Ísafold - 16.09.1916, Blaðsíða 2

2
IS A F OL D
Ttœrur um uppljóstur á hendur fé-
hirði, á hverju grunur banka-
stjórnar sé; bygður o. s. frv.
Skýtur bankastjórnin alveg fram
af sér að svara þessum fyrir-
spurnum. Segist nú ekki hafa
lagt áherzlu á þessi atriði o. s.
frv.
Af þessu er auðséð, að banka-
stjórnin hefir borið kœrur mj'ög
alvarlegs efnis fyrir stjórnarráðið,
en getur svo ekki staðið við þœr,
þegar á að herða, dregur sig þá
eins og snigill inn í kuðunginn,
þegar hún á að finna orðum sín-
um stað. í stað þess að gefa
skýr svör og ótvíræð, eins og lög-
skylt var, kemur bankastjórnin
með vífilengjur einar, til þess að
reyna að »tala* sig frá fyrri
fullyrðingum sínum og óhæfileg-
um aðdróttunum.
Ennfremur setur bankastjórnin
sig á þann háa hest, að dæma
um það, hvað sé aðal- og hvað
sé aukaatriði, Og er þá auðvitað
svo óheppinn, að telja það, sem
mestu máii skiftir, aukaatriði.
Aður telur bankastjórnin, í bréfi
sínu 3. maí þ. á., réttilega brot á
þagnarskyldu svo mikið aðalatriði,
að tafarlausri afsetningu varði.
En þegar hún á sjálf að svara
beinum og ótvíræðum spurning-
um, er aðdróttanir hennar gáfu
brýnt tilefni til, telur hún þetta
brot aukaatriði.
Loks hummar bankastjórnin
fram af sér að svara sumum öðrum
spurningum stjórnarráðsins, sem
allar vörðu málið beinlínis.
Bankastjórnin sér sýnilega, i
hvaða ógöngur hún hefir sett
sjálfa sig með hinum þungu ákær-
um og gífurlegu aðdróttunum á
hendur féhirði. En í stað þess
að taka þær aftur, og hegða sér
eins og góðu börnin, grípur hún
til vifilengja og þagnar við spurn-
ingum stjórnarráðsins. Hún veit,
að hún getur ekki fundið aðdrótt-
unum sinum stað, hvort sem hún
trúir á sannindi þeirra eða ekki.
En nærri má geta, hversu var-
lega má fara i að leggja trúnað
á skýrslur og umsagnir manna,
sem þannig hegða sér. En bót
er þó hér í máli, að öll þessi
banka-úlfúð er af toga eins manns
spunnin. Hann hefir komið öllu
þessu fargani á stað, er pottur og
panna í öllum þessum fáránlegu
skipunum, kærum og sakargift-
um. Hinir liafa af misskildu
drenglyndi og til þess, að hann
legði síður reiði sína á þá, flækst
með honum í þetta. Til þess að
halda við hann yfirborðsfriði, hafa
þeir látið tilleiðast með honum til
allra þessara ofsókna á hendur
féhirði. Án þess hefðu þeir orðið
á einhvern hátt — hafa reyndar
sumir orðið það þrátt fyrir fylgi-
spektina — fyrir ofsóknum hans
leynt og ljóst.
Þetta afsakar þá að miklum
mun, þótt auðvitað sé það ekki
til hlítar. Cato.
Bókafreg'n.
Iðunn, II. árg., tvöfait Lefti (x
—2), kom út í gæi, fjölbreytt og
skemtilegt — eins og fyrri heftin.
Framan við heftið er myrd af
Jóni heitnum Ólafssyni. Því næst
kafli úr húskveðju þeirri, er síra
Eiríkur prófessor Briem flutti við
jarðarför J. Ól., og enúfremur ræðu-
kafli eftir síra Matthias, sem til stóð
að skáldið flytti i fordyri alþingis-
hússins við jarðarför J. Ó., en varð
ekki úr vegna sérstakra atvika.
Síðar í heftinu er síðasti kaflm'n
úr »endurminningum æfintýramanns«,
sem til var frá hendi J. Ól. Segir
ritstj., að reynt verði að bæta mönn-
um upp á annan hátt það, sem vant-
ar á endurminningarnar, er eigi ná
lengra en fram á skóladagana frá
höf. hendi.
