Ísafold - 21.10.1916, Síða 2

2
ISAFOLD
varð, til þess að fá vörurnar, að
skuldbinda sig, að viðlögðum háum
sektum, til þess að selja alls eigi þær
vörur, sem hann framleiddi með inn-
fiuttu vöiunni, til óvinaríkja Breta
eð i til Norðurlanda eða Hollands. Og
um vörur, aðfluttar frá öðrum lönd-
um, varð sama upp á teningnum, svo
sem steinolíu, striga, salt, tunnur o. s.
frv. Þessu komu Bretar í framkvæmd
á ýmsan hátt, ýmist með því að neita
skipum, sem vörurnar fluttu, t. d. salt
frá Spáni, um kol til ferðarinnar
Stundum fengu þeir skipaútgerðar-
mennina til þess að undirgangast
nefndar skuldbindingar með því að
ógna þeim með því, að þeir fengju
engar nauðsynjar sínar frá Bretlandi
o. s. frv. Því var svo komið hér, að
kol, salt, umbúðir, tunnur, steinolía
o. s. frv. var þannig »klausúleraðc,
að ekki mátti láta fisk, sem veiddur
var, verkaður eða umbúinn með þess-
um vörum, til Norðurlanda eða Hol-
lands, ekki láta þangað lýsi, sem láta
varð á »klausúleraðarc tunnur, ull í
»klausúleruðumc umbúðum o. s. frv.
Stórkaupendurnir, eins og t. d. Stein-
olíufélagið, urðu svo aftur að heimta
slikar skuldbindingar af þeim, sem
þeir seldu aftur í smásölu.
Á penna hátt höfðu kaupmenn 0%
framleiðendur orðið neyddir til að úti-
loka si% jrá markaði jyrir vörur sín-
ar við Norðurlönd og Holland pegar
áður en nokkrir samninqar höjðu
verið gerðir milli brezku og islenzku
stjórnarinnar og án pess að hafa
nokkra von um markað jyrir vörur
sinar i staðinn.
Það er því mesta fjarstæða hjá M.
Þ. og öðrum, að lokað hafi verið
nokkrum markaði með samningnum.
Þeim markaði var lokað áður, þegar
af þeim ástæðum, sem nú voru
nefndar.
En markaðinum var lokað af enn
Öðrum ástæðum. Bretar og banda-
menn þeirra höfðu einsett sér að
stöðva allan innflutning til óvinarlkja
sinna. Fyrir pví kom hingað i skeyti
30. marz 1916, sem gekk í gegnum
utanrikisráðuneyti Breta og raðismann
peirra hér sú tilkynning, að brezka
stjórnin hefði ákveðið »að stöðva allan
útjlutning á allri síld, ull, lýsi, salt-
fiski og líklega lika klöti, er framvegis
yrði sent jrá Islandi og kynni að geta
komist til Þýzkalands beint eða óbeint«.
Hins vegar segir í þessu skeyti, að
tbrezka stjórnin muni vilja kaupa
pann hluta af fiskinum, sildinni, lýs-
inu, ullinni og líklega kjötinu, er ls-
land geti eigi selt til vinapjóða Breta
eða hlutlausra landa annara en
Norðurlanda og Hollands*, fyrir verð,
er gefi samilegan (reasonable) ágóða.
Því næst segir í skeytinu.
1. a ð ísland skuli óhindrað fá koi
og aðrar nauðsynjar meðan strið-
ið stendur,
2. a ð allar siglingar skuli verða
greiðari, og
3. a ð íslenzk botnvörpuskip skuli
fá óhindruð að selja afla sinn í
Fleetwood.
Engum kemur til hugar að efast
um það, að Englendingar bæði vildu
banna og gætu heft flutning afurða
vorra til Norðurlanda. Allir vita það,
að þeir eru einráðir á þeim hluta
hafanna, sem fara verður héðan til
þeirra landá. Hér var því annaðhvort
að gera:
að missa aðalmarkað vorn án pess
að fá nokkurn markað í staðinn, eða
að reyna að komast að sem aðgengi-
legustum samningum við Breta, utn
pað að peir keyptu par vörur, sem
vér hér eftir gatum ekki selt tilSpán-
ar, Italíu eða Ameriku, pví að um
markað í öðrnrn löndum var ekki að
tejla jyrir áðurnejndar vörur.
Enn fremur var það sýnilegt af
öllu og kom líka glögt í ljós, að
Bretar mundu alveg taka fyrir út-
flutning kola og annara nauðsynja
frá sér til íslands, ef menn hér reyndu
til að koma vörum sínum að óvilja
Breta framvegis til Norðutlandá eða
Hollands.
