Ísafold - 13.09.1916, Blaðsíða 2

2
IS AFOLD
asgaBSBB^aaias^gg^gB£?ga
\ TJmiEiríksson
M TJusíurstræti 6
□ ^sjnaðar- <3?rJona~ og Saumavörur \
§ Sauöargærur
hvergi ódýrari né betri.
þvofía- ccj %3Crainlœfisvorur
beztar og ódýrastar.
JEeiRföng og <3œRifœrisgjafir
hentugt og fjölbreytt.
□
kaupa

Ásg. 6. Gunnlaugsson & Go.
Austurstræti 1, Reykjavík,
selja:
Vefnaðarvörur — Smávörur.
Karlmanna og unglinga ytri- og innritatnaði.
Regnkápur — Sjóíöt — Ferðaföt.
Prjónavörur.
Netjagarn — Línur — Öngla — Manilla.
Smurningsoliu.
Vandaðar vörur. Sanngjarnt verð.
Pöntunum utan af landi svarað um hæl.
af lögmönmmum, sem þeir eiga
við og eru að reyna að ófrægja
með staðlausum áburði, og mœl-
ast við pá opinberlega og undir
fullum nöfntam, þá býst eg við,
að þeim muni mætt verða. En
það þora þeir auðvitað ekki,
hetjurnar (mér lá við að segja:
geiturnar).
Kunnugur.
Hneykslanlegt
„rétttrúnaðar“-dæmi.
Hví risu dönsku biskuparnir ekki
upp gegn guðlastinu?
Mikið er rætt og ritað um Arboe
Ra8mu8sens-málið með frændþjóð
vorri. I sambandi við það mál
hefir og aðskilnaði ríkis og kirkju
verið hreyft af ýmsum.
JKennarinn í trúfræði við Kaup-
mannahafnarháskóla, prófessor
1. P. Bang hefir ritað itarlega
grein móti aðskilnaði í blaðið
»Köbenhavn«. I þeirri grein
bendir hann á, að svo nefndir
rétttrúnaðarmenn geri ja,fnaðar-
lega harðar árásir á alt það, er
þeir telji skynsemistrú. Leik-
mönnum í Danmörku standi
stuggur af orðinu skynsemistrú
(rationalisme), en telji alt í góðu
lagi, ef trygging sé fyrir því
fengin, að menn séu nógu rétt-
trúaðir. En þetta sé mikill mis-
skilningur. Alþýða manna kunni
að vera afsakanleg, þó að hún
líti svona á, af því að hún fari
eftir hrópyrðum leiðtoga sinna.
En þeir hefðu átt að fræða hana
um það, að margir svo nefndir
skynsemistrúarmenn hafa með
alvarlegum rannsóknum sínum
unnið guðfræðinni, og um leið
kirkjunni, mjög mikið gagn, og
hrundið margs konar hleypidóm-
um og hjátrú af stóli, er rétttrún-
aðurinn hélt fast í. »Já, það er
dálítið af skynsemistrúarmanni í
sérhverjum sönnum mótmælanda.
Hann heimtar skýrari rök; hann
heimtar, að menn sannfæri sig.
Því getur sá einn neitað, sem
samsinnir öllu því, sem foringinn
segir, og étur það eftir, sem aðrir
halda fram«.
Hins vegar sé rétttrúnaðurinn
einn engin trygging fyrir því, að
alt sé 1 góðu lagi. Rétttrúnaðar-
maðurinn geti auðvitað verið
sannur og lifandi trúmaður og
fullur af áhuga fyrir fagnaðar-
erindinu, og slíkir rétttrúnaðar-
menn séu meðal ágætustu manna
safnaðanna. En það sé engan
veginn víst, að hann sé það.
Honum sé mjög hætt við því, að
setja skoðanir manna í stað fagn-
aðarerindisins. »Fagnaðarerindið
er ekki fólgið í neinu, sem menn
h&fa afrekað, ekki heldur i trúar-
greinum, hversu réttar sem þær
kunna að vera. Slíkur maður
getur prédikað lífið út úr söfnuði
sínum með sinni hreinu kenning,
af því að kenning hans er dauð,
ekkert annað en kjarnalaust hýði.