Ein grein enn er tengd við minn-
ing J. Ól. — ritgerð eftir Ágúst
Bjarnason um skáldið Jón Ólafsson.
Af öðrum ritgerðum i þessu Ið-
unnarhefti má nefna »Fjárhagsfram-
farir íslendingac, eftir Indriða Ein-
arsson, »Landspitali«, eftir G. Björn-
son, »Heimsmyndin nýja«, eftir Ag.
Bjárnason og önnur grein eftir sama
um læknirinn mikla Metchnikoff. Þá
eru nokkrar þýddar ritgerðir, m. a.
eftir Bernhard Shaw (lýsing á Eng-
lendingum).
Kvæði eru mörg, þýdd og frum-
samin. Guðm. Friðjónsson yrkir
langt og snjalt kvæði um Dettifoss.
3 eru þar einkennileg smákvæði eftir
Davíð Stefánsson, sem . áður hefir
vakið, á sér athygli í Eimreiðinni,
Axel Tnorsteinsson' á þar eitt kvæði:
»Seiðurinn«, Arni Óreiða nokkur
smákvæði, G. B. vísur.
Loks eru þýddar sögur eftir
Maupassant og Kipling, frumsamdar
sögur eftir Sig. Nordal (Baugabrot)
og Hallgr. Jónsson (Æfintýri).
Margt er fleira í þessu hefti fróð-
legt og vel ritað. Er Iðunn mjög
eigulegt tímarit, sem skilið á vax-
andi útbreiðslu.
I»j<5ðviDafélagsbækurnar
eru að þessu sinni þrjár, Andvari,
Almanakið og Dýravinurinn.
Andvari flytur að þessu sinni æfi-
sögu Júlíusar Havsteen amtmanns
(eftir Kl. Jónsson landritara) ásamt
mynd hans. Annar maður, sem lézt
siðastliðið ár, virtist og sjálfsagðnr í
Andvara, Torfi heit. í Ólafsdal, og
fáum vér eigi skilið, hvers vegna
Andvari, er svo stesndur á, getur
ekki flutt tvær æfiminningar i sama
árgangi.
Þetta ár, sem nú er að líða, hefir
t. d. líka á bak að sjá tveim þjóð-
kunnum stjórnmálamönnum, er
beggja ætti að minnast í Andvara.
Væri vel, að útgef. tækju þann sið
upp, að rígbinda sig ekki við að
eins eina æfiminning í tímaritinu.
Ymsar fræðandi greinar eru í And-
vara að þessu sinni. Þorv. Thor-
oddsen ritar um »veðráttu og lands-
kosti á íslandi í fornöld*, Klemens
Jónsson um Þjóðfundinn 1851, Egg-
ert Briem um »landsréttindin«, Jan-
us Jónsson um Skafta lögusögumann
Þóroddson. Þrjú kvæði hefir Hann-
es Hafstein ort og ennfremur eru
birt nokkur bréf frá Gisla lækni
Hjálmarsen.
Almanakið hefir margan og nýtan
smátínings-fróðleik að geyma, en er
enn sem komið er »almanaks«-laust
og ástæðan sú, að Khafnarháskóli
var eigi búinn að semja tímareikn-
inginn. Úr þessu verður bætt i
haust.
Dýravinurinn hefir að geyma
mesta sand af fallegum dýrasögum
og ætti hann að verða almenn lestr-
arbók fyrir börn, svo að þeim inn-
rætist sem fyrst á barnsaldri, að fara
vel með og láta sér þykja vænt um
skepnurnar.
Árið 1885 byrjaði Tryggvi Gunn-
arsson á Dýravininum og. hefir nú
á 4. tug ára erfiðað fyrir sömu hug-
sjóninni, að láta sýna dýrunum sjálf-
sagða mannúð. Og með Dýravin-
inum hefir hann mikið afrekað i þessa
átt. I næsta blaði verðrur tekin upp
ein ritgerð Tr. G. úr Dýravininum:
»Dýrid hafa vit« og ættu menn að
lesa hana. »Þegar menn fara að
skilja alment, að dýrin hafa vit, þá
lærist þeim lika fljótt að fara betur
með þau«, sagði gamli maðurinn um
leið og hann færði Isafold Dýra-
vininn.