Bæði stjórnin, alþingisnefndin,
kaupmannaráðið og stjóru íslenzkra
botnvörpunga útgerðarmannafélags-
ins, töldu þegar hér var komið einu
leiðina að semja við Breta. Og það
hefði með réttu verið mjög hallið
á stjórnina, ef hún hefði ekki gert
það.
Ef stjórnin hefði ekki samið við
Breta, pá hefði sjávarútvegur lands-
ins bráðlega orðið alveg að hatta,
bæði af því að kol, salt og olía hefðu
eigi fengist lengur, og af því að al-
veg vantaði markað fyrir helztu
sjávarafurðirnar. — Landbúnaðurinn
hefði og beðið gífurlegan halla, þar
sem enginn markaður hefði orðið
fyrir kjötið og lítill eða alls enginn
fyrir ullina. Ekki þarf heldur að taka
það fram, hversu mikill atvintiumissir,
vaxtatap og ágóðamissir það hefði
orðið, ef annar aðalatvinnuvegur vor,
sjávarútvegurinn, hefði oiðið að fara
í kaldakol alt f einu, og hinn, land-
búnaðurinn, að stórlamast.
Þótt undarlegt megi virðast, sýnist
M. Þ. ekkert hafa út i þetta alt hugs-
að og ekkert kynt sér atvik þau, er
lágu til þess, er gert var.
M. Þ. segir, að hægt hafi verið
að fá frá Ameríku veiðaifæri, kol,
steinolíu og salt og alt, svo að við
hefðum ekkert þurft að vera upp á
Breta komnir.
Hægt er að segja hlutina, en sturid-
um erfiðara að framkvæma þá.
En þótt svo væri, sem sýnt skal
verða, að ekki er rétt, þá er hinn
hnúturinn óleystur: Hvar átti að selja
ajurðirnar, par sem ómögulegt var
að selja nema á Norðurlöndum 1
Hvernig atlaði M. Þ. að koma peim
í gegnum herskipagarð Breta?
Salt er keypt frá Miðjarðarhafinu,
segir M. Þ. En hverju máli skiftir
það? Veit M. Þ. ekki, að skip með
salt þaðan þurfa að koma við í Bret-
landi til að fá kol ? En þau koí geta
þau ekki fengið, nema saltið væri
jafnframt »klausuleraðc.
Og er M. Þ. ókunnugt um það, að
hvorki fæst salt frá Miðjarðarhafi
né olía frá Ameríku, nema samþykki
brezks umboðsmanns sé til þess?
Og veit M. Þ. það ekki, að kol frá
Ameríku mundu, þótt kleift væri að
ná þeim, verða um 30—40 pct. dýrari
en brezk kol vegna farmgjaldsins ?
Og hvaðan ætlaði M. Þ. loks fyrir-
varalitið að fá allan þann skipastól,
sem þurfti til að sækja allar þessar
vörur til Ameriku? Hann gætir þess
eigi, að þá hefðum vér orðið að fá
önnur og miklu fleiri skip en vér nú
björgumst við, vegna vegalengdar-
innar.
Matthíasi fer eins og músinni, sem
stakk upp á að* hengja bjölluna á
köttinn, en athugaði ekki, .hvaða ráð
væru til þess.
M. Þ. segist hafa íengið tilboð 12.
nóv. f. á. um /o pús. smálestir af
kolum jrá Bretlandi. Stjórnin gat
ekki haja virt petta tilboð að vettugi,
eins og M. Þ. segir, pví að hún
hefir aldrei heyrt pað né séð. Hafi
M. Þ. fengið það, þá hefir hann
gleymt að segja stjórninni frá því.
M. Þ. talaði um það i október í
fyrra við ráðheria i Khöfn, að hann
hefði skrifað einhverjum málaflutn
ingsmanni í London viðvíkjandi kol-
um. Síðan hefir ekkert jrá Matthíasi
um pessar bréfaskriftir eða kol heyrst
eða sést jyr en nú, að hann skrökvar
pvi, að stjórnin hafi ekki pegið petta
boð.
En ummæli M. Þ. um þetta tilboð
sýna dálítið verzlunarpekkingu hans
og kunnugleika á afstöðu I rezku
stjórnarirmar. Hvernig dettur mann-
inum í hug, að brezka stjórnin hafi
veitt útflutningsleyfi á 30 þús. smá-
lestum af kolum í einu til íslands?
