Ísafold - 20.09.1916, Qupperneq 2

2
IS A F OL D
en eg veit líka að það er siðjerðisleg
skylda stjórnar Landsbankans að flytja
það inn, ef það er álit hennar, að
það sé þjóðinni lífsnauðsyn og geti
varðað hana hungurdauða, ef það er
ekki gert.
Það er ósatt, að þing og stjórn sé
því mótfallin, að Landsbankinn flytji
inn gullmynt. Hitt er annað mál,
að þing og stjórn eru ekki á sama
máli og B. Kr. um nauðsynina á
því, að fá gull inn í landið. En í
því er engin afsökun fyrir hann, sem
álítur sig einan hafa vit á þessum
n álum á við bæði þing og stjórn.
Þó að þing og stjórn séu »svona
sínnuð«, þá er það engu að síður
skylda B. Kr. sem forstjóra Lands-
b tnkans að fara eftir sínu viti. —
Ef hann gerir það ekki, þá er ekki
um nema tvent að tefla: annað
hvort vanrækir hann skyldu sína
vísvitandi, eða þessi gullkenning
hans á sér ekki djiipar rætur.
N. N.
ísland' erlendis.
Norrænn stúdentafundur var hald-
inn i fyrra mánuði á eyjunni Möen
í Danmörku. Þar voru nokkrir ís-
lendingar og höfðu þeir Sifurður
Nordal dr. phil. og Siqjús Blöndal
bókavörður orð fyrir þeim.
Um þenna fund ritar skáldið
Valdemar Rördam all-ítarlega í blað-
ið Köbenhavn.
Sá kafl.nn, er hijóðar um ræður
íslendinganna er á þessa leið:
»Af íslatíds hálfu talaði dr. Nor-
dal oftar en einu sinni — með skáld-
legri andagift. En bak við orð hans
var jafnan einhver framkvæmdar-
hugur, líka þegar ræðan hneig að
skáldskap — nútíðarkröfur og fram-
tíðaráform. Þessum kröfum og áform-
um lýsti Sigftís Blöndal ekki að
eins á fundum sttídentanna, heldur
einnig á hinum mikla almenna
fundi. ísland vill ekki láta sér lynda
frægðarfortíð sína, heldur vinna sér
sæti meðal þjóðanna í samkepni
nútímans bæði fjárhags- og menn-
ingarlega.
Til þess að hagnýta auðsuppsprett-
urnar þarf fjármagn utan að. Ef það
er óumflýjanlegt, þá erlent fjármagn
t. d. brezkt, en helzt danskt. Sum-
part vegna þess, að hjálp frá Dan-
mörku er hættu minst. Sumpart
vegna þess, að Danmörk er ntí
einu sinni orðin hægasta og næsta
leiðin fyrir íslendinga tít á við, til
Norðurálfunnar. En gagnvart Dan-
mörku er krafan fullkomin sjálf-
stjóm og svo mikið sjálfstæði ríkis-
réttarlega gagnvart Norðurálfu, sem
mögulegt er. Og með þessu hlut-
fallslega sjálfstæði og fullkomnu
sjálfstjórn, með andlegu og efnalegu
menningarstarfi sínu vill ísland verða
talið jafn rétthátt norrænu höfuð-
þjóðunum. Þjóðin sé að visu minni
og fátækari en hinar þjóðirnar, en
fær samt um bæði að taka við og
láta i té. Því skal hún viðurkend
jafnborin hinum.«
Þenna veg lýsti Blöndal, fyrir
eigin reikning óskum og kröfum
íslands gagnvart Danmörku og
Norðurlöndum.
Nýtt dansk-íslenzkt fyrirtæki. —
Danska blaðið Politiken skýrir frá
þvi þann 27. ág., að þá sé nýstöfn-
að félag i Kaupmannahöfn er keypt
hafi víðáttumikið land í nánd við
Stálfjall og trygt sér yfirráð yfir
stórum fossi rétt við og ætli þetta
félag sér að vinna þar kol og ull-
grjót (asbest).
Aðalfrumkvöðull fyrirtækisins er
sagður yfirdómslögmaður einn Aage
Madelung. Verkfræðingur frá félag-
inu er sagður þá farinn til íslands.