Giímubók hefir íþróttasamband
Islands nýlega gefið út, með styrk
af laucfsfé.
Er það kenslubók í íslenzkri glímu,
prýdd 36 myndum.
í formálanum segir svo:
»íþróttasamband ístands hefir í
hyggju að gefa smámsaman út kenslu-
bækur í þeim íþróttum, sem sam-
bandið hefir með höndum. Hyggj-
um vér, að á þann hátt muni í. S.
í. geta unnið iþróttum hér á landi
mest gagn. Slíkar bækur eru nauð-
synlegar ðllum íþróttamönnum, en
þó einkum byrjendum, því að mestu
skiftir, að iþróttamenn læri þegar i
bjrrjun að beita sér rétt við hverja
íþrótt. En þess mun verða langt að
bíða, að oss auðnist að koma þessu
öllu í verk. Bækurnar verða að
komá smámsamnn. Munum vér láta
þær íþróttir siija í fyiirrúmi, sem
vér teljum merkastar og bezt við
hæfi íslendinga. Og þar sem glím-
an er eina alislenzka iþróttin, og að
vorri hyggju ein sú veglegasta, var
það talið sjálfsagt, að snúa sér fyrst
að henni. Studdi það og að því,
að i flestam öðrum hinna veiga-
meiri iþrótta, eru fyrir hendi sæmi-
legar kenslubækur á öðrum norður-
landamálum, og má bjargast við þær
meðan eigi er kostur íslenzkra bóka«.
Þessa glímubók hafa 5 þjóðkunnir
glímumenn samið, þeir Guðm. Kr.
Guðmundsson, Hallgrímur Benedikts-
son, Helgi Hjörvar (Salómonsson),
Magnús Kjaran (Tómasson) og Sig-
urjón Pétursson.
Nöfn þessarra manna eru trygg-
ing fyrir því, að svo vel sé til bók-
arinnar vandað, sem nokkur kostur
er á.
Myndirnai eru einkargóðar, enda
teknar af góðum glímumanni, Ólafi
ljósmyndara Magnússyni, er »mikið
hafði fyrir því verki«, segir í for-
málanum.
Þessi bók á það skilið, að komast
í hendur allra æskumanna vorra.

Seðlar Islandsbanka.
•
Alþingi 1902 fekk íslandsbanka
einum seðlaútgáfuréttinn til 30
ára. Vildu ýmsir, þar á meðal
Björn Kristjánsson, þáeinnigleggja
Landsbankann niður. Við þenna
einkarétt Islandsbanka stendur
enn. Eftir lögum bankans, frá
10. nóv. 1905, var seðlaútgáfan
takmörkuð við 2Va miljón. Við-
skiftaþörfin heíir vaxið um full-
an helming síðan, og geta menn
sannfært sig um það, með því að
bera saman verð aðfluttrar og út-
fluttrar vöru 1915 og þegar bank-
inn var stofnaður.
1914 á Alþingi var felt frum-
varp um aukningu þeirra seðla,
er heimilt var að útgefa. Jafn-
framt var þó samþykt þings-
ályktunartillaga, er skoraði á
stjórnina að tyeta með bráða-
birgðalögum úr viðskiftaþörflnni.
Því næst eru gefln út bráða-
byrgðalög í ráðherratíð Sig. Egg-
erz 30. nóv. 1914. Þar er stjórn-
inni heimilað að veita bankanum
leyfi til útgáfu Va milj- í viðbót.
Þessa heimild þurfti bankinn að
nota í júlí 1915 og fekk hana.
Þá voru seðlabirgðir hans alveg
að þrotum komnar.
Þingið 1915 samþykti því næst
lög, er staðfest voru 3. nóv. 1915.
I þeim lögum er bankanum heim-
ilað að gefa út til 1. des. 1917
eina miljón, gegn þessum skil-
yrðum:
1. Að málmforði væri 50 af
hundraði.
2. Að bankinn gyldi í landssjóð
2 % af þeim hluta seðlanna,
sem eigi er málmtrygður.