Og heldur hann virkilega, að brezka
stjórnin hefði eigi jafnt tekið fyrir
útflutning á þeim kolum sem öðrum,
ef til þess hefði komið, að útflutning
ur hingað frá Bretlandi hefði tepst?
Eða heldur hann, að þau kol hefðu
fengist »óklausuleruðc eftir að si sið-
ur var tekinn upp að »klausulera«
kolin ?
M. Þ. þykist hafa fengið bréf frá
utanríkisráðherra Breta 5. jan. 1915.
Þótt ráðherrann telji þá — rétt í önd-
verðu'stríðinu — líklegt, að vér fá-
um vörur frá Bretlandi, er ekkert á
því að byggja, því að þá höfðu Bret-
ar alls ekki tekið upp hinar ströngu
hernaðarreglur sínar. Bréfið — sem
M. Þ. nefnir aðeins til að geta getið
þessara bréfaskrifta opinberlega —
er ekki hið allra minsta sönnunar-
gagn í þessu máli. Það sýnir, að
M. Þ. tjaldar í einberu hugsunarleysi
öllu því, sem til er og hann hygg-
ur í flaustrinu styðja mál sitt.
Aldrei hefir slik firra heyrst eða
sést sem sú, að Noregur sé ver
settur í stríðinu gagnvart Engiandi
en Island, eins og M. Þ. heldur
fram. Noregur, sem er nálægt 30
sinnum fólksfleiri, 60 sinnum rikari
en ísland, er mesta siglingaþjóð
heimsins, hefir beint samband við
Þýzkaland, svo að Bretum er ómögu-
legt með herskipum að stöðva sam-
göngur milli Noregs og Þýskalands.
Það er einmitt af þessari síðastnefndu
ástæðu að Norðmenn hafa getað
fengið meira fyrir vörur sinar hjá
Bretum en vér. En þó hafa þeir
orðið að semja við Breta um miklu
lægra verð, meira en helmingi lægra
á sumu, en þeir hefðu getað fengið
í Þýskalandi, og sett útflutmngsbann
hjá sér á nær allar afurðir sinar, alt
til þess að geta haldið vinfengi við
Breta.
Eitt er enn, er sýnir átakanlega,
að samningarnir við Breta voru
gerðir af óumflýjanlegri nauðsyn.
Það er það, að hvorki pýzka, norska
eða scenska stjórnin hafði uppi mót-
mœli gegn pví, sem gert var. Enn
fremur það, að danska stjórnin bland-
aði sér ekkert í málið, enda þótt
verzlunarviðskifti íslands og Dan-
merkur hlytu stórkostlega að minka.
Nauðsyn samningagerðarinnar vak-
ir óljóst fyrir M. Þ., því að hann
segir, að enginn megi skilja orð sín
svo, að vér ættum eigi að semja við
Breta um deiluatiiði vor og þeirra.
Er þetta meira en gera mátti ráð
fyrir af M. Þ. og felur í sér vefeng-
ing hans sjálfs á flestu þvi, sem hann
segit í grein sinni.
B. Samningaaðferðin.
M. Þ. spyr: Hvers vegna var
þingið ekki kallað stman ?c
Astæður til þess voru l essar:
1. Að enginn timi var til þess.
Bretar heimtuðu, að sem allra fyrst
yrði út um það mál gert. Liggja
fyrir þessu mörg rök. Það var reynt
að fá frest til að útkljá málið, en
svarað var, að það yrði að gerast
strax.
2. Að þingið — allir flokkar —
hafði sjá'ft kosið j julltrúa til að-
stoðar og ráðuneytis stjórninni í slík
nm málum. Þessir menn voru: Jón
Magnússoa bæjarfógeti, G. Björns-
son landlæknir, Sveinn Björnsson
yfirdómslögmaður, Skúli sál. Thor-
oddsen alþingismaður og Jósef Björns-
son bændaskólahennari og alþingis-
maður. Ekkert hefir verið gert í pessu
máli nema í samráði pessara manna
og með sampykki peirra.
Þlngið hefir sett þessa fulltrúa
sína. og virðist M. Þ. ekki vita þetta.
Eftir lát Sk. Th. kom síra Kristinn
Daníelsson í alþingisnefndina. Hefir
ekki heldur staðið á samþykki hans
til þess, er gera hefir þurft í þessu
máli síðan hann kom. Reglugerðin
28. júlí, þar sem bannað er að af-
greiða skip héðan til Norðurlandi
eða Hollands með fisk, ull, lýsko. s.
frv. nema brezkur umboðsmaður hafi
áður átt kost á að kaupa vöruna, var
t. d. sett með fullu samþykki hans,
eins og gerðabók alþingisnefndarinn-
ar sýnir.