Stórt firma i Kaupmannahöfn
F. L. Smidth & Co. segir blaðið, að
sent hafi tvo verkfræðinga hingað
til að rannsaka hvernig hagar til um
ullargrjótsnámurnar hér.
»Svo virðist, segir blaðið, sem
mikið traust sé nú alt í einu borið
til þess, að. hagnýta megi auðsupp-
sprettur sögueynnar og dugnaður sá,
sem svo snarlega lætur á sér bera
er gleðilegt tímanna tákn.«
Danskt fjármagn til íslands. í
danska blaðinu »Fyens Stiftstidende«
stendur svolátandi klausa þann 16.
ágtíst:
»Fréttunum um brezka járnsands-
fyrirtækið á íslandi hlýtur að verða
tekið fálega hér í landi, þar sem það
væri lang eðlilegast, að danskt fjár-
magn starfaði á íslandi og af því er
nóg til hér í landi.
En vér höfum þau gleðitíðindi að
flytja, að »hér niðri« hafa menn eigi
alveg lokað augunum fyrir hinum
miklu auðsuppsprettum á íslandi.
Fyrir nokkru fór maður einn til ís-
lands, sem hefir góð sambönd og á
ættfólk og vini þar í landi og var
ferðinni heitið til þess að vinna að
því, að koma þar upp skipasmíða-
stöð, samviunufélagi um fisksöltun,
samvinnusláturfélagsskap og nokkr-
um öðrum stórfyrirtækjum.
Ef íslendingar sinna þessu, er
hægt að fá rekstursfé í Danmörku,
ef til vill margar miljónir.*
Hver er þessi maður? Hér hefir
hans ekki heyrzt getið.
t
Ásgeir Torfason
efnafræðingur.
Hann lézt, eins og getið var í
síðasta blaði, aðfaranótt 16. þ.
mán. Var heilsuhraustur fram á
aíðastliðið vor, en fekk þá ill-
kynjaðan nýrnasjúkdóm og tók
ekki á heilum sér upp frá því.
Hafði að vísu fótavist um hríð
í sumar, en sló niður aftur, lá
um tíma í sjúkrahúsinu, en síð-
ustu vikurnar heima hjá sér.
Ásgeir heitinn varð að eins
hálffimtugur, f. 18. maí 1871,
sonur hins þjóðkunna bændaskör-
ungs Torfa heit. í Ólafsdal og
konu hans frú Guðlaugar Sakarías-
dóttur, Sem enn lifir og nú á
að baki að sjá fjórða síðasta barni
Sinu af fimtán barna mannvæn-
legum hóp. Til hennár hníga nú
enn einu sinni samúðarhugsanir
allra þeirra, Sem átt hafa því
láni að fagna, að kynnast heim-
ilinu, sem aldrei fyrnist minn-
ingin um.
Ásgeir heititín stundaði i æsku
búfræðisnám í skóla föður síns,
sem um langt árábil var talinn
fremstur búnaðarskóla vorra —
Ólafsdálðskólinn. Að því námi
Joknu var hann við bókbandsiðn
í Reykjavík og mun hafa verið
útlærður bókbindari. Sýnir það
bráðþroska hans, að hvorttveggju
þessu námi hafði hann lokið, er
hann var tæplega tvítúgúr. Þá
fyrst hugsaði hann til þess að
ganga hinn svo nefnda »lærða
veg« — í latínuskólann. Úr
honum útskrifaðist hann 26 vetra
árið 1897 og var þá flestum skóla-
bræðrum sinum framar vel að
sér i náttúrufræði og stærðfræði.
Fyrstur íslendinga lagði hann
stund á efnafræði við Khafnar-
háskóla og tók próf í þeirri fræði-
grein 1903 með bezta vitnisburði.
Eftir að heim kom hafði hann
stjórn efnarannsóknarstofunnar og
ýms kenslustörf við hliðina, með-
al annars efnafræðiskenslu við
Háskólann. Síðustu árin var
hann og forstjóri Iðnskólans.
Kvæntur var hann önnu Ás-
mundsdóttur (Sveinssonar), er lifir
mann sinn ásamt 3 börnum, á
æskualdri.