En með því er ekki alt sagt.
Engin vissa er fyrir því, að skoð-
anir hans séu réttar, þótt hann
sé talinn rétttrúaður (ortodoks).
»Ortodoksar« skoðanir hans geta
verið svo rangar, svo lmeykslan-
legar, að eigi þarf skynsemistrúar-
mann til að hneykslast á þeim.
Ykjur rétttrúnaðarins vinna eins
mikið tjón og ýkjur skynsemis
trúarinnar*.
0g sem dæmi þessa tilfærir
prófessor Bang því næst kafla úr
ræðu eftir danskan þjóðkirkju-
prest, er prentuð var í kirkju-
blaði Heimatrúboðsmanna (»Indre
Missions Tidende«), 28. tölublaði
1915. Þennan kafla leyfi eg mér
að þýða, því að hann er býsna
lærdómsríkt sýnishorn af því,
hvert gerspillingar-kenningin hefir
komist með suma menn, einkum
fáfróða leikprédikara. Vitanlega
hlýtur presturinn að vera af
sauðahúsi Heimatrúboðsins:
»Vér fæðumst inn undir reiði
guðs; með hana sem sverð yfir
höfði voru komum vér í heiminn;
hið hræðilega eitur syndarinnar
hefir læst sig um alt eðli vort,
svo að ódaun leggur af oss. . . .
Glæpamaðurinn þegir helzt yfir
því, hvaða dag hann var settur í
hegningarhúsið og honum refsað;
en margir »kristnir menn« hafa
í heiðri þann dag, er þeir voru
settir í fangelsi þessarar veraldar.
Þá finst þeim ástæða til að fagna.
. . . Djöfullinn kann að hafa
ástæðu til að gleðjast þegar barn
fæðist; því að þá fær hann nýjan
borgara í ríki sitt; en guð gleðst
vafalaust ekki. Og vér hefjum
oss heldur ekki yfir dýrin (með
því að halda hátíðlegan fæðingar-
dag vorn), heldur gerum oss jafn-
ingja þeirra, því að afmælisdagur
vor er ekki yfirburðir, sem vér
höfum fram yfir þau; hér er miklu
fremur nokkuð, sem lætur oss
standa með kinnroða frammi fyrir
dýrunum, því að þau ganga þó
þegjandi og hljóðalaust fram hjá
afmælisdegi sínum«.
Hvað segja menn um aðra eins
kenning og þetta? Mér kemur
hún ekki alveg á óvart. Meðan
eg dvaldist í Danmörku, heyrði
eg stundum leikprédikara flytja
slíkan boðskap upp til sveita.
Mig hrylti þá við slíkri kenning
og mig hryllir við henni enn.
En ekki átti eg þá svo viðtækt
ímyndunarafl, að eg gæti látið
mér til hugar koma, að nokkur
prestur mundi flytja slíka kenn-
ing af prédikunarstól.
G. Gíslason & Hay
hæsta verði.
Eins og kunnugt er, risu dönsku
biskuparnir upp á móti Arboe
Rasmussen, þegar landstjórni'n
ætlaði að veita honum betra
prestsembætti en hann áður hafði
haft. En undrandi spyr mað-
ur sjálfan sig: Hví risu þeir
ekki upp, þegar Heimatrúboðs-
blaðið flutti þessa ræðu? Var
engin ástæða til að athuga kenn-
ing slíks prests? Eða álitu þeir
þetta sannan kristindóm?
Ýms mótmæli komu síðar fram
gegn þessum hræðilegu ummæl-
um prestsins, og loks sá ritstjóri
blaðsins sér ekki annað fært en
lýsa því yfir, að hann væri ósam-
þykkur þeim. En presturinn lét
ekki í neinu undan síga. Og mér
vitanlega hafa dönsku biskuparn-
ir enn ekki farið fram á að hon-
um væri gert neitt.