3. Að íslandsbanki greiði ókeyp-
is og eftir þörfum í Reykja-
vik samkvæmt bréfi eða sím-
skeyti fjárhæðir þær, sem
Landsbankinn borgar inn í
reikning íslandsbanka við
viðskiftabanka hans í Khöfn
og flytji á sama hátt og
ókeypis það fé, sem Lands-
bankinn þarf að flytja frá
Rvík til Khafnar að svo
miklu leyti sem innieign Is-
landjbanka þar leyfir. Þessi
lög staðfest 9. sept. 1915.
Eftir þessu hefir Landsbankinn
það gagn af þessu, að íslands-
banki er skyldur bæði að greíða
fyrir Landsbankann fé í Khöfn
og einnig hér. Ef Landsbank-
ann t. d. vantar 500000 kr., en
á þær inni i Hafnarbanka — sem
hann venjulega á nú á timum —
þá þarf hann ekki annað en
síma þangað og biðja bankann
þar að greiða 500000 kr. í reikn-
ing íslandsbanka. Síðan sýnir
hann Islandsbanka skilríki fyrir
því að það hafi verið gert, og þá
er íslandsbanka skylt að greiða
hér 500000 til Landsbankans.
Á tilsvarandi hátt fer, ef Lands-
bankinn þarf að greiða í Khöfn.
Þá er íslandsbanka skylt að gera
það ókeypis fýrir hann, ef ís-
landsbanki á þar inni.
Á þenna hátt hefir Landsbank-
inn einnig eigi lítinn hag af seðla-
aukningunni.
27. septbr. 1915 er svo komið
aftur, að bankinn er alveg uppi-
skroppa. Hið háa verð, sem 1915-
var á öllum afurðum landsins
gerði það að verkum, að útborg-
anir bankans reyndust miklu
hærri en við var búist. Ef ekki
áttu að stöðvast útborganir og
þax með verzlunin — þá var
kjötverzlun og gæru meðal ann-
ars alveg eftir — þá var skjótra
úrræða þörf. Og úrræðin voru
engin önnur en þau að gefa út
bráðabirgðalög. Kvaddi ráðherra
Alþingisnefndina (Jós. Bj., Skúla
Th., Sv. Bj., J. Magn. og Guðm.
Bj.) ráða í þessu máli, og taldi
hún einróma, að þetta yrði að
gera.
29. sept. 1915 voru svo stað-
fest bráðabirgðalög, er heimiluðu
bankanum að gefa út alt að Va-
miljón seðla gegn öllum sömu
skilyrðum 0g sett eru í áðurnefnd-
um alþingislögum, að því við-
bættú, að seðlarnir skyldu allir
innkomnir fyrir janúarlok 1916.
Og það var auðvitað, því að við-
skiftaþörfin tekur aftur að minka
seinni hluta októker. Þá búið að
selja afurðir landsins að miklu
leyti. Og aftur eykst þörfin í
marz, er menn fara að gera út
skip sín.
11. maí í vor er aftur svo-
komið, að bankinn getur ekki
fullnægt viðskiftaþörfinni. Snýr
hann sér þá enn til stjórnarinnar.
Hún kveður aftur Alþingisnefnd-
ina ráða, 0g nefndin telur ekkr
önnur úrræði tiltækileg en hjálpa
sér enn á ný með bráðabirgða-
lögum. Voru þá staðfest bráða-
birgðalög 18. maí þ. á., þar sem
stjórninni var heimilað að veita-
bankanum leyfi til að gefa út
seðla eftir þörfum viðskiftalífsins.
Skilyrði voru sett þau sömu sem
þingið setti, að því viðbættu, að'
bankinn yrði að innkalla seðlana
aftur jafnskjótt sem þing eða
stjórn heimtaði.
Bankinn getur alls eigi gefið'
seðla þessa út, nema eftir leyfi
stjórnarinnar. En það hefir stjórn-
in talið einsætt, að ekki sé við-
ljt að láta verzlun manna og við-
skifti bíða hnekki eða stöðvast
sakir skorts á gjsldraiðli.
Og sá skortur yrði Landsbank-
anum eigi síður að ógagni en öðr-
um. Því ef til slíks skorts kæmi,
gœti Islandsbanki ekki greitt fyrir
Landsbankann þær upphæðir, sem
að framan er talað um.
Og hver er hættan?
Menn, sem ekki botna í þess-
um hlutum, geta haldið að ein-
hver liætta sé á ferðum, en aðrir
varla, nema málið sé skakt upp
borið fyrir þeim.