3. En hvað hefði þingið rretað gert?
Ekki gat það heft hernaðarráðstafanir
Breta. Ekki gat það skipað Bretum
að gefa hærra verð en þeir sjálfir
vildu. Sú skipun hefði auðvitað ekk-
ert stoðað. Ekki hefir þingið betra
vit á verzlun en þeir menn, sem
stjórnin hafði sér til aðstoðar og ráða.
Þingið hefði blátt áfram ekkert ann-
að getað gert en samþykkja það, sem
stjórn og alþingisnefnd lögðu til.
Þá kvartar M. Þ. þrisvar i grein
sinni yfir því, að hann hafi ekki ver-
ið spurður ráða, eða ef til vill send-
ur til Bretlands. Um sendingu M.
Þ. til Bretlands var víst ekki að ræða,
af ástæðum, sem honum eru sjátfum
bezt kunnar. Um að spyrja hann
til ráða var eigi heldur að ræða, peg
ar afypeirri ásteeðu, að hér voru tök
á jjölda manna, sem baði hafa betur
vit á málinu, eru ábyggilegri, gatnari
og vitrari rnenn, að M. Þ. alveg ó-
löstuðum.
Stjórnarráðið fekk ráð og tillögur
Kaupmannaráðs Islands og stjórnar
Félaos islenzkra botnvörpuskipaeigenda.
Eru þessir menn gjörkunnugir öllu
því, er að sjávarútvegi og verzlun
sjávarafurða lýtur, svo að þar hefir
M. Þ. ekki tærnar þar sem þeir hafa
hælana. Auk þess eru ýmsir þeirra
þaulkunnugir verzlun landsafurða. En
þar hafði alþingisnefndin lika þaul-
kunnugan mann, þar sem var Jósef
Björnsson. Vizku í þessum efnum
þurfti því ekki að sækja til Khafnar.
Stjórnarráðið fekk sundurliðaðar
tillögur kaupmannaráðs og stjórnar
botnvörpungaeigenda um verð, er
þeir töldu rétt að fara fram á, og
símaði þessar tillögur þegar til Sveins
Björnssonar, sem þá var í London.
Og allmörg skeyti fóru á milli stjórn-
arinnar og Sv. B. um verðlagið. Var
alt gert, sem í stjórnarinnar valdi
stóð, til að fá ákveðið sem hæst verð.
Enda ræður það að líkindumj pvi
að hvað gat íslenzka stjórnin grætt á
lágu verði? Ekki annað en ópökk og
ej til vill hatur landsmanna, að minsta
kosti í bili, meðan málið var eigi
fullljóst mönnum.
M. Þ. segir að þetta hafi verið
gert bak við þjóðina. Er þetta svo
að skilja, að maðurinn ætlist til að
slikar samningagerðir sem þessar og
á þeim timum, sem þá vor'u, væru
lagðar undir þjóðaratkvæði eða fyrir
fram ræddar opinberlega i blöðum?
Annað getui M. Þ. varla átt við, ef
þessi orð hans eru þá ekki sögð
alveg út í bláinn.
0. Efni saniningsins.
Þegar M. Þ. talar um þetta atriði,
kemur það í ljós, að hann hefir ekki
hugmynd um pað, sem hann skrijar
um. Hann fullytðir, að landstjórnin
hafi gripið »til þeirra örþrifaráða að
selja afurðir landsins fyrir þetta
dæmalausa verð,c að landstjórnin
hafi »lögfest sölu íslenzkra afurða
fyrir verð út i loftið.« Þetta er hvort-
tveggja sagt alveg út í loftið hjá
M. Þ.
Það, sem um er að tefla, er þetta:
Bretar ákveða að hejta innjlutning
fisks, ullar, gæra, kjöts og stldar til
Norðurlanda og Hollands. Það aj
pessum vörum, sem eigi er markaður
jyrir i öðrum hlutlausum löndum eða
bandalöndum Breta, bjóðast peir til
að kaupa jyrir ákveðið verð, er gildi
fyrstum sinn fyrir árið 1916, en end-
urskoða skuli verðið, hækka það til-
tölulega fyrir næsta ár, ef framleiðslu-
kostnaður hér eykst, en lækka það
tiltölulega, ef framleiðslukostnaður
hér lækkar.