Prófessor Bang bendir nú á, að
margir mpnu verða sér sammála
um það, að slík ummæli séu að
minsta kosti eins hneykslanleg
og þau ummæli Arboe prests Ras-
mussens, er lengst fari í skynsem-
istrúar-áttina. Ummæli heimatrú-
boðsprestsins séu blátt áfram guð-
last. Þau ríði beinlínis í bág við
1. grein trúarjátningarinnar, að
maður ekki nefni útskýring Lúters
á henni. Þau ríði einnig í bág við
ummæli þau, er Jóhannesar-guð-
spjall hefir eftir Kristi: að þegar
konan hafi alið barnið, þá minn-
ist hún «kki framar þjáningar-
innar af gleðinni yfir því, að
maður er i heiminn borinn.
Og þvi næst spyr trúfræði-
kennarinn:
»Hvernig getur á því staðið,
að enginn hefur upp rödd sína, til
þess að krefjast þess, að slík-
ur prestur sé settur frá embætti
fyrir guðlast, þar sem þúsundir til
manna hafa verið æstar upp þess
að biðja um höfuð Arboe Rasmus-
sens á fati? Þetta er að eins
eitt dæmi. En það er ákaflega
lærdómsríkt í þessu sambandi,
því að það sýnir, hve ósanngjarn-
lega einhliða það er, að kæra
skynsemistrúarmennina fyrir á-
virðingar þeirra, en láta ávirðing-
ar réttrúnaðarmannanna óátaldar.
Sé eg spurður, hvor láti sér
hneykslanlegri orð um munn fara:
sá er neitar tilveru persónulegs
djöfuls, eða sá, er talar um djöf-
ulinn eins og þessi umræddi
prestur, þá er eg ekki í vafa um,
hverju eg eigi að svara. Eg vil
miklu heldur sky nsemistr úarmann-
inn«.
Eg tel þessa grein prófessors
Bangs þess virði, að vakin sé at-
hygli á henni. Fyrir því hefi eg
hér sagt frá helztu atriðum eins
kaflaris úr henni.
Þetta dæmi, er hann segir frá,
sýnir og glögglega, hve réttlætis-
tilfinning fjölda fólks í Danmörku
hlýtur að vera afvega leidd, þeg-
ar um trúmálin er að ræða.
Að hugsa sér hinn kristna
mannúðar- og lærdómsmann Arboe
Rasmussen ofsóttan, en fáfróður
ofsatrúarpresturinn fær að flytja
jafn hryllilega kenning óáreittur.
Gjörhissa spyrjum vér: Hví
risu biskuparnir ekki upp gegn
guðlastinu ?
Har. Nielsson.
Málæðisplága.
Orð er á því gert, að sumum
þingmönnum okkar sé altaf »mál
að tala«, í tíma og ótíma, um
hvað sem er að ræða, og án þess
að þeir geti lagt nokkuð nýtilegt
til málanna. Hvort þeir gera
það til þess að þjóna sinni eigin
náttúru, eða af því að þeir haldi,
að kjósendunum falli málskraf
þeirra svo vel í geð, skal látið
ósagt. En víst er það, að þeir
gera þingið með þessu málæði
sínu bæði hvimleiðara og dýrara,
og má þó á hvorugt bæta. Fyrir
þetta er sérstaklega annálaður
Bjarni Jónsson frá Vogi, sem tal-
inn er hreinasta plága þingheimi
með hinni fánýtu mælgi sinni, og
nokkrir aðrir, sem þó ekki kom-
ast í samjöfnuð við hann.
Hér í bæjarstjórn höfuðstaðar-
ins bryddir lika eigi lítið á þessu
sama fyrirbrigði, og líklega á
það sér stað víðar um landið
i slíkum samkundum. Fara
þá þeir að vella einkanlega,
sem ætla sér að ná »hylli«
alþýðukjósenda, sem þeir víst
gera sér í hugarlund að sérstak-
lega kunni að meta bull og vaðal,
sem annars ekki kemur að neinu
haldi; verða þannig allir fundir
hálfu lengri en þyrftu að vera,
en það þykir nú lítils vert atriði
í þessu sambandi!
