi. Ekki mun eg heldur
fjólyrða um, hver harmur er aðkveð-
inn hjörtum vandamannanna, sem eftir
lifa, hinnar öldruðu móður, eiginmanns-
ins, barnauna og bróðursins. Þær til-
finningar, sem hreyfa sór í huga og
hjarta syrgjandi ástmenna, eru helgari
en svo, að óviðkomandi menn hafi leyfi
til að bera þær á »torgin«. Verður
hver að virða þetta á þann veg, er
honum sýnist.
Eg man það ofurvel, þegar eg sá
Ingibjörgu sálugu í fyrsta sinni. Það
var vorið 1902. Eg fór ásamt fleirum
á fund vestur að Mei og tókum við
ferju á Reykjum. Um kvöldið, er xuð
komum til baka, var komið versta for-
aðsveður og var þá ekki um annað að
tala, en koma inn og þiggja beina.
Man eg það, er eg þá kom þar inn í
lága, litla en snotra baðstofu og hitti
húsfreyjuna lága vexti en fríða sýnum,
að mér fanst það fara vel saman, fanst
hún ekki þurfa rúmmeiri hú akynni.
En þetta breyttist. Eg fann fljótt við
kynninguna, »áð það tti sál hennar
ættgengi alt, sem ört var og djarf-
mannlegt, frjálslegt og snjalt«, og eg
hefi oft síðan um það hugsað, þegar
eg hefi farið frá Reykjum, en þar hefi
eg verið tiður gestur síðari árin, —
hversu eiukennileg örlagagletni það er,
að lyfta andléga snauðum örkvisum
hátt í heiminum, en láta gáfuð göfug-
menni berjast áfrarn íyrir tilverunni
og verða árlega að horfa yfir rústir
einhverra fagurra hugsjóna sinna.
Vel fylgdist Ingibjörg sáluga með í
landsmálum og bókmentum, og var
mér það oft ómenguð ánægja, að eiga
tal um það við hana og heyra hennar
smellnu gagnr^'ningar. Einu sinni nú
í seinni tíð áttum við tal um kostting-
arrétt kvenna og lót eg í Ijóai, að hún
myndi hlakka til, er það mál væri
komið í kring. Jú, að vísu. Þó þótti
nenni sá ljóður á því ntali, að hún var
hrædd um, að konurnar myndu of
mjög fylgja skoðunum manna sinna,
eti ekki sjálfar komast til að brjóta
málin til mergjar.
Hútt var svo sjálfstæð, að henni
fan8t ótækt, að gera nokkuð að sinni
skoðun að eins fyrir álit annara, án
þess að hugsa um það sjálf.
Oðru 8Íuni áttum við tal um ís-
lenzku skáldin.
Mörg voru þau heuni kær, því hún
var skáldhneigð mjög. Er mér næst
að halda, að hútt hafi að náttúru verið
meira skáld en margir þeir, sem yrkja.
Fann eg það, að henni þótti mikið
varið í Einar Benediktsson og Stephan
G. Stephanssoti.
Meðfram til þess að samsinna ekki
alt, sem sagt var, fann eg þeim það
til foráttu, að þeir væru svo þutig-
skildir, að skáldskapur þeirra væri
hreinasta dulspeki fyrir allan fjöldatin.
»Já«, var svarið, »að vísu eru þeir
sumstaðar nokkuð þungskildir, en þeg-
ar búið er að lesa kvæðin þeirra nógu
oft og hugsa dálíttð ttm þau, þá fer
maður að skilja og þá gleymist það
heldur ekki úr því«. Þar kom fram
hreinn ram-íslenzkur þróttur og festa,
að hræðast ekki viðfangsefnið, þó erfitt
væri og hætta ekki fyr en gátan var
ráðiu. Einu sinni áttum við tai um
hve erfitt það væri, að hafa sig áfram
fyrir þá, sem byrjuðu eignalausir —
bæði höfðum við reynt það. — Taldi
eg þ.ið öllum fjöldanum ofraun, nema
þá helzt með því móti, að grafa sig
lifandi og hugsa ekki unt neitt annað
en stritið. — Eg var nú ekki bjart-
sýntti en það þá stundina. — Þetta
fólet hún ekki á — það væri ekkert
líf, og m-aður mætti til með að fylgj-
ast dálítið með menningurtni, þó ekki
væri vegna annars en barnanna sinna,
og það tækist, ef notaðar væru allar
smástundir og ekki lesið annað en góð-
ar bækttr — húu var svo bjartsýn —
og þeim hjónunum tókst þetta.
Með samfeldum áhuga og ráðdeild
tókst þeim, þrátt fyrir ómegð og veik-
indi, sem oft heftu árangurintt, að hafa
sig upp úr fátækt og í sæmileg efni
án þess að einaugra sig.
Og þegar eg nú sit og er að rifja
npp fyrir mór margar hugljúfar endur-
minningar, sem eg geymi frá þeim
stundum, þegar eg hefi verið gestur
þeirra hjóna, þá leggur yl um mig
allan. Eg fór þaðan æfinlega auðugri
en eg kom — auðugri að trú á sigur
hins góða og með auknu trausti á fram-
tíð þjóðarinnar. — Og þegat hún hafði
þessi áhrif á mig á þeim stuttu stuud-
um, sem eg dvakli þar, hversu róttæk
munu þau ekki vera áhrifin, sem börn-
tn hennar hafa orðið fyrir og ósegjan-
legur þjóðarauður væri það, ef landið
ætti margar slíkar mæður.
En nú er hún horfin inn á ókunna
draumalandið til þess að starfa melra
»guðs í geim<(, eu ástvinunum hennar,
sem enn eru jarðbundnir um stund,
þeim dettur áreiðanlega eittbvað líkt f
hug, eins og Stephani G. Stephanssyni,
þar semihann segir:
»Svo alúðar kveðjur og þökk fyrir þor,
unz þjáninga sigur var háður.
Og eius að þú hrestir sem hlæjandi vor
á heilbrigðis dögunum áður. —
»