Fiskmarkaður vor á Spáni hefir
t. d. verið alveg opinn. Meun hafa
litinn eða engan fisk selt héðan til
Englands í ár. Eftir að ráðstafanirn-
ar, sem gera þurfti samkvæmt samn-
ingnum og kröfum Breta, voru gerð-
ar, hafa menn alment selt fisk sinn
til Spánar tyrir 10—20 pct hærra
verð en enska verðið. Gærur hafa
menn keypt mikið til að senda til
Ameríku. Síld munu menn og senda
þnngað. Markaður fyrir ull hefir áð-
ur verið nokkur í Ameríku, en mun
enginn hafa verið þetta ár, af alt öðr-
um ástæðum en samningagerðinni við
Breta.
Það er leiðinlegt, þegar menn i opin-
berri stöðu, eins og M. Þ., láta sér
sama að skrifa opinberlega um hluti,
sem þeii bera ekkert skyn á,eða mis-
skilja, eða ella rangfæra viljandi. Því
að um annaðhvcrt er hér að tefla:
M. Þ. hefir annaðhvort ekkert' kynt
sér málið eða misskilið pað frá rót-
um eða hann fer vísvitandi rangt
með. Og er hvorugur kosturinn
góður.
Og hveiju einhverir gamansimir
eða miður góðgjarnir náungar kunna
að hafa skrökvað að M Þ. til að láta
hann hlatpa með um efni þessara
samninga, getur landstjórnin enga
ábyrgð tekið á.
Smnleikurinn er þes ,i: Landstjórn-
in hefir útvegað mönnum rnarkað
fyrir vörur í Bretlandj, sem peir
hetðu að öðrum kosti hvergi getað
selt, miðan stríðtð stendur. En hún
hefir enga sölu lögjest, ekki lojað
Bretum svo miklu sem fiskugga, auk
heldur meira. Enda er brezku stjórn-
inni alt annað en krppsmál að kaupa
afurðir vorar. Hún vildi langhelztað'
vér gætum fengið nógan mark3Ö fyr-
ir þær allar í þ.im löndum, er hún
vill leyfa sölu til. Frá hennar sjónar-
miði — og reyndar allra hugsandt
og óhlutdrægra manna hér líka —
eru þetta ómetanleg hlunnindi, er
brezka stjórnin Veitir oss. Hún hefði
vel getað sagt við qss: Eg hejtí
sölu pína íil Norðurlanda og Hol-
lands, og pú verður sjálfur að sjá um
að Já markað fyrir hana annarsstaðar.
Eg skijti mér ekkert aj pví. Hern-
aður er hernaður og eg beiti að eins
ajlinu. Það verðið pið að haja eins
og aðrir. Þetta hefir brezka stjórnin
ekki gert, og megum vér þakka fyr-
ir, að ekki hefir tekist ver til núi á>
þessum hörmungatímum.
D. Verðlagið.
Eins og tekið hefir verið framr
leitaði stjórn og alþingisnefnd upp-
lýsinga um það, hvaða verð ætti að
fara fram á við brezku stjórnina.
Með bréfum dags. 4. apríl þ. á.
gerðu Kaupmannaráðið og stjórn
Félags íslenzkra botnvörpuskipaeig-
enda tillögur um þetti. Þessar til-
lögur með breytingum til hækkunar,
er stjórn og velferðarnefnd taldi rétt
að gera, voru svo símaðar til Sveins-
Björnssonar. Sjálfur hafði hann mjög
marga fundi og mikil bréfaskifti við
þá menn, er sömdu við hann af
hendi brezku stjórnarinnar. Auk
þess haíði hann aðra aðstoð í Lond-
on. En eigi náðist svo hátt verð,
sem farið var fram á. Um kjötverðið,
sem óútkljáð var í vor, hefir Björn,
bankastjóri Sigurðsson einnig samið.
Til marks um að alt hafi verið gertr
sem unt var í því efni, skal þess
getið, að séra Kr. Daníelsson, sem
tilheyrir andstöðuflokki stjórnarinnar,
samþykti kjötverð Breta í haust, er
hann sá hvernig atvik lágu og bréfa-
og skeytaskifti nm málið.
Stjórnin er sér þess meðvitandi
að hún hafi gert það, sem henni var
unt, til þess að fá sem bezt verð
fyrir vörur landsmanna. Hún er
óhrædd við að leggja það mál— og
alt samningnnm við Breta viðkom-
andi — fyrir þingið á sinum tíma,
og hún óttast ekki dóm þjóðarinnar,
þegar æsingurinn er horfinn, eða sög-
unnar fyrir afskifti sín af þessu máli.