Er nú talið, að tekið hafi í
bæjarstjórninni hér þessa málæðis-
flogaveiki bæjarfulltrúi Jörundur
Brynjólfsson barnakennari, og er
sýkingin álitin stafa af þvi, að
hann hugsi til að »bjóða sig
fram« til þings hér í bænum, af
hálfu þversum-verkamanna. En
hvort þeir kjósendur eru fleiri en
þessi lögskipaða tylft, er þarfnast
til stuðnings þingmenskuframboði,
eða hvort hann hygst að geta
fjölgað þeim með þessum hætti
— að halda bæjarstjórninni »uppi
á snakki« —, það vita menn ekki.
Kjósandi.
Krummi krunkar!
Vaninn er voldugur. Hann held-
ur mönnum rígbundnum á klafa erfi-
kenninga og viðtekinna skoðana-
hátta — eða öllu heldur skoðana-
leysis. Alt — eða flest — sem
víkur frá vananum, er því fjörráð
og fordæmt af vanans þrælkun.
Einhver krummi hefir krunkað
nýlega i »ísafold« (41. bl. þ. á.).
En mér þykir hann hafa dritað mein-
lega um leið. Hann er að
tala um svonefnda »ofvita«. Grein-
in virðist skrifuð í þeim tilgangi að
slá á mont og uppskafningshátt
ákveðinna »unglinga«. Höfundurinn
er að líkindum eldri maður. Og
ekki kæmi mér það á óvart þó hann
væri kennari, eða eitthvað kunnugur
skólamálum. Tilgangur greinarinnar
er sjálfsagt góður, en þvi miður ern
hér öfgar á ferðinni, sem þarf að
gera athugasemdir við. Fyrst og
fremst er þar reynt að setja »ber-
hausaskap« í samband við skáldþemb-
ing og ofurdramb. Sú kenning, að
það sé holt og gott að vera ber-
höfðaður, er kominn af rótum at-
hugunar á hárþrifum og hollustu,
og þó að þessi kenning kunni að
vera röng, þá á hún ekki skylt við
neitt annað. Eg hygg, að það sé
heldur ekki rétt, að »ofviti« þýði
sama i meðvitund almennings og
»fáviti«.
Nær sanni mun vera, að »ofvitic
þýði mann, sem hafi svo mikið vitr
að almenningi, með sinum takmark-
aða skilningsþroska, veitist erfitt að’
átta sig á því.
»Ofbirta« þýðir ekki myrkur i eig-
inlegnm skilningi. Ef það er rétt, sem
herra »Hrafn« gefuM skyn, að mik-
ill hárvöxtur spretti af miklu vitiy
þá hika eg ekki við að gera ráð fyrir
að hr. Hrafn hafi lítið hár. Líklega
er hann sköllóttur! — Þegar menn
taka sér fyrir hendur að víta eða
hæða eitthvað í fari annara,. þá ber
þeim að varast að blanda því saman^
sem verðskuldar átölur, og hinu, sem
meinlaust er eða réttmætt.
Krunkaðu nú krummi,
en dritaðu ekki um leiðl
Natiwgolí.
---------— I —---------'
ReykjaYÍfttir-auiiáll.
Gullfoss lagði af Bfcað til Vestur-
heims á sunnudag mnð nál. 30 farþega.
Múgur og margmenni var á bryggj-
nnni, er skipið lét í haf, og gullu við
húrrahrópin, er Gullfoss losaði festar
sínar.
Síldveiðarnar norðanlands eru nú
að hætta. Fyrstu botnvörpungarnir
að norðan voru Víðir og Njörður. En
næstu daga má búast við öllum flofc-
anum.
Guðm. Kamban hefir í sumar ferð-
ast um íslendingabygðir vestan hafs'
og látið tii sín heyra framsögn ljóða
og sagna — hvarvetna við orðstír hinn
bezta. A þjóðhátíð Vestur-íslendinga
flutti hann ræðu fyrir íslandsminni,
sem mjög er rómuð í blöðum vestra.
Einar skáld Hjörleifsson Kvaran
er kominn heim úr sumarför um
Norðurland.