Það er efunarlaust, að Ásgeir
Torfason vat einn af okkar mestu
hæfileikamönnum, svo jafnskýr á
alt, sem hann fekst við og gjör-
hugall, að svo mátti heita, að
hvergi væri komið tómum kof-
unum hjá honum, heldur jafnan
að finna alhliða fróðleik og
»praktiskan« skilning. Hann var
líka einhver hinn bókelskasti
maður, sem eg hefi þekt.
Brautryðjandi var hann í sinni
sérstöku fræðigrein — og enginn
til eftir fráfall hans hér á landi
til að taka við starfi hans.
Það er á marga lund mikið
skarð fyrir skildi, er Ásgeir Torfa-
son er fallinn frá á miðjum aldri
— vandfylt skarð.
Skólabræður hans, félagar og
vinir eiga drengskaparmanni á
bak að sjá, kona og börn alveg
einstökum heimilisföður.
Dýrin hafa vit.
(Tekið tír Dýravininum þetta ár).
Þeir menn, sem halda því fram,
að dýrin séu skynlaus, verða þó að
kannast við, að þau hafa minni, en
minnið er, einn þáttur skynseminnar.
En þau hafa meira en minni, þau
sýna það í mörgu, að þau hafa skiln-
intr, um það eru svo márgar sögur
óhrekjandi.
Þegar hesturinn er að strjúka,
verður hann að skilja, hvort muni
fært yfirferðar, þar sem hann kemur
að, kviksyndis mýri, hrauni eða
straumharðri á, sem klettar eru land-
tökumegin, og hann verður að skilja,
þar sem vegamót eru, hverja götuna
hann á að fara, til þess að komast
þangað, sem hann hefir ásett sér.
Og mjög líklegt er, að hann hafi
þurft að setja á sig fjöll, hóla og
dáli, til að styðjast við, þegar hann er
að strjtíka til átthaganna um óbygðir.
Ef hann þekti ekkert og myndi ekki
eftir neinu á leið sinni, þá er hætt
við, að hann viltist, mennirnir geta
spurt til vegar, en hesturinn ekki.
Það ber sjaldan við, að strokuhestar
villist, eða fari í öfuga átt, frá þeim
átthögum, sem þeir þrá að sjá. Hin
hraða ferð strokuhesta sýnir, að þeir
eru ekki i vafa um, hvaða leið þeir
eiga að fara.
í 14. hefti Dýravinarins er saga
eftír Jóhannes Friðlaugsson, sem
margir lesendur hafa ntí gleymt, og
vil eg því taka hér upp kafla tír
henni, vegna þess að hann er Ijóst
dæmi þess, að hundar hafa betra
minni en maðurinn.
J. F. segir svo sjálfur frá, að þegar
hann var unglingur í Þmgeyjarsýslu,
átti hann smalahund í tvö ár, sem
Lappi hét, og honum mjög fylgi-
spakur og tryggur. En svo fór J.
F. suður til Hafnarfjarðar og skildi
hundinn eftir.
Ásg. 6. Gunnlaugsson & Go.
Austurstræti 1, Reykjavík,
selja:
Vefnaðarvörur — Smávörur.
Karlmanna og unglinga ytri- og innriíatnaði.
Regnkápur — Sjóíöt — Ferðaföt.
Prjónavörur.
Netjagarn — Línur — Öngla — Manilla.
Smurningsoliu.
Yandaðar vörur. Sanngjarnt verð.
Pöntunum utan af landi svarað um hæl.
Á

!C
i TÍrni Eiríksson
l ] Tlusfurstræfi 6
kI Ml
□ *3/e)naéar- <&rjóna~ og Saumavörur \
hvergi ódýrari né betri. Q
n þvofía~ og tSCreinlœíisvorur
WA beztar og ódýrastar.
S J&eiRföng ocj cZœfiifœrisgjqfir
hentugt og fjölbreytt.
