Ísafold - 20.09.1916, Blaðsíða 1

; Kemur út tvisvar í viku. Verðárg. ! 5 kr., erlendis 7x/2 ; kr. eða 2 dollarjborg- : Ist fyrir miðjan júlí ! erlendis fyrirfram. I Lausasala 5 a. eint. ' - » 11 í ISArOLD safoldarprentsmiðja. Ritstjóri: Ólafur Björnsson. Talsími nr. 455. Uppsögn (skrifl. ; buudin við áramót, er ógild nema kom- fn só tll útgefanda fyrlr 1. oktbr. og só kaupandl skuld- laus vfð blaðfð.
XLIII. árg. Reykjavík, miðvikudaginn 20. september 1916. 71. tölublað
AlþýöufóLbókaaatn Tomplaras. 8 kl. 7—9
Borgaratjóraskrifstofan opin virka daga 11—8
Bæjarfóg >ca<*krifstofan opin v. d. 10—2 og t—7
Bæjargjaldkerinn Lanfásv. 5 kl. 12—8 og l—7
fslandsbanki opinn 10—4.
K.F.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd.—10 slbd.
Alm. fnndir fid. og sd. 81/* síbd.
Landakotskirkja. Gnðsþj. 9 og 8 á heiguxn
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 11—1.
Landsbankinn 10—8. Bankastj. 10—12.
Landsbókasafn 12—3 og 5—8. Útlán 1—8
Landsbúnabarfólagsskrifstofan opin frá 2
Landsféhirbir 10—2 og 5—6.
L&ndsskjalasafnib hvern virkan dag kl. 12—2
Landsslminn opinn daglangt (8—9) virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Listasafnib opib hvern dag kl. 12—2
Náttúrngripasaínib opið V/a—2*/a á snnnnd.
Pósthúsið opið virka d. 9—7, snnnnd. 9—1.
Samábyrgð Islands 12—2 og 4—6
gtjórnarráðsskrifstofurnar opnar 10—4 dagl.
Talsimi Reykjaviknr Pósth. 3 opinn 8—12.
Vifilstaðahælið. Hoimsóknartimi 12—1
k'jóðmenjasafnið opið hvern dag 12—2
Minn hjartkæri eiginmaður, Ásgeir
Torfason efnafræðingur, andaðist að
heimili okkar þ. 16. sept. kl. 2 f. h.
Jarðarförin ðkveðin mánudag n. k.,
25. þ. m., og hefst heima kl. 12 á
hádegi.
Anna Ásmundsdóttir.
Kjördæmakosningarnar
í haust.
Það er áreiðanlegt, að þjóð vorri
<er það eigi svo ljósr, sem skyldi,
að kosningarnar þetta ár eiga að
gera út um löggjafar og stjórnmála-
stefnu á þessu landi um sex ára bil,
ef alt fer með feldu.
Hin minkunarlega litla hluttaka í
landskosningunum 5. ágúst sannar
þetta.
Svo mun mörgum manni virðast,
að sú þjóð sé eigi nægilega þroskuð,
og eigi þvi eigi skilið, að henni sé
í hendur fenginn viðtækur, almenn-
ur kosniugarréttur, sem sýnir annað
eins tómlæti og raun ber vitni um
kjósendur þessa lands í landskosn-
ingunum í sumar. Einasta hugsan-
lega afsökunin er, að meginþorri
kjósenda hafi fengið, í svip, megnan
óhug á ðllu því, sem stjórnmál heita,
vegna hins dæmafáa atferlis »þvers-
um«-klíkunnar í þjóðmálum vorum
siðastliðið ár, og þózt of góðir til
að koma þar nærri.
Sú aðstaða er samt á misskilningi
bygð. Það dugar ekki að sitja hjá
og með því móti láta illgresið eiga
sig. Það verður að hafa manndáð
í sér til að ófriða það og uppræta.
Sú skylda hvílir á kjósendum við
kosningarnar fyrsta vetrardag.
Stjórnmálalegur tilveruréttur hinna
svonefndu »þversum«-manna er ein-
göngu barátta þeirra gegn þvi, að
stjórnarskrá og fáni væru staðfest í
fyrra.
Ef íslenzkir kjósendur lita svo á,
að sú barátta hafi verið á rökum
bygð — eiga þeir auðvitað að styðja
»þversum«-menn.
En nú vill svo til, að naumast
'hefir nokkur rödd heyrzt nokkurs-
staðar á landinu, er eigi sé ánægð
með niðurstöðuna i þessnm málum
— utan hins starblinda, þröngsýna
»þversum«-klíku hrings, sem aðal-
lega fylkir sér utan um mann, sem
aldrei hefir fyr átt neitt verulega
við hin »stórpólitisku« mál og sner-
ist móti þrimenninga-grundvellinum
af algerlega persónulegum valda ástæð-
um. en öðru ekki.
Hvað sem öðru liður — er það
víst, að hér í landi rikir hvergi, svo
teljandi sé, óánægja með, að vér
höfum fengið nýja stjórnarskrá og
nýjan fána með þeim hætti sem
orðið er.
Þvi má það furðulegt heita, ef
hugsandi kjósendur að nokkuru ráði
Ijá fylgi þeim mönnum, sem byggja
stjórnmálatilverurétt sinn á mótstöðu
gegn þessum orðnu hlutum. Enda
muuu þeir fáir, sem svo eru gerðir.
Hinir eru fleiri sem fer eins og íran-
um, er kom lil ókunnugs lands fyrsta
sinni og spurði þegar, hvort nokkur
stjórn væri til í landinu, því ef svo
væri — þá væri hann móti henni.
Því er miður, að slikir kjósendur
eru enn til meðal vor, og munu
þeir hafa fylkt sér í þann 20. hluta
kjósenda sem þversum-megin reynd-
ist þann 5. ágúst.
En þeir, sem svo haga sér, gera
sig seka i pólitiskum barnabrekum,
sem þeir mega fyrirverða sig fyrir.
Hver einasti kjósandi landsins
verður að gera sér grein fyrir þvi á
undan kjördegi, að hans eigið at-
kvæði getur svo og svo miklu ráðið
um stjórnmála-framkvæmdir þjóðar
vorrar heil sex ár.
Það er því mikil ábyrgð sem
hvílir á öllum þeim, er kjördæma-
kjörið sækja í næsta mánuði.
Einkum reynir nú mikið á gamla
og góða Sjálfstæðismenn, hvort þeir
vilja elta þá sem hæst apa um sjálf-
stæði, en ekkert gera i sjálfstæðis-
áttina — eða fylkja sér utaa um þá,
sem sýnt hafa, að þeim eru ekki
nóg ópin ein heldur hafa þá ábyrgð-
artilfinningu og getu til framkvæmda
á borði — að láta ekki lenda við
orðin tóm.
Sú var stefna þeirra sjálfstæðis-
manna, er burgu stjórnarskrá og fána
í fyrra úr dauðans greipum — með
þvi að kunna að rata meðalhófið og
nota færið til framkvæmda í sjálf-
stæðismálum vorum.
Enqir stjórnmálamenn vorir nú á
tímum eiga jafnmikið traust skilið
hjá þjóð vorri — eins og þeir. —
Enda munu þeir timar koma, er
það verður játað af alþjóð.
En stjórnmálaþroski þjóðarinnar
eignaðist góðan vitnisburð — ef
viðurkenningin kæmi fram nú —
og þjóðin ræki af sér þann ranga
áburð, sem felst í ályktunum þvers-
um-manna af tuttugasta parts fylgi
þeirra við landskostningarnar.
Þingmenskuframboö.
Auk gömlu þingmannanna í Gull-
bringu- og Kjósarsýslu býður sig og
fram þar Linar kaupm. Þorgilsson og
ef til vill fleiri.
Þá er mælt, að Jón Þorldksson
landsverkfræðingur bjóði sig fram í
Arnessýslu — og hafi farið austur
um helgina í þeim erindum.
Björn Kristjánsson,
gullið og bankarnir.
Birni ' bankastjóra Kristjánssyni
þykir eg hafa farið óvandlega að því,
að »svara« grein hans »Seðlabankar«
sem eg skrifaði um í ísafold 2. þ.
m. Segir hann, að það sé »óðs
manns æði að hugsa að það beri
nokkurn árangur, að svara greinum
minum (þ. e. sínum) með útúrsnún-
ingum, úrfellingum, háðslegum orð-
um, persónulegum skömmum o. s.
frv.« — Ennfremur segir hann (Land-
ið 8. þ. m.): »Þegar um jafn rök-
studda grein er að ræða, eins og
þessa grein mina, þar sem ein rök-
færslan er afleiðing af annari, og
eigi má slita neitt úr sambandi, ef
rökin éiga að dæmast réttilega, þá
skyldi maður ætla, að hinn heiðraði
N. N. hefði byrjað að svara rökum
mínum í röð, byrjað á fyrri enda
greinarinnar. En það gerir hann ekki.
Þvert á móti rekur hann sig á ómerki-
legt aukaatriði, sem alls ekki snertir
kjarna málsins, finnur það á 30. síðu
ritgerðarinnar, eða næst síðustu síð-
unni«.
B. Kr. kallar svar sitt: »Skugga-
vald« en ekki veit eg hvort honum
hefir dottið það nafn í hug, vegna
þess að hann gerir ekki annað i
þessu svari, en að berjast við skugg-
ann sinn. — Eg tók það fram í
grein minni, að eg ætiaði ekki að
fara að rökræða pullkenninguna, sem
B. Kr. er að berjast fyrir. Efni
greinar minnar var að leiða rök að
því, að B. Kr. virðir sjálfur sína gull-
vagu vizku að vettugi sem bankastjóri
Landsbankans. Það kemur svo skýrt
fram, að óhugsandi er að mannin-
um dyljist það. — Það var því eng-
in ástæða til fyrir mig, að rekja rök
hans eftir »röð« framan frá, þar sem
eg ætlaði alls ekki að hrekja pau.
Tilgangur B. Kr. með umræddri
ritgerð, er að sýna fram á, að Iandið
sé í fjárhagslegum voða, vegna þess
hve seðlar íslandsbanka séu illa gull-
trygðir. Og í lok ritgerðarinnar
bendir hann á veg »út úr ógöngun-
um«. Sá vegur er, að landið kaupi
bankann. Þeim kaupum segir hann
að hægðarleikur sé að koma í kring,
því hann telji víst, »að hluthafar tækju
sem góða borgun skuldabréf land-
sjóðs«. — En þetta er það sem B.
Kr. kallar ómerkilegt aukaatriði.
Það, hvort nokkur vegur er fær
»út úr ógöngunum«, telur hann
ómerkilegt aukaatriðil!
Eg leit svo á, að þetta væri »kjarni
málsins*, að komast »út úr ógöng-
unurn* og byrjaði því grein mína
með því að athuga leiðina, sem banka-
stjórinn benti á. En ef það væri
eins auðvelt og bankastjórinn »telur
víst«, að fá skift á hlutabréfum ís-
landsbanká og skuldabréfum land-
sjóðs, þá virðist mér að bankastjórn
Landsbankans ætti að vera auðvelt
að selja bankavaxtabréf 4. fl. veðd.,
sem trygð éru með ábyrgð lands-
sjóðs. — En út í þá sálma vill
bankastjórinn ekki fara, og segir að
þetta sé ómerkilegt aukaatriði.
Og hann kveðst ekkert hafa full-
yrt um þetta, aðeins sagt: »Eg tel
víst, að . . . .« En eg hafi sjálfur
búíð til fullyrðinguna til þess að hafa
eitthvað til að segjal — Eg sagði
aðeins að bankastjórinn teldi þetta
vist, bjó enga aðra fullyrðingu til,
en bætti því við, að ekkert sæist
um það, á hverju bankastjórinn bygði
þessa vissu sína.
Það virðist nú vaka fyrir bankastj.,
að þó maður telji eilthvað víst, þá
þurfi ekki að vera að ræða um neina
vissu. En þá er líka orðið harla
óvíst um þessa leið bankastjórans
út úr ógöngunum ? — Að vísu bætir
hann því við, að »ef hluthafarnir
krefðust þess, að fá hluti sína út-
borgaða, eða nokkuð af þeim, þá
vær ekki annað en að Iandið tæki
lán annarsstaðar.* — Á bls. 23 í
ritgerð sinni segir bankastjórinn:
»Sú þjóð, sem kemur fjármálum
sínum þannig fyrir, getur ekki vænst
neins lánstrausts i útlöndum«. (Þess
vegna hefir líklega ekki tekist að
selja veðdeildarbréfin). — Og hvar
verður þá þetta annarsstaðar.
Já — einn vegjarinn út úr þess-
um ógöngum verður að kalla þetta
ómerkilega aukaatriði.
Eins og áður er sagt, var það ekki
ætlun mín, að rökræða gullkenningu
bankastjórans, né heldur hitt, hvort
íslandsbanki sé fær um að innleysa
seðla sina með gulli, samkvæmt lög-
gjöfinni. Aðeins neitaði eg því, að
bankinn hlyti að »velta um« hvenær
sem á reyndi og menn heimtuðu
seðlana innleysta, svo sem bankastj.
fullyrðir.
Bankastjórinn fer óvarlega með
orð. Hann talar um að bankinn
geti »oltið um«, en eftir á þykist
hann ekki með þeim orðum eiga við
það, sem alment er lagt í þau; að
verða gjaldþrota. Hann gætir þess
ekki, að almenningur sem les rit-
gerð hans getur ómögulega vitað
að hann leggi aðra meiningu í þau
orð. — En hvor þýðingin sem lögð
er í orðin: að verða gjaldþrota, eða
»litið betur sett en þó hún yrði
gjaldþrota« — eins og bankastj. þýðir
það — þá er þessi staðhæfing hans
algerlega röng. Bankinn getur verið
fœr um að innleysa seðlana með gulli,
þó hann hafi ekki gullið í svip við
hendina, og ef landið tæki að sér
ábyrgð á seðlunum meðan verið væri
að nálgast gullið, muDdi hann eng-
an álitshnekki biða við það, heldur
þvert á móti; allar líkur til að slik
trygging væri nægileg til að stöðva
hvert slikt uppþot, sem bankastj. tal-
ar um.
En bankastj. gleymir ráðvendn-
inni, þegar hann segir, að ekki verði
annað séð á ummælum mínum, en
að eg gangi út frá því, að hvenær
sem það bæri að höndum, að menn
heimtuðu alment innlausn seðlanna,
þá yrði landstjórnin að hjálpa bank-
anum. — Til þeirrar ályktunar gefa
ummæli mín enga heimild. En þó
svo væri, þá sé eg ekki að það væri
svo háskalegt.
Um þjóðbankann danska í Kaup-
mannahöfn gerir bankastj. sjálfur ráð
fyrir því, að hann mundi þurfa að
leita skyndiláns hjá bönkunum þar á
staðnum, i Þýzkalandi, Noregi eða
Svíþjóð, ef slíkt uppþot bæri að hönd-
um. Og úr því að hann má þannig
þeytast frá Heródesi til Pilatusar, hví
skyldi þá seðlabankanum islenzka
ekki leyfast að leita hjálpar lands-
sjóðs gegn tryggingu ?
Bankastj. segir, að full trygging.
sé fyrir því, að þjóðbankinn í Höfn
sé altaf fær um að innleysa sína
seðla. En honum láist að gera ráð
fyrir þvi, að svo geti staðið á, að
útflutningsbann sé á gulli frá ná-
lægum löndum, þegar farið er að
heimta innlausn seðlanna. Svo gæti
því staðið á, að einu mætti gilda,
hve mikið bankinn ætti inni í Nor-
egi, Svíþjóð eða Þýzkalandi, hann
gæti þó ekkert gull fengið þaðan,
jafnvel þó að Danmörk ætti ekki í
ófriði við þessi lönd. — Mundi hann
þá geta leyst inn seðlana?—Banka-
stj. segir að eg gleymi að gera ráð
fyrir því, að svo geti staðið á um
seðlabankann hér, að hann ætti ekk-
ert inni erlendis. En svo gæti einnig
staðið á um Þjóðbankann i Höfn.
Og það gæti staðið svo á að hann
gæti ekkert lán fengið erlendis. —
Hvernig færi þá?
Nei, ritgerð B. Kr. um »Seðla-
banka* er 31 blaðsíða að lengd, en
hún er óhugsaður lopi, sem hann
græðir ekkert á að sé rakinn lið
fyrir lið, hvort sem byrjað er aftan
á henni eða framan á.
A bls. 8 bendir bstj. á, að bank-
arnir islenzku hafi x. janúar 1916
átt samtals 7374288 kr. til góðahjá
erL (bönkum, sem eigi hefði náðst
til, ef Norðurlönd eða Danmörk
hefði þá komist i friðinn. Og í
sambandi við þetta áfellist hann þing
og stjórn fyrir það að hafa ekki
trygt landinu gull, því að þráttfyrir
þessa inneign bankans hefði þjóðin
getað orðið hungurmorða, ef sam-
bandið við Norðurlönd hefði slitn-
að um þetta leyti.
En hvað hafði þá bankastjórn
Landsbankans gert, þegar sparisjóðs-
innieigendur hefðu farið að heimta
út fé sítt til að kaupa mat fyrir? —
Sagt, að því hefði verið komið fyrir
suður i Kaupmannahöfn og þaðan
væri ómögulegt að ná þvi; en það
væri reynandi 'að finna landsstjórn-
ina og sjá hvort hún hefði ekki ein-
hverja aðra peningal!
En var 'það ekki skylda banka-
stjórnarinnar, að geyma féð á stað,
sem minni hætta var á, að ekki yrði
hægt að ná til? T. d. Englandi.
Það hefði henni verið mjög auðvelt.
Er ekki bankastjórinn með þessu
að áfellast þing og stjórn fyrir af-
glöp, sem hann hefir sjálfur unnið?
Að endingu skal eg enn benda á
það, að Landsbankinn hefði á árun-
um 1910—14 getað flutt svo mikið
gull til landsins, að ekki væri þörf
fyrir einn einasta bankaseðil, en það
er ekki, eins og B. Kr. segir, sama
og að segja, að Landsbankinn einn
hafi nóga mynt sem gjaldmiðil
fyrir landið; og hefir hann þar skilið
bæði skynsemina og ráðvendnina
eftir heima á hfllunni, — því, að
geta flutt er ekki sama og að hafa
flutt gull til landsins.
jeg veit, að engin lagaskylda hvílir
á Landsbankanum að.flytja inn gull,