□

Þegar hann hafði verið 6 ár sunn-
anlands, við ýms störf, fór hann
norður aftur. Fyrst heimsótti J. F.
bróður sinn, en hitti svo á, að hann
og margir kunningjar hans voru á
skemtifundi á næsta bæ, fór hann
því þangað. En þegar hann var að
heilsa kunningjunum, kemur til hans
svartur hundur, sem stekkur upp á
bringu hans, og var að því kominn
að reka trýnið framan í hann. Hann
hratt hundinum frá sér og skamm-
aði hann, en það dugði ekki, hund-
urinn snerist kringum manninn, með
bænarauga, og sótti eftir að sleikja
hendur hans. J. F. þótti þetta und-
arlegt, hvernig hundurinn lét og spyr
föður sinn, hvort hann þekki þenn-
an hund, og því hann muni láta
svona, hann svarar brosandi og segir:
»Það er auðséð, að gamli Lappi þinn
er ekki btíinn að gleyma þér eftir
sex ár«. »Þegar eg heyrði þetta og
virti hundinn fyrir mér« — segir
J- F. — »þá þekti eg gamla Lappa
og kjassaði hann, en þá réð hann
sér ekki fyrir gleðilátum, og hljóp
kringum mig geltandi*.
Svipuð þessu er sagan af skozku
tíkinni, sem getið er um í þessu
hefti (bls. 15), htín þekti Jón H.
Þorbergsson eftir 5 ár, en htísbænd-
ur hennar þektu hann ekki.
í gömlum bókum eru líka sögur
um minni og trygð dýra. Andro-
kles hafði falið sig fyrir ofsóknUm
í helli fjarri mannabygðum, sá hann
þá eitt sinn, að títi fyrir hellinum
lá ljón, sem sýndist vera veikt, hann
gekk til þess, lyfti vingjarnlega upp
hramminum og dró tít stóra flís,
sem stungist hafði í hann, við það
batnaði ljóninu, svo það gat gengið.
Nokkru síðar var Androkles hand-
samaður og kastað í Ijónagryfju.
Eitt ljónið hljóp að honum með
grimd og öskri, en þegar það kom
til hans, þekti það strax gamlan vel-
gerðarmann- sinn, fleygði sér niður
við hlið hans og sleikti hendur hans.
Sögurnar af Gránunum báðum (bls.
18 og 39) í þessu hefti, sýna minni
þeirra til æskustöðvanna, eftir 6 og
18 ár. Hugsun og framsýni er það
líka, þegar Gráni (bls. 38) er veikur
af hrossasótt, fer heim á hlað og
legst þar í þeirri von, að mennirnir
geti hjálpað honum. Hugsun og x
hjálpsemi er hvötin ril þess, að Grá-
skjóni fer heim á hlað til að biðja
heimamenn að koma með sér, til að
bjarga vini sínum Bleik, sem lá af-
velta og gat ekki bjargað sér (bls.
40) . Og beinlinis sýnir það vits-
muni, þegar hundurinn Snell (bls.
41) ber bréf til næsta bæjar og fer
ætið með bréfin eftir brtí á ánni, svo
þau blotni ekki og fer upp á bað-
stofuglugga, þegar bærinn var lok-
aður, til að skila bréfunum. í danska
dýravininum er saga af hundi, sem
bar bréf milli bæja, mjög lík þess-
ari. Framsýni er það einnig hjá.
hundinum, þegar hann legst á vetl-
ing eða aðra hluti tír farangri eig-
andans. Hans hugsun er, að eig-
andinn muni sakna hlutarins og koma
til að sækja hann, svo þá geti hann
fundið eigandanD, þess vegna biður
hann. Sama hugsun hefir vakað fyr-
ir aumingja »Dogg«, þótt htín mis-
hepnaðist (bls. 37). En trygð hans
að deyja á töskunni er fáu mann-
legu líkt, öðru en móðurástinni.
Ómótmælanlega ei stí hugsun
sprottin af fyrirhyggju og viti, þegar
hundarnir og hrafnarnir grafa niður
leifar sínar. Þegar þeir eru orðnir
svo saddir, að þeir koma ekki meiru
í sig, þá fara þeir með leifarnar á
afvikinn stað og grafa þær þar niður,.
svo aðrar skepnur ekki finni þær.
Er þeir seinna eru orðnir svangir,.
þá fara þeir til staðarins aftur og eta
leifarnar, en til þess að finna þær,
hafa þeir orðið að setja á sig stað-
inn, og til þess þurfa þeir að hafa
minni og fyrirhyggju.
Að neita því, að nefnd dýr hafi
vit — minni og skilning' — virðist
mér fjarri sanni. Þó þeir lærðu
menn kalli það eðlishvöt, að hest-
ana langi til þess að fara til æsku-
stöðva sinna, þá geta þeir